شاهه جهان جي مدح:

ڪتاب ۾ شاهه جهان بادشاهه جي مدح ۽ سندس شهزادن جي تعريف خواهه شاهي باغن ۽ عمارتن جي باري ۾ جدا جدا عنوانن هيٺ مدح ۽ ستايش، تعريف ۽ توصيف ڪئي ويئي آهي. انهن عنوانن منجهان ڪجهه شعر نموني لاءِ هيٺ ڏجن ٿا:

بادشاهه جي مدح ۾ مير ”شهود“ چوي ٿو:

چو بوبڪر، از سرنو، ڪار دين ساخت   بدفعِ فسق، چون فاروق، پرداخت
چو عثمان، از حـيـامـندي، جـهـانگـيـر     بمردي، چون علي، بگرفته شمشير
پعدل وجود، هفت اقليم پرور             شهاب الدين محمد ابوالمظفر
چو نامِ خويشتن شاههِ جهان است       جهان را ثانيِء صاحب قرآن است
جهانگير و جهاندارو جهان بـخـش      ملڪ لشڪر، ظفر خنجر، فـلـڪ رخــش

 شهزادن جي تعريف جدا عنوان جي تحت آهي،

سپهر شاهه داور، چـار خـورشــيـد           ڪه بادا هريڪي، بر اوج، جاويد
يڪي، داراشڪوه اسڪندرا جلال         وليعهدِ شهنشاه باقبال
دويم، شاهه شجاع انجم سپــاه اســت    چو خور، مشرق زمينش، جايگاهه است
سيوم، اورنگزيب، آرايـشِ ديـــن           بملڪِ شرعِ سلطاني بتمڪين
همه با حڪمت و عدل و شجاعت       همه باعفت و فضل و سخاوت
همه نـصـرت شـعـار و فتـح پرور           همه اقبال مند و بخت ياور

بادشاهه جي تعريف ۾ مختلف عنوان ٻڌا اٿس، مثلاً: تلوار جي تعريف، خنجر جي توصيف، بهادريءَ ۽ تلوارزنيءَ جي صفت وغيره وغيره. هڪ عنوان هيٺ چوي ٿو:

به هيجا چون به پشتِ زين نشينـد     عدو را از پئي ڪشتن گزيند
برآرد ازميان شـمشـيـر خـــونـريـــز        دم آور آب پرور، آتش انگيز
بيڪ ضرب، آن چنان آتش فروزد      ڪه هستي برتنِ دشمن بسوزد

عمارتن جي تعريف ڪندي چوي ٿو:

]چو[ تعريف عمارت راڪنم ياد       شود از آسمانش خشت بنياد
بر ... بس ڪه از افــلاڪ افــزود        ڪواڪب، ذرهاي روزنش بود
زحل ڪاري، ز روزِ سقف و ديوار       خورستان، حل شده از دست حل ڪار
آزاده، غـيرت ارڙنـگ مـان               مرصع همچو سقفِ آسماني
امل باطول او، يــڪ خط اقــصــر         فلڪ باعرض او، يڪ سطح بي بر
ڪنـم چــون ارفــاعـش را تصـور          فتد در همتِ شاهي تفڪر

مٿين شعرن ۾ ڪي لفظ ۽ محاورا عمارت سازيءَ جي فن جا ڪتب آندا ويا آهن، مثلاً: ازاره- زحل ڪاري- خورستان- بادشاهه جي بزم خاص جي، جدا عنوان هيٺ تعريف ڪئي ويئي آهي. ليڪن افسوس آهي جو انهيءَ بزم جي فردن جا نالا ڪونه ڏنل آهن، ورنه معلوم ٿئي ها ته ڪهڙن مشاهيرن کان مير شهود متاثر هيو.

چوي ٿو:

سخن از بزم خاصش، چون نوشتم     مصور گشت در ديده بهشتم
عجب بزم است، يا رب! چشم بددور  تجلي در تجلي، نور بر نور
گروهي بندگان، پشت و پس شاهه      چو هاله صف زده پيرا منِ ماه
همه خسـرو مثال و قيصــر آئـــيــن        همه خاقان نشان، فغفور تمڪين
همه شاهند، اگر در شـوڪـت و شــان     ولي، چون ذره، محوِ مهر رخشان
همه شيرافگن و عنقا شــڪــارنــد        همه در حق گذاري، جان سپارند
ز اهلِ دانش و ارباب بينش             ز دانايانِ سر آفر ينش
همه نعمان فقـاهت، شافـعـي ديـن       همه مالڪ نشان و احمد آئين
عمادي حق شناسي، رڪنِ اسلام      قبولِ فضلشان بر خاص و بر عام

        انهيءَ عنوان هيٺ مختلف پيراين ۾ بزم خاص جي اميرن ۽ عالمن جي تعريف ڪئي ويئي آهي، جيڪا مصنف جي فني ڄاڻ جو نمونو پيش ڪري ٿي. بادشاهه جي جود و سخا جي تعريف واري عنوان جو اختتام هن شعر تي ڪري ٿو:

شبي مفلس بيادش خفت بي ساز     چو شد بيدار، شد با نعمت و ناز

        باغ جي تعريف ۾ ٻيهر عنوان قائم ڪري چوي ٿو:

 انهيءَ کانپوءِ انبن جي تعريف م اهي 8 شعر چيل آهن، جيڪي
مير علي شير ”قانع“ نموني طور ”مقالات الشعرا“ ۾ ڏنا آهن (1). جنهن بعد نيشڪر، ليمي، ترنج، سيب، نارنج وغيره جي تصديق ڪري، باغ جي
آب و هوا تي اچي ٿو:

چه گويم، از هواي نو نــهــارش         ز صبح و شام هر ليل و نهارش
ز طبـــعِ دل، هـوايش معتدل تــر         صباح و شام از مي صاف دل تر
 

---

خيابان ڪهڪشان، گلها ستـاره       ڪه بردستِ خيابان بسته ياره
قصورش آنچنان بافر و لور اسـت      ڪه قصرِ جنت، ازوي، در قصوراست
ز لاش ڪرده، ز آب خضر، تقـرر        ز موئي، آب را بسته، بزنجير
برنگِ جان قدسي، پاڪ و صافي     بلب خشڪان از ويڪ قطره ڪافي.
توان خواند از خطوطِ موج هر جـو      من الما ڪل شيِء حي- نيڪو
نمايد رنگ آب از عڪس گلشـن     برنگ صفحهء ابري مـُـلـُـوَنَ
سوادي، گر، دران گلشن عيان بــــود     خط و ابروي و خالِ گل رخاد بود
چو گويم از بتــانِ آن نــڪـو مــرز       ڪه هريڪ، در ادا سنجي، بلاطرز
بـــتـائي، ڪـــز اداي جـــاودانـــه            ڪشد خورشيد شان، بر زلف شانه
بتائي، ڪز نگاههِ چشم سرمسـت     سرِ نرگس ز خجلت، پيش شان پست
بتاني، ڪــزقـد و بــالاي مـــوزون        نموده، سرو ها را بيد مجنون
بهر قصرو بهر صحن و بهـر بام      هزاران سر و بالا صد گل اندام
بسر، دستار ڪــج، از ناز بـسـته         زواجِ لعبتانِ چين شڪسته
ز افسون سازي او جــادو نــگـاهي       بشور آورده از مه تا بماهي
بروئي و قامت و چشم و زنخـدان       سرو سامان گلزار و بهاران
چو گل، در خذمتش، برپا، سوارند      ز ابرِ رحمتش اميد وارند

انهيءَ عنوان جي اختتام تي بادشاهه لاءِ هيٺيان دعائيه شعر چيا ويا آهن:

خداوندا! تـو ايــن شــاه جـهــان را         خديوِ ثاني صاحب قران را
مخلد دار، در شاهي، هــمــيــشــه         بود تا آسمان را دور پيشه

مثنويءَ جي تصنيف:

        انهيءَ مدح سرائيءَ بعد، جدا عنوان هيٺ خواب جو قصو لکيو ويو آهي، جنهن ۾ مصنف کي بيبي بلقيس ۽ حضرت سليمان عليه السلام جي قصي لکڻ جو اشارو ٿئي ٿو، ۽ پاڻ انهيءَ قصي کي شاهه جهان جي نالي سان منسوب ڪرڻ جو فيصلو ڪري ٿو:

چو باز آمـد، خـيـال، از عـالمِ نور          مرا برجاي خود ديد از ره دو
بگفتم: جيست؟ گفتا:خود ڪجاي      بگفتم: غرق بحرِ آشناي
بگـفـقـِم: تــاچه آوردي؟بيا زود            بگفتا: سوز و سازِ صوتِ داؤد
بگفتم: از معافي؟هفت هر چـيـز!        بگفتم: از سخن گو! گفت: آن نيز!
بخود گفتم: ڪه اين دُرهاي شـهـوار     ڪشم در گوش يڪ شاهي جهاندار
نـداي داد، در گـوشـم، سـروشـي           ولي سوئي سروشم دار گوشي
گـهـر گـاي، ڪـه داري در گريبان          بڪش! در عقدِ بلقيس و سليمان

---

اگر دُرهائي تو، بس شاهوار است       سليمان نيز شاهِ نامدارت است
نڪو زيبد، چنين دُر، باچنان شاه      ڪزين خلعت قدِ غير است ڪوتاه
قبولم، پرده از روي زبــان، چـيـد        بگيسوي سخن چون شانه پيچد
سخن را چون گل آب و رنگ دادم    گره از غنچهء  معني ڪشادم
صبا را، صحن اين گـلــزار ڪردم      هوا مغزِ سرِ عطار ڪردم
بلوح باد، رنگين نقش بـستم        ڪه بازارِ گلستان را شڪستم
دريـــــن گلزار، از مــه تا بمــاهــي       گلِ صد رنگ، چنداني ڪه خواهي
سخن را، تا زباني من، بيان ڪرد   دهانم قبلهء قدوسيان ڪرد

 

---

سـتـانـم از سـخن امـداد سـامـــان          نويسم عهد بلقيس و سليمان
ڪنم تسخير، گروحشي است ورطير    ڪه در ملڪ سليمان ميڪنم سير
حـْنـــان سـازم بافــسـون ديـو منقاد       ڪه بنشانم پري در شيشئه باد
فـرسـقـِم هد هدِ مضمون،بـخـامه         ڪنم موران گويا نقش نامه

حضرت دائود جي احوال جي ابتدا هن طرح ٿئي ٿي:

چو، دريايء  ڪرم، درجوش آيــد       اگر گبر است بخشش ڪوش آيد
درين صحرا، اگر لعل است ورسنگ    بيڪ تاب آفتابش مي دهد رنگ
ازيــن مـيخانـه چه مـهـرو چه              تابه بدستش از ميء  صاف آفتابه
غلام و خـَواجه را هــر سـو نــدايء       قبولِ عام ميگويد صلاي ِّ
گـنـه در پهـلوي طاعت نشسته         بڪفر، ايمان اخوت عهد بسته
اگـــر هــشيار ور بيهوش ديـدم         ببوي اين چمن در جوش ديدم

        ٻي جاءِ تي آهي:

مـحـبت چون شود، آشـوب دلـهــا        بخور شيدي، رساند آب گلها
مـحبت چون شــو رســوايِ ڪـــار         ڪشد گاهي بخلوت، گه به بازار

 

---

چو دريائي محبت، جوش گـيرد دُري با گوهري آغوش گيرد
محبت گرچه اول، دردناڪــست         ولي آخر، رفوي سينه چاڪست
محبت گرچه اول، ناگـوار اســت         ولي آخر دوايء درد يار است
محبت گــرچه اول، تــلـخ بــاشــد         مه عاشق ازو در سلخ باشد
ولي، آخر چو گردد، ڪامل البدر        شود در رتبهء خود، صاحب القدر
رخِ مـحــبـوب را، آئـيـنـه گـــردد          حضور افزايء  بزمِ سينه گردد

بيبي بلقيس جي شهر، سبا جي تعريف ڪندي چوي ٿو:

صبا! از ما سلامي، با سبا، گـوي        ڪه اينڪ ميڪنم گلگشت آن ڪوي
هوايش صاف، دل تر، ازمي ناب         شبِ يلدا، برويش خال مهتاب
قـّهـرسـو مـوخهء جدول گــره باز            روان چون زنداگاني، يڪ جلو تاز
ز شهرستان آن مــلـڪ ارم خـيـز         هوس درجانِ زاهد، موج انگيز
در و بام، از هجومِ حسن شيرين       بسي فرهاد، از خون کرده رنگين
سماعِ سرو، بـرصوتِ عنادل             نار، از شوق، دستان زن مقابل
زابنه خيـزيءِ اشـجار پـُر بار              زمين و آسمان مشتاق ديدار
بگيسو، يڪ چمن خور در ڪمندان      برآب، آئينهء زنجير بندان
بيڪ چين، صدگره در دل، زمانه         بيڪ ابرو، ڪشا صد جان، نشانه
بصحن آن چمن، گل گل دميده         همه، تا سرحد خوبي، رسيده
صـفـي در حـسـن شـاهِ دل خرابي         صفي در عاشقي صاحب رواجي
چو حسن و عشق، باهم تارپودند        چو اطلس، بي تفاوت يڪ نمودند
بدوش آغوش هم چون بزرگ رعنا      نياز و ناز آن باغ تماشا
قدي، افراشته چون شمـع آهي  دلي،     درڪاهش از جادو نگاهي
لبي شيرين تر از آعــَّوش نوميد         گلوي تلخ تر از ياسِ جاويد
ڪلاهي ڪج شدن، رنگ شڪستن    سر رگريدن و از پانشتن
سـر زلف مـشــبڪ، دسـتــهء  آه          قد آهي شڪسته زلف ڪو تاه
ز چـشـم شيشهء دل عينڪ اندوز        ز آهي ناوڪ تاثير، دل دوز

مختلف عنوانن مان چونڊ شعر:

بلقيس جي حسن جي تعريف ۾ علحده عنوان قائم ٿيل آهي، جنهن مان چند شعر هت ڏجن ٿا---

ز بلـقـيس، آب و رنگِ نوبهـارم       نگارش را به نيرنگي نگارم
ڪمند جعد مشڪين، تاب داده       بهرتابي، خيال ِ خوب داده
ز بـيـمِ دسـت برد آن، پري چهر       سپرا نداخت، ماه و تاج، سر مهر
چو ديدي، آفتاب از بي درنگي        ڪله، از سرگرفتي، چون فرنگي
برو، زير ڪمر، از پيش و از پس        هما باليدنِ نارنج نورس
قد از ديوان خوبي، بود مــطــلـع        ڪمر، فضل مميز، در دو مصرع
مياني ود هاني، وهم نابي            مڪرر لفظ هاي انتخابي
اجل را، غنچه اش، دلدوز پيڪان      ڪه عمرِ خضر، دارد در گريبان
جهان را پس ڪه،چشمش ڪرد خون ريز   گريبان ِصد جنگش در آويز
 

اهڙيءَ طرح سڄيءَ سراپا جي وصفن کي بيان ڪري آخر ۾ شاعر چوي ٿو:

قــدي چون هـمـتِ شاهان، بـلندي        بلندي، بي گزندي، دل پسندي

بلقيس جي حسن و جمال ۽ سراپا جو ذڪر مصنف مختلف جاين تي ڪيو آهي. انهيءَ سلسلي ۾ چند باب جدا پڻ قائم ڪيا اٿائين، جن ۾ جسم جو مختلف حصن جي مابين مناظرو قائم ڪيو ويو آهي، مثلاً: مناظره قامت و گيسو، مناظره جبين و رخسار، مناظره خال و ابرو، مناظره چشم و مزگان، مناظره لب و بيني، مناظره دهان و ميان، مناظره زنخدان و غبغب. ’دهان ۽ ميان‘ جي مناظري جا چند شعر هن طرح آهن:

ميان از روي حسرت، با دهان گـفت     ڪه: اقبال تو، با فتح و ظفر جفت
مـن و بو، نـوڪ ريـز يڪ گلوئيم       نگار خامه يڪ تار موئيم
چــو زاديـم از عــدم، هـر دو برادر       بدر نابود بود و نيست مادر
چو از يڪ اصل، ما گـشتـم پـيـدا      تفاوت چيست، تو آنجا من اينجا؟
ترا پهلوي  شـيـريـن جـــايِ دادند؟       مرا با ڪوهڪن مجلس نهادند؟

ميان جو اهو مذڪور ٻڌي دهان وراڻي ٿو ڏئي--

دهان گفتش ڪه: عزت در نسب نيست    غنا و فقر موقوفِ حسب نيست
بهستي، هر بد و نيڪي،ڪه جا ڪـرد     بر استعداد نقشي را بپا ڪرد
چــو نـقـشِ مــا، بر اسـتعـداد افـتـاد          يڪي شيرين يڪي فرهاد افتاد
چــو تخـتم طـالـع انـور پذيرفــت            چو خاڪم پاڪي جوهر پذير فت
زياقـوتِ درم سـرمـــايـــه دادنـــد            ازان بر تخت لعلم پايه دادند
توهـم درڪشـورِ خود بادشـاهـي          ميان ملڪ تن، صاحب ڪلاهي
تـرا قـِخـت سـُريـن، اورنگ دادنـد           مرا چون بسته، جاي ِّ تنگ دادند
اگر من قــلـعـهء دارم ز گــوهــــر            گوهم داري دو برج از نقره تر
اگر من دارم از چــاهـه زنــخ  لاف         تو هم مي لاف از سر چشمهِّ ناف
مگر خير الامور اوسط، نخوانـدي         ڪ چون مور،از حسد دل تنگ ماندي
ميانـه ميروي، درهـمـت انـدام              ازان برهر زبان گشتي نڪو نام
توگر راضي شوي، از پايه  خويش          تواني گشت در رتبه، ز من بيش
نـشين برڪوهه، بـا اقبال اوتـاد             ڪه گردد هفت اقليم از تو آباد

ميان جڏهن اهو جواب ٻڌو، تڏهن مطمئن ٿي چوي ٿي:

ميان گفتش: ڪه اي! از چشم بددور    روانت شادباد و خانه معمور
ازين ورطــه من ازدسـتِ بو رُستم      زبو، برجاده فطرت نشتم
براين نعمت، چه پيش آرم مڪافات    جزاڪ الله من خيرالمجازات

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ