|
معنيٰ جي لحاظ کان صفت ظرفيءَ کي چئن قسمن ۾
ورهائي سگهجي ٿو.
1.
صفت ظرفي وضعي يا مڪاني
2.
صفت ظرفي زمني جي زماني
3.
صفت ظرفي اصلوبي يا طرزي
4.
صفت ظرفي مقداري يا قدري
1. صفت ظرفي وضعي يا مڪانيءَ جون ترڪيبون:
1. اسم يا ظرف جي پٺيان ’تو‘، ’اون‘ يا ’يون‘
پڇاڙي مذڪر جي حالت ۾ جمع جي نشانين سان ۽ ’تِي‘
يا ’اِين‘ پڇاڙي مؤنث جي حالت ۾ جمع جي نشانين سان
گڏڻ سان صفت ظرفي وضعي يا مڪاني ٺهندي آهي. مثلاً:
’اُتر‘ اسم مان ظرفي ٿيندي ’اتريون‘ ۽ ’مٿي‘ ظرف
مان صفت ظرفي ٿيندي ’مٿيون‘. ٻيا مثال هيٺ ڏجن ٿا:
مذڪر
مؤنث
واحد جمع
واحد جمع
اڳيون اڳيان
اڳيِن اڳيُون
اندريون اندريان اندرِين
اندريُون
ٻاهرتو ٻاهرتا
ٻاهرتِي
ٻاهرتُيون
ٻاهريون ٻاهريان ٻاهريِن
ٻاهريُون
پٺيون پٺيان
پٺين پٺُيون
پويون پويان
پوئِين پويُون
وچون وچان
وچِين وچُون وچُيون
هيٺيون هيٺيان هيٺِين هيٺيُون
2. اسم جي پهرئين حرف جي اڳيان ’ا‘ (الف)
جو اضافو ڪري آخر ۾ ’او‘، ’اون‘ يا ’هون‘ پڇاڙي
گڏڻ سان صفت ظرفي ٺهندي آهي، مثلاً:
اوڀاريون اوڀاريان
اوڀارِين اوڀاريون
اولاهون، اولاهيون
اولاهيان
اولاهِين اولاهيُون
ڏاکڻو ڏاکڻا
ڏاکڻِي ڏاکڻيُون
3. ظرف جي پٺيان يا ان جي پوئين حرف ’ي‘
جي جاءِ تي ’ا‘ (الف) آڻي آخر ۾ ’رو‘، ’هون‘ يا
’انهون‘ پڇاڙي گڏڻ سان صفت ظرفي ٺهندي آهي، مثلاً:
’مٿي‘ ظرف مان صفت ظرفي ٿيندي ’مٿاهون.‘ ٻيا مثال
هيٺ ڏجن ٿا:
اتاهون اتاهان اتاهِين
اتاهيُون
اڳاهون اڳاهان اڳاهِين
اڳاهيُون
اوراهون اوراهان
اوراهِين
اوراهيُون
پاساهون پاساهان پاساهِي
پاساهيُون
پاسِيرو پاسِيرا پاسيِري
پاسِيريُون
پرتاهون پرتاهان پرتاهِين
پراهيُون
پراهون پراهان پراهِين
پراهيُون
ڏوراهون ڏوراهان ڏوراهِين
ڏوراهيُون
4. اسم جي پٺيان ’ائتو‘ يا ’يڪو‘ پڇاڙي
گڏڻ سان صفت ظرفي ٺهندي آهي، مثلاً:
ٿانيڪو ٿانيڪا ٿانيڪِي
ٿانيڪيُون
هٿيڪو هٿيڪا هٿيڪِي هٿيڪيُون
هنڌائتو
هنڌائتا
هنڌائِتي هنڌائتيُون
5. ظرف جي پٺيان اضافت جو حرف ’جو‘ عدد ۽
جنس مطابق ملائڻ سان صفت ظرفيءَ جي صورت ٺهندي
آهي، مثلاً:
اتي، اِتان جو اتي، اتان جا اِتي، اتان
جِي اتي، اتان جُون
اُتي، اُتان جو اُتي، اُتان جا اُتي، اُتان
جِي اُتي، اُتان جُون
تِتي، تتان جو تِتي، تِتان جا تِتي، تِتان
جِي تِتي، تِتان جُون
جِتي، جِتان جو جِتي، جتان جا جِتي، جتان
جِي، جِتي، جتان جُون
ڪِتي، ڪٿان جو ڪِٿي، ڪٿان جا ڪِٿي ڪِٿان
جي ڪٿان جُون
هتي، هتان جو هِتي، هتان جا هِتي هتان جي
هِتي هِتان
هُتي، هتان جو هُتي، هتان جا هُتي، هِتان
جي هُتي، هُتان جُون
6. اسم يا ظرف جي پٺيان اضافت جو حرف ’جو‘ يا وارو
عدد ۽ جنس مطابق ملائڻ سان صفت ظرفيءَ جي صورت
ٺهندي آهي. مثلاً:
ڀر وارو ڀر وارا ڀر وارِي ڀر
واريُون
تَرَ جو تر جا تر جِي تر جُون
تر وارو تر وارا تر وارِي تر
واريُون
پاڙي جو پاڙي جا پاڙي
جِي پاڙي جُون
پاڙي وارو پاڙي وارا پاڙي
وارِي پاڙي واريُون
پاسي جو پاسي جا پاسي
جِي پاسي جُون
پاسي وارو پاسي وارا پاسي
وارِي پاسي واريُون
پري جو پري جا
پري جِي پري جُون
پري وارو پري وارا پري
وارِي پري واريُون
هتي وارو هتي وارا هتي
وارِي هتي واريُون
7. ڪي ظرف جا لفظ صفت ظرفيءَ جي صورت ۾
استعمال ٿيندا آهن. مثلاً:
اوڏو،
اوڏڙو ساڄو
اوچو سامُهون
پار کاٻو
ڏور ويجهو، ويجهڙو
8. فارسيءَ ۽ عربيءَ جون صفت ظرفي وضعيءَ
جون ڪي ترڪيبون سنڌيءَ ۾ به استعمال ٿينديون آهن،
جن مان ڪي هيٺ ڏجن ٿيون:
فارسيءَ جون ترڪيبون:
آخرين
بيروني
اندروني
درمياني
اولين
دور
بالائي
نزديڪ
عربيءَ جون ترڪيبون:
آخر، اخير،
خارجي
ادنى
داخلي
اعلى
عالي
اول
قريب
بعيد
ماتحد
جَنبي
مقابل
صفت ظرفي وضعيءَ جو استعمال:
”ڪيچ اڳاهون پنڌ، متان لڪن سين لڳي مرين.“
(شاهه: حسيني)
”تون تنسين ڪٽ اوڏا اڏي پکڙا.“
(شاهه:
يمن ڪلياڻ)
”اڀيون اورين پار ڏي ڪوڙيون ڪک پڇن.“
(شاهه: سهڻي)
”جو اکنئون اوڏو آهه، سو پرين پراهون مَ چئو.“
(شاهه: سسئي)
”ڪي اوڏائي ڏور، ڪي ڏور به اوڏا سپرين.“
(شاهه:
بروو سنڌي)
”سامونڊي ٿو سنبهين تا ساڄو جهل سکاڻ.“
(شاهه:
سريراڳ)
”ڳاڙيندين ڳوڙها جت شاهد ٿيندئي سامُهان.“
(شاهه: ڪلياڻ)
*
’ريڊيو جي ذريعي بيروني ملڪن جو حال احوال جلد ملي
وڃي ٿو.‘
*
’ڪنهن به ملڪ جي داخلي معاملن ۾ غير ملڪ کي دست
اندازي نه ڪرڻ گهرجي.‘
*
’سربراهه کي گهرجي ته پنهنجي ماتحت عملي تي پوري
نظر رکي.‘
*
’سرَند تي واجب آهي ته پنهنجي پاڙي جي غريبن جي
سار سنڀال لهي.‘
2. صفت ظرفي زمني يا زمانيءَ جون ترڪيبون:
1. اسم يا ظرف جي پٺيان ’و‘، ’انو‘،
’يون‘، ’اوڪو‘ يا ’اوڻو‘ پڇاڙي عدد ۽ جنس پٽاندر
گڏڻ سان صفت ظرفي زماني ٺهندي آهي. مثلاً:
فاعلي صورت عام صورت
واحد جمع
واحد جمع
روزانو روزانا روزانِي
روزانيُون
سالانو، ساليانو سالانا، ساليانا سالانِي،
ساليانِي سالانيُون
ماهانو، ماهيانو ماهان، ماهيانا ماهانِي،
ماهيانِي ماهانيُون
نيرانو
نيرانا
نيرانِي نيرانيُون
اڳيون اڳوڻا
اڳوڻِي اڳوڻيُون
اڳوڻڪو اڳوڻڪا
اڳوڻِڪي اڳوڻڪيُون
پروڪو
پروڪا
پروڪِي پروڪُيون
ڏينهوڪو
ڏينهوڪا ڏينهوڪي ينهوڪيُون
راتوڪو
راتوڪا راتوڪِي
راتوڪيُون
سڀاڻڪو سڀاڻڪا سڀاڻڪِي سڀاڻڪيُون
ڪالهوڪو ڪالهوڪا ڪالهوڪِي ڪالهوڪيُون
ڪالهوڻو ڪالهوڻا ڪالهوڻِي ڪالهوڻيُون
ورهوڪو ورهوڪا ورهوڪِي ورهوڪُيون
هاڻوڪو هاڻوڪا
هاڻوڪِي
هاڻوڪيُون
هيلوڪو هيلوڪا هيلوڪِي هيلوڪيُون
2. اسم جي پٺيان يا اسم جي پهرئين حرف سان
’ا‘ (الف) گڏي پٺيان ’اٽو‘ يا ’ائتو‘ پڇاڙي عدد ۽
جنس پٽاندر ملائڻ سان صفت ظرفي زماني ٺهندي آهي،
مثلاً:
پاڇاٽو پاڇاٽا پاڇاٽِي
پاڇاٽيُون
مندائتو
مندائتا مندائتِي
مندائتيُون
مهلائتو مهلائتا
مهلائتِي
مهلاتيُون
وقتائتو
وقتائتا وقتائتِي وقتائتيُون
آڳاٽو
آڳاٽا آڳاٽِي آڳاٽيُون
3. اسم يا ظرف جي پٺيان ’و‘، ’رو‘ يا
’وارو‘ عدد ۽ جنس مطابق گڏڻ سان صفت ظرفي زماني
ٺهندي آهي، مثلاً:
اويرو اويرا
اويرِي اويريُون
اويلو اويلا
اويلِي اويليُون
پانهيرو
پانهيرا
پانهيرِي پانهيريُون
سويرو
سويرا سويرِي
سويريُون
ڪمهلو ڪمهلا
ڪمهلِي
ڪمهليُون
همشه وارو هميشه وارا هميشه وارِي
هميشه واريُون
4. اسم يا ظرف جي پٺيان اضافت جو حرف ’جو‘
عدد ۽ جنس مطابق استعمال ڪرڻ سان صفت ظرفيءَ
زمانيءَ جي صورت ٺهندي آهي، مثلاً: گهڙيءَ جو کيل،
سال جي ڪمائي، تڏهن جو قصو وغيره. انهن ترڪيبن ۾:
’گهڙيءَ جو‘، ’سال جِي‘ ۽ ’تڏهن جو‘ صفت ظرفي
زمانيءَ جون صورتون آهن، ٻيا مثال هيٺ ڏجن ٿا:
جڏهن جو جڏهن جا جڏهن
جِي جڏهن جُون
ڏينهن جو ڏينهن جا ڏينهن
جِي ڏينهن جُون
رات جو
رات جا
رات جِي رات جُون
شام جو شام جا شام
جِي شام جُون
صبح جو صبح جا صبح
جِي صبح جُون
عمر جو
عمر جا
عمر جِي
عمر جُون
ڪڏهن جو ڪڏهن جا ڪڏهن
جِي ڪڏهن جُون
ڪلاڪ جو ڪلاڪ جا ڪلاڪ
جي ڪلاڪ جُون
ماضيءَ جو ماضيءَ جا ماضيءَ
جي ماضيءَ جُون
5. ڪي ظرف جا لفظ صفت ظرفي زمانيءَ طور
استعمال ٿيندا آهن، مثلاً: اول وقت، آخر عمر، ترت
علاج، سدابهار، نِتُ ۽ حياتي وغيره. انهن ترڪيبن
۾: ’اول‘، ’آخر‘، ’ترت‘، ’سدا‘ ۽ ’نت‘ ظرف جا لفظ
آهن، پر هتي صفت ٿي ڪم آيا آهن، تنهنڪري انهن کي
صفت ظرفي زماني چئبو آهي.
6. بعضي فارسي ۽ عربي ترڪيبن جو به سنڌيءَ
۾ استعمال ٿيندو آهي.
تازهه ابدي
دوامي قديم
ديرينه ازلي
سابق مدامي
ماهوار
جديد
عارضي موسمي
هفتيوار
دائمي فوري وقتي
صفت ظرفي زمانيءَ جو استعمال:
”اڳين عادت مٽ، ته اگها عاجز نه ٿئين.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”آءٌ نه گڏي پرينءَ کي، پويون ٿيو پساهه.“
(شاهه:
معذوري)
”ويڙو ڇنائي، پوئينءَ رات پرينءَ ڏي.“
(شاهه:
کنڀات)
”ڪالهوڪو ڪاڏي ويو، سندو جوڳين جوڙ.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”هيءَ هڏ
وهاڻي، ڪڙهه ڪالهوڻي ڏينهن کي.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”نيرانائي نيڻ، نيئي آڇ پرينءَ کي.“
(شاهه:
آسا)
”وسارينديس نه ور جو اڄوڪو احسان.“
(سچل: ڪوهياري)
”ورلو ويراڳي، گياني ڏٺم گودڙيو.“
(سچل:
جوڳ)
3. صفت ظرفي اسلوبي يا طرزيءَ جون ترڪيبون:
1. اسم جي پٺيان عدد ۽ جنس مطابق حرف علت
آڻڻ سان صفت ظرفي اسلوبي ٺهندي آهي، مثلاً:
مذڪر
مؤنث
واحد جمع
واحد جمع
اٻهرو اٻهرا
اٻهرِي اٻهريون
ڀلو ڀلا
ڀلِي ڀليون
تڪڙو تڪڙا
تڪڙيي تڪڙيون
ڏاڍو ڏاڍا
ڏاڍِي ڏاڍيون
2. ڪي ظرف جا لفظ عدد ۽ جنس مطابق صفت
ظرفي اسلوبي ٿي ڪم ايندا آهن، مثلاً:
مذڪر
مؤنث
واحد جمع
واحد جمع
اڇاترو اڇاترا اڇاترِي
اڇاتريون
اڳرو اڳرا
اڳرِي اڳريون
اوچتو اوچتا اوچتِي
اوچتيون
آهستو آهستا
آهستِي آهستيون
موچارو موچارا
موچارِي موچاريون
3. ڪي ظرف جا لفظ، جي صفت اسلوبي ٿي ڪم
ايندا آهن، عدد توڙي جنس ۾ ساڳي صورت ۾ رهندا آهن،
مثلاً:
اٽڪلي
الڳ
جدا
چالاڪ
ڌار
صفت ظرفي اسلوبيءَ جو استعمال:
”ڪيچان آيو قافلو رات موچاريءَ روءِ.“
(شاهه:
ديسي)
”ڀينر ڀليءَ ڀت، لڳم ٻاڻ ٻروچ جو.“
(شاهه:
حسيني)
’اوچتي حملي سبب هراس پيدا ٿيندو آهي.‘
*
’تڪڙي پنڌ ۾ ماڻهو جلد ٿڪجي پوندو آهي.‘
*
’هرڪا جماعت جيڪڏهن الڳ رستو اختيار ڪندي ته قومي
يڪجهتي قائم نه ٿي سگهندي.‘
4. صفت مقداري يا قدريءَ جون ترڪيبون:
1. عدد ۽ جنس مطابق ڦرندڙ صفتن جا مثال:
مذڪر
مؤنث
واحد جمع
واحد جمع
اتانگهو اتانگها
اتانگهي
اتانگهيون
اُچو، اوچو- اوچا، اوچا- اچِي،
اوچي- اچيون، اوچيون-
اونچو اونچا
اونچي
اونچيون
اڌورو اڌورا اڌوري
اڌوريون
اڌيڪو
اڌيڪا اڌيڪي
اڌيڪيون
اڻپورو
اڻپورا اڻپوري
اڻپوريون
اڻميو اڻميا اڻمِئي
اڻميون
اونهو اونها اونهي اونهيون
اوڻو اوڻا
اوڻي اوڻيون
بي ڪاٿو بي ڪاٿا بي ڪاٿي بي
ڪاٿيون
تانگهو
تانگها تانگهي تانگهيون
ٿلهو ٿلها
ٿلهي ٿلهيون
ٿورو ٿورا
ٿوري ٿوريون
پورو پورا
پوري پوريون
پؤڻو پؤڻا
پؤڻي پؤڻيون
جالارو
جالارا جالاري
جالاريون
ججهو ججها ججهي
ججهيون
ڏاڍو ڏاڍا
ڏاڍي ڏاڍيون
ذرو ذرا
ذري ذريون
سارو سارا
ساري ساريون
سڄو سڄا سڄي
سڄيون
سمورو
سمورا
سموري
سموريون
سنهو سنها
سنهي سنهيون
گهرو گهرا
گهري گهريون
ڳورو ڳورا
ڳوري ڳوريون
ڳوڙهو
ڳوڙها
ڳوڙهي
ڳوڙهيون
گهاٽو گهاٽا
گهاٽي گهاٽيون
گهڻو گهڻا
گهڻي گهڻيون
ننڍو ننڍا
ننڍي ننڍيون
وترو وترا
وتري وتريون
وڏو وڏا
وڏي وڏيون
هلڪو هلڪا هلڪي
هلڪيون
2. عدد توڙي جنس ۾ ساڳي صورت ۾ استعمال
ٿيندڙ صفتن جا مثال:
اَت تڇ
ڪَنن ڪَرَ
اُٿاهه
تِرُ ڪجهه
اپار ٽمٽار
ڪِي
اڌ پُر
مڙئي، مڙوئي
اڪٿ جال موڪ
اڪيچار جام مئو
ڀريل سٻ، سڀيئي وڌ،
وڌيڪ
تار ڪُل هڙ
3. فارسي ۽ عربيءَ جي صفت جي لفظن ۽ ترڪيبن جا
مثال جي سنڌيءَ ۾ استعمال ٿين ٿا:
باقي بي
انت بي پايان
باريڪ
بي
انتها بي حد
بلند بي
انداز بي حساب
بي عدد
خالي قليل
بي ڪران
زياده ڪافي
تمام عميق ڪثير
صفت ظرفي مقداريءَ جو استعمال:
”ايڏو سور سهي، ننڊ مَ ڪريو ناکئا.“
(شاهه:
سريراڳ)
”باقي برخوردار، ماڙي ڏسي ڀنڀليا.“
(سچل: راڻو)
”اسان ۽ پرين شال هون برابر ڏينهڙا.“
(شاهه:
سارنگ)
”ميڙي مٺَاين جو بيحد چاڙهيم بار.“
(شاهه:
سريراڳ)
”هي تان ٿورڙيون، جي تون ڀورا پسي ڀلئين.
راتيون ٻيون
گهڻيون، جي تو اينديون هيڪليون.“
(شاهه: ڏهر)
”آءُ نه گڏي پرينءَ کي پــورا ڏينهن ٿيا.“
(شاهه:
معذوري)
”سگهان نه چوري، ڏاڍو نيرُ نينهن جو.“
(شاهه: سهڻي)
”سيوا ڪر سمنڊ جي، جت جر وهي ٿو جال.“
(شاهه:
سريراڳ)
”ساجن ســڀ ڄمار، اکيون اهان جي آسري.“
(شاهه:
سريراڳ)
”ساري رات سڄاڻ سودو ڪن صاحب سين.“
(شاهه:
سريراڳ)
”سڀيئي سبحان جي ڪر حوالي ڪم.“
(شاهه:
سريراڳ)
”سنهي سئيءَ سبيو مون ماروءَ سين من.“
(شاهه: مارئي)
”ستي تنهنجي ست ۾ ڳالهه گهرجي ڳچ.“
(شاهه: مارئي)
”ساڄن انهيءَ سيڱ سين ڦٽيئي گهڻا فقير.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”راضي ٿي راڻا، معاف مڙئي ڪر منديون.“
(سچل: راڻو)
”سچل ساميڙن تي محبت وسي موڪ.“
(سچل:
جوڳ)
”ننڍي وڏي ڳالهڙي سڄي ٿا سمجهن.“
(شاهه:
پرڀاتي)
”اکين کي آهين وڏا وجهه وڙهڻ جا.“
(شاهه: آسا)
”پاڻا ڏوهه چڙهن جيئن ورق ورائن وترا.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”صبر وڏو ست، سگها ميڙي سپرين.“
(شاهه: حسيني)
”جاجڪ تو مٿانءُ ملڪ مڙوئي گهوريان.“
(شاهه: سورٺ)
5. صفت عددي:
اها صفت جا موصوف جو مقرر عدد يا تعداد
ظاهر ڪري، تنهن کي صفت عددي چئبو آهي، هڪ، پنج،
ڏهه، سؤ، پهريون، ٻيو، چوٿون، ٻيڻو، ٽيڻو، سوايو،
اڌ، ٽهائي، اٺين پتي وغيره صفت عدديءَ جا مثال
آهن.
صفت عدديءَ جا هيٺيان مکيه چار قسم آهن:
1.
صفت عددي شماري.
2.
صفت عددي ترتيبي يا قطاري
3.
صفت عددي اِضافي
4.
صفت عددي ڪَسري.
1.
صفت عددي شماري:
اها صفت جا موصوف جو ڳاڻيٽو ڏيکاري، تنهن کي صفت
عددي شماري چئبو آهي. مثلاً: ٻه، ٽي، ٻن، چئن،
چونڪو، پنجو، ڏهاڪو، ويهارو، هرهڪ وغيره صفت عددي
شماريءَ جا مثال آهن.
صفت عددي شماريءَ جو گردان:
حالت فاعلي
عام صورت
هڪُ، هڪڙو، هڪڙِي هڪَ، هڪڙي،
هڪڙيءَ
ٻه
ٻن
ٽي
ٽن
چار
چئن
پنج
پنجن
ڏهن
ڏهن
ويهه
وِيهن
چاليهه
چاليهن
سَئو، سوين
سَون
هزار، هزارين
هزارن
لَکُ، لکين
لَکن
ڪروڙ، ڪروڙين ڪروڙن
صفت عددي شماريءَ جون ترڪيبون:
1. جن انگن جي پوئين حرف تي زير هوندي، يا
انهن جي پڇاڙي ’اي‘ يا ’اِي‘ هوندي آهي، انهن جي
صورت فاعلي توڙي عام حالت ۾ ساڳي رهندي آهي.
مثلاً:
سٺِ
سترِ
اسِي
نوي
2. جمع جي حالت ۾ موصوف مطابق صفت عددي
شماريءَ ۾ به ڦيرو ايندو آهي، مثلاً:
پنجن پسن
پنجين پيسين
چاليهن ورهين
چاليهين ورهيين
ڪوڙين ذاتين
ڪوڙيين
ذاتيين
هزارن ماڻهن
هزارين
ماڻهن يا ماڻهن
3. صفت عددي شماريءَ جو موصوف جيڪڏهن ڪو
انگ يا عدد هوندو آهي ته جمع جي حالت ۾ اهو به جمع
۾ هوندو آهي، پر ڪن حالتن ۾ فارسيءَ وانگر موصوف
واحد ۾ به هوندو آهي، مثلاً:
موصوف جمع جي صورت ۾:
ٻه
سا ٻه سَوَ
ٽي
سا ٽي سَوَ
چارسا
چار سَوَ
پنج
هزارَ
ست لکَ
اٺ ڪروڙَ
نَوَ اربَ
موصوف واحد جي صورت ۾:
هڪُ سؤ
ٻه سؤ
ٽي سؤ
چار سؤ
ست سؤ
نو سؤ
يارهن سؤ
4. تاڪيد يا تخصيص خاطر صفت عددي شماريءَ
جي لفظ سان ’اِي‘ لڳائبي آهي. مثلاً:
هڪ ئي
ٻئي، ٻئي، ٻنهي
ٽئي، ٽيئي، ٽنهي
چارئي، چئني
سَوَ ئي، سَوَ
ني، سون ئي
هزار ئي، هزارن
ئي
لک ئي، لکن ئي
5. صفت عددي شماريءَ کي ٻيون به ڪي
پڇاڙيون لڳنديون آهن،
جهڙوڪ: ’آڪو‘، ’ايڪو‘،’ڪو‘، ’او‘ ۽ ’آرو‘ وغيره،
مثلاً:
ايڪو،
اڪو ڏهاڪو
ٻڪو ويهارو
ٽڪو ٽيهارو
چونڪو
چاليهارو
پنجو سٺيڪو، ساٺيڪو
صفت عددي شماريءَ جو استعمال:
”ايڪ پيالو ٻه ڄڻا، عشق نه ڪري ات،
ماڻين ڪين مياڻ ۾ ٻه ٽي تراريون تت.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”نونير، ڏهه ڏاوڻيون پندرنهن پئد پياس.“
(شاهه:
کنڀات)
”ڏهه ڏهه ڀيرا ڏينهن ۾، پاڻ مٿانئن گهور.“
(شاهه:
رامڪلي)
”تنبو تيرنهن ماهه، کُتو ڪينجهر ڪنڌيين.“
(شاهه:
ڪاموڏ)
”ويا ڪنهن ڏيهان، ٻه ٽي لڳن ڏينهڙا.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”ڪنڊا مون پيرن ۾ توڻي لکَ لڳن.“
(شاهه:
معذوري)
”سوين اچي سمنڊ ۾ ٿيا سيڻاها سوڙها.“
(شاهه:
سهڻي)
”سهسين سائر ٻوڙيون، منڌ ٻوڙيو مهراڻ.“
(شاهه:
سهڻي)
”ٽتيڏي پسي ٽي، هُو تان آهي هڪڙو.“
(شاهه:
ڪوهياري)
”جئري جنهن
جوان جي لڳا نوَ سؤ نوَ گهاءَ.“
(شاهه:
ڪيڏارو)
”سهسين شڪرانا ڪوڙيين ڀال ڪريم جا.“
(شاهه:
سريراڳ)
”ٻن ترارين جاءِ، ڪانهي هيڪ مياڻ ۾.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”سئين وهن سير ۾، ماڻڪ موتي لعل.“
(شاهه: سريراڳ)
”لکين لوڙائو، سهسين آهين سُڃ ۾.“
(شاهه: حسيني)
”ڪوڙيين لک هزار، ان اونداهيءَ انڌا ڪيا.“
(شاهه:
رامڪلي)
”سڪڻ ۽ سوري ٻيئي اکر هيڪڙي،
ٻنهي جي پوري، جيءَ ڏني ري نه جڙي.“
(شاهه: يمن
ڪلياڻ)
”ڏسڻ ۾ ڪر ڏور حد ٻنهي جي هيڪڙي.“
(شاهه:
حسيني)
”ڏاگهن ڏيرن ڏونگرن ٽنهي ڏنم ڏک.“
(شاهه:
ديسي)
”اٺئي پهر انهن جي وات اٿم وائي.“
(سچل:
کنڀات)
*
’هن مجاهد هڪ ئي حملي سان دشمن جا لاهه ڪڍي ڇڏيا.
*
’راجا ڏاهر جنگ ۾ لشڪر سان گڏ هزارين هاٿي چاڙهي
موڪليا.“
*
’سفر تان موٽي اچڻ ۾ ڏهاڪو ڏينهن لڳي ويندا.‘
2. صفت عددي ترتيبي يا قطاري:
اها صفت جا موصوف جو ترتيبوار نمبر
ڄاڻائي، تنهن کي صفت ترتيبي يا قطاري چئبو آهي،
قطاري انهيءَ ڪري جو قطار ۾ نمبرن مطابق شمار ڪبو
آهي، مثلاً: پهريون، ٻيو، ٽيون، چوٿون ۽ پنجون
وغيره.
صفت عددي ترتيبي پنهنجي موصوف سان عدد،
جنس ۽ حالت پٽاندر ڦرندو آهي، جيئن هيٺ ڏيکاريو
ويو آهي.
مذڪر
مؤنث
واحد جمع
واحد جمع
پهريون، پهرئين
پهريان،
پهريَن پهرِين، پهرِينءَ
پهريون، پهريُن
ٻيو، ٻئي ٻيا، ٻيَن
ٻِي، ٻِيءَ
ٻيون، ٻيُن
ٽيون، ٽئين ٽيان، ٽَين
ٻِي، ٻِيءَ
ٻيون، ٻيُن
چوٿون، چوٿين چوٿان، چوٿَن چوٿِين،
چوٿينءَ چوٿيون، چوٿيُن
پنجون، پنجين، پنجان، پنجن پنجِين،
پنجِينءَ پنجيون، پنجيُن
صفت عددي ترتيبيءَ جو استعمال:
”توڏيءَ ٻي نه تات، آهس ميهارئي من ۾.
(شاهه: سهڻي)
”پهريون ويري پانهنجو آهه نفس نحس نادان.“
(شاهه: بروو)
”ڇهون ويري ڇپر ٿيو، جنهن سنوان ڪيا نه سير.“
(شاهه: ديسي)
”هڪڙا ڀائر ٻيا ڀائِٽا، ٽيان جاني يار.“
(شاهه: ڪيڏارو)
”ڪيم ڪاپڙين جي پهرئين ڏينهن پروڙ.“
(شاهه: رامڪلي)
”ويهي ويراڳين جو ٻئي ڏينهن ٻڌم حال.“
(شاهه: رامڪلي)
”ڪارهين ڏينهن ڪرم، وريو ويراڳين جو.“
(شاهه: رامڪلي)
”وسريوم سبق پهرين سٽ نه سنڀران.“
(شاهه:
يمن ڪلياڻ)
”ناحق نهارين پنا ٻيا پرينءَ لاءِ.“
(شاهه:
يمن ڪلياڻ)
”ٻيا در ڏيئي ٻين کي، آيس تنهنجي در.“
(شاهه: سورٺ)
”سندي جوڳيان ذات، ٻئي ڀيري ڀاڳ مڙي.“
پهريون تا راحت، پويون تا پوءِ رهيو.“
(سچل: آسا)
”ٻئي جهان ڦٽا ڪيو، ٿا ٽئين جهان وڃن.“
(سچل: آسا)
”هڪ سٽ پڙهيائين، ٻي سٽ سڏڪن ۾ پيو.“
(سچل: ڀيروي)
3. صفت عددي اضعافي:
اها صفت جا موصوف جي ’هوڻ‘ يا ’سگهه‘ ظاهر
ڪري، تنهن کي صفت عددي اضعافي چئبو آهي. ’اضعاف‘
جي معنيٰ آهي ٻٽو يا ٻيڻو ڪرڻ. عام طرح عدد
شماريءَ جي پٺيان ’اوڻ‘ يا ’اوٽ‘ اکر ساڻ ’او‘ ۽
’اِي‘ واحد ۾ ۽ ’آ‘ ۽ ’يون‘ جمع ۾ گڏڻ سان صفت
عددي اضعافي ٺهندي آهي، مثلاً:
مذڪر
مؤنث
واحد جمع
واحد جمع
هيڪوڻو هيڪوڻا هيڪوڻي
هيڪڻيون
ٻيڻو ٻيڻا
ٻيڻي ٻيڻيون
ٽيڻو ٽيڻا
ٽيڻي ٽيڻيون
چؤڻو چؤڻا
چؤڻي چؤڻيون
پنجوڻو
پنجوڻا
پنجوڻي پنجوڻيون
ڏهوڻو ڏهوڻا ڏهوڻي
ڏهوڻيون
سؤڻو سؤڻا
سؤڻي سؤڻيون
هزاروڻو
هزاروڻا
هزاروڻي
هزاروڻيون
سوائوڻو، سوايو سوائوڻا، سوايا
سوائوڻي،سوائي سوائڻيون، سوايو
ڏيڍڻو ڏيڍوڻا
ڏيڍوڻي ڏيوڻيون
اڍاؤڻو اڍاؤڻا
اڍؤاڻي اڍاؤڻيون
هيڪوٽو هيڪوٽا
هيڪوٽي هيڪوٽيون
ٻٽو ٻٽا
ٻٽي ٻٽيون
ٽٽو ٽٽا
ٽٽي ٽٽيون
چؤٽو چؤٽا
چؤٽي چؤٽيون
صفت عددي اضعافيءَ جو استعمال:
”هُنئهين هوند مئي، پر ٻڏيءَ جا ٻيڻا ٿيا.“
(شاهه: سهڻي)
”هينئر اٿيئي هيءُ، صبح سوايو ڏيانءِ.“
(شاهه:
سورٺ)
’هاٿي توڙي هيڻو ته گهوڙي کان ٻيڻو.‘
*
’گهوڙي کان اٺ جو ڏيڍوڻو قد ٿيندو.‘
*
’دنيا ۾ انسان کي نيڪيءَ جو ڏهوڻو اجر ملي
ٿو.‘
4. صفت عددي ڪسري:
اها صفت جا موصوف جو حصو يا پتي ظاهر ڪري، تنهن کي
صفت عددي ڪسري چئبو آهي. ’ڪسر‘ جي معنيٰ آهي ڀڃڻ.
اڌ، اڌواڌ، اڌورو، ٽهائي، ٽين پتي، پؤڻو، منو،
چوٿ، چوٿاڻي، چوٿون حصو وغيره صفت عددي ڪسريءَ جا
مثال آهن.
صفت عِددي ڪسريءَ جو استعمال:
”جيڪي چئين هير، تنهنجي اٺين پتي جي اڳ
چيئي.“
(شاهه: ليلان چنيسر)
*
|
