سيڪشن؛  شاعري

ڪتاب: ڪليات حمل

باب --

صفحو :22

[فصل-12]

مون ساريندي سڄڻ آيو

(1)

جنهن ڪُون ويک جَمِيعت ٿيوي، سَڄڻ سَدا سو آوي:

تين مَن ڀاوي

مور ڪَنُون وَڌ ٽور ٽِلي، ٽُر پير اَڱڻ تي پاوي:

تين مَن ڀاوي

قَدمَ قَدمَ تُون پَدَم تصدق، جَنهِن دم دوست هَلاوي:

تين مَن ڀاوي

حمل نال حِجاب ڦِٽا ڪَر، ڪَر ڪي! ڪَرم اَلاوي:

تين مَن ڀاوي

(2)

هَردَم حَمد هَزار ڪَران، وَل دِلبر جي دل گَڏي:

سَهجُؤن سَڏي

مِهرئُون ميڏي ڪول ٻَهي، آءِ اِٿ اوطاقان اَڏي:

سَهجُؤن سَڏي

مِثل مَسِيحا مُوياندي، وَل هَڏ جِوائي جَڏي:

سَهجؤن سڏَي

حمل دي حق تعاليٰ شالا! بَخت ڪَري وَل وڏي:

سَهجُؤن سَڏي

(3)

خُوب ٿِيوان خُوشنُود ٻَهُون، محبوب ميَڏي مَن ڀاوي:

مَئن ڪَنِ دوست جَنهِين دَم آوي

ٿِيوي راحَت رُوح مَيڏي ڪُون، درد تَنهين دَم جاَوي:

مَئن ڪَنِ دوست جَنهِين دَم آوي

دُشمن دي دِل داغ ٿيوي، وِچ غَم دي غوطي کاوي:

مَئن ڪن دوست جَنهِين دم آوي

آک حمل! حق تعاليٰ ڪُون تان پير رَقِيب نه پاوي:

مَئن ڪَنِ دوست جَنهِين دم آوي

(4)

سَڄڻ آوي سَڀ سُک ٿِيون، وَڃن ڏُک ڏولاوي

پَر جي آوي

سَوز فِراقان سار سَٽيي، سي سُک ٿِيوَن وَل ساوي:

پَر جي آوي

هڪ دم دلبر ڪول ٻَهي، ڪُل دَرد، اَلم غم جاوي:

پَر جي آوي

حمل حمد هَزارين ڪَر، چا نال ڳِچي ڳَل لاوي:

پَر جي آوي

(5)

خُوبَ خَبَر خُوش يار ميري دي، قاصِد آڻ سُڻائي:

هووي وَڌائي“

”ڪول تيڏي اڄ ڍول آسِي، مَئين آيُس ٻول ٻڌائي:

هووي وَڌائي“

”تانگهه تيڏي هُڻ سانگ آندي، ٿيا تون ڪَنِ سانگ سَدائي:

هووي وَڌائي“

”حمل! هُڻ تون ٻانهان ٻَڌ ڪَر، تَنهن دي اَدب اَدائي:

هووي وَڌائي.“

(6)

مَيڏي نال مِلڻ دِيان ڳالهِين آپ ڪِيتوئي آپي:

مُنجِ منج نِياپي

خويش، قريب ڪِيتوئي ڪَوڙي سوَڙي سَڱ سِياپي:

مُنجِ منج نِياپي

سَڀُ سَهايُئِي سِر تي مَيڪُون آپڻي يار! اوراپي:

مُنجِ منج نِياپي

هُڻ تان حمل نال ڪَريسين قرب ڪِيوين، ڪيا ڄاپي!

مُنجِ منج نِياپي

(7)

نَوين نِياپي يار سَڄڻ دي، اَڄ اَسان ڪَنِ آئي:

”آئي دلبر آئي“

مِل مِل قاصد ڏيوي مُبارڪ، ڪاغذ کول وِکائي:

”آئي دلبر آئي“

پڙهڻ سيتي پَرواني، پَل وِچ چَل سَڀ سُور سِڌائي:

”آئي دلبر آئي“

شاديان تين شُڪراني ٿَئي، وَل واءِ وَصل دي وائي:

”آئي دلبر آئي“

ڏائي ڀي اَڄ ڏينهن جُمعي دي، ٻولي وِچ ٻُلائي

”آئي دلبر آئي“

جِيڻي ڀي پَس بَعد جُمعي دي، هُل حَشَر چا لائي:

”آئي دلبر آئي“

سَوَڻ سَڀيئِي سَوَلي ٿَئي، اَسان اصُل آزمائي:

”آئي دلبر آئي“

قَدمين تُون قُربان ٿِيوان، جنهن پانڌي آڻِ پهچائي:

”آئي دلبر آئي“

حمل ڀي تَنهن قاصد تُون، سِر صَدقُون گهول گهمائي:

”آئي دلبر آئي“

(8)

تانگهه جَنهِيندي سانگ سدا، مئن نِتِ نِت ڪانگ اُڏانَدا:

سو رب آندا

وَل وَل واٽان ويک جَنهِينديان، پَل پَل ڦالان پاندا:

سو رب آندا

يار جَنهنِدي دِيدار ڪِيتي، مَئن ليَل نَهار للِهاندا:

سو رب آندا

داغ مَٽِيئي دِل باغ ٿَئي، جو زِينت زيب کُلاندا:

سو رب آندا

حمل ڀي هَر وقت اَها، جنهن دوست ڪِيتي دَرمَاندا:

سو رب آندا

(9)

ڏِينهن جُمعي دي جاني، يارو! يار ميڏي گهَر آيا

شاديان تين شُڪراني ٿَئي، وَل ويڙها رَب وَسَايا

مُرڪ مِٺي محبوب مِٺيان ڪَر ڳالهِين چا ڳل لايا

دَردين دي دِل رَتجيل، وَت سَهجَ ڪَنُون سُک پايا

مُشڪل تين ڪُل مَرض ميڏا، تَنهن ساعت ڇوڙ سڌايا

حمل دا هڪ لَحظي وِچ، چا دلبر درَد گهٽايا

(10)

سَوال سَڀيئي صابَ پَئي، محبوب آيا مَئين ڪولُون

ڏيک رَقِيب ڏونهين گَڏ ٻيٺي، ڀَڄ ڳِيا اوه ڀُولون

خِلوت خاص خُلاصي ٿَئي، ٻيا ٻاجهه شُڪر ڪِيا ٻولُون

حمل! هُڻ سِر ساه سڄڻ دي گهَڙي اُتُون چا گهولون.

(11)

ڪول ميڏي اَڄ ڍول آيا، ايهه گهول گهَتان سِر ساه اُتون

سر سڀيئي سُرهي ٿَئي، ڀَر پير آيا جَنهن اُتون

درد ڪُلي دُور ڪَيتيانِسِ، عاشق دي اَرواح اُتون

نال حمل دي ڀال ٿِيا، جَنهن داد لَڌا دَرگاه اُتون.

(12)

يار سَڄڻ اڄ مَئين ڪَن آيا، سُڻو سَهِيان سَڀ سَکِيان!

جهڙيا ويکَڻ ڪاڻ رُنيان، سي ويک ٺَريان اوه اَکِيان

پَرورَ پاڪ پُڄايان جيڪي مَن مُرادان رَکِيان

حمل! اِهين نُون ڄاڻي سو، جَنهن عِشقئُون چاٽان چَکِيان.

(13)

سَهِيو! سانُون ڏيوو مُبارڪ، يار ميري گهَر آيا

جانِ ٺَري تين ڳَئِي جُدائي، واءُ وَصُل دا وايا

دُک سَڀي ڀَڄ لُڪ ڳئي، وَل سُکان مُک وِکلايا

حمل! حمد هزار پَڙهون، ٿِيا سَوَلا بَخت سَوايا.

(14)

آءُ  مَيڪُون مِل ڏيوو مُبارڪ، يار اڱڻ اَچ آيُم:

چا ڳَل لايُمِ

 

رَنج رُسامي روٺ ڳَئي، پا پاندَ ڳِچي پرچايُم:

چا ڳَل لايُمِ

توبَہ ڪَر، تقصِيران تَوڙئون، بَدِيان سڀ بخشايُم:

چا ڳَل لايُمِ

حمل! حُجت ڇوڙ هَمہ، ڪَر آزي عِجز اَلايُم:

چا ڳَل لايُمِ

(15)

سَهج ڪَنُون ٽُر ساجَن مَئين نال، مُحب ڪِيتا آءِ ميلا

غم تين گُوندر ڇوڙ ڳَئي، جَان آپ آيا البيلا

جاني نال جُدائي دا، شل وقت پووي نَا ويلا

حمل ڪُون محبوب مِليا، ٿيا دشمن دا مُنهن ڀيلا.

(16)

اَڱڻ اَساڏي آيا دلبر جاني ڪَهِين بَهاني:

لَک شُڪراني

ٽِلِيا، کِليا، مِليا ميڪون، عَجَب جيهي عُنواني:

لَک شُڪراني

 

دَرد سَڀيئي دور ڪيتي، آ ميڏي يار يَگاني:

لَک شُڪراني

ڪول ميڏي ٻَهه ٻول مِٺي، چَپ چول ڪيتي چَتراني:

لَک شُڪراني

شادِيان تين شادماني ٿَئي، وِچ عَرش زَمين آسماني:

لَک شُڪراني

دُشمَن سَڙ سَڀ خاڪ ٿَئي، جي لوڪ ڏيندي لَک طَعني:

لَک شُڪراني

مَئين جيها مَمنُون نهَ ڪو، اڄ طاهر وِچ زماني:

لَک شُڪراني

حملَ نال هَميشان هووَن، اينجهي رَحم رَباني:

لَک شُڪراني

(17)

ڪول جِنهاندي ڍول وَسي، گَڏ دوست مِٺا دِلجاني:

بَخت نِشاني

دَم دم سي ديدار سڄڻ دا، ڏَيکَنِ پاڪ پيشاني:

بَخت نِشاني

جَنهِن ڪُون هي موجود مُيسَر، جاني جوت جُواني:

بَخت نِشاني

حمل نال هَميشان هووي، اينجها رَحم رَبانِي:

بخت نِشاني

(18)

ڪول جِنهاندي ڍول وَسي، هي بخَت تِنهاندا بالا:

اَفضل اعليٰ

 

دَم دَم دي وِچ دِلبر دا مُک ڏيک ڪَرَنِ ڏُک ٽالا:

اَندر   اُجالا

هَردم باغ بَهار تِنهان ڪُون، ڪِيا ڪُجهه سَرد سِيالا:

هوي  اُنهالا

حمل نال هَميسان شالا! گَڏِ وَسي گُل لالا:

لَهي ڪِشَالا

داستان اٺون

[ناقدانه ۽ مزاحيه اشعار]

جوڀن جي جاڙ

هَئي وي جوڀن! جاڙ ڪِيتوئي، ڇورا ڪر تين ڇوڙ ڳيُون

ڄاتُم، ڄُلسين توڙ توڻي، پر يار! ياراني ٽوڙ ڳِيُون

لوهه ڪَنُون لِڱ ڏاڍي، سي ڪَر هيڻي هَڏ اُکوڙ ڳِيُون

هِمت، حشمت، حال، حُسَن ڳَئي، ماس هَڏان تُون روڙ ڳِيُون

صورت سُونهن سَمُوري نيتئي، ڏاٺان ڏَند اَلوڙ ڳِيون

ڪالي ڪَڍ ڪَلُور ڪيتوئي، آڇي وال وڪوڙ ڳيون

هرڪا آکي ”چاچا! ماما!“ جُٺ اِها ڀي جوڙ ڳِيُون

ڪَنهندي نال وفا نا ڪيتُئي، ڪُل ڪُون نيٺ نِهوڙ ڳِيون

حمل دا وَل حال نه پُڇيُئِي، مِهر مٽا مُنهن موڙ ڳِيُون.

غير ذمه وار نؤجوان

ڏِنگِي ٽور، تين ڏِنگا پَٽڪا، هَٿين پَنج ڇِهه ڇَلي

ڪَڍ ڪَڍ ٻَٽوئين تين وَت ڏيندي، اُبتي پيچ اولي

آڪڙ شاڪَڙ نال شهَرَ وِچ، ٽُوٽ ٽُرن ڪَر ٽَلي

طُري ڇوڙ تَڙان تي کَڙدي، گانڊو ڪَر ڪَر  گَلي

سارا ڏينهن گهَٽيان وِچ گهُمدي، ول وَل ڏِيوَنِ وَلي

لَک رُپئي دي لوڏ ڪَرَنِ، تين گهَر وِچ ٺِڪڙ ٺَلي

گهُم گهُم تين گهر آوَنِ سانجهي، پَئسا مُول نَه پَلي

اَڳُون اکَنِ: ”ڪيا کَٽ آيُون.“ وَلدي وات نَه ولي

زالان اَڳون زور، سي ڏاڙهي کُونڌِ مَريندِيان کَلي

مِنتان ڪَر ڪَر ماءُ ڇُڙيندي، اُگهه اُگهه اکِيان مَلي

گهَر وِچ کَلا بُجا، ٻاهر شير بَهادر بَلي

حمل! جنهنِ گهَر حال اِهو، سو آک ڪِيوين گهَر  هَلي؟+

غير ذمه وار عورتون

مِهري سا جا مِهر ڀَري، بي مِهر ڪيهي هي مِهري!

جَنهن مِهري ڪُون مِهر نَهين، سا مِهري هي نا-مهري

مِهري ڀي جي مِهر ڀَني، تان ڄاڻ ته وَهڙي وِهري

حمل! مئن تان مِهرياندي، هُڻ ڳالهه ڳَڻان ڳَن ڪِهري!

ــــــ

ڪَچي ڪامڻ خُوب خوشالِي، ڄَڻي ڄَڻي نال کِلي

چولا چائي، پيٽ ڏکالي، آڳٺ دي وَل ڍلي

هَر ڪهَين ”اَدا“ سڏيندي، ڀاڪُر پا پا مِلي

حمل تنَهن زالئون گڏه ڀَلي، جا ٻَڌي نال تَه ڪِلي.

ـــــ

سُڻو رنان دي قِيل مَقال اِيہ، حمل هي جا هُلائي

سُمهڻ سوَيليان، اُٿن اويليان، ٻيٺيان ٻُوٿ سُڄائي

مُڙس جِنِهاندي سُهڻي سَٻلي، ٻيٺي ڪَنڌ نَمائي

آکي حمل! اِهين پڙڻي ڪَنُون مَر وَتنِ لُل ڪپائي.

ـــــ

هِڪ هِڪڙيان دي  عادت ايہ جو، ٻِيٺيان ٻُوٿ سُڄائي

ٻيان چَڪم ڏٽِان، گهُمَنِ گهَٽِيان، ڪَڇ وِچ پَلئه پائي

اوڙي پاڙي نال عَداوت، ٻيٺِيان جَنگ جَپَائي

ڪَم ڪار وَڃن بازار ڏَهُون، وَل آوَنِ رات اونداهي

هئي جو حمل آکي: اِنِهان لُوٺِيان لَچ وڃائي.(1)

سُلکڻي ۽ ڪُلکڻي زال

(1)

ڪائي ڪائي نار سدا سُهاڳڻ، وَر دي ڳاري ٻَڌي

ڪَندي وَتدي، ڀَرت ڀَريندي، خبردار هُنر دي

جي وَت وارث وَر جهِڙيندا، ڪُنڊ نه ڇُڙيندي گهر دي

حمل! نماڻي ڪيا ڪَري، جو هي گهَراڻي گهَر دي.

(2)

ڪائي ڪائي نار ڪُلکڻي، طبع جَنهين دي کَٽي

اوڙي پاڙي جهيڙا جهٽا، چؤطرفين چَٽِي

ٽُوڻي مُوڻي ٽَهڙ گَهتيندي، منهن ڪُون ٻيٺي وَٽِي

حمل! جي پَرتي ته رُٺلين جيهي، جي رُٺِي ته ڀونڊڻ مَٽي.

رقيب

(1)

هِڪ رَقيب روازي مئن نال، رات ڏينهان لُچ لَڙدا:

دل وِچ ڪڙهدا

عاشق نال اَلئيندا اَحمق، آءُ اَنگهين وچِ اڙدا:

سُولِي   چَڙهدا

يار سڄڻ دي سير آوڻ دي، گهير گهَٽيان گهِنِ کَڙدا:

دوزخ     وَڙدا

حمل! حَق تعاليٰ شالا! پاڪ رَکيا ڪُل پڙدا:

دشمن    سَڙدا

(2)

هِڪ جو دُزد دورنگا ڦِردا، روُءِ سِيہ ريزالا:

هِسِ مُنهن ڪالا

مَيڪُون ويک سدائين سَڙدا، بَهتُ ڦري بيمالا:

هِسِ مُنهن ڪالا

چول پچول چَلاوت دا، هي چُغل چَنڊي ڪُون چالا:

هِس منهن ڪالا

لاشڪ لوڌ لَنگهيسُون تنهن ڪُون مار کَلا مُنهن والا:

هِسِ منهن ڪالا

داستان نائون

جمجمہ سلطان: حضرت عيسيٰ عليه السلام +

نال زبان ايمان ڪَنون مَئين آکان حَمد خُدائي

قادر قدرت نال جَنهِين اي خالق خَلق اُپائي

مُرسِل مير محمد ڪِيتُس پيدا دوست پيارا

تَنهين نَبي دي نُور ڪَنُون ٿيا جمله جَهان جڳ سارا

چارَئي يار نبي دي منيم، چارئي نار آکيندي 1

چارئي گوهر گُل گلابي، چارئي ڍار آکيندي

هُڻ ڪجهه آکُون، آک سُڻايون، پيش گُذشت افسانا2

عيسيٰ آيا سِير ڪريندا، مرد نبي مَردانا

ڀَر ڳِڌي دَرياءَ ڪِناري، جان وَتِ سَير ڪِيتوسي3

سِري بَشر دي نال حَشرَ دي، پَئي پَٽِ ڏِٺوسِي1

وِچ پَڌر دي پَئي ڏِٺوسي، ڌَڙئُون ڌار جُدا2

ماس مغز سڀ کَل تَنهين تُون، ٿي ڳَئي فوت فَنا

هار بيهانس هار ڏندان دي، دُر وانگون ڀَڄ داڻي3

هَڏ تنهيندي ڌار هڏان تون، بيشڪ خاڪ گڏاڻي

ڏينڀو رَهنِ ڪوِيليان تنهن وچ مُحڪم جاءِ مُقيدي4

اَڇي تمام اَڇائي تَنهندي جيوين ڪَر برف سُفِيدي5

آکياندي ڳل آني ڳئي، تين خاڪ ڀرئي سي خاني6

نانگ ڪوِيليان وچ ڪقنان دي، واٽين جوڙ ڪيتياني

ديدِ اپني پار سري دي جان وَل عيسي چائي

رَهيا وچ عجب دي، آکيُس: ”قدرت خاص خدائي!

ڪَنون نور اپني ابنڪُون پيدا آپ ڪيتوئي

تان پَس ول پريشان ڪر ڇا برَسِر خاڪ سَٽيوئي

رَب غفور رَحيما! تيڪون عرض ايهو مَئين ڪردا

مَيڪون تون معلوم ايهو ڪر هال ڳُجها اِين سردا

تان ميئن ڄاڻا ايهِين بندي دا ڪيا احوال ٿيا هي

ڪِيڙيين، وچ ڪپار جَنهِيندي، سَو سوراخ ڪيا هي.“7

وَحي آيا سو، طرف سَمائون، قدرت نال الاهي8

آوڻ نال آلايُس: ”عيسي آک: چِه مي تو خواهي.“1

عيسيٰ تُرت جواب اَلايا ولدا ڪُهن سِري دا:2

”ٿيوس زبان تان ڏيوي ميڪون حال مُدتُ گذري دا.“

آکي: ”الا وَڃ عيسيٰ تان ايهه نال تيڏي ٻهه ٻولي

قصي موت حياتي دي سڀ پيس آڳون تون کولي.“

چَل ڳِيا وَل پار سِري دي، عيسيٰ تُرت توانا

”ڏي تون جواب سِري! سڀ ميڪون، ٿيا هي حڪم ربانا

حال حوال سنڀال سَڀو ڪر، جيڪي ڏينهن  ڏِٺياني:3

صورتمند سونهارا آهُون، ڪي تون زشت پيشاني؟4

ڪي تون عالِم فاضل آهُون، ڪي تون ساحِر  سِحري؟5

آک ايهو احوال مَيڪون، تون مرد آهُون ڪي  مِهري؟6

نال نَبي دي حال ايهو، وَل ڪُرمش نال ڪريندا:7

”سُڻ تون مُرسل! عرض ايهو، هان مئين مُڙس ورهيندا.8

’جمجمعہ سلطان‘ ميڏا نانءُ، مَلِڪ آهُسِ مُلڪاندا9

ماڻهو مِثل ڌڻاندي ميڏي، مَئين دڻوال  تِنهاندا10

جاءِ بنا ڪر جَمِيعَتِ دي مَئين وِچ مصر دي جوڙي11

رَب ڏِتي بادشاهي ميڪون مَشرق مَغربِ توڙي

حَشمتَ نال حڪومت دي ميئن رو زمينِ نَوائي

مُشتري ڀي اڱڻ ميڏي تي ٻَهون ڪيتيءَ روشنائي1

دُنِيا دولت، مال خزانا، ازَ قارون  زيادي2

قارون پيش اساڏي آها، وانگر مرد گدا دي

صد هَزار غُلامان دي آهي روم وِلايت والي3

صد هَزار غلاماندي آهي حَبشي ڪيسُون  ڪالي4

صد هَزاران تُرڪي آهي اطلسَ پوش  جنهانڪُون5

صَد هزار غُلامان، سوني دُر دَر گوش جِنهانڪون6

شَش هزار غُلاميان آهان زياده شَمس قمَرَ ئون7

خالِي ڪان تنهان وِچ آهي ڳَهڻي زَر زيورَ ٿُون8

ناڻي نال خَرِيد ڪيتي مَئين ايهه سَڀ بَندي بَردي9

هرهڪ مرد هَميشه اها تيغي نال تَبَر دي10

ليلِ نَهار نياز ڪَنُون آءِ ڪَرَن سلام اسان  نُون11

ڪَنهِين ڪون قدرت ڪانه ٿيوي چا ٻولن سُخن زبانون

ڏَهه هزاران سَنجهه صُباحين بورچيخاني ٻلدي

سَوين گَداگر شَهرين دي شب روز اُٿاهِين پلدي

چِهل هَزار اُٺاندي آهي، ڪالي رنگ  جِنِهاندي1

ڍوئِن بار هميشان، هرگز مول نه ٿِيون واندي

چهل هَزار ڪُتباندي آهي، ڪاڻ شڪار شِڪاري

نو سؤ باز اَساڏا آها، نام جِنِهاندا  بَحري2

اينجها شاه زماني دا، مئي هَس قادر هَرڪَهين تي

نال نِگاهه نوازِش دي، ڪَر مُرسل! مِهر مَهين تي“3

ڦِر آکيا ول حضرت عيسيٰ: ”ايهه سَڀ حال ڪيتوئي

موت سندا وت صاف پيالا، ڪيڪر لوءِ پيتوئي؟“

آکيُس: ”هِڪ ڏينهن هَرڻاندي مئين ڪرڻ شِڪار سِڌاڻا

ڪَرِ شڪار جڏان ول ٿِيُسِ ماڙي طرف روانا،

شاهي تاج مُرصع سِر تي، ڪِيا سو آک  سڻايئين4

اسب اُتي ڀي اطلس دي هي صوف سُنبين سِر تائين5

تان مغز ڳِڌا آميز اوندا وچ وقت نَهين خوش ويلي6

منغص ٿَئي اسَباب سَڀيئي، اسب سِپاه طويلي7

ساه سڙڻ وچ باه پيا، تين جان جگر سڀ جلدا

سختي نال اَوندي سِر ايا روز عظيم ازل دا

ويڄ طبيب طبان ڪڍ ويَکن ڪَرَن هزار دوائين1

اثر نه ٿيوي اَهُر جِتا ڪو مرض ڪَنُون تَني تائين2

پوري ٿيوين پساهه جنهندي، آءُ عمر دي پاروُن3

موت ٻاجهون ٻيا ٻول نه ڀانوسِ ديگر درمَل  دارُون4

وَل چَلِئي مَن پَل پِڇُون تي دانشمند  سِياڻي5

وِردِ وَظيفي ويڙهه چَلئي، ٿَئي عاجز مرد مُلاڻي6

مرد زنان سڀ سِرئون اُگهاڙي آ ڪٺي ٿئي مئين تي:

’چا اکِين ڪجهه شاه اساڏا! کَڙي پُڪارون تَئين تي.‘

زور زبان ڇور ڳِيا تين وائي وات نَه ولدي

ڪِيڪَر آکان حال تنهيندي ڦير تنهانڪون وَلدي7

آخر اين احوال اُتي جان گذرئي ست ڏِهاڙي

آسمان ڪَنُون هِڪ لَٿي صورت، ڄاڻ سِياه  پَهاڙي8

هَٿ تَنهڪون چار آهي، مُنهن چار تنهيندي ڄاڻي

اَٺ تَنهينڪون پير آهي، ناشڪ تَنهين وچ آڻي

آوَڻ نال گهَتيانس چنبي، تَرس نه ڪِيتس پائي

ساه ڪَڍيوس ايمانِ ٻاجهون، تين ڪَهلِ نه ڪِيتُس ڪائي

ساه ڏيوڻ دي سختي جان ول پهتي تنهن تن تائين

سُن تون مُرسل! عرض تنهيندا ڪيا احوال سڻايئين.“

ساه ڏيوڻ دي وقت اون ڪون جي هوئي طاقت ڪائي1

دانهان تين اِفغانان آهان سُڻدي مَلڪ سَمائي2

رو رو ڪَفن ڍَڪا ڪَر اُونڪون ڏي ڪَر واس عطر دي

جوڙ جنازا، چاڪَر، آ هُن ڌَردي پاس قبر دي3

تيهون پِڇي ول نه ڪيتوني اونڪون قبر حوالي4

ٿِيُس عذاب حساب نَهين ڪو ويندي قبر وِچالي

کَٽ قبر ڪُون، سَٽ تَنهين وِچ، لُت لَتان کَڙ ڏيندي

لوڙه اوندي سِر جوڙ ڪَرا، هُڻ ڇوڙ سَڀ ول ويندي5

ڪانڌي ٿَئي پِڇُون تي پانڌي، جا کَٽولا سِر تي6

نوڪر چاڪر ڪوئي نه رَهيا، ماڳ مِٽي دي ڌُر تي

آب اُون ٻاجهُون سڀ وَل چلئي، ايهه رَهيا هِڪ اُٿاهِين

راتِ، جِٿان ظُلمات قبر دي، آيُس جال  تِٿاهِين.7

ڦِر وَل عيسيٰ آکيا: ”اي ڀي سُڻيم حقيقت ساري

حال ٻيا ڪَر نال ميڏي، ڪيا ڪيتئي قبر انڌاري؟“

آکِيُس: ”ملڪ آئي ڏُون، پَلڪ تَنهين وِچ گُرز منَگل دي  چائي8

آوڻ نال اُٿال تِنهان ٻَهه ايهه گُفتار اَلائي:

ڏي خبر تَنهن پاڪ سَچي دي، هي تيڏا رب جِهڙا

دِين ڪيهي تي رَهيون هَميشان، آک، نبي هيئي ڪِهڙا

ڪَرڻ جواب سُوال تَنهيندا ميڪون مول نه آيا

تنهئون پڇي تَپ تاءِ ڪَنُون، تِنهن گُرز مَنگلَ وَسايا

سُڻ مُرسل! عَذاب قبر دا ڪيا احوال سُڻايان

رَهي نه طاقت ڪائي جو مئين اُنهان نال اَلايان.“

سِري اوندي ڪَنهن نال سبب دي آ پئي وِچ دنيا دي1

مَلڪ الموت جَنهين ڪُون ماريا، ايهه هِن حال تينهاندي

مال مِصر دا ڇُڙ ڪَر جَڏان ڪاڻ چَرڻ دي ويندي

پيرين نال ٺلهِيندي اونڪون جهنگَل آڻ  سٽَيندي2

ڪَر سانگهيڙ جَڏان وَل سانجهي وَلدا طرف شَهرَ دي3

مارَنِ اونڪون کُر کُرانڊيان وچ ڪَپَار قَهَر دي

نؤ سؤ سال پنجاهه ٿيا هي اُونڪون موت پُڄاڻي

دوزخ وچ ڪيتونهي داخل ڪَنُون عَذاب  اَڃاڻي4

ـــــــــ

”تُون هين مُرسل، تُون هين نبي، تُون هين نُور نرالا

ميڏي اُتون آڻ ايهو تون قربئون لاه ڪِشالا.“

ــــــــ

نال اَمر الاهي ٿِيوس سِري، نال جِسم سَمورا سارا

چاليهه ڏينهن حيات رَهيا اِين دنيا وِچِ سونهارا

وِسِرِ ڳيانسِ اوه سَڀيئي، جيڪي ڏُک ڏِٺِيانسِ

ٿِيا شاد ٻَهُون دِنِ رَين ۽ ياد خدا ڪُن ڪِيتُس1

دِن رات رَهيا وچ ياد خدا دي، ويسَر نه ڪِيتُس ڪائي

صد هزار برس جيوي ڪو تان هَم ڏيوَسِ موت ڏِکائي

آخِر ٿيا عَدم ڏَنہ راهي، ڏِٺِي نَه سَختي  هاسي2

نال نوازش نبي دي مِليُسِ جَنَت جاءِ خُلاصي

شَب روز حمل ڪَر ياد خدا ڪون، جو دم جِيندا هائِين3

رَهسِي نَقش نِهايَت قِصه تيڏا قيامت تائِين.


ڪول تيڏي اڄ ڍول آسي= تو وٽ اڄ سهڻو يار ايندو. مئن آيس ٻول ٻڌائي= (قاصد ٿو چوي ته) آءٌ پڪو وعده وٺي آيو آهيان. تانگهه تيڏي هڻ سانگ آندي- الخ= (قاصد ٿو چوي ته) تنهنجي سڪ سبب هاڻي قسمت سان (يار) نزديڪ آيو آهي ۽ هاڻي هميشه تو وٽ ئي رهندو.

(6) منج منج نياپي= پيغام موڪلي موڪلي. خويش قريب- الخ= (انهيءَ دوست) پنهنجا خويش قريب توڙي سڱ سياڪا ڪوڙا ڪيا (۽ مون سان پيغام موڪلي نينهن لاتو). اوراپي سهايئي= ماڻا ۽ ناز مون کي قبول ڪرايئي. ڪيا ڄاپي= نه معلوم ڪيئن ۽ ڪهڙي طرح!

(7)پڙهڻ سيتي پرواني- الخ= يعني انهي لکيل پرواني پڙهڻ سان سور سڀ نڪري ويا. واءُ واصل دي وائي= وصل جا واءِ وريا. ڏائي ڀي اڄ ڏينهن جمعي دي- الخ= هت شاعر هڪ سهڻي سوڻ جو ذڪر ٿو ڪري ته اڄ جمعه جي ڏينهن يعني جمعه جي صبوح جو کاٻي پاسي کان تتر ٻوليو آهي تنهنڪري دلبر آيو ڪي آيو. جيڻي ڀي پس بعد جمعه دي- الخ وري شاعر ٻئي سهڻي سوڻ جو ذڪر ٿو ڪري ته جمعه نماز بعد يعني پوئين پهر ڳوري ساڄي پاسي (جيڻي) کان تتر خوب ٻوليون ڪيون آهن ۽ انهيءَ ڪري يار اِجهو ڪي آيو.

(8) تانگهه جنهيندي سانگ سدا= جنهن (يار) جي ويجهو اچي منزل ڪرڻ خاطر. ليل نهار للهاندا= رات ڏينهن پيو ليلايان. درماندا= حيران ۽ پريشان.

(9) دردين دي دل- الخ= جان جا ڏکن جي رنجايل هئي تنهن وري ناز مان سک ماڻيو. سڌايا= هليو ويو.

ٻاجهه شڪر= شڪر کان سواءِ. گهولون= گهوريون. قربان ڪريون.

 (11) ڪول ميڏي= مون وٽ. گهول گهتان= گهوري وجهان. سير= واٽون. ڪيتيانس= ڪيائين. ڀال ٿيا= مهرباني ٿي.

تفصيران توڙئون= سڀ خطائون. همہ= سڀڪا.

(15) سهج ڪنون= ناز مان. ٿيا دشمن دا منهن ڀيلا= دشمن جو منهن ڦڪو ٿيو.

ممنون= شڪرگذار.

(17) ڪول جنهاندي ڍول وسي= جن سان يار گڏ گذاري.

[جوڀن جي جاڙ] جاڙ ڪيتوئي= تو (مون سان) ٺڳي ۽ جٺ ڪئي. ڪلور ڪيتوئي= ظلم ڪيئي. نيٺ نهوڙ ڳيون= ختم ڪري ڇڏيئي.

+ حمل هيءُ بيت، حاجي ٽالپر نالي شاعر جي هيٺين بيت جي تتبع ۾ جوڙيو جئن ته بياض جي ورق 59 تي پهريائين پنهنجي هٿ اکرين حاجي ٽالپر جو هيٺيون بيت قلمبند ڪري ان بعد پنهنجو مٿيون بيت لکيو اٿس:

حاجي ٽالپر:           ڏِنگي ٽور تين ٺوشِي پٽڪا، وَل وَل ڏيک  پَڇاوان

                        مُڇان جَنهِنديان ٽوپ ٽِنڊڻ، تين وات پَٽيا  اَلڪاوان

                        جهَنگ سَڏيندي سـردي سُورهيه، گهر مَرينهين ماوان

                        حال  جـــنــهاندا  ايجها  حاجـي!  ٻَن  تِنهِانديا   لاوَان.

جيتوڻيڪ حاجي جو هيءُ بيت تنقيدي ۽ مزاحيه آهي، حاجي سرائڪي زبان جو هڪ بلند پايه شاعر هو جئن ته هيٺيون بيت سندس شاعري جي ساک ڀري ٿو:

                        نَين مَيڏي دِن رين سڄڻ! اَز عشقت خـواب  نه  خُفتي

                        ڪِيتي يار! بيدار  تَئون  نِتِ  شوقئون  رَهن  شگفتي

                        عَهد  اُتي  اِستاده، تـِنان  ڪُون  ڪيا  سايهَ  ڪيا  تُفتي

ڪَرَنِ ڪِشال وِصال ويـکڻ  ڪُون،  جاڳنِ  لَعل نِهفتي

هَم ارواح تيري ارواح سيتي، اُت  روز مِيثاق دي جُفتي

نَهين شِگاف ٿيوَڻ ڪون، سوَزَن  سَهج صُلح سُون سُفتي

حالي حاجي تَئون دلبر ٻاجهؤن، بادِ گران هيچ نهَ گُفتي.

کَر ڳَئي خَلق، تين خَام سَماڻي، اُبتَڙ نوبَت آئي

هندي سنڌي سَڀ برابر، وَتِن ويس مَٽائي

سُڃي ڀانگ ڀينگوڙي ماڻهو ڪُڙمت ڪَرَن پَرائي

پورهيا ڪَر ڪَر پيٽ پَليندي، نَڪو پئسا پائي

نَڪو داڻا دام گُندي وِچ، نَڪا اَن چوٿائي

لَنگهڻ ڪَڍ لَنگهاوڻ راتِين، مُنهن تي پاند وَلائي

اَن اُڏار گُذارنِ ويلا، تان ڀي بلي ڀائي

سورهن گَز سِوائن چَرڻي، قرض ڪَميڻي چائي

پانچي پير ڍَڪيندي، تنهن تي ٽوٽان ٽِنڊ بنائي

ڏي هَٽ ڌَن، بَجاج سي آڻَنِ، ليکا ڌُوڙ لکائي

ڏاڙهي نال ڏيهاڙي جهيڙا، وَتِن ڪَن ڪَپائي

مُڇان مَلُ، ٽَلي ڪر ٽِلدي، شَهران وِچ سَدائي

پَڳَڙ گهِنِ اُڌاري ٻَڌن، لِينگان لَڄ نه ڪائي

ڪَتين تائين ويڙه وَڪوڙن، طُري ڇوڙ تَوائي

گهَٽِيان گهُم گهُم آ گهر ولدي، آڏو رن رنجائي

حيف حسين! انهان نُون هووي، جِنِهان لُوٺِيان لَڄ وِڃائي.

[سلکڻي ۽ ڪلکڻي زال] (1) ور دي ڳاري ٻڌي= مڙس جي ڏور ۾ ٻڌل آهي. ڪندي وتدي= هميشه چرخو ڪتي پئي، يعني ڪم سان رڌل آهي. ور جهڙيندا= مڙس دڙڪو ڏئي.

ڀونڊڻ= سور جي ماده.

[رقيب] (1) سير آوڻ دي= اچڻ جون واٽون.

(2) هن بيت جي هي صحيح ۽ مڪمل روايت اسان کي دير سان پنهنجي ٻين ڪاغذن مان ملي! صفحه 22 تي ڏنل روايت ناقص ۽ غلط سمجهڻ گهرجي. بهت ڦري بيمالا= تمام گهڻو بي آبو ۽ ملول ٿي پيو هلي. چول پچول چلاوت= گلا ۽ غيبت. چنڊي ڪون= نحس يا نڀاڳي کي.

+ روايت رئيس محمد مراد خان ولد نواب خان لغاري اصل ويٺل لڳ ڳوٺ پير صاحب پاڳارو ۽ حال ساڪن ڳوٺ پير صاحب پاڳارو. حاجي جمال خان هي قصو ميان محمد مراد خان جي زباني تاريخ 26- ڊسمبر 1951ع برابر 26- ربيع الاول سنه 1371هه قلمبند ڪيو ۽ بقول حاجي جمال خان: قصي جي آخر ۾ چند ٻيون مصرائون به هيون مگر محمد مراد خان کي ياد نه رهيون آهن. هي قصو مون وٽ مڪمل طور قلمبند ٿيل هو مگر افسوس جو وڃائجي ويو. ا. هه. غالباً حمل هي قصو مولوي لطف علي جي ”قصه سيف الملوڪ ۽ بديع الجمال“ کان متاثر ٿي جوڙيو. جمجمه= سِري. جمجمه سلطان= بادشاهه جي سِري (جا حضرت عيسيٰ پَٽ ۾ پيل ڏٺي ۽ جنهن پنهنجي ماجرا بيان ڪئي). هت ”جمجمه“ بادشاهه جي نالي طور اسم خاص ٿي ڪم آيو آهي. صحيح تلفظ جُمجَمَہ آهي مگر هن قصي جي سلسلي ۾ سنڌ ۾ هي جَمجَمہ اچار ئي عام طرح مشهور ۽ مروج آهي.

3. هار بيهانس= هار جي ويا هئس.

10. تيغي نال تبر دي= ترار سان گڏ تبر به ساڻ هيس.

6. تان مغز ڳڌا آميز= يعني مغز چڪر ۾ آيو.

3. جڏهين وري مال جهنگ چري سانجهي ويل شهر ڏانهن وري ٿو.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23  24
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ

© Copy Right 2007
Sindhi Adabi Board (Jamshoro),
Ph: 022-2633679 Email: bookinfo@sindhiadabiboard.org