|
ملئي- ڏور اوڀر جي سولي ۾ سولي ٻولي
الطاف شيخ
ملئي زبان لاءِ چيو وڃي ٿو ته دنيا جي سولي ۾ سولي
ٻولي آهي. خاص ڪري اڙدو، سنڌي، هندي، پنجابي
ڄاڻندڙن لاءِ. جو انهن ۾ عربي، فارسي، سنسڪرت ۽
انگريزيءَ جا ڪيترائي لفظ آهن، جيڪي ملئي زبان ۾
پڻ آهن. بلڪ ملئي زبان لاءِ چيو وڃي ٿو ته اها
ڌارين ٻولين جي
Melting-Pot
آهي، ڇاڪاڻ جو منجهس تمام گهڻا ڌاريان لفظ آهن.
اسان جو هڪ ملئي پروفيسر دوست ته ايتريقدر چوندو
آهي ته ملئي زبان جا اصل فقط ٽي لفظ آهن! اوبي،
بيسي ۽ بابي (گجر، لوهه ۽ سوئر).
گرامر جي لحاظ کان به منجهس ڪو گهڻو مونجهارو
ناهي. مذڪر توڙي مؤنث لاءِ ساڳيو ئي ضمير
Dia
استعمال ٿئي ٿو. انگريزيءَ وانگر هر هڪ لاءِ ڌار
ڌار
He،
She
۽
It
جو استعمال نٿو ٿئي. زمانن جو پڻ گهڻو کٽراڳ ناهي.
عورت هجي توڙي مرد، يا ڪو ڪتو ٻلو. اهو فعل ٻڌائڻ
ته هو هلي ٿو
Dia
Pergi
چوڻ ڪافي آهي، جنهن جي معنى جو يا هوءَ وڃي ٿي،
ويندو، ويو هليو آهي يا ويو. انهن ٻن لفظن ۾ سڀ
ڪجهه اچي ويو. انگريزيءَ جي
Go,Went, Gone جهڙن
مڙني لفظن لاءِ ملئي فقط هڪ لفظ
Pergi
ڪافي آهي. ان ڪري ملئي زبان سکڻ تمام سولو ڪم آهي.
جيتوڻيڪ هڪ بنگالي پروفيسر-ڊاڪٽر مزمل کي ملئي
زبان جي اها خوبي ادبي خامي لڳي ٿي ۽ گرامر جي
لحاظ کان ملئي زبان کي هو غريب ۽ غير سائنسي ٻولي
سڏيندو آهي.
ملئي زبان جي رسم لخط پهرين عربي نموني جي هئي،
جيئن سنڌي، اڙدو ۽ فارسيءَ جي لکڻي آهي. ان پراڻي
نموني جي لکڻيءَ کي هتي جا ماڻهو جَوي
Jawi
سڏين ٿا. پر اڌ صديءَ کن کان ملئي زبان جويءَ
بدران رومن نموني سان لکي وڃي ٿي، جنهن لاءِ
انگريزي واري اي.بي.سي استعمال ٿئي ٿي ۽ ان لکڻيءَ
کي رومي سڏين. هڪ اڌر اخبار ۽ ڪجهه مذهبي ڪتاب اڃا
به پراڻي نموني جي لکڻي
Jawi
۾ ڇپجن ٿا، باقي ٻيو سڀ ڪجهه روميءَ ۾ هلي. ان ڪري
ڌاريو ماڻهو، جيڪو انگريزيءَ کان واقف آهي، جهٽ پٽ
ملئي پڙهيو وڃي، اهو ئي سبب آهي جو سينگاپوري
شاگرد، چيني، تامل ۽ ملئيءَ مان هڪ آپشنل سبجيڪٽ
کڻڻ وقت گهڻو ڪري ملئي جي چونڊ ڪن ٿا. ڇو ته چيني
۽ تامل زبانن جي مقابلي ۾ ملئي زبان لکڻ پڙهڻ سولي
آهي. جيڪو انگريزي لکي سگهي ٿو، ان لاءِ ملئي لکڻ
ڪو مشڪل ڪم نه آهي. پر چيني ۽ تامل زبانن جون
لکڻيون بنهه مختلف ۽ بيحد ڏکيون آهن.
هن پاسي، ملائيشيا ۽ انڊونيشيا ڏي اسلام ڪافي دير
سان آيو. ان کان اڳ هتي هندو ڌرم عام هو. ان ڪري
هتي جي ماڻهن جون ڪيتريون ئي ريتون رسمون هندو
ڪلچر سان واسطو رکن ٿيون. ساڳيءَ طرح ملئي زبان جا
پڻ ڪيترائي لفظ هندي ۽ سنسڪرت سان تعلق رکن ٿا.
تنهن کان سواءِ اڙدو ۽ ٻين ڀاشائن جا پڻ ڪيترائي
لفظ ملئي زبان ۾ اڃا تائين موجود آهن.
جيئن ته:
ملئي لفظ معنى
Perdan Mentri
وزير اعظم
Pertama
پهريون
Cuti
موڪل
Curi
چوري
Gerhana
گرهن
Sastera
ادب
Ratnha-Manik
هيرو- موتي
Neraka
نرڳ- جهنم
Syrga
سرڳ-جنت
Utama
اتم-مٿاهون
Maha
مها-وڏو
Rupa
روپ
Senja
سانجهي-شام
Purnama
چوڏهينءَ جو چنڊ
Pertiwi
ڌرتي
Putera-puteri
شهزادو-شهزادي
Periksa
پرک-امتحان
Puspa
گل
Munsyi
منشي- ماستر
Penjra
پڃرو،جيل
Suami-Isteri
مڙس، زال
Cap
ڇاپ
Aniaya
انيا، ظلم وغيره وغيره.
هڪ ڳالهه جو خيال رکڻ کپي ته ملئي زبان ۾ ”چ“ جي
اچار لاءِ ”C“
استعمال ٿئي ٿي ۽ ”ش“
لاءِ
‘SY’-ان
ڪري مٿي لکيل ملئي لفظ
CAP
کي ”ڪئپ“ نه پر ”چاپ“ پڙهڻ کپي. اهڙيءَ طرح شوال
جي مائي اسپيلنگ
Syawal
آهي ۽ نه
Shawal
۽
Syrga
جو اچار شرگا آهي.
هندي سنسڪرت کان علاوه ملئي زبان ۾ عربي ۽ فارسيءَ
جا پڻ لفظ آهن. فارسيءَ جا کڻي ايترا نه آهن، پر
عربيءَ جا ته تمام گهڻا آهن. نموني طور ڪجهه لفظ
هن ريت آهن.
ملئي لفظ معنى
Taj
تاج، ٽوپي
Saudgar
سوداگر، واپاري
Sarhad
سرحد
Nakhoda
جهاز جو ڪئپٽن (فارسيءَ ۾ ناؤ معنى ٻيڙي ۽ خدا
معنى هلائيندڙ). ملئي زبان ۾ ناخدا لفظ ته آهي، پر
خدا لفظ ناهي.
Musim
موسم
Zamin
زمين
Hawa
هوا
Kahat
کوٽ، قحط
Domba
گهيٽو
Kabab
ڪواب، وغيره.
اهڙيءَ طرح ملئي زبان ۾ عربيءَ جا ته ڪيترائي لفظ
آهن، جيڪي هو بهو ساڳي شڪل ۾ آهن يا ڦوري گهڻي
ڦيرڦار سان ملئي ٿي ويا آهن:
ملئي لفظ معنى
Kandil
قنديل، ڏيو
Majilis
مجلس، ميڙ
Mahir
ماهر
Kertas
قرطاس، ڪاغذ
Iyarat
اشارو، نشاني
Zaman
وقت
Isytihar
اشتهار، اعلان
Zalim
ظالم
Had
حد
Dalal
دلال
Yakin
يقين
Hadir
حاضر
Maklumat
معلومات
ڪجهه عربي لفظ جن ۾ ع آهي، انهن لاءِ ملئي ۾
K
لکجي ٿو، پر پڙهجي معلومات.
ساڳي طرح.
ملئي لفظ معنى
Botol
بوتل، شيشي
Almari
الماري، ڪٻٽ
Dodol
مٺو ڪيڪ
Sepatu
سپاٽو، چمپل
Bendera
جهنڊو
Kamar
ڪمرو، وغيره.
پورچو گاني زبان جو اثر اسان جي ٻولين تي پڻ آهي ۽
ڪيترائي پورچو گاني لفظ سنڌي اڙدوءَ ۾ پڻ رچي بسي
ويا آهن.
1786ع کان وٺي انگريزن ملائيشيا تي قبضو شروع ڪيو
۽ آزاديءَ تائين، پوڻا ٻه سؤ کن سال انگريزن جي
حڪومت رهي. ان دوران انگريزيءَ جا ڪيترائي لفظ
ملئي زبان جو حصو بنجي ويا. پوءِ ڪي ساڳي صورت ۾
آهن ۽ لڳي ٿو ته ڄڻ اصل کان ملئي هجن، جيئن پاڻ وٽ
گلاس، روڊ، ٿرماس، لاٽري، صورتي، ڊم، بائڪاٽ جهڙا
اصل انگريزي لفظ آهن. ڪي ٿوري ڦير گهير سان ملئي
ٿي ويا آهن. ڪي ته انگريزيءَ جا بيحد اوپرا لفظ
ملئي زبان ۾ ايترو ته عام ٿي ويا آهن جو ڳوٺن جون
اڻ پڙهيل ۽ پوڙهيون مايون به بنا دقت جي اهي لفظ
لس ئي لس ڳالهائي وڃن ٿيون. انهن لفظن مان ڪجهه هن
ريت آهن: لاجڪ، انفرا اسٽرڪچر، انٽليڪچوئل،
پورٽوڪال، انٽروورٽ، ٽرئجدي، ڪاميڊي، اسڪئنڊل
وغيره. ڪن جي وري ٿوري اسپيلنگ بدلائي انهن کي
ملئي ڪيو ويو آهي. جيئن ملئي لفظ
Simpati
دراصل انگريزي لفظ
Sympathy
(همدردي) مان آهي. اهڙي طرح:
ملئي لفظ اصل انگريزي لفظ
Akaun
Account
Ejen
Agent
Bom
Bomb
Lif
Lift
مان نڪتو آهي.
Agresif
آئگريشو مان
Simen
سيمنٽ مان
Optimis
آپٽيسمٽ مان
Aspek
Aspect
مان
ملئي زبان ۾ ڪي ڪي انگريزيءَ جا لفظ بلڪل هوبهو
ساڳي صورت ۾ کنيا ويا آهن. پر انهن جون اسپيلون
ملئي نموني جون رکيون ويون آهن. ائين ڪرڻ سان ڏٺو
وڃي ته اهي انگريزي جا لفظ ملئي نموني لکڻ ڪري
پڙهڻ ۾ وڌيڪ سولا لڳن ٿا ۽ بنا مدد جي ٻار يا
ڌاريون به اچاري سگهي ٿو. مثال طور:
انگريزي لفظ
ملئي لفظ
Bunglow
Banglo
Calorie Kalori
Cake Kek
Cheque
Cek
College Kolej
Proof Pruf
Excise Eksaiz
Police Polis
Photo Foto
Microphone Mikrofon
Lieutenant Leftinan
Cyclone Siklon
انگريزيءَ جا اهي لفظ، جن جي آخر ۾ شن
Tion
اچي ٿو، ان کي ملئي بنائڻ لءِ
“Tion”
کي
‘si’
ڪيو ويو آهي. جيئن ته انگريزيءَ جو اصل لفظ ايڊيشن
ملئيءَ ۾ ايڊيسي ٿي ويو آهي. ڊيڊيڪيشن لاءِ ملئي
لفظ ڊيڊيڪيسي آهي. ۽ اهڙيءَ طرح:
ملئي لفظ اصل انگريزي لفظ
Koleksi
Collection
Dimensi
Dimention
Imaginasi
Imagination
Reaksi
Reaction
Revolusi
Revolution
پر ضروري ناهي ته هر لفظ لاءِ اهو قاعدو استعمال
ڪيل آهي. ڪي لفظ ساڳئي اچار وارا پڻ آهن. جهڙوڪ:
انگريزي لفظ ان مان ٺهيل
ملئي لفظ
Option Opsyen
Section Seksyen
يا وري ٿوري فرق سان:
Pension Pencen
(پينچن)
ملئي زبان ۾ ڪيترائي انگريزيءَ جا لفظ اهڙا آهن
جيڪي ڳالهائڻ وقت ته سمجهيو وڃجن پر ملئي جامو
يهرڻ بعد اسان کي پڙهڻ ۾ عجيب لڳن ٿا. ۽ جيئن ته
اسان جون نظرون انگريزي اسپيلن تي هريل آهن ان ڪري
انهن انگريزي لفظن جون ملئي اسپيلون نراليون لڳن
ٿيون. مثال طور، انگريزيءَ جو سرڪس لفظ ملئيءَ ۾
به سرڪس آهي، پر ملئي ۾ سندس اسپيلنگ انگريزي واري
Circus
بدران
Sarkas
ٿيو وڃي. اهڙي طرح:
انگريزي لفظ
Captain
جي ملئي اسپيل
Kapten
آهي.
General Janral
Concrete Konkrit
Grease Griz
Science Sains
Phyusics
Fizik
Practice Praktis
Rail Rel
Text Teks
وغيره.
مٿي لکي آيو آهيان ته ملئي اي بي سي ۾ سي جو اچار
چ آهي. جيئن
‘Cat’
لفظ انگريزيءَ ۾ ”ڪئٽ“ ٿيو. معنى ”ٻلي“؛ پر ساڳيو
لفظ ملئي ۾ ”چاٽ“ پڙهبو، معنى ”روغن“. ان ڪري ملئي
پڙهندڙ کي انگلنڊ ۽ يورپ پاسي ۽ انگريزي ڄاڻندڙ کي
مليئشيا ۾ ان اکر وارن لفظن ۾ ڪڏهن ڪڏهن مونجهارو
ٿئي ٿو. ۽
Cuba
(ڪيوبا) ملڪ کي ملئي ”چوبا“ پڙهي سگهي ٿو. يا
ڌاريون ماڻهون ملئي لفظ
Cuba چوبا (معنى ڪوشش) کي ڪيوبا پڙهي سگهي ٿو هڪ دفعي ٽي ويءَ جي انائونسر
Here
is Lucky
”هيئر از لوسي“ پروگرام کي ”هيئر از لوچي“ پڙهي
ويئي.
ڌارين زبانن کان علاوه ملئي زبان جي ٻن لفظن کي
ملائي پڻ نوان ملئي لفظ ٺاهيا ويا آهن. جيئن
فارسيءَ جي لفظ بُز (ٻڪري) ۽ دل کي ملائي بزدل لفظ
ٺاهيو ويو آهي. معنى ڊڄڻو، ٻڪريءَ جي دل وارو.
اهڙيءَ طرح ملئي ۾ چنڊ کي انڪ بولان سڏجي ٿو، جيڪو
ٻن لفظن جو ميلاپ آهي.
Anak
معنى ٻار،
Bulan
معنى مهينو. يعني مهيني جو ٻچو، سو ٿيو چنڊ. اهڙي
طرح
Hari
معنى ڏينهن ۽
Mata
معنى اک. پر ٻئي لفظ جي ملائبا ته ٿيندو ماتاهري
معنى سج. اهڙي طرح ڪار کي
Kereta
چون ۽ ڍڳي کي
Lembu.
ٻئي لفظ ملائڻ سان ٿي ڍڳي-گاڏي- ڪيريٽا لمبو. ۽
ڪيريٽا آپي ٿي ريل گاڏي.
Api
معنى باهه. جيئن پاڻ وٽ ٻاڦ تي- يعني باهه تي
هلندڙ بوٽ (ٻيڙيءَ) کي آگبوٽ سڏين.
آفواهن کي ملئي ۾
Khabar
-
Angin
سڏين. خبر معنى خبر، حال چال ۽ انگن معنى هوا.
يعني هوائي ڳالهه، ڊاڙ، ٻٽاڪ. انٽار ڪٽڪ
Antarctic
کي ملئي ۾
Kutup-
Selatan
چون
Kutup
معنى قطب ۽ سلاطين معنى ڏکڻ. گاديءَ جي هنڌ
(Capital)
لاءِ ملئي لفظ
Ibu-Kota
آهي. اِبو معنى ماءُ ۽ ڪوٽا معنى شهر، يعني گاديءَ
جو هنڌ ٿيو شهرن جي ماءُ. اهڙيءَ طرح هيڊ آفيس کي
چون
Ibu-
Pejabat،
معنى آفيسن جي ماءُ. گلابي رنگ کي
Merah-Jambu
سڏين. ميراح معنى ڳاڙهو ۽ جمبو معنى زيتون، يعني
گلابي ٿيو زيتوني ڳاڙهو. جيئن
Violet
رنگ پاڻ وٽ ٿيو واڱڻائي.
ڪيترين مشهور شين جا انگريزي نالا، جيڪي اصلي صورت
۾ وڌيڪ مشهور آهن، انهن لاءِ نوان ملئي نوعيت جا
نالا گهڙيا ويا آهن، جيڪي قبوليت حاصل ڪرڻ بدران
اوپرا لڳن ٿا. جيئن ته ريفريجريٽر کي ”پيٽي سجوڪ“
سڏجي ٿو.
Peti معنى پيتي يا دٻو ۽
Sejuk
معنى ٿڌو. اهڙيءَ طرح ٿرماس بدران ”بوتل آير سجوڪ“
لفظ گهڙيو ويو آهي.
Botol معنى بوتل يا شيشو، Air
معنى پاڻي ۽
Panas
معنى گرم. يعني گرم پاڻيءَ جو شيشو ميڊيڪل جي
سبجيڪٽ ”گائني“ جو ملئي نعم البدل لفظ
Ilmu
Penyakit Puan
(عورت جي بيماريءَ جو علم) يا جاگرافيءَ لاءِ
Ilmu
Alam
لفظ رکيو ويو آهي. يعني عالم جو علم. آنڊي جو ملئي
۾
Tali
Perut
(پيٽ جي رسي) لفظ ٺاهيو ويو آهي.
Sarong
معنى گوڏ ۽ جيئن ته لفافي
لاءِ ملئي ۾ ڪو لفظ ناهي ته ملئي جا ٻه لفظ
Sarong- Surat
ملائي ٺاهيو ويو آهي. سرونگ معنى گوڏ ۽ سورت معنى
خط يعني خط جي گوڏ_ سو ٿيو لفافو. هونءَ سرونگ نه
فقط ٽنگن کي ڍڪڻ لاءِ ڪپڙي کي چئجي ٿو پر هر پوش،
ڍڪ، جلد، گوڏ، ڇوَ لاءِ هڪ ئي لفظ
Sarong
آهي. اهڙيءَ طرح چٻري کي
Burung
Hantu
غيبات جوپکي سڏين.
پر ريفريجريٽر جهڙن عام مروج لفظن کي زوريءَ
پيٽي-سجوڪ بنائڻ سان ڪو خاص فرق نه پيو آهي.
آسانيءَ بدران ويتر وڏا ۽ ڏکيا نالا ٿي پيا آهن.
جيئن ڪجهه عرصو اڳ انڊيا ۾ انگريزي لفظن کي هندي
بنائڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي هئي، پوءِ ڪجهه ته
ڪاميابيءَ سان هندي ٿي ويا ڪي اوپرائي رهيا. جيئن
ٽرين جو هندي نالو اگني رٿ رکيو ويو. اگني معنى
باهه ۽ رٿ معنى ڦيٿن تي هلندڙ گاڏي.
سڀ کان مزيدار نالو ان ريل کي بيهارڻ ۽ هلڻ لاءِ
اشارو ڪندڙ لوهي سگنل جو تجويز ڪيو ويو هو، جيڪو
هن ريت آهي:
”اگني رٿ گامن اگامن سوچڪا تامبا ورنا لوها
پاتڪا“_ يعني آگ گاڏي جي اچڻ وڃڻ لاءِ اشارو ڪندڙ
ٽامي جي رنگ جي لوهي پٽي- يعنى سگنل.
ڪنهن چيو ته گاڏي بيهارڻ لاءِ جيسين ڪنهن کي حڪم
ڏجي ته ”اگني رٿ گامن اگامن سوچڪا تامبا ورنا لوها
پاتڪا“ کي مٿي ڪر، تيسين گاڏي ته اسٽيشن به ٽپي
ويندي.
ائين به نه آهي ته رڳو ٻين زبانن جا لفظ ملئيءَ ۾
آيا آهن، ڪجهه ملئي جا لفظ ڌارين ٻولين ۾ پڻ جذب
ٿي ويا آهن. جهڙو انگريزيءَ جو لفظ
Compund
ملئي لفظ ڪمپونگ
Kampong
مان نڪتو آهي، جنهن جي معنى آهي ڳوٺ، گهر،
چوديواري. اهڙيءَ طرح انگريزي جو لفظ
Amok
پڻ ملئي مان نڪتو آهي. وڏو طوطو، جيڪو آسٽريليا،
انڊونيشيا، پاپاءِ نيوگني ۽ هتي جام ٿو ٿئي، ان جو
انگريزي نالو
Cockatoo
دراصل ملئي لفظ
Kakak-Tua
مان ٺهيو آهي. ڪاڪا معنى وڏي ڀيڻ ۽ تئا معنى
پوڙهي. اهو آڪسفورڊ جي ڊڪشنريءَ ۾ پڻ ڄاڻايل آهي.
اهڙيءُ طرح سان
Orang-Utan
هڪ ڀولڙي جو قسم آهي، جيڪو ماڻهوءَ سان ڪافي ملي
ٿو ۽ اهو فقط هن پاسي جي جهنگلن ۾ نظر اچي ٿو.
انگريزيءَ جو اهو لفظ ”اورانگ اتان“ دراصل ملئي
لفظ ”اورانگ هُتان“ مان ٺهيو آهي. ۽ هتي ان ڀولڙي
کي اورانگ-هتان ئي سڏجي ٿو.
Orang
ملئي لفظ جي معنى آهي ماڻهو ۽
Hutan
معنى جهنگل، يعني جهنگل جو ماڻهو.
اهڙيءَ طرح
Tiadapa،
جيڪو ٺيٺ انگريزي لفظ لڳي ٿو، پر اصل ملئي لفظ
Tidak
Apa Apa
مان ٺهيو آهي، ان جي معنى آهي ڪجهه به نه. تداق
معنى نه ۽ آپا آپا معنى ڪجهه ڪو امتحان ۾ فيل ٿي
پئي ۽ کيس چئجي ته يار پڙهين ها ته پاس ٿي وڃين ها
۽ هو ان تي بي پرواهي ڏيکارڻ تي چوندو تداق آپا
آپا- يعني مڙيئي خير آهي. يا انگريزي ۾ چئجي ته
I Damn
Care.
تداق آپا آپا سڄو لفظ چوڻ بدران ان جو مخفف تاپايا
Tapaya
پڻ چيو ويندو آهي.
ان کان علاوه انگريزي جا لفظ
Launch, Criss, Sampan ۽ Gutta Percha
پڻ اصل ۾ ملئي زبان جا لفظ آهن.
]ملاڪا،
ملائيشيا.[
|
