|
ڇپائيندڙ پاران
قديم زماني جون اُهي چند سڀيتائون جيڪي پنهنجي عظمت ۽ وُسعت جي ڪري ڏيهان
ڏيهه مشهور آهن، سنڌ تن منجهان بيشڪ هڪ آهي، پر
افسوس سان چوڻو ٿو پوي، ته انهيءَ مهان تهذيب جي
مهانتا جا تفصيل تمام ٿورڙن ڪتابن تائين محدود
آهن. فتح نامه سنڌ بالمعروف
”چچ نامو“
انهيءَ حوالي سان خصوصي اهميت رکي ٿو، ڇاڪاڻ جو
تقريبن ڏيڍ هزار سال اڳ جي سنڌ بابت جيڪا به اهم
معلومات آهي، سا انهيءَ ڪتاب منجهان ئي حاصل ٿئي
ٿي. جيتوڻيڪ بـُـنيادي طرح هيءُ ڪتاب عربن جي سنڌ
۾ آمد ۽ اُن جي پس منظر ۽ پيش منظر جي هڪ مختصر
جهلڪ ڏئي ٿو، پر تڏهن به انهيءَ کي سنڌ سان گڏ
ننڍي کنڊ جي اهم ترين ماخدن ۾ ڳڻيو وڃي ٿو. هينئر
ته دُنيا جو شايد ئي ڪو محقق، تاريخدان يا جاکوڙي
شخص هـُـجي جيڪو
”چچ
نامي“
کي نظر انداز ڪندي ننڍي کنڊ کي سمجهڻ يا اُن بابت
ڪا راءِ جوڙڻ جي دعويٰ ڪري سگهي.
ڪتاب جي اهڙي اهميت مڃيندي به اها ڳالهه بهرحال اڃا تائين سڀني علم دوستن جي
لاءِ مونجهاري جو سبب آهي ته آخرڪار
”چچ
نامي“
جو اصل ليکڪ ڪير هـُـئو؟ مختلف عالمن طرفان ڪيل
تمام گهڻي جاکوڙ کان پوءِ فقط ايترو معلوم ٿي
سگهيو آهي ته ستين صدي هجريءَ جي ٻئي ڏهاڪي ۾
انهيءَ ڪتاب جو عربيءَ ۾ لکيل اصلي مسودو بکر جي
قاضين جي ڪـُـتبخاني منجهان مشهور تاريخدان علي بن
حامد الڪوفي بالمعروف
”علي
ڪوفيءَ“
کي حاصل ٿيو، جنهن فارسي زُبان ۾ ترجمو ڪري ان کي
فارسي ٻوليءَ جي علمي ذخيري جو حـصو بڻايو. انهيءَ
فارسي ترجمي کي گهڻيون صديون پوءِ،
شمس العـُـلماء ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽي صاحب
دُرست ڪيو، جيڪو 1939ع ۾ حيدرآباد دکن ۾
”مجلسِ
مخطوطاتِ فاريسه“
پاران شايع ڪيو ويو جڏهن ته ان کان لڳ ڀڳ هڪ صدي
اڳ يعني 1838ع ۾ انگريز عملدار ۽ مستشرق ليفٽيننٽ
ٽي.
پوسٽنس
(T. Postans)
پنهنجي نظر مان ڪڍي، اُن جو مختصر تـَـتُ
انگريزيءَ ۾ شايع ڪرايو، بعد ۾ شمس العـُـلماء
مرزا قليچ بيگ 1900ع ۾ چچنامي جو مڪمل انگريزي
ترجمو ڪري اُن کي پڌرو ڪيو.
جيتريقدر سنڌي ترجمي جو سوال آهي، ته ان ڏس ۾ مليل ڄاڻ مطابق هن ڪتاب جو
پهريون ترجمو ميرن جي دور ۾ ڪنهن گمنام شخص هٿان
ٿيو. پر اهو سنڌي مسودو ناقص ۽ پيش ڪرڻ جوڳو هرگز
به نه هـُـئو. اڳتي هلي سنڌي ٻوليءَ ۽ ادب جي مُحسن
مرزا قليچ بيگ صاحب 1923ع ۾ چچ نامي جو سنڌيءَ ۾
ترجمو ته ڪيو، پر انهيءَ ترجمي جي صحت ۽ تحقيقي
پهلوءَ بابت ڪيترائي متضاد رايا ٻـُـڌڻ ۾ آيا.
سنڌي ادبي بورڊ ۽ اُن سان لاڳاپيل ماهرن ۽ عالمن
هن ڪتاب جي تاريخي اهميت ۽ ٿيل ترجمن جي معيار
بابت تحفظات رکندي چچ نامي جو نئين سـِـر ۽ معياري
ترجمو ڪرائڻ جو عهد ڪيو ۽ ان کي اداري جي
”تاريخي
ڪتابن جي اشاعت واري رٿا“ جو حصو بڻائيندي ترجمي جي ذميواري مخدوم امير احمد صاحب کي
بخشي، جڏهن ته تصحيح، تحقيق ۽ تشريح جو ڪارنامو
سنڌ جي هاڪاري عالم ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ
سرانجام ڏنو. ڊاڪٽر صاحب جن تمام وڏي محنت سان
ڪتاب جو حتمي مسودو تيار ڪري بورڊ جي حوالي ڪيو
.... ۽ اهڙي طرح 1954ع ۾ “چچ نامي” جو پهريون ڇاپو
بورڊ طرفان پڌرو ڪيو ويو.
منهنجي غريباڻي راءِ آهي، ته ادبي بورڊ کي هڪ باوقار اداري طور جن ڪتابن
تڪڙي پر ديرپا مڃتا ڏياري، اُنهن منجهان
”چچ
نامو“
به هڪ آهي. هن ڪتاب جي پڌري ٿيڻ کان پوءِ لکين سنڌ
واسي نه رڳو پنهنجي ماضيءَ کان واقف ٿيا، پرمنجهن
قومي ســُـڃاڻپ کي سگهاري بڻائڻ جو شعور پڻ پيدا
ٿيو. ڇاڪاڻ جو هي ڪتاب مـُـختلف گهٽ وڌائين جي
باوجود بهرحال پنهنجي نوعيت جو اهڙو اڪيلو ۽ منفرد
تفصيل هـُـئو، جنهن ڪئين تاريخي حقيقتن تائين پهچڻ
لاءِ بيشمار اشارا ڏنا ۽ چارا واضح ڪيا. اهوئي سبب
آهي جو سنڌ جي ڪيترن وطن دوست عالمن چچ نامي کي
بـُـنيادي ماخذ طور قبول ڪندي، پنهنجي ذهني جاکوڙ،
ثبوتن، دليلن ۽ علمي ڪاوشن سان سنڌ جي تاريخ بابت
انتهائي حيرت ڀريا تجزيا ڪيا ۽ تحريرون لکيون.
اهوئي سبب آهي، جو ٿوري ٿوري وقفي سان بورڊ طرفان
هن ڪتاب جا چار ڇاپا پڌرا ڪيا ويا.
سنڌي ادبي بورڊ ۾ سيڪريٽريءَ جي ذميواري سنڀاليندي ڪتاب - گهر جي مئنيجر
طرفان ٿيل گهـُـرَ تي جيتوڻيڪ هينئر تائين پنجاهه
کن ڪتاب ٻيهر ڇپجي چـُـڪا آهن، پر
”چچ
نامي“
جو نئون ڇاپو آڻڻ ۾ منهنجي ذاتي دلچسپي ان ڪري به
شامل آهي جو سيڪريٽري بورڊ طرفان انهيءَ کي نئين
سـِـرِ وري ڇپائي پڌرو ڪرڻ جو واعدو هلندڙ سال
دوران منعقد ٿيندڙ
”ٺٽه
سيمينار“
۾ پڻ ڪيل آهي. سچ پچ ته پهرئين ڏينهن کان ئي
مـُـنهنجي ڪوشش هـُـئي ته ڪتاب جو هيءُ پنجون ڇاپو
نه رڳو جلد آندو وڃي، پر ان کي دلڪش سرورق ۽
ڪمپيوٽر جي موهيندڙ ڪمپوزنگ ذريعي نئون روپ ڏيئي،
غلطين کان پاڪ ڪيو وڃي. رب جا ٿورا جو اها خواهش
گهڻي حد تائين پوري ٿي چـُـڪي آهي ۽ هيءُ ڇاپو
بهتر روپ سان اوهان آڏو پڌرو ٿيو آهي. اُميد ته
بورڊ جي ڪارڪـُـنن ۽ ان جي سيڪريٽريءَ طرفان پيار
۽ خلوص جي خمير سان پيش ٿيندڙ هيءَ ڪاوش مڃتا جو
مرتبو ماڻيندي.
ڄامشورو
انعام الله شيخ
29 شعبان المعظم 1425هه
سيڪريٽري
بمطابق 15 آڪٽوبر 2004ع
سنڌي ادبي بورڊ
|
بورڊ جي تاريخ