زان اخگر آتشين که، در تن دارم

از ديده شرارها بدامن دارم

عشق آتش و تن فتيله و دل فانوس

هر شب، ز تو اين چرغ روشن دارم

----

آنم که، ز عشق دل بسامان دارم

صد طعن، بملک روم و خاقان دارم

چشمي بخيال روي جانان دارم

در خانه نشسته، گشت بستان دارم

----

نامي نيم آنکه عهد مشرب شکنم

گر توبه کنم بروز، در شب شکنم

گر توبه، ز دل بر آيدم، باکي نيست

صد توبه نا رسيده بر لب شکنم

----

من ذوق لب تو، از سخن مي يابم

ذوقست دران سخن که من مي يابم

حرفي که، ز لعل تو بر آيد، آنرا

ميگويم و ذوقش بدهن مي يابم

----

از حرف تو، لذت شکر مي يابم

ميگويم و ازلبت اثر مي يابم

هردم بزيان هميکنم تکرارش

هر مرتبه، لذتي دگر مي يابم

----

يکچند پي زينت و اسباب شديم

يکچند به بيهوده بهر باب شديم

يک چشم زدن، چشم گشاديم ز خواب

تا چشم بهم زديم، در خواب شديم

----

من مشتريم، ليک خريدار خودم

دلال، متاع زر بازار خودم

حرف تو، بخود گويم و خود گوش کنم

ديوانه صفت، عاشق گفتار خودم

----

از عشق تو، پشت سوي ننگ آوردم

 اندر طلبت، جهان بتنگ آوردم

پايي بهزار ره، بسنگ آوردم

تا همچو تو دلبري، بچنگ آوردم

----

دور از تو، چو نخل خشک ، بي برگ و برم

چون داغ درون هميشه با چشم ترم

رحم آرا ! بمرده جاني من، که ز تو

نه مردم نه زنده، چون چراغ سحر م

----

آنم که، دل از دوکون برداشته ام

اسباب جهان، در آتش انداخته ام

در آتش خود چو شمع، بگداخته ام

پروانه صفت، بسوختن ساخته ام

----

دارم، دردي نهفته در جان، از تو

هيچم نبود اميد درمان از تو

درد تو مرا از تو نهان خواهد گشت

اي دلبر بي درد، چه پنهان از تو

----

المعميات

باسم آهي؛:

عشاق اگر بکام وصل تو، رسند

کي محنت هجر پيشت اظهار کنند

پيش توچه گويند، تو هم ميداني

اي ماه رخ ! آنچه در فراق تو کشند

----

سالم؛:

چه غم ايدل گر اول گفت حرفي سخت بر رويم

ز مهر آنماه بين آخر فشاند ست آستين سويم

----

مير؛:

تاکي ز درد هجر بناليم چون جرس

ايدل ! به يار گوکه؛ بفرياد ما برس

----

قراري:

بابودن رويش دلا دايم چه باشد روي مه

بي عارض آن دلربا خوبست ماه چار ده

----

ميريميني:

چون شبم ياد کردي ا ياري

گويم از دل بروز ياد آري

----

امت:

همه دارند وصلش را تمني

دل ما خود ز ديدن شد تسلي

----

تقي ڪاشيءَ لکيو آهي ته مير معصوم ٻه ”ساقي نامه“ تصنيف ڪيا آهن. خوشقسمتيءَ سان هڪ ساقي نامو پاڻ کي هڪ بياض ۾ ملي ويو، جيڪو بياض مير غلام علي آزاد جي گهراڻي ۾ موجود آهي ۽ گمان غالب آهي ته مير آزاد جي ذاتي ذخيري جو آهي. ساقي نامو مڪمل نه آهي، ليڪن بهر صورت غنيمت آهي، جو ايتو حصو به ملي ويو.

ساقي نامو

الا اي دل گشته از هوش مست

پيء خواهش دل، شده بت پرست

تو تاکي چنين بت پرستي کني

نه ديوانهء چند مستي کني

به هوش آي يکدم زمستيء خويش

برون آي از بت پرستي خويش

بت شيشه را، در بغل آر تنگ

برون آي از کسوت نام وننگ

تنت را، يکي شست و شوي بده

رخت را ز مي، آبروي بده

گذر کن به ميخانهء اهل درد

که بويت ترا سازد از خويش فرد

در و بام او، از نشاط و طرب

ز عشرت، خم و شيشه را لب بلب

بخاکش عبير چنان بيخته

به مي، آب حيوان در آميخته

بکف ساقي بزم جام شراب

زده پنجه بر پنجهء آفتاب

هوايش موافق بصبح دويم

بذرات فيضش مه و مهر کم

ضمير خمش آفتاب منير

بهر قطره خورشيد اندر ضمير

شفق باده، سيارهان چون حباب

خم مي، فلک خشت، خم آفتاب

درو جا گرفته فرشته و شان

ز دنيا و عقبيٰ نجسته نشان

گروهي به بيگانگي آشنا

 به ديوانگي گشه از خود جدا

فشانده بدين خاکدان دامني

به بر کرده از خاک پيراهني

به بدنامي خويشستن در خروش

به رسوائي ديگران عيب پوش

حريفان سرمست و بيدار دل

بريده بيکباره ز اغيار دل

نهاده به بيدانشي دل همه

بر سواي خويش مايل همه

به بدنامي خويش پر داخته

لباس بديوانگي ساخته

ازان مئي که هر که شود شعله تاب

کند روز راشب، به شب آفتاب

شعاعش، اگر پر تو افگن شود

جهان همچو خورشيد، روشن شود

کند پر توش، گر سوي ديده، راه

دگر تا ابد مست افتد نگاه

سپهر حرون، تيز جولان ازو

بساط زمين، تنگ ميدان ازو

چو دور افگند خشت خم مي فروش

فلک چون خم مي، در آيد به جوش

حبابي که، برباده اش مسکن است

سراپاي او، ديدهء روشن است

نباشد فروزان شراب، از حباب

شگفت است از مي، گل آفتاب

گريبان پرهيز، ازو چاک چاک

دل زهد و تقويٰ، ازان درد ناک

گنه را ازو مايهء پر دلي

درو رسم ديوانگي عاقلي

سوار ريست به اده بميدان غم

زجام و صراحيش طبل و علم

 چو پنبه ز گوشش بر آري برون

فرو ريزد از ديده سيلاب خون

تو هم پنبه از گوشِ مينا بر آر

صراحي و بربط به غلغل در آر

که يکدم ز دوران کناري کنم

وزان سوئي عالم، گذاري کنم

بياؤ بده جام چون آفتاب

که از بوي او مرده خيزد ز خواب

بيا ساقي ! آن آتشين جام را

که برده ز سيماب آرام را

بمن ده که تا بيقرارم کند

گلي آرزو در کنارم کند

بيا ساقي! آن شکرين جام را

که شيرين کند تلخيء کامرا

 مغني! بياؤ طرب ساز کن

نشاطي بشادي هم آواز کن

مغني! بزن يکره اين تار را

که بيرون برد از دل آزار را (1)

بعد جي تذڪره نگارن پنهنجن پنهنجن تذڪرن ۾ مير جا شعر گهڻو ڪري هڪٻئي تان نقل ڪيا آهن. چند شعر اهڙا ڏسجن ٿا، جيڪي اڳين ماخذن ۾ آيل نه آهن. هن هيٺ انهيءَ قسم جا منتشر شعر تذڪرن جي حوالي سان نقل ڪجن ٿا:

ابيات متفرق

نامي ز زمانه بار بردار

رو آر بان جهان سبکسار

----

تو خفته بره و کاروان تيز

تو سنگ خودي ز راه بر خيز (2)

----

در دلم صد صيل اشک و برلبم صد برق آه

عشق را نازم که پيدا آب و پنهان آتش است(3)

----

هي مثنويءَ جو بيت آهي:

اگر در سايه سرو ايستادي

بر آن سوي دگر سايه فتادي(1)

----

حسن است که او جلوه گر بر سر ناز است

عشق ات که باحسن ازل، محرم راز است

امشب تمناي مه روي تو، تا روز

چشم، چو در خانهء غارت زده باز است(2)

----

چغدي ديدم نشسته در صبح پگاه

بر کنگرهء مقبرهء شرو انشاه

فرياد کنان ز روي عبرت ميگفت؛

کو آن همه حشمت؟ و کجا آنهمه جاه؟ (3)

----

باگشت چمن ز تو تسلي گشتيم

و ز دوست بگفتگو تسلي گشيم

ديدم که وصال و هجر يکسان بوده است

از وصل، به آرزو تسلي گشتيم(4)

----

ڪجهه بيت ڪتبن ۾ آهن، جيڪي هن کان پوءِ جي باب ۾ پڙهي سگهجن ٿا. في الحال مير معصوم جو ايترو ڪلام اسان جي دسترسيءَ ۾ آيو، ممڪن آهي ته هن کان پوءِ ڪڏهن سندس سمورو ڪلام يا هتي درج ڪيل ڪلام کان علاوه ڪجهه حصو ملي وڃي. اهو هن کان پوءِ جي لکندڙن جو ڪم آهي ته انهيءَ ڏس ۾ ڪوششون جاري رکن.

اسان کي يقين آهي ته مير معصوم جي خاندان وارا جيڪڏهن پنهنجي اثاثي جو چڱيءَ طرح جازو وٺندا ۽ تلاش ڪندا ته مير جو ادبي سرمايو لازماً هٿ اچي ويندو. اهو ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته تنها اهو ئي يادگار آهي، جيڪو مير جو نالو قائم رکي سگهي ٿو. ٻيون سڀئي شيون فنا ٿيندڙ آهين. سواءِ علمي نشانن جي، جيڪي جيسين دنيا قائم آهي ۽ انهيءَ ۾ انسان موجود آهن، تيسين مستحڪم رهنديون !

-----

نئون صفحو -- ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو --گذريل صفحو

ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45  46 47 48 49 50

هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ