|
ڀٽو صاحب جي ڦاسي بابت هڪ راءِ ڪونهي، ڪنهن جو چوڻ
آهي ته ڀٽو صاحب کي شام جو ڦاسي واري ڪوٺيءَ ۾
تشدد ڪري هلاڪ ڪيو ويو ۽ ڪن جو چوڻ آهي ته کيس
ڦاسي ڏئي شهيد ڪيو ويو. 4 اپريل 1979ع جي صبح جو
شهيد ڀٽو کي فوجي نگراني ۾ ڳڙهي خدا بخش ڀٽو واري
اباڻي قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو. ڀٽو صاحب تي تاثر
لکڻ کان اڳ اهو ٻڌائڻ ضروري آهي ته قائد عوام شهيد
ڀٽو در اصل تاريخ جو شاگرد هيو ۽ هو تاريخ ۾ هيرو
رهڻ پسند ڪندو هيو، اهو ئي سبب آهي جو سندس سياست
۽ حڪومتي انداز ٻين عام رواجي سياستدانن کان مختلف
رهيو. سال 1971ع ۾ منهنجي سياسي استاد عبدالوحيد
ڪٽپر صاحب خاص ڪچهري ۾ ٻڌايو ته ڀٽو صاحب هڪ دفعي
پاڻ سٺي موڊ ۾ ويٺو هيو هو جڏهن به لاڙڪاڻي ايندو
هيو ته رات جو المرتضيٰ تي ڪچهري لاءِ ڪٽپر صاحب،
عبدالرزاق سومرو صاحب، سردار پير بخش ڀٽو صاحب کي
گهرائي پيئڻ پيئارڻ واري ڪچهري کان علاوه پروگرام،
حال احوال، بحث مباحثا به ڪندو هيو، ڀٽو صاحب
تاريخ تي بحث ڪندي ڪٽپر صاحب کي ٻڌايو ته مان
پنهنجو موت بستري تي بيمار انسان جي حيثيت ۾ ڏسڻ
نه ٿو چاهيان ۽ مان اهڙو موت چاهيان ٿو جنهن وسيلي
تاريخ ۾ مون کي خوبصورت لفظن ۾ ياد ڪيو وڃي ۽
منهنجو اولاد جيڪڏهن ڪٿي به وڃي ۽ اهو ظاهر ٿئي ته
ذوالفقار علي ڀٽو جو اولاد آهي ته ماڻهو انهن جو
آڌرڀاءُ عزت احترام وچان اٿي بيهي ڪن. ٻيهر شيخ
مجيب الرحمان سان بنگلاديش ٺهڻ کان اڳ آخري ملاقات
بابت پنهنجي ڪتابThe
Great Tragedy
۾ اظهار ڪيو آهي، شيخ مجيب پاڻ ڀٽو صاحب کي چيو
”اسان ڪنهن به ٺاهه تي ڪو نه پهتا آهيون ۽ هاڻي
فوجي جنرل مون کي قتل ڪري ڇڏيندا پر ڀٽو صاحب مون
کان پوءِ هو اوهان کي به قتل ڪندا، ڇاڪاڻ ته اهي
ملڪ مٿان عوامي حاڪميت ڏسڻ ڪو نه ٿا چاهين.“ ڀٽو
صاحب اتي به شيخ مجيب کي اهو جواب ڏنو ته ”مان
تاريخ جو شاگرد آهيان ۽ مان اهڙي موت کي ترجيح
ڏيندس ته مون کي ماري منهنجو لاش گهوڙن جي پيرن ۾
ٻڌي گهليو وڃي پر مان تاريڪيءَ ۾ مرڻ پسند نه
ڪندس“ اهو ئي سبب آهي جو ڀٽو صاحب سڀ ملڪي ۽ عالمي
فيصلا تمام جلد ڪيا. هو جيل جا ٻه سال ۽ مصيبتون
پنهنجي حوصلي ۽ صبر سان سهندو آهيو. هر هڪ گهاءُ
پنهنجي سيني تي برداشت ڪيو. جيل ۾ طبعي موت مرڻ
بدران بکون ڪاٽيون ۽ ان گهڙيءَ جو انتظار ڪيو ته
ڪڏهن ٿا کيس جابر پنهنجن هٿن سان قتل ڪن. سنڌي
روايتن مطابق هو هڪ ضدي سنڌي وڏيرو هيو جيڪو
پنهنجي انا کي مجروح ٿيڻ کان بچائڻ لاءِ پنهنجي
جان به قربان ڪندو آهي. ڀٽو صاحب کي مڪمل طرح ڄاڻ
هئي ته فوجي جنرلن جو هڪ ٽولو ۽ اسلامي اتحاد جون
پرڏيهي مخالف قوتون ڀٽو صاحب کي زنده ڪو نه
ڇڏينديون ڇاڪاڻ ته هن مصر جي جمال الناصر،
انڊونيشيا جي بابائي قوم صدر ڊاڪٽر احمد سوئيڪار
نو ۽ پنهنجي ٽين هم خيال دوست سعودي عرب جي شاهه
فيصل جو حشر پنهنجين اکين سان ڏٺو هيو، ڀٽو صاحب
پاڻ ذهني طرح به اهڙي موت جو مقابلو ڪرڻ لاءِ تيار
هيو ۽ هن مقابلو ڪري موت کان جابرن کي شڪست ڏني.
هن قومي اسيمبلي اجلاس ۾ پڻ اعلان ڪندي چيو هيو ته
”مان حيرت ۾ وجهي ڇڏڻ جي صلاحيت رکان ٿو ۽ هڪ
ڏينهن سڀني کي حيرت ۾ وجهي ڇڏيندس، هاٿين کي خبر
ناهي ته اسان ريگستان جا ماڻهو ڪهڙي ڌاتو مان جڙيل
آهيون.“
ڀٽو صاحب آخري ڏينهن ۾ سپريم ڪورٽ ۾ لڳاتار ٽي
ڏينهن خطاب ڪندي غير جمهوري حڪومتن جي وڏي حمايتي
وڪيل اي ڪي بروهي صاحب کي مخاطب ٿيندي چيو هيو ته
”مان سنڌ جو دودو آهيان، مان مومل ماڻيندس مان
راڻو آهيان،“ اهو به کلم کلا ڀٽو صاحب جو اعلان
ته ”وقت ٻڌائيندو ته ڪير ڪامياب ٿيو ۽ آخري
مسڪراهٽ ڪير ماڻيندو“ ظاهر ڪري ٿو ته هن جيئري ئي
ڦاسي جي ڦندي کي چمي ڏني هئي، ڀٽو صاحب دنيا جو
پهريون اڳواڻ آهي جنهن لاءِ اٽڪل 27 ماڻهن پاڻ کي
زندهه جلايو ۽ ڦاسي تي چاڙهيو، دنيا ۾ ڪنهن به
اڳواڻ جي موت بعد سندس ڪنهن به چاهيندڙ پاڻ ڪو نه
ساڙيو پر شهيد ڀٽو لاءِ ائين به ٿيو. شهيد ڀٽو
دنيا جو اهو ليڊر آهي جنهن جي حمايتن کي صرف ”جيئي
ڀٽو“ جي نعري هڻڻ ڪري 15 ڪوڙا لڳن پيا ته زنا ڪندڙ
کي به اوترا ڪوڙا پيا لڳن پر سندس چاهيندڙ هر ڪوڙي
تي جيئي ڀٽو جا نعرا هنيا. سندس حمايتن کي ڦاسي به
ڏني وئي پر هنن ڦاسي ڏانهن ويندي به ”جيئي ڀٽو“ جا
نعرا پئي لڳايا.
در اصل ”جيئي ڀٽو سدا جيئي“ ڪير جيئي ڀٽو جيئي“ سو کير پيئي ڀٽو
جيئي“ جا نعرا ٻارڙن، جوانن، عورتن، پوڙهن جي زبان
تي جهونگاريندڙ گيت بڻجي ويو. جهنگ جر، ڳوٺ واهڻ،
شهر هوٽل ۾ هر هنڌ ”جيئي ڀٽو“ جو نئون گيت مقبول
هيو. هي نعرو غريبن جي دلين جي ڌڙڪن بڻجي ويو. ڀٽو
صاحب کي خبر هئي ته جيڪڏهن هن ظلم ۽ ڏاڍ خلاف آڻ
مڃي ته پوءِ ٽين دنيا، عالم اسلام ۽ لاطيني دنيا
جو غريب عوام ڪڏهن به ڪنهن ٻئي ”ڀٽو“ تي اعتبار ڪو
نه ڪندا. ڀٽو صاحب ملڪ جي غريب سان دوستي پنهنجي
خون جي ريٽي رت ڏئي قائم ڪئي آهي. ڀٽو صاحب جي
اهڙي دوستي کي ڪا به ٽينڪ يا توب ٽوڙي نه ٿي سگهي،
ڀٽو صاحب ايندڙ ٻن صدين تائين ماڻهن جي دلين تي
حڪمراني ڪندو. پهريان به زندگي ۾ ڀٽو صاحب غريبن
لاءِ هڪ پارس هيو ۽ شهادت بعد به ديوتا آهي. اڄ به
ماڻهو کيس ياد ڪري روئيندا آهن ته ڪاوڙ ۾ سندس
دشمنن مٿان غصي ۾ به ايندا آهن.
ڀٽو صاحب هڪ پارس هيو جيڪو ان کي لڳو اهو سونو ٿي ويو. ڀٽو صاحب
دوستن جو دوست ۽ مخالفن جو مخالف هيو، وٽس محبت به
انتها جي هئي ته نفرت به انتها جي هئي پر سندس
محبت ڪندڙ به انتها تائين ۽ کانئس نفرت ڪندڙ به
انتها تائين هيا. ڀٽو صاحب جي دوستن مان ساڻس گهڻو
ڪري ڪنهن به وفا نه ڪئي ۽ اهي هاڻي زندگي ۾ هيري
مان زيرو ٿي ويا آهن، سندس مخالفت ۾ پاڪستان جي
گهڻو ڪري تمام سياستدانن جنرل ضياءُ الحق جو ساٿ
ڏيندي ڀٽو صاحب کي ڦاسي ڏياري ڇاڪاڻ ته هو زنده
ڀٽو کان سياسي ميدان ۾ ڪڏهن به کٽي ڪو نه سگهيا،
ڀٽو صاحب زندگي ۾ به انهن تمام سياستدانن کان وڏو
هيو ۽ شهادت بعد به قبر ۾ انهن کان سياسي آسمان جي
بلندين تي آهي. 51 سالن جي هن عالمي اڳواڻ لاءِ
سڄي دنيا جي ملڪن مان رحم جون اپيلون آيون. وڏن
حاڪمن بادشاهن عالمي طاقتن، ادارن اپيلون ڪيون پر
پاڪستاني سياستدانن ڪا به رحم جي اپيل نه ڪئي. مان
سمجهان ٿو ته انهن ۽ هڪ فوجي ٽولي ڀٽو صاحب کي
شهيد ڪري ڀٽو صاحب کي ڪو به نقصان نه پهچايو پر
انهن هن قوم ۽ ملڪ کان هڪ دلير، مجاهد عالمي رهبر
۽ قوم جو مقدر تبديل ڪندڙ اڳواڻ کسي ورتو، ڀٽو
صاحب انهن انسانن مان هيو جيڪي پنهنجي خدا داد
صلاحيتن سبب قومن کي هڪ طرف کان موڙي رخ ٻئي طرف
ڪرڻ ڄاڻيندا آهن ۽ قومن کي هڪ جمپ ذريعي هڪ سئو
سال ترقي جي ميدان ۾ اڳتي وٺي ويندا آهن. ڀٽو صاحب
جي زندگي فرانس جي اڳواڻ نيپولين بونا پارٽ سان
ملي ٿي. ٻئي وطن پرست، قومپرست هيا، گهڻ پاسائين
شخصيت هيا، تاريخ ۾ ٻئي امر آهن، ٻنهي شديد ترين
محبتن ۽ نفرتن کي جنم ڏنو، ٻنهي جي مرڻ بعد ملڪ جي
انقلابين کي احساس ٿيو ته ڳڙهي خدا خش ڀٽو ۾ ڄاول
ريگستاني انسان ڀٽو ۽ ڪوريسڪا جي بيابانن ۾ ڄاول
نيپولين قومي ترقي لاءِ ڪيتري اهميت رکن پيا. هنن
شڪست کاڌل قوم کي خوشحال معاشري ۾ تبديل ڪيو.
نيپولين ڪوريسڪا جي بيابان ۽ ڀٽو صاحب ڳڙهي خدا
بخش جي واهڻ يا ڳوٺ کي عالمي تاريخ ۾ امر ڪري
ڇڏيو. ٻنهي کي عزت مجروح ڪندڙ قيد ۾ رکيو ويو،
سندن دوستن آخري ڏينهن ۾ دوستي وارو ڪردار ادا نه
ڪيو. ٻنهي جيل ۾ رهي به قوم لاءِ ڪجهه ڪرڻ جا
پيغام ڏنا، ٻنهي جيل مان ڪتاب لکيا جيڪي سندن مرڻ
بعد شايع ٿيا. ڀٽو صاحب نيپولين بونا پارٽ کي تمام
گهڻو پسند ڪندو هيو، ڀٽو صاحب سان پيپلز پارٽي جي
مرڪزي قيادت ۽ سينٽرل ايگزيڪيوٽو ڪميٽي به ساٿ نه
ڏنو ليڪن سندس وفادار زال بيگم نصرت ڀٽو صاحبه ۽
پياري ڌيءَ محترمه بينظير ڀٽو صاحبه، پيپلز پارٽي
جي پليٽ فارم تان شهيد ڀٽو لاءِ قيد مان به
وڙهنديون آيون پر قيد ۾ بند هر سهولت کان محروم
قيدياڻيون ڇا ڪري پيون سگهن؟ هن ڪائنات ۾ قدرت
انسان کي ويسر ڏني آهي اهو ئي سبب آهي جو ماڻهو
ٿورڙي عرصي ۾ پنهنجي ويجهي ۽ پياري عزيز کي به مرڻ
بعد وساريو ڇڏن ٿا. پر ڀٽو صاحب کي اڄ به ماڻهو سڪ
وچان ياد پيا ڪن.
تاريخ هر هڪ سان انصاف ڪندي آهي ”والٽيئر“ جي دفن ڪرڻ مهل ڪو به
فرينچ پادري تيار نه هيو پر جڏهن ٽيهن چاليهن سالن
بعد سندس تابوت پروشيا مان فرانس آندو ويو ته هو
قوم جو ”هيرو“ ٿي چڪو هيو. تاريخ والٽيئر کي به
زندهه قرار ڏنو آهي، آمريڪا ۾ ڦاسي تي چڙهندڙ جوڙي
روز نبرگ کي به تاحيات عزت ڏني آهي، تاريخ ڀٽو
شهيد سان انصاف ڪيو آهي ۽ کيس اڄوڪي دور جو مخدوم
بلاول شهيد ۽ سقراط سڏيو آهي. ايندڙ دور ۾ تاريخ
شهيد ڀٽو لاءِ دنيا جي قومن ۾ سچ جي پانڌيئڙن،
عوام جي آزادي، ڏاڍ ظلم ۽ جبر خلاف جدوجهد ڪندڙ،
بک، جهالت، بيروزگاري ۽ مفلسي کان نجات چاهيندڙ
غريب ۽ غلام قومن جي زبانن تان پابندي ۽ خاموشين
جا تالا ٽوڙيندڙ، حقن لاءِ اٿندڙ، هٿن مان مجبوري
جا زنجير ٽوڙيندڙ بهادر دلير ۽ حوصله مند ”ديوتا“
جو خطاب لکي رکي ڇڏيو آهي. هڪ دور ايندو جڏهن مسلم
دنيا، ايشيا، آفريڪا، ٽين دنيا ۽ لاطيني آمريڪا
جون مظلوم قومون پنهنجي روشن مستقبل ۾ ڇوٽڪاري
لاءِ شهيد ڀٽو جي ٻاريل مشعل مان ڏيئا ٻاري
اونداهي کي ختم ڪرڻ لاءِ روشني سان گس گهيڙ، پنڌ
پيچرا، رستا رانهون ڳولي منزل ماڻيندا، ڀٽو صاحب
مڪمل طرح سان انسان هيو ۽ پهريون پاڪستاني اڳواڻ
يا سياستدان هيو جنهن کي تاريخ، علم، ادب، فن،
هنر، ثقافت، فلم، راند، سائنس، قانون، موسيقي،
زراعت کان علاوه عالمي معاملن تي وسيع ترين ڄاڻ
هئي.
هو تاريخ جي حوالي سان ملڪن ۽ براعظم ۾ ايندڙ ويهن يا پنجاهه
سالن بعد ٿيندڙ تبديلين بابت پيش گوئي ڪندو هيو ۽
سندس پيشن گويون سچ ثابت ٿيون. هو هڪ ڪلاسيڪل
طبيعت، جديد سوچ، محبت ڪندڙ، سچ جو ساٿاري، فيصلي
جي قوت رکندڙ اڳواڻ هيو.
ڀٽو صاحب پهرين شادي پنهنجي خاندان ۾ محترمه امير شيرين بيگم
سان سال 1940ع ۾ ڪئي، جڏهن سندس عمر صرف 12 سال
هئي. پهرين زال مان کيس ڪو به اولاد ڪو نه هيو، ٻي
شادي 5 سيپٽمبر 1951ع تي ايران جي هڪ نامياري
پارسي واپاري مرزا محمد اصفحاني جي ڌيءُ نصرت
اصفحاني سان ٿي، بيگم نصرت صاحبه جيس اينڊ ميري
ڪائونٽ مان سينيئر ڪئمبرج پاس هئي، ڀٽو صاحب کي
تاريخ 12 جون 1953ع تي ڌيءُ بينظير ڀٽو صاحب، 18
سيپٽمبر 1954ع تي پٽ مير مرتضيٰ ڀٽو صاحب، 24 آگسٽ
1956ع تي ڌيءُ صنم ۽ 21 نومبر 1958ع تي پٽ شاهنواز
ڀٽو ڄائو.
مددي ڪتاب: زلفي ڀٽو هز لائيف اينڊ ٽائيمس آف
پاڪستان، ڊاٽر آف ايسٽ، شهاب نامه، جيڪڏهن مون کي
قتل ڪيو ويو. دي گريٽ ٽريجڊي، ريشيپنگ فارن
پاليسي، ڪيترا ڪتاب رسالا ۽ لائبريريون شامل آهن. |
