|
8. اسم جي پٺيان مختلف پڇاڙيون جهڙوڪ: ’ور‘،
’آر‘، ’آرو‘، ’ايرو‘، ’وارو‘، ’يارو‘، ’وادِي‘،
’آئو‘، ’آلو‘، ’والُ‘ ۽ ’والو‘ وغيره ملائڻ سان
اسم فاعل (مذڪر) ۽ ’آرِي. ’وارِي‘ يا ’هارِي‘
وغيره ملائڻ سان فاعل (مؤنث) ٺهندو آهي. مثال هيٺ
ڏجن ٿا.
اسم فاعل (مذڪر) جا مثال:
اڃارو پڳوارو يا پاڳارو
سوڳارو اڳڙيارو پورالو سونارو متوالو
آنيارو راڄ وارو
سونهارو ناليرو
اوٺار رکوال
ڪارائو
نامڪٺيو
ٻاجهارو ساڃارو ڪاڻيارو يا
ڪانيارو ناميارو
ڀوارو ستوادِي
ڪنڊيارو واتيرو
پٺ وارو سوڀارو
ڪوهيارو هاڪارو
اسم فاعل (مؤنث) جا مثال:
اڃارِي ساڃارِي
ٻاجهارِي ڪاڻياري
يا ڪانيارِي
ٻچن وارِي ڳورهارِي
ڀواري
ڳڀورارِي
پاڻيارِي گهروارِي
9. مصدر جي پٺيان ’وارو‘، ’هار‘، ’هارو‘
يا ’هارڪو‘ پڇاڙي ملائڻ سان اسم فاعل (مذڪر) ۽ ان
جي پوئين ’و‘ جي جاءِ تي حرف ’ي‘ ساڻ زير آڻڻ سان
اسم فاعل (مؤنث) ٺهندو آهي. مثال هيٺ ڏجن ٿا:
اسم فاعل (مذڪر):
اچڻ
وارو رئڻ هارڪو
بخشڻڪار سرجڻهار
پالڻهار
قدر وارو
خلقڻهار مڱڻهار
ڏسڻهار
هلڻ وارو
ڍڪڻهار هلڻ هارو
اسم فاعل (مؤنث):
پٺڻ
وارِي رئڻ هارِڪي
ڏکڻهارِي سبڻ وارِي
رڌڻ
وارِي هلڻ هارِي
10. امر جي پٺيان يا امر جي پهرئين حرف
کان پوءِ حرف علت آڻي پڇاڙيءَ ۾ ’آر‘ يا ’اُرو‘
ملائڻ سان اسم فاعل (مذڪر) ۽ پڇاڙيءَ واري حرف ’ر‘
تي زير ڏيڻ يا ’و‘ جي جاءِ تي حرف ’ي‘ ساڻ زير آڻڻ
سان اسم فاعل (مؤنث) ٺهندو آهي، مثال هيٺ ڏجن ٿا:
اسم فاعل (مذڪر):
پڃارو سگهارو
پينار يا پينارو
لڄارو
ڄاڻارو
ليکارو
ڏکارو وڻجارو
اسم فاعل (مؤنث) جا مثال:
پينارِ
ڏکارِي
سگهارِي
لڄارِي
11. مصدر جي پٺيان حرف ’و‘ ڳنڍڻ سان اسم
فاعل (مذڪر) ۽ حرف ’ي‘ ساڻ زير گڏڻ سان اسم فاعل
(مؤنث) ٺهندو آهي. مثال هيٺ ڏجن ٿا:
اسم فاعل (مذڪر):
اوڳارڻو
ڊڄڻو
باسڻو ڪڏڻو
ٻولڻو ڳائڻو
ڀڄڻو مڱڻو
ڦڙڪڻو
وڄڻو
اسم فاعل (مؤنث):
اوڍڻِي ڊڄڻي
ٽٻڻِي رسڻي
پِٽڻِي
ڳائڻِي
ڏَسڻِي نچڻِي
12. امر جو لفظ جيڪڏهن
ٻن يا وڌيڪ حرفن وارو آهي ۽ ان جي پوئين حرف تي
پيش واري اعراب آهي ته ان جي پٺيان ’ندڙ پڇاڙي
ملائڻ سان اسم فاعل ٺهندو آهي، مثلاً: ’اُڏُ،
’اُڏرُ‘ ۽ ’اُڏامُ‘ امر جا لفظ آهن جن مان اسم
فاعل ٺهندو ’اڏندڙُ‘ ۽ ’اُڏامندڙُ‘ پر جي امر جي
پوئين حرف تي زير واري اعراب آهي ته ان جي پٺيان
’يندڙ‘ پڇاڙي ملائڻ سان اسم فاعل ٺهندو آهي،
مثلاً: ’وَٽِ‘ ۽ ’وَٽاءِ‘ مان اسم فاعل ٺهندو
’وٽيندڙَ‘ ۽ وَٽائيندڙُ‘. مذڪر ۽ مؤنث جي سڃاڻپ
لاءِ اسم فاعل جي پوئين حرف تي پيش ۽ زير جو
استعمال ٿيندو آهي، مثال هيٺ ڏجن ٿا:
ٻڏندڙ
اڀرندڙ اڀامندڙ
ٻرندڙ
اهرندڙ اجهامندڙ
پڙهندڙ
پکڙندڙ
پرڻجندڙ
گهمندڙ
پيئندڙ
سڃاڻندڙ
وَهندڙ
ڄاڻندڙ
وسامندڙ
هلندڙ
وڪڻندڙ ويامندڙ
زير واري امر مان ٺهندڙ اسم فاعل جا مثال:
اڏيندڙ بخشيندڙِ
اُپائيندڙ اوڳاريندڙ
ڏِيندِڙ
ٻوليندِڙ بچائِيندڙ
پهچائِيندڙ
سڏِيندڙ تارِپندڙ
پرائِيندڙ چورائِيندڙ
ڳنڍيندڙ ڌارِيندڙ
سڌارِيندڙ ساراهيندڙ
لڏِيندڙ ڳائِيندڙ
سنڀاليِندڙ شرمائيندڙ
ونڊيندڙ مارِيندڙ
ڪمائيندڙ ويڙهائيندڙ
13. اسم جي پٺيان حرف ’ر‘ يا ’ڙ‘ گڏڻ سان
اسم فاعل ٺهندو آهي، مثلاً: ’ڏند‘ اسم مان اسم
فاعل ٿيندو ’ڏُندِرُ‘ ۽ چوٽِي‘ مان اسم فاعل ٿيندو
’چوِٽيرُ‘. ٻيا مثال هيٺ ڏجن ٿا:
اِٽر
ڇولِر گوهيَر
ٻَنيَر
ڏاتِر ڳالهِر
ٽاهڙ
ڏاٺِر لاتِر
پاڻير
ڍَٻَير لَترِ
جُٺير ڪاٺيَر
ماٽيَر
چِڪِر
گاڏيَر مُڇِر
14. اسم جي پٺيان مختلف پڇاڙيون جهڙوڪ:
’اڙو‘، ’ٺو‘، ’آٺو‘، ’ياٺو‘، ’يچو‘، ’يڪو‘، ’ولو‘،
’يل‘، ’يلو‘، ’آڻو‘، يا ’يڻو‘، وغيره آڻڻ سان اسم
فاعل ٺهندو آهي. مذڪر ۽ مؤنث جي تخصيص لاءِ حرف
’و‘ ۽ ’ي‘ سان زير استعمال ٿيندا آهن. مثال هيٺ
ڏجن ٿا:
اسم فاعل (مذڪر):
پاڻياٺو پاڙيچو ڀڙڪيلو
سريلو
جانٺو ماڙيچو جوشيلو
هٺيلو
لوڻياٺو ويڙهيچو
جهنڊولو پرياڻو
ماٺوڙو يا ماٺو ٿانِيڪو
ڪاوڙيل ڳوٺاڻو
ٿريچو سانتيڪو
رسيلو سُوراڻو
پاڙيچو
ڌاڙيل
روهيلو ماٺيڻو
اسم فاعل (مؤنث):
ڳوٺاڻِي ماڙيچِي
سانتيڪِي
سوُراڻِي پاڻياٺِي
رسيلِي
ماٺيڻِي جانٺِي
روهيلِي
ٿريچِي لوڻياٺِي
سُريلِي
پاريچِي ٿانئينڪِي
هٺيلِي
15. اسم جي پٺيان پڇاڙيون، جهڙوڪ: ’ت‘،
’آتو‘ يا ’ايتو‘ ملائڻ سان اسم فاعل (مذڪر) ٺهندو
آهي، مؤنث جي صيغي لاءِ اسم فاعل جي پڇاڙيءَ واري
پيش واري اعراب جي جاءِ تي ’زير‘ ۽ حرف ’و‘ جي
جاءِ تي ’ي‘ ساڻ زير استعمال ٿيندي آهي. مثال هيٺ
ڏجن ٿا:
اسم فاعل (مذڪر):
پورهيتُ
پيئيتو
سگهائتو لڄائتو
اثرائتو جوکائتو سنڌائتو
مانائتو
ٻيڙياتو
جوئيتو
سورائتو
مائيتو
ڀائيتو ساکائتو
سيلائتو مندائتو
ڀوائتو
سانگائتو
ڪمائتو وڙائتو
ٿورائتو
سڌائتو گهريتو هنڌائتو
اسم فاعل (مؤنث):
پورهيتِ پيئيتِي ڪمائتِي
مندائتي
اثرائتِي جسائتِي گهريتِي
مائيتِي
ڀائيتِي سڌائتِي لڄائتِي
وريتِي
ڀوائتِي سورائتِي مانائِتي
وڙائتِي
16. اسم جي پٺيان يا ان جي پهرئين حرف پويان حرف
علت آڻي آخر ۾ ’آر‘، ’ڪار‘، ’ڪر‘، ’ڪڙ‘ يا ’اِيڪر‘
پڇاڙين ملائڻ سان اسم فاعل ٺهندو آهي. مذڪر ۽ مؤنث
جي فرق ظاهر ڪرڻ لاءِ اسم فاعل جي پوئين حرف تي
پيش يا زير واري اِعراب استعمال ٿيندي آهي. مثال
هيٺ ڏجن ٿا:
اوٺار
پنهوار
نقصانڪار
ٻڪرار
ڳنوار
هاڃيڪار
ڌڻار
ميهار
رانديڪر
ڏاتار
جهيڙاڪار
ڀاڄوڪڙ
ريڍار
چترڪار
ڀاڃوڪڙ
ڪرتار
زيانڪار
رولاڪڙ
مٿين ترڪيبن کانسواءِ هڪ ٻي نرالي ترڪيب
آهي جنهن ۾ امر جي پهرئين حرف سان حرف علت ’ي‘
ملائي پٺيان ’ڙياٽ‘ پڇاڙي گڏڻ سان اسم فاعل جو
صيغو ٺهندو آهي، مثلاً: ’سيکڙياٽ‘.
17. اسم جي پٺيان پڇاڙيون، جهڙوڪ: ’آڻ‘،
’وان‘، ’واڻ‘، ’ند‘ يا ’وند‘ ملائڻ سان اسم فاعل
ٺهندو آهي، مثلاً:
ٻلوان وڄاوان آسروند
چئيوان
اڳواڻ
ڀاڳوند
ڌنوان
پهلواڻ صورت وند
ستياوان
پيلواڻ لڄوند
سڀياوان
سرواڻ مراد وند 18. اسم جي پٺيان
يا اسم جو پويون حرف ڪڍي ان جي پٺيان ’ڪ‘ يا
’دائڪ‘ پڇاڙي ملائڻ سان اسم فاعل ٺهندو آهي.
مثلاً: ’پرواهه‘ اسم مان فاعل ٿيندو ’پرواهڪ‘ ۽
’بکيا‘ اسم جو پويون حرف ’ا‘ ڪڍي باقي لفظ کي ’ڪ‘
پڇاڙي ملائبي ته اسم فاعل ٿيندو ’بکيڪَ‘. ٻيا ڪي
مثال هيٺ ڏجن ٿا:
پاٺڪ
ڦلدائڪ
سماجڪ
اِڇَڪ
مرجادڪ
رڇَڪ
دکدائڪ
رِکَيڪ
19. اسم جي پٺيان پڇاڙيون، جهڙوڪ: ’سر‘،
’سي‘ يا ’سِرِي‘ ملائڻ سان فاعل ٺهندو آهي، مثلاً:
پاڙيسري يا پاڙيسِي
جوڳيسر
ڌناسِري
ڪَوِيسر
20. اسم جي پٺيان ’چِي‘ پڇاڙي ملائڻ سان
اسم فاعل ٺهندو آهي، مثلاً:
بندوقچِي
توبچي، توپچِي
دُنبچي يا دمچِي
ڍنڍورچِي
خزانچِي
21. امر جي پهرئين حرف پٺيان حرف ’ي‘ آڻي
آخر ۾ ’ڪ‘ ملائڻ سان اسم فاعل ٺهندو آهي. مثلاً:
’لکُ‘ امر مان اسم فاعل ٺهندو ’ليکڪ‘، يا امر جي
پوئين حرف سان ’ا‘ملائي پٺيان ’ڪ‘ پڇاڙي ملائڻ سان
اسم فاعل ٺهندو آهي، مثلاً: ’رَهه‘ امر مان اسم
فاعل ٺهندو ’رهاڪ‘، يا امر جي پهرئين حرف پٺيان
حرف ’ي‘ آڻي ۽ پوئين حرف سان ’ا‘ ملائي آخر ۾ ’ڪ‘
پڇاڙي گڏڻ سان اسم فاعل ٺهندو آهي، مثلاً: ’تَر‘
امر مان اسم فاعل ٺهندو ’تيراڪ‘. اهڙا ڪي ٻيا مثال
هيٺ ڏجن ٿا:
پئاڪ چيڙاڪ
جئاڪ رولاڪ
جوٽياڪ ويڙهاڪ
جهيڙاڪ هيراڪ
22. امر جي پٺيان ’ڪ‘ پڇاڙي گڏڻ سان اسم
فاعل ٺهندو آهي، مثلاً:
اڏامڪ
سڌارڪ
جاچڪ
کائڪ
ڌائڪ ڳائڪ
23. ڪي امر جا صيغا اسم فاعل ٿي ڪم ايندا
آهن، يا ڪن جي پهرئين حرف پٺيان حرف علت جو اضافو
ٿيل هوندو آهي، جيئن ’اَڏِ‘ امر مان اسم فاعل
ٿيندو ’اوڏ‘. ٻيا مثال هيٺ ڏجن ٿا:
ٽوڙُ
ٺڳُ
جوڙُ
چورُ
کُر يا
کارُ
24. ٻن اسمن کي ملائڻ سان اسم فاعل ٺهندو
آهي، مثلاً:
پاتشاهه
گهوڙيسوار
کلمُک يا کِلمُکو
وات وڪيل
گهڙامنجي
هڏ ڏوکي
25. اسم جي پٺيان امر جو صيغو گڏڻ سان اسم
فاعل ٺهندو آهي، مثلاً:
پنيءَ ٻوڙ ڳورپٽ
رکپال ڳنڍ ڇوڙ
يا
ڳنڍيڇوڙ
سرويچ
مکيچوس
ڪئامار ڪنڦار
گردن ٽوڙ هٿڦاڙ
26. اسم جي پٺيان امر جو صيغو ساڻ ’و‘ يا
’يو‘ پڇاڙي آڻڻ سان اسم فاعل ٺهندو آهي. مثلاً:
ڌوڙڌويو
ڀاڳڀريو
ڪانگ
تڙو رنگڀريو
مس
چٽو سونهڀريو
27. صفت ۽ اسم يا صفت ۽ امر جي مرڪب مان
اسم فاعل ٺهندو آهي، اهڙي حالت ۾ صفت جو پويون حرف
’و‘ مذڪر جي حالت ۾ ۽ ’ي‘ مؤنث جي حالت ۾ حذف
ٿيندو آهي ۽ ساڳئي وقت گهڻو ڪري پوئين لفظ جي آخر
۾ حرف علت يا ’يو‘، ’ڻو‘ ۽ ’ڪ‘ پڇاڙيءَ جو اضافو
ٿيندو آهي، مثلاً: ’گهڻخيالو‘ اسم فاعل جو صيغو
آهي، انهيءَ صيغي ۾ پهريون لفظ ’گهڻو‘ صفت ۽ پويون
لفظ ’خيال‘ اسم آهي، ’گهڻو‘ جو پويون ’و‘ حذف ٿيل
آهي ۽ وري اسم ’خيال‘ جي آخر ۾ ’و‘ جو اضافو ڪيو
ويو آهي. ٻيا اهڙا مثال هيٺ ڏجن ٿا:
اڀپيرو
ڪارتهو گهڻگهرو
ٿورٿانئو
ڪارڄڀو گهڻمتيو
ٿور کائڪ ڪار
منهون مٺگهرو
ٿور کائو گهڻ
اکرو وڏڀاڳيو
ٿورويرمو گهڻ
ٻجو وڏڦڙو
ٿور ويساهو گهڻ
رسو وڏجگرو
سوڙهو دليو
گهڻ ڳالهائبو، گهڻ ڳالهائڻو وڏ واتيو
28. ڪي اسم خود اسم فاعل جي صورت ۾ هوندا
آهن، مثلاً:
استاد
ڌڻي مارُو
آگو
راءُ مُورک
ٻانهو
ڪانڌ مهاڻو
پيرُ
ڪنڀار
مير
جاجَڪ
گُرُ يا گروُ وَرُ
جَتُ
گولو وِلهو
چارڻ
لُچُ ويڄ
دشمن
لنگهو هاتڪ
29. اسم فاعل جي ڪن ترڪين ۾ سنڌيءَ جي
اسمي لفظن جي پٺيان فارسيءَ جون پڇاڙيون يا
فارسيءَ جا امر جا صيغا استعمال ٿيندا آهن. مثال
هيٺ ڏجن ٿا:
ٿاڻيدار
چوڪيدار ڳُريدار
ٺڳبا دئالبند
لاڳدار
پلٿيباز ڌوتي
بند لچڪيدار
جوا باز سارنگي نواز
لهڻيدار
پهريدار
سربند مڻيادار
ڦلدار ڪمدار
مهندار
جاگيردار کاتيدار
وياج خور
فارسيءَ جي پڇاڙين سان ٺهندڙ اسم فاعل جا
مثال:
چوڙيگر
ڪمانگر
رانديگر
ڪامڻگور
ڪاريگر ڪرڻيگور
ڪاشيگر مهڻيگور
30. سنڌيءَ ۾ فارسي ۽ عربيءَ جا اڪيچار
اسم فاعل جا لفظ استعمال ٿيندا آهن جن جا، ڪي مثال
هيٺ ڏجن ٿا:
فارسيءَ جا اسم فاعل وارا لفظ:
دل آزار بختاور
سنگ تراش
حرام
خور
دل افروز زورآور آتش
پرست رشوتخور
رونق افروز دلاويز بت پرست
شرابخور
روح
افزا باربردار دلپسند
قيامت خيز
عزت افزا پيغمبر تاجپوش
معنيٰ خيز
همت افزا جانبر پده
پوش ايماندار
بدانديش دلبر چشم
پوش تاجدار
دورانديش جانباز
روپوش
جاندار
زهر آميز دغاباز
سترپوش خبردار
شڪرآميز سرباز
ميزپوش دلدار
لطيف اندوز پابند
بادپيما
راهدار
دردانگيز دلبند
خونخوار زميندار
حيرت انگيز نظربند
نمڪ خوار شاندار
شرانگيز دوربين
آدم خور مالدار
اشڪ آور بهتان تراش
چغلخور رازدان
رياض دان دلڪش پاسبان
سودمند
سائنسدان ڪارڪن
دربان عقلمند
قانون دان عبادت گذار
شتربان غيرتمند
نادان رهگذر ڪشتي
بان فڪرمند
آبدوز آتش گير
مهربان هنرمند
زمين دوز جهانگير
نگهبان آشنا
آرام ده دستگير
شرمسار
بينا
جهازران
دلگير
غمگسار
دانا
دلربا دامنگير
آبادگار
نابينا
ڪهريا
عالم
گير
آزمودگار
اندوهناڪ
هوشربا گهگير
خدمتگار افسوسناڪ
تيزرو رومال سازگار
الم ناڪ
پيش رو
ريگمال
مددگار تابناڪ
خونريز تخت نشين بازيگر خطرناڪ
رنگريز پرده نشين بتگر
دردناڪ
جلدساز جانشين تونگر
دهشتناڪ
دندان ساز دل نشين جادوگر
شرمناڪ
قانون ساز ذهن نشين چاره گر
غضبناڪ
ڪارساز رهنما زرگر
غمناڪ
بت شڪن قطب نما ستمگر وحشتناڪ
صف شڪن حق نواز سوداگر هيبتناڪ
حق شناس دلنواز ارجمند
آينده
روشناس غريب نواز آرزومند
تابنده
فرض شناس اخبار نويس حاجتمند
پاينده
سرفراز عريضه نويس دردمند پرنده
ڪارفرما آواره دولتمند
چرنده
آتش فشان باغبان رضامند درنده
بداخلاق بيپروا بينظير سروقد
بدبخت بيجان بينياز
سنگدل
بدتميز بيحيا بيوطن شهنشاهه
بدحواس بيخبر بيوفا
شيردل
بدخواهه بيدرد بيقوف گلبدن
بدزيب بيدين بيهمت هم
آواز
بدصورت بيرحم بيهوش هم آهنگ
بدظن بيشرم بزدل
همدرد
بدڪار بي عزت تنگ نظر همدم
بدمعاش بي غيرت تيزگام همراز
بدنام بي عقل پاڪ
دامن همراهه
بدنيت بي بها خوش خلق همزلف
بي ادب بي قياس خوش مزاج همسفر
بي ايمان بي گناهه زبان دراز
همشڪل
بي باڪ بي نصيب سپاهه سالار همعصر
عربيءَ
جا اسم فاعل وارا لفظ:
باغي خالق
طالب غني
باقي خادم
ظالم فاني
باني راشي
عابد قاتل
تاجر سالڪ
عاشق قاصد
جاهل سائل
عالم قاضي
حاڪم صاحب غازي قائد
ڪاتب ڪريم معمار عيار
ڪافر مدير منصور
غفار
منڪر مريض مڪروهه مشر
ناظم مشير
خليفه مبلغ
وارث معين مبتدي
محدث
والد مغيث
مجاهد محقق
واقف مقيم مجاور
مخير
والي نذير مجتهد
مدبر
هادي وزير
محاسب مصنف
امام وڪيل محافظ معلم
اديب مجرم مخالف
مفڪر
امير محب
مرتڪب مؤثر
امين محسن مسافر موحد
بخيل مخلص معتمد مؤرخ
بشير مرشد ممتحن مؤلف
حسين مريد منافق
متعصب
حڪيم مسلم منتظم مڪتبر
خبيث مشرڪ منتهي متڪلم
خطيب مفتي مهاجر متوڪل
رحيم مفلس جبار
اولوالامر
رفيق مفيد جلاد
اولوالعزم
شريف منشي حمال جليل
القدر
شهيد منيب دجال
حڪيم المة
صديق موذي دلال
سليم العقل
ضعيف مؤمن رزاق شريف النفس
طبيب سلطان ستار ذوالجلال
عزيز محتاج سيار ذوالجناح
عظيم مختار صراف ذوالقرنين
قديم مشتاق عطار ذي شعور
اسم فاعل جو استعمال:
”ڪالهه گڏيوسون ڪاپڙي بابو بيکاري،
ڏيئي ڏيکاري ڦٽي دل فقـــير ويو.“
(شاهه: مومل
راڻو)
”قول پڇنديس ڪيئن، جي ٻڌم ٻيلاين سان.“
(شاهه: ديسي)
”ايهين ڪج پاتڻي جنهن پر پرينءَ مڙان.“
(شاهه:
سامونڊي)
”ٿورويرمي ٿيءُ، وڃڻ ويرم نه سهي.“
(شاهه: معذوري)
”جــوڳي جال ڏٺام، پر ڪو ڪولڀي ڪاپڙي.“
(سچل: جوڳ)
”جت گڏجڻي جوهري، ماڻڪ تتهين مٽ.“
(شاهه: سريراڳ)
”جهانگي جهڻ پياڪ، ناهن شربت هيروان.“
(سچل: کنڀات)
”توڻي ڏوٻي ڌوءِ، ته به لالائي انهن نه لهي.“
(شاهه: مومل
راڻو)
”ڪڏهن ڪانه سئي ته ڪا سگهي گڏي سڄڻين.“
(شاهه: حسيني)
”ڪانڌي ڪنگ ٿياس، وهڻ جنازو سهڻي.“
(شاهه: سهڻي)
”وچان ڪيئن وران، ڪنڌيءَ منهنجو ڪارڻي.“
(شاهه: سهڻي)
”کـــاهوڙي کجن، پسيو پورهيت ويسرا.“
(شاهه: کاهوڙي)
”مجتي ماري، ڪونهي داد درياهه ۾.“
(شاهه: سهڻي)
”تاروُ تريو وڃن، ننڍا وڏا واهڙا.“
(شاهه: سريراڳ)
”گهاتو گهر نه آئيا، وڏي لڳين وارَ.“
(شاهه: گهاتو)
”ڀــورو ائين نه ڀائي نه لوڪ لاڏئــو ساعت جو.“
(شاهه: مارئي)
”پاڻهين لوڙائـــو ٿين پاڻهين دانهون ڪين.“
(شاهه: سريراڳ)
”الڙ ٿي مَ آڇ تون واٽهـــڙن وائي.“
(شاهه: بروو
سنڌي)
”سارنگ سار لهيج الله لڳ اُڃيين جي.“
(سچل: سارنگ)
”ساريو توکي ساهه اڪنــڍيو آهون ڪري.“
(شاهه: سسئي)
”مون کي ڏنءُ ڏيئي ڍوليـــو ڍٽ قراريو.“
(شاهه: سورٺ)
”سونهان سڌيون ڏين ديواني درياهه جون.“
(شاهه: سريراڳ)
”ڏڪاريــا ڏيهه مان مــوذي سڀ مرن.“
(شاهه: سارنگ)
”ور ري وانــڍين اڏيا، پکا سي مَ پُسن.“
(شاهه: سريراڳ)
”سڪن ٿيون سهاڳڻيون سوڍا تنهنجي سٿ،
مون تان لاهه مَ هٿ ڪامل ڌڻي ڪاڪ جا.“
(شاهه: مومل
راڻو)
”اچي ڪوهيارا ڪر، دلاسو دلگير کي.“
(شاهه: حسيني)
”گهڙن واريون تڙن تي گهڙن گهڻيئي.“
(شاهه: سهڻي)
”مون تنَ اندر تئن وهي، جيئن وڻ وڍي واڍو.“
(شاهه:
ڪوهياري)
”ڏکيـــون جان نه مڙن تان تان ڀنڻ نه ٿئي،
پٽـــڻ واريـــون پڌريون ڳاڙها ڳل سندن،
ٻيون هئين هٿ هڻن، رئنديون رئڻ واريون.“
(شاهه:
حسيني)
”قـــدر وارا ڪم ٿيا، کٽا خريـــدار،
پاڻيٺ جي پرکڻا ويا سي وينجهــار.“
(شاهه: سريراڳ)
”ستين سنجهيئي وڄ کوندءِ ويسلا،
وير وري ويئي آسارن تان اوچتي.“
(شاهه: سراڳ)
”ڏٺم ڏونگريـــا، گهوري هيس جنجي.“
(شاهه: حسيني)
”عمر اڇا ڪپڙا ڪاڻيــاريون ڪيئن ڪن.“
(شاهه: مارئي)
”اڄ پڻ وايون ڪن وڻجــارا وڃڻ جون،
هلڻهــارا سپرين رئان تان نه رهن.“
(شاهه:
سامونڊي)
”ڀڄي آئين ڀڄڻــا لڄايئي مون يار.“
(شاهه: ڪيڏارو)
”مال نه مڱي مڱڻو، جاجڪ گهري جيءُ.“
(شاهه: سورٺ)
”ڪو ڳنڍيندڙ هوءِ ته پريت پراڻي نه ٿئي.“
(شاهه: حسيني)
”تان سوران ئي سهيج جان لاهيندڙ ڪولهين.“
(شاهه: رپ)
”سسي سي گهرن، جي واٽيندڙ وچ ۾.“
(شاهه: ڪلياڻ)
”ڪاتيءَ ڪونهي ڏوهه، ڳن وڍينــدڙ هٿ ۾.“
(شاهه: ڪلياڻ)
”وکر ڍيرون ڍير پر وهائيندڙ ويسرا.“
(شاهه: سريراڳ)
”منهنجو پــاڙيچن ڪچو ڪونه ڍڪيو.“
(شاهه: حسيني)
”سي چلولا چئجن جي در در لائن دوستي.“
(شاهه: بروو
سنڌي)
”نڪي ٿيان سڱ ۾، نڪي سڱيڻي.“
آهيان ڪميڻي، ذات ٻاروچي نه جُڙان.“
(شاهه: حسيني)
”ويڙهيچن وري ڪر نه لڌي ڪڏهين.“
(شاهه: مارئي)
”الاڪانڌ اچي، آسائتي آهيان.“
(شاهه:
سامونڊي)
”ٻيڙياتــا ٻيئي ڳالهيون تو نه ڦٻنديون.“
(شاهه: سراڳ)
”ڀيڙي ٻڌ ٻيهار، ســـورائتي سندرو.“
(شاهه: حسيني)
”مندائتي مينهن جي کوڻ نه کوٽي.“
(شاهه: سارنگ)
”ڀلا ڀيري ڀر، پالهو پاند پينــار جو.“
(شاهه: سورٺ)
”ستر ڪر ستار، آءُ اگهاڙي آهيان،
ڍڪج ڍڪڻهــار، ڏيئي پاند پناهه جو.“
(شاهه: ڏهر)
”اصل هيو نه اهڙو، مڱڻو مڱڻهار.“
(سچل: سورٺ)
”جنهنجو آرياڻي اڳواڻ تنهن کي ڪانهي باڪ بهير ۾.“
(شاهه: ديسي)
”وڻج وهائيج سڀ سوداگر سچ جو.“
(شاهه: سريراڳ)
”ننگو ڪج نه نڌر کي نماڻين ننگ پال.“
(سچل: سارنگ)
”ڏاهن ڏاهپ وسري ٿيا حريف ئي حيران.“
(شاهه: ديسي)
”ڪڙي ڪيف خماريا، مئي پي موالي.“
(شاهه: مومل
راڻو)
”ٻڏندي ٻوڙن کي ڪي هــاتڪ هٿ وجهن.“
(شاهه:
سهڻي)
”ڪامل ڪشتيبان وچ ۾ گڏين واهرو.“
(شاهه:
سريراڳ)
”ڪتو ڪرٽي هڏيون، جوانمــرد جگر کاءِ.“
(شاهه:
معزوري)
”ايءُ عشق جو آچار جو دانهه ديوانا ڪري.“
(شاهه: بروو
سنڌي)
”آهيان عيب دار، سڪان ٿي سهاڳ کي.“
(شاهه: ليلان
چنيسر)
”ڏاتار ۽ مڱڻــي ڪونه وسيلو وچ.“
(شاهه:
سورٺ)
بيحد باگو بحر ۾ هيبتناڪ هزار.“
(شاهه:
سهڻي)
”درندا درياهه ۾ واڪا ڪيو ورن.“
(شاهه:
سهڻي)
”جو ملڪ جو مهندار سو مولى مون کي ميڙئين.“
(شاهه: ديسي)
”سڀاڻي سرفراز ميون ڪندو مڱڻي.“
(شاهه:
سورٺ)
”اول الله عليم اعلى عالم جو ڌڻي،
قادر پنهنجي قدرت سين قائم آهه قديم،
والي واحد وحده رازق رب رحيم.“
(شاهه:
ڪلياڻ)
”تون حبيب تون طبيب تون درد جي دوا،
صاحب ڏي شفا مين مريضن کي.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”عاشق زهر پياڪ، وهه ڏسي وهسن گهڻو،
ڪڙي ۽ قائل جا هميشه هيراڪ.“
(شاهه:
ڪلياڻ)
”ڳاڙيندي ڳوڙها جت شاهد ٿيندءِ سامهان.“
(شاهه:
ڪلياڻ)
”غافل غفلت
ڇوڙ، تون ڪيئن اڻاسي اوجهرين.“
(شاهه:
ڪوهياري)
”ڪاتب جو لکن، سو متان ويڻ ورائين.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”ايءَ گت غواصن جئن سمنڊ سوجهيائون.“
(شاهه:
سريراڳ)
”جي صرافــن لڏيو ته تون پڻ لڏج سونَ.“
(شاهه:
سريراڳ)
”سي مر رويو رون، جن مسافر سپرين.“
(شاهه:
سسئي)
”جئن جت ڌاران معذور جو مس ٿئي.“
(شاهه:
سسئي)
”ات ڪا معلم
حاج، جت پورڻ وارو پاڻ ڌڻي.“
(شاهه:
سريراڳ)
”مفتي مجهه وهار ته قاضيءَ ڪانيارو نه ٿئي.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”ماٺ ڪريان ته مشرڪ ٿيان ڪڇان ته ڪافر.“
(سچل:
آسا)
”واقف جي وڻڪار جا ونئن تني جي سڏ.“
(شاهه:
سسئي)
”سو ڪانگ مَ
قاصد ڪر، جو سدا ڍونڍي ڍونڍ کي.
(شاهه:
پورب)
بدبخت اهو آهي جو پنهنجي خالق کي وساري ويهي.
بدسيرت واري کان بدصورت چڱو آهي.
پاڙيسريءَ جا حق چڱي طرح ادا ڪرڻ گهرجن.
حرام خور کي ڪڏهن به دل جو سڪون نصيب نه هوندو
آهي.
ڪاريگر ۽ هنرمند ماڻهو هوندو ته ڪنهن جي اڳيان هٿ
نه ٽنگيندو.
”لتر پڄي چڪر کي.“
هٿڦاڙ ٿيڻ بي عقل جو ڪم آهي.
قوم جو فڪر ۽ عمل هم آهنگ هئڻ گهرجي.
|
