جيئن ته هارين ۽ جاگيردارن جي ويڙهه کي پير علي محمد راشدي جهرڪي ۽ باز جي ويڙهه سڏيندو هيو پر هڪڙو وقت اهڙو به آيو جو مرحوم راشديءَ ڪامريڊ کوکر جي جدوجهد کي سلام ڪندي چيو ته ”مان سنڌ حڪومت جي روينيو وزير جي عهدي تي هارين لاءِ جيڪي ڪجهه ڪيو سو سڀ هن عظيم هاري مجاهد جي رهبري ۾ ڪيو.“ هي واقعو به ٻڌائڻ ضروري آهي ته جڏهن 1953ع ۾ پير علي محمد راشدي صاحب روينيو وزير ٿيو ته ڪامريڊ کوکر وٽس هارين مٿان ٿيندڙ ظلمن خلاف ڪجهه مطالبن سميت دانهن کڻي پهتو. ڪامريڊ راشدي صاحب کي چيو ته ”راشدي هاڻي توتي خدا ۽ بندن پاران جوابداري آهي، دفتر ۾ رڳو قرآن جون آيتون ۽ ڪتبا لڳايو ويٺو آهين، تنهنجي دوستن وٽ جاگيرون آهن پر اهي سڀ تنهنجي قبر ۾ نه ويندا، مان انصاف لاءِ آيو آهيان، هڪ دفعو ويس مٽائي جاگيردارن پاران سندن جاگيرن ۾ غريب مسڪين هارين مٿان ٿيندڙ ظلم ته ڏس“ راشدي صاحب غصي ۾ اچي چيس ته بڪواس ڇڏ، درخواستون ڏي، انصاف ٿيندو، پر ڪامريڊ ائين نه ڪندي چيو ”مان پنهنجو فرض پورو ڪيو. هاڻي تون ڄاڻ ۽ تنهنجو خدا ڄاڻي“ اهو چئي هليو ويو پر راشدي صاحب کي رات جو ننڊ نه آئي ۽ ٻي رات اوچتو هن ڪامريڊ کي گهران جاڳائي هڪ جاگير تي ساڻ وٺي ويو. جتي بک، غربت، ڏک ۽ بيماري جو دل ڇرڪائيندڙ نظارو اکين سان ڏٺائين، ڪکن جي گهر ۾ ڦاٽل رليون، ٺڪر جا پراڻا دلا، ٽٽل منجيون، ڀاتي مليريا جا ماريل، پاسيريون نڪتل ڄنگهون ۽ ٻانهون خشڪ، جڏهن ته جهوپڙين جي چوڌاري ڀريل فصل جهڙوڪ ڪڻڪ، ڪمند، انبن جا باغ ۽ ڀاڄين جون واڙيون هيون، جڏهن ڪمدار پنهنجي مرضي مطابق هارين کي مزدوري ڏئي يا وري جڏهن وڻيس تڏهن ڏيندو جي نه ته هاري جهوپڙيءَ ۾ ڪمدار جي ٻي حڪم لاءِ بچڙن سان ويٺو هوندو هيو. ڪامريڊ کوکر جي معصوم جذبي ۽ هارين جي ههڙي حالت کان راشدي صاحب ايترو ته متاثر ٿيو جو هن بحيثيت وزير روينيو سنڌ حڪومت ويس مٽائي پورا ٻه مهينا جاگيرن جو تفصيلي معائنو ڪيو ۽ هر هنڌ هارين جي اها حالت ڏٺي جيڪا ڪامريڊ کوکر کيس ٻڌائي، آخر سنڌ جي  تاريخ ۾ پهريون دفعو جاگيردارن مٿان ڪجهه هارين لاءِ بنيادي حقن جو اعلان ۽ زرعي اصلاحات نافذ ٿيا ۽ ڪامريڊ کوکر جي پروگرام مطابق سنڌ سرڪار وفاقي سرڪار کي سنڌ ۾ جاگيرداري نظام ختم ڪرڻ جي سفارش ڪئي، زرعي اصلاحات بابت حڪومت جي اعلان خلاف جاگيردارن ڪورٽن مان اسٽي آرڊر پڻ ورتا پر سال 1958ع ۾ مارشل لا نافظ ٿي. جڏهن ان وقت جي صدر فيلڊ مارشل ايوب خان اها رپورٽ پڙهي ۽ نوٽ ڏٺو ته هن هڪدم زرعي اصلاحات نافذ ڪري سنڌ مان جاگيرداري نظام ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو ۽ جاگيردارن جا اسٽي آرڊر ختم ٿي ويا.

هتي هي ثابت ٿئي ٿو ته سنڌ ۾ هارين کي گڏ ڪرڻ، جاگيردارن کي للڪارڻ، هارين جا ڪيس ڳائڻ، هارين لاءِ قربانيون ڏيڻ، هارين کي مزدوري کان نجات ڏياري مستقبل هارپي جو حق ڏيارڻ، راشدي صاحب جهڙي شاطر پير وڏيري سياستدان کي هارين لاءِ ڪجهه ڪرڻ، جاگيردارن مٿان سرڪاري طور هارين جا حق مڃائڻ، زمينون هارين کي ڏيارڻ ۽ سنڌ مان جاگيرداري نظام ختم ڪرائڻ جو ڪريڊٽ سڌو سنئون ڪامريڊ عبدالقادر کوکر جي قيادت کي ئي سونهي ٿو، هو سنڌ ۾ هاري ڪميٽيءَ جي باني ۽ سرواڻ جي حيثيت ۾ نروار نظر اچي ٿو. پر سنڌ جي سياسي تاريخ جي ستم ظريفي جو هيڏيون ساريون جبل جيڏيون قربانيون ڏيندڙ ڪاميابيون ماڻيندڙ مڙس متاري کي ايترو جلد وساريو ويو آهي جو هو صرف اخبارن يا مضمونن جي حوالي تائين به نه رهيو آهي، جڏهن ته اگر ٻئي ملڪ يا صوبي جو هجي ها ته هر ٻولي ۾ سندس ڪارناما ۽ ڪتاب لکيا وڃن ها.

هڪ بااصول ۽ سچو ڪارڪن سئو سال جي تاريخ کي بدلائي نئين رخ وٺائڻ لاءِ ڪافي ٿي سگهي ٿو ۽ ڪامريڊ عبدالقادر جي روپ ۾ اهڙا ڪارڪن سنڌ ڌرتيءَ پيدا ڪيا آهن، پير علي محمد راشدي ڪامريڊ کوکر جو وڏو مداح هيو ۽ کيس چوندو هيو ته ”ڪامريڊ کوکر ڪو دور اهڙو به ايندو جو سنڌ اندر سرڪاري دفترن ۾ تنهنجي تصوير لڳندي“ جواب ۾ ڪامريڊ مرڪي چوندو هيو ته ”سنڌ ۾ اهڙو غريب نواز ۽ مردم شناس دور ايندو ئي ڪو نه“ پير علي محمد راشدي جهڙو ڏاهو، ذهين مورخ ۽ شاطر سياستدان جنهن ڪيترن ئي تاريخن ۽ رهبرن جون سوچون ۽ رُخ موڙيا سو پڻ هن غريب ڪارڪن جي پختي حوصلي ۽ سچائيءَ اڳيان سلامي ٿيو. هونئن ته ڪامريڊ عبدالقادر کوکر تنظيمي لحاظ کان مرڻ گهڙيءَ تائين سنڌ هاري ڪميٽي جو جنرل سيڪريٽري يا صدر هيو پر اڄ به مشهور پراڻو هاري ورڪر آهي ڇاڪاڻ ته هو تنظيم ۾ نمائشي اڳواڻ بدران ورڪر ۽ هاري جي هٿ ۾ هٿ ملائي هليو ۽ ڪڏهن به محسوس ڪو نه ٿيو ته هاري ورڪر آهي يا هاري اڳواڻ آهي.

محترم سائين جي ايم سيد جو چوڻ آهي ته ”ڪامريڊ عبدالقادر کوکر جي مجلس ۽ ملاقات مان هميشه روح کي راحت ملندي هيم ۽ ڄاڻ ۾ اضافو ٿيندو هو، ڪراچي ۾ رهڻ دوران جنهن ڏينهن هي منهن نه ڏيکاريندو هو ته مان پاڻ کي اٻاڻڪو محسوس ڪندو هيس، وطن جي خدمتگاري ۾ خدمت خلق جي جهاد ۾ جيڪو به سک ۽ سر جو سانگو لاهي ٻاهر نڪرندو، تنهن لاءِ عبدالقادر مرحوم جي خاموش، بي غرض ۽ اعلى مقصد لاءِ وقف ڪيل زندگي سدائين روشن مشعل جو ڪم ڏيندي رهندي.“

مرحوم پير علي محمد راشدي جو چوڻ آهي ته ”ڌامراهن لاڙڪاڻي جو ڄاول پرغريب عظيم شخص عبدالقادر کوکر ڪراچي جي ڪنهن قبرستان  جي ڪنڊ ۾ هزارين مڻ مٽيءَ منجهه پوريل ان ڳالهه کان بي نياز آهي ته اڄ سنڌ کيس ياد ڪري ٿي يا نه، پنهنجي سر جيڪو ڪري سگهيو ٿي ڪري ويو، آءُ ساڻس جهڳڙا ڪندو هيس ته ڪجهه نرم رويو اختيار ڪر، ڇاڪاڻ ته مان پڻ پير ۽ ڌنڌو وڏيرڪو ۽ پڙهائيل وري ملن جو هيس پر ڪامريڊ پنهنجي عقيدي جو پختو هيو، آءُ هن انسان کي موڙي معتدل نه ڪري سگهيم“.

ڪامريڊ سوڀو گيانچنداڻي جو چوڻ آهي ته ”جڏهن مان 1941ع ۾ شانتي نيڪتين مان ڪراچي موٽي آيس ته منهنجو واسطو سنڌ جي ڪامريڊن سان پيو. ڪراچي جي سنڌ زميندار هوٽل ۾ ڪامريڊ کوکر سان منهنجون ملاقاتيون ٿينديون هيون هو هاري ڪانفرنس جو اصلي اڳواڻ هيو، هاري جدوجهد جو سنڌ ۾ قائد هيو، مرڻ گهڙيءَ تائين بيماري ۽ مفلسي جي مصيبتن ۾ رهڻ جي باوجود اصولن تي سودي بازي نه ڪئي، هن تحريڪون هلايون ۽ ڪاميابون ماڻيون پر خاموشي ۾ رهيو، پبلسٽي يا معاوضو نه طلب ڪيو، هن جي عمل ئي سنڌ ۾ هاري ورڪرن جي نئين کيپ پيدا ڪئي، هن سنڌ ۾ خاموش هاري انقلاب جو بنياد وڌو.“

 سنڌ جي تاريخ ۾ هاري تحريڪ جو هي گمنام مجاد جنهن پنهنجي وت، وس ۽ سوچن جي آڌار تي گهڻا عظيم ڪارناما سر انجام ڏنا آهن پر اسان جي ستم ظريفي جو هي سنڌ جي هاري تحريڪ جو باب تاريخ جو وڃايل ورڪ ٿي ڪري ڪجهه مهربان شخصيتن جي حوالي سان ڪتابن جي چند صفحن ۾ دٻجي ويو آهي. ڪاش اڄ جا ڪامريڊ هاري تنظيمون هن هاري انقلاب جي سرواڻ جي ٻڌايل پيغام کي سچائي سان پنهنجي هئين سان هنڊائن، سندس دکايل دونهين کي اميد جي هوائن سان وڌائن، سندس ٻاريل شعور جي شمع کي وسامڻ نه ڏين، مشعل کي مٿانهون ڪرڻ لاءِ پنهنجا ويڇا وساري مضبوط هٿن جو ساٿ جوڙن جيئن ڪامريڊ کوکر ۽ ٻين هاري گروپ ليڊرن اتحاد جوڙيو. هو هڪ معتدل مزاج، دور انديش ۽ مخلص ڪارڪن هيو. هي جوش کان وڌيڪ هوش کان ڪم وٺندڙ مزاج، دور انديش ۽ مخلص قومي ڪارڪن هيو. هو سدائين زبان ۽ طبيعت کي پنهنجي وس ۾ رکندو هيو. ايتري تائين جو هن ڪڏهن زبان سان پنهنجي مخالفن کي به نه ڏکايو، هو ڪراچي جي سول اسپتال جي پويان مسواڙ واري جڳهه ۾ رهندو هيو جتي آخري ڏينهن ۾ تمام گهڻو ڪمزور ۽ لڳاتار بيماري ۾ گذاريائين. کيس پهرين زال مان هڪ پٽ منظور علي کوکر آهي جيڪو هاڻي وڪالت ڪندو آهي، هي پنهنجي دور جي هيرو 27 سالن جي ڄمار ۾ ڇنڇر ڏينهن 21 جنوري 1965ع تي انتقال ڪري ويو، چون ٿا ته سندس جنازي کڻڻ وقت چار ماڻهو به ڪو نه هيا ڇاڪاڻ ته هن اهڙي ڪسمپرسي واري حالت ۾ گذاريو، ڪامريڊ جي گهر وارن کي ڪفن ۽ دفن ڪرڻ جا پئسا به ڪو نه هيا. سندس وفات تي متاثر ٿي سنڌ جي عظيم محقق پير حسام الدين راشدي شعر لکيو هيو، ڇاڪاڻ ته هن جي سچائي، جدوجهد ۽ عظمت ايتري عظيم هئي جو هو ڀرپور خراج تحسين لهڻي، ايشيا جي عظيم هاري تحريڪن جي قائد ڪامريڊ عبدالقادر ميوا خان کوکر اڄ ڪراچي ميوا شاهه قبرستان جي ڪنهن ڪنڊ ۾ ڪهڙي مٽيءَ جي ڍير ۾ دفن آهي، اها خبر سندس اولاد، دوستن يا هاري ڪميٽي جي ليڊرن کي به نه آهي، شايد ٽيهن سالن گذرڻ ڪري سندس قبر به مٽي جو ڍير بڻجي وئي ۽ ان مٿان ڪنهن ٻئي کي دفن ڪري تختي لڳائي وئي هوندي.

ڪاش هاري تنظيمون هر سال هن هاري تحريڪ جي باني اڳواڻ جي مزار تي گلن جي چادر وجهي پنهنجي تصوير ڪڍائي اخبارن ۾ ڏين ها ته اڄ سندس قبر جو وجود قائم هجي ها، ڪامريڊ عبدالقادر ميوا خان کوکر جي زمين تي قبر مٿان ڀلي تختي لڳل نه هجي پر تاريخ کيس هميشه سجاڳ، سچي، دلير، مخلص انقلابي، اڳواڻ جي حيثيت ۾ سنڌ جي مائوزيتنگ يا سنڌ جو هوچي منه سڏيندي پنهنجي ورقن ۾ ياد رکندي.

 مددي ڪتاب: اهي ڏينهن شينهن، جنب گذاريم جن سين، ڪامريڊ سوڀي جو مضمون، ڪامريڊ کوکر جي ڌيءَ کان معلومات

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27 28 29
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ