گاهه

1. گاهه (گاهن جا نالا): مکڻي، لنب، للر، لاڻو، اِڪڙ، ڀچٽي، ڪانهن، لوسڻ، برسينگ، ڇٻر، ڏنوهي، ڪانا، ساوڙي، ٻگرو، ڀـَـتـَـل، ڀـَـتـَـر، ڀـُـرٽ، بکڙو، ڳم، ڳنڍير، گرڙ، وڻ ويڙهي، ناڙو، مريڙو، ٻـُـڪن، بند، نڙ، ڳني، دَنو، ٻرپن، چٽ، سڪو، سائو، گوار، ٻـُـنگ، چيهو، چل، ڪوڙي، ڪلوڙي، مانڌاڻو، ڪوتڪ، سيڻ، ڌائي، ڪـَـلَ، ٻيرڻ، چانهڪ، کهه، ڪول، مڃ، پڪو، ڪچو، رنجڪو، سيءَ، سـَـرَ، ڪانئر.

2. گاهه جا: اوڀڙ، تڪ، گـَـڏا، گـُـلَ، بند، مڏ، پوپا، چـُـوپا، اولڙ، ڪهڄر، ڪک پن.

3. گاهه جو: بند، سانگ، گل، پن، پـُـور، گـَـڏو، سائو، سڪو.

4. گاهه جون: دَنيون، ڀريون، تيليون، ڪـُـهڙيون، سٿريون، چونگيون، ڪتريون، سايون، سڪيون.

5. گاهه جي: دَنِ، ڪالر، ڀري، ڇـَـٽ، پـُـوري، تـُـڳي، تيلي، ٻهاري، مـُـٺِ، ڪـُـهڙي، سٿري، ڪـُـتر، آهـُـر، لڏ، اور.

6. گاهه جا بيت

(1)

ستي رات سڻيج، جو سهڻو لڌو هوم سومرا!
جيئن سمجهيم تيئن سڻايئين، ڌيان رکي دل ڏيج:
چان ڪر لٿم بند “براهم” چئي، مهندان هن پڻ هيج،
چان ڪر وُٺا مينهن ملير تي، ٿيو رڻ جهڻ پٽن ريج،
وڻ ٽڻ وليون ڦليا، ٿيو سائو سبز سريج،
اچو چونم سرتيون سنبهيو: هيڪر ڏٿ هليج،
ٻرٽ، ٻيڪـ*، ڏنهين، کريو1 خوب کڻيج،
مرلي، منڌيئڙو، مکڻي، پايو پاند ڌريج،
ڀرٽ، ڀونگر، قطر ڪامون، ميڙيو مـُـچ ڪريج،
ڊڀ، ڊامڻ، پٽ تتر، پوئي، وڻ وڻ ڪيو واريج،
للر، مليرو، لنب، لاڻي، لوهيءَ2 منجهه لڻيج،
سائون، کـہ، ڳنڍير سين، دست مليو موڙيج،
ٻرو، ٻاجهر، ٻانٽڻي، سانجر3 سڪائيج،
پٽ بصر، ڪوڍير ڪڻيو4، ڌڻيو ڌار ڪريج،
ڦـِـرج ڦاروئن کي، ورچي ڪيم وريج،
پڪا، ڪونر ڪانڌ کي، ادي آڻيو ڏيج،
دڌڙ ڌاڃورن سين، نوان چونڊيو نيج،
ڳاڱا، راڱا، ڳم، ليهاري، آڻيند ڪي آڻيج،
گولون، چڀڙ، ميها، مگها، ڪوڙيون1 جوپ ڪريج ،
ڏونئرا، پيرون، ڏنگڻي، چيچن چت رکيج،
سنگ، سنگراريون2 ، ٻير، ٻڙور، ٻونگرو، پاند پايو پرڏيج،
ڪان پيرون، ڪل ڍڪڻي، ٻـِـڏ ڪٽيو رڇ رکيج،
هئي ٻڙي! هنجيرن3 کي، واهه ڄمون ڄاڻيج،
هڪ گهوگهيتا، پرهه پوتڪون، لوءِ کنڀيون لوڻيج،
ڪانهن ٻڪيون ڦرن ڍڪيون، پن سـِـٽا4 پٽيج ،
اڇا ڦانڦن5 ڦلڙا، ٻر چونڊيو گهر نيج ،
سر ڪاناري، ڳل سيليو6 ، کليو پيـ* پسيج ،
هٿ پڳ ميندڙي موڙ سجوڙ لالائي لائيج،
کير، مکڻ، کڙ کيت سين، کائج کارائيج،
ٿڌا کٽا پن ٿوهرين، اوءِ به مزا ماڻيج،
ٻيا به ميوا موڪ ملير ۾، ڀينر ڀاڄي ڏيج،
جان جاڳان تان جيڪي ٿيو، موٽي پيم مجيج7 ،
ته ڪٿ ساڻيهه، ڪٿ سرتيون، ڪٿ هينئڙو، ڪٿ هيج،
ڪٿ ملير، ڪٿ مارئي، ڪٿ رڍون، ڪٿ ريج،
انهي سيل سفر کي ويهي ويچاريج،
ادا عمر! عادل آهين، مون مبارڪ ڏيج،
تان ڪي تعبيريج، سهڻو منهنجو سومرا.

 

(2)

وٺو مينهن وس ٿي، موريا ٻج ٻيهر،
ڪانهه، ڪانڊيرا اٿيا، سـِـڻ موڃار سـَـر،
لـَـنب، لوت لڳي پيا، پٽين ۾ پوتر،
ميها، مگها، مزليون، ڇڳا ڪيا ڇاٻر،
ڊڀ، ڊامڻ اٿيو، ڪيا منڌيئڙي مڃر،
ڳم، ڳانڍير، ساوَڪو، سنگيو، چيهي لاياچر،
کـہ، کٽهڙيون1 خوب کنهبيون، ڏنهون ڪيا ڏيهر ،
ڀن ڀيڄ ڀچٽي، موڪ مريڙو، لاڻا، لوت لـُـلر،
کيرڻيءَ جا خوشيءَ سين ٿا چرن ٻـُـور ٻـَـڪر،
لال لاٽي ڦڳي، ٻي پوئي پٽ پٿر،
ڪڏي ڪوتڪ اٿي، اڃا زور ڦلي زهمر2 ،
ٽوپ، ڪلهوڙي، پنيون پڪيون، جوپ جهجها تت جر،
واهو، ويکو، جوپ جوانسو، ڊامائو ڊڪسر3 ،
ڦانڦ، سڱوٽيون ڦليون، ٿا ڪن گولاڙن تي گذر،
نرو، هرڙو نڱيا، ڦٽا ڇل ڇپر،
ريڪ، منڍيري، سنيار، سوايو، ڌڻين لاءِ دَنورَ4 ،
ڏڌر، ٽانڪاري، اڻندانگي پيو، ٻياوڙا گنجڪ منجهه گهر1،
ڏيڏو، ڪڙمت، ٻيل، ٻريڙي، ڊاک جهنگين تي جر،
آءٌ ڇل چونڊيديس ڇٻ ۾، ٻاٻاڻن سين ٻر2 ،
چڀڙ ميڙي، وليون ويڙهي، ڀريو ڪوڙي ڪانبا ڪر،
ميها آندم چونڊي پاند ۾، ڪيم کاٽونبن سين کر،
ڏونئرا، پيرون پوڄ پٽين ۾، لال پڪا ليهر،
درس ديڳوڙا ديسين ۾، ٻيا ڦاروئڙن ڪيا ڦر3 ،
لال ليسڙيون پڪيون، ٻيون ڪوڍيريون ڪثر،
آڻيو ڳاڱا ڳوٺ ۾، پتيون ڪن پنهور،
کوريون، ٻيريون، ککريون، ٿرين ڦليا ٿوهر،
بيد، ڄميون باغ ٿيون، ڪيا گهوگهيٽي، گگر4 ،
ٻرٽ، ٻانول، ٻيڪهين، پٿر پٽ بصر،
ڀرٽ، ڀونگر، ڪرنگهه، ڪتي پڇ، حاجيئڙي هونگر،
اُست، ابتيون، ٿيو ڳوهينڊيو، ٻي جا بيحد گهڻي بتر5،
ٻاجهه ٻڪني، هنڌ هنڌ هيرڻ، پٽين پڇونگر6 ،
خوب کيروليون، هار هسڳريون، چندني ڪيا چڪر،
ٽه- پنيون ٽهڪن، منگليون مرڪن، ڦٽيون ٻڪر هاليون ٻيهر،
بڙ، انجير، سرنهه ساڄو ٿيو، ويڙيون ويءَ ولر،
ڪهوءَ، مهوءَ وڻ ڪيترا، ٻيا پهڻيرا پڌر،
لڏي لوهيڙا نڱيا، پاٻوهيا پپر،
ٻيل ٻٻورين ٻور ٻڌا، آءٌ چونڊيان ساڪڙ ساڻ سڳر،
ڪورڻ، مينديون، چونڊڻ وينديون، جتي جهال جڳر1،
گرڙ، ڳاراٺي، ويڙ ورينگڻ، کاڌيم سونهاري سڱر،
اڪ، ٻوهه اباڻن اوڏڙا، نم تت نشانبر،
ٽانت، هشنگ، کار، کپون، ميشڪ ڪيا مڃر،
ڦوڙ، گروڙ، خوب کرڪ ٿيو، تتي وڻ تمر،
تنهنجا ڪم نه اچينم ڪيوڙا، آما، انب اپر،
ليمان، ڪويون، آمريون، تو وٽ نت پڪا ناير2 ،
سرکن، ونجهه ولاتي، پر قوت اسان جو ڪونر،
سرها سانبين سومرا، گام اسان جا گهر،
کٿوريءَ خوشبوءَ ڪئي ڄڻ اوتيائون عطر،
ساريم وڻ وطن جا، ساڄا سڀ سکر،
واحد جي وڏائيءَ جي ڪمي ناهي ڪر،
مون کي عقل ايترو، آيو منجهه اندر،
ڪڍ بندياڻي بند مان الله لڳ عمر،
ته مئي اتي مڃيان، سندوءِ ٿورو ٿر،
ڪر ڀلائي ڀال وڏو، جان آءٌ ويهان ساڻ وڳر،
البت اباڻن جا هوندا مٿم ڏک ڏمر،
سي سڀ لاهيان سومرا، گڏي گم گوندر،
ڪر سڻايون سـُـک جون، ٿي مَ ظالم زوراور،
ڪنهن پر ڪين قبولينديس، هڪ ور مٿان ٻيو ور،
هاڻي ڦٽو ڪر هن هٺ کي، آهي ڪرڙي زور قبر،
اصل عزازيل کي هو تڙايو تڪبر،
کڻ هڙ سلامت هتهين، وڃاءِ ڪيم وکر،
همراهي حضرت جي، شل ايندم ڪم قبر،
ڪا مَ ڪاڻياري ٿئي، مهندان ڏينهن محشر،
سندي دوستاڻي در، شل وينديس ”ولي محمد“ چئي.

 

(3)

سدائين سهج ۾ منهنجا ويڙهيچا وطن،
ڪڪر ڪارونڀار ڪيو اُت بادل ٿا ڀڄن،
وَسن ٿا وَڏڦڙا، بوندون بس نه ڪن،
ڀريا تـَـل تراين جا اچي اوهيرن،
ٿيا کيٽ کنڀين جا، ڪيون گلزاريون گاهن،
موٺ انگوريا مونگهٽڙا، مٿي تن ماڳن،
گهيٽا پاس گهرن جي، آهن ڌالا ڌاڃورن،
ڪٻهه، ڪلوريا، ڪيترا، ڇٻر ساڻ ڇٽن،
کيهه ڦٽي آهه کاهڙ ۾، ڪئي ساول ساوڙين،
ٻيا جي ڳم، ڳنڍير ٿيا، ميڻو گاهه منجهن،
مکڻيون ۽ مانڌاڻا، ٻي کيرُل ساڻ خوشين،
ٻـُـڪن، ٻوڙي، ٻيڪهون ۽ لنب لنوارون ڪن،
پـُـڇـَـر گاهه پٽن تي، ٻي ڪوتڪ ساڻ ڪرن،
ٽيلهه ٽڙي ٽوپ ٿيا، پوچ ڪيا پٿرن،
سدائين سبزيءَ ۾ ڊاڀوري ڊَڀن،
ڪانو گاهه ڪوِيهه ٿيو، ٻيو جهلورو جهوڪن،
سسئي، سيارج، سونگڙو، ٻيو چوپو گاهه چون،
ڪتڻ گاهه ڪيترو، ٿيا ڦير به ڦڙيهن،
ڦاڙهه ڦونهاري، ڦـَـرڦـُـل، سينڌو گاهه سندن،
جهل، آڏيري، جهوپٽ، لاڻو لس پٽن،
ڪانئل، ڪڪڙو، ڪينجهرو ڪيترو، ٻيو چيلڪُ گاهه چون،
آڱاري، ٻوٽي، ٻوهه گهڻا، ٻيا ڪانڊيرا ڪهڪن،
ڏِير، ڏاٽو، سنجُ ساماڻو، ٻيا لانٺيا لهريون ڪن،
کـِـپَ، گهمڻ، ڪالاچ ڪنڌين سان، للهڪارون لاڻين،
هزارداڻي ٻي جا ناڙِي، ۽ مٽري ٿئي ماروئڙن،
ڏنگڻي، ڪوري ڪيتري، ٻيا سونهڙا سونهن،
ڀـُـرٽ، ڀچٽي پاڻ ۾، ٿيو ڊامڻ گاهه ڊٻن،
ڪنڌين ڪراڃُ ڪڪوريا، ٻي چانهڪ چوڙيلين،
ٻرٽُ گاهه ٻهون ٿيو، ٻي پنِ مٿي پوٺن،
ناڙا جي نانڀون هڻيو، ٿا لوڻيءَ ساڻ لڳن،
چمڪ، چيهو، چوڪڻي، ٻي ڪانهين، ڪنگورن،
ڪـَـل، ڪٽهر ڪارونڀار ڪيا ۽ سوجهي تن سـَـرن،
مونوگاهه، منڍيريون، ٻي ڀتر پاس ڀـِـٽـُـن،
اوئن گاه اَمبنگ ٿيو، ٻيو کرسو کاراهن،
ڌراڙ کٿوري خوشبوءِ ڪئي، ٻي سٽئي سنگهارن،
جهنجهڻُ به جهمڪا ڪيا، ٻيا سوڌا سالارن،
اِڪڙُ، اُبت ڪنڊِڙي، ۽ ٻيو واهو ولهارن،
نـِـڌو به نروار ٿيو، ٻيون ٽوهه وليون ٽهڪن،
سـِـڻ سڀئي سرها ٿيا مٿي ٿاڪ ٿرن،
هڪڙا ڦوڳ ڦلاريا، ٻيا جهليا گل به گولاڙن،
سڀوڙي سائي ٿي، آهه ڀيڙي ڀنگورن،
گوار گداڙي، گهونگهٽڙي، چيڻوٺيون چمڪن،
ماڇنگ ٿيا ”مري“ چئي، ڦري ڦوٽهڙن،
وَڻَ ويڙهيءَ جي ويس ڪيا، مٿي ملڪ ماڙيچن،
جـُـوءِ انهيءَ ۾ ”جاڙو“ چئي، مارن مال چرن،
سونهن ٿا ساڻيهه ۾، جهوپا جهانگيڙن،
ٻيا جي لس لهي پيا، سي ڏٿ ڏوٿيڙن،
ميڙيو تن ميهن کي، چڀڙ چوپا ڪن،
ريڀڙ، رانهان ڪيترا، ڇيهه ڪيا ڇانهن،
مانهن، موٺ، مـُـڱن سان، ڪيئون منجهه ڪانڀن،
پهريون آهن پيرُن لا”، ٻيون لکين ليارن،
ڦـِـرن ٿيون ڦوڳيءَ لا”، ٻيون پپـُـون منجهه پٽن،
ڇنيو اچن ٿيون ڇوهه منجهان، ڳاٽ ڀريو ڳاڱين،
چاڙهيا اٿن چاهه مان، سي سڱر سرتين،
ويهو ٿيون ورهائين سي، ڏويون جي ڏؤنرن،
لـُـلـُـر، مريڙا، لوڻڪون، اِهو مرڪ ماروئڙن،
سانئون، ڪرنگهه ساماڻو، ٿيا سک سانگيڙن،
نئين سج جا نانگلي، سا ڇاڻين ساڻ ڇڄن،
شاعر جو شمار ڪري، ڳڻي ڇا ڳڻجن!
اهي ٻانهياريون ”ٻروچ“ چئي، اُتر ولر ڪيو وتن،
سي سڳر ساهيڙين، ڪيئن وساري ويهي رهان.

 

(4)

ساراهيان سچو ڌڻي، جو صاحب رب ستار،
قادر جي قدرت جون جوڙون ۽ جنسار،
منڍ مڙن جو مصطفيٰ، جو تک لنگهائيندو تار،
ساريو سانگيڙن کي، نت ٽمايان نار،
سانوڻ ۾ سرهايون ٿيون، وڄون ڪن وسڪار،
لٿو ڏولائو ڏيهه تان، سرها ٿيا سنگهار،
ڀريو پٽ پاڻيءَ مان، هوءِ چـِـڪون ڪن چوڌار،
اوڀڙ اَڀريا، ڄاوا، ڦٽا، انگوريا، لٿو ڏوٿين مٿئون ڏڪار،
ڏٿ، ٿـُـٻ، ٻهڙ، ٻوٽو، سـُـڪن پئي سار،
سائو، سيهڙو، ساوڪ، ساوڙي، ڪچو پاس ڪنار،
کـِـهه، ڪتر، ڳم، ڳنڍير، ٿا پکڙن منجهه پاتار،
چپ، چـِـٽ، پن، پوٽو، تون نـِـڌي پاس نهار،
ڊڀ، ڊاڙي، نک، ناڙي، اُت پٿر ڪن پهنوار،
ڪـَـل، ڪلورو، ڪـُـور، ڪاني، ناڙين پاس نهار،
مـُـنگها، مـُـرٽ، منڌيئڙا، مانڌاڻا، هنداڻا هزار،
مڃر، مـَـڪ، مريڙا، اتي سيڻ نه ڪن سنگهار،
للر، لنب، لاڻي، اتي ٻـُـڪن ساڻ ٻـُـهار،
ٻيڪهه، ٻرٽ، ٻيرڻ، اتي گولي ڪن گذار،
ڏم، ڏير، ڏنوني، ڏاکر، مـُـڃڻ سان موڙ مهار،
ٽوپ، ٽوهو، ٽنگڙي، ڪتڻ چڱيءَ ڪار،
گاج، گاجيرو، ڊامڻ، ڍوري، مکڻيون ڪن ملهار،
راضي، رنجڪي، رسامو، اوئـِـن اولون، موئيءَ ناهه ميار،
چوپو، چندن، کوئيد، وڍي ڪنهن وڻجار،
سيءُ، سنور، ڪانهه، قلم، لکيو لکڻهار،
ڪـُـڪ، ڪڙٻ، کس ڪانو، وس نه ڪنهن جي وار،
پلڪار، پٻڻ، پواڙي پاڻي ۾، نسريو ٿئي نروار،
پڙي، پٽ ڪنوار، پلاڻ، پاندر، لڳي تند تنوار،
ڇٻر، ڇوتو، کرڙ، کارئو پڇر جي پچار،
اِڪڙ، سهل، سجاتو، ڏنگين ڪڍيا ڏار،
برسينگ، لوسڻ، سنجي، نڌي ڪر نهار،
ساڳ، مليرو، سنجڙو، ٻگڙو، گدڙول گينوار،
مـُـٺ، چڳ، ڪـَـڇ، ڪانبو، آڙينگن اَپار،
ڀري، ڀاڪر، اڙ، لڏ، اتي چلي ڪن چوڌار،
ڪڇ، ڪـُـهڙي، سـَـٿري، پـُـٺارڪ، گڏي جي گذار،
بند، ٻنڌڻ، گڻند، گودر، چـِـنا چاڪ چوڌار،
کـَـنڌي، کوڙو، ڀـُـرٽ، ڀچٽي، چهٽيو پوي چوڌار،
انبار، دڙ، ٺـُـل، دَنِ، سٿي ڪنهن سينگار،
اجهو، اولو، منهه، مصلو، اها پر پهنوار،
جهڳو، جهوپو، ڀونگا، ڀرتي پکا اڏين پهنوار،
ڇـِـت، ڇاڄو، چپري، اتي ڇني ڪن ڇٽڪار،
پتر، ڪنڌي، ڏري، ڏنگڻي، اتي لڙهي ڏين لاچار،
تڏو، تؤنري، تـَـرُ، ترهو، تون پير اڪارج پار،
سنڊ، سونڊو، گاگڙو، ڇڄن پئي ڇار،
بي پاڙي، نوڙي، رسي، ڦاهي، ڪاموهيءَ جي قطار،
ٻاري، ٻني، پڙچ، پيڙهو، سپني ڪهڙي سار،
هٿي، ٽوڙهو، مڙهي، نت ناپو، گـُـري، گوندر منجهه گذار،
واڻ، ويڙهو، ڦرهه، چموٽي، بـِـنڊي ڪن ڀوڪار،
مڱ، موڙيا، مهيچا، اتي پاڙي پئي پچار،
موٺ سـُـرها، موتيريا، اُت ڪپيو ڪن ڪوڪار،
ڪرنگهه، ڪوتڪ، سر، سائون، تڪئي ناهي تنوار،
ڪورڙ، ڪرار، ڪـُـماچ، ڪـِـهري، ڪي سائر لهن سنڀار،
بيهه، بـُـڀڙ، اُڙد، آهر، آسرو، هتي چيڄا ڪن چوڌار،
رس، رهاڻ، روازي، رپڙ، روڙيو پـَـتل آڻين پنهوار،
ولواهو، وڇريو، ڪن گولاڙا گلزار،
پپون پوڄ پٽن تي، اتي سڱر کين سنگهار،
پنج ست مـِـڙيو پاڻ ۾، ات کليو ڪن کينڪار،
هيءَ نماڻي نيرن ۾، جا پٽيو ڪڍي پار،
ٿيندو ڏينهن قيام جو، ٿيندس دانهين منجهه درٻار،
موڪل ڏي ملير وڃان، اٿئي ڏاڍي رب سرڪار،
”حاميد“ انهيءَ احوال جو، تون واري ڪر ويچار،
ته قادر جي قدرت جو، انت نه ڪو شمار،
پوءِ ڪلمون جن قرار، هوندا سي ايمان سان.
             لا اِلــٰــہ اِلا الله محمد رسول الله

(5)

ساراهيان سچو ڌڻي، جو مالڪ آهي ملڪن،
آندي عمرڪوٽ ۾ نماڻي سان نعلن،
قادر جا قيد ڪٽي، سا ملي ماروئڙن،
وٺڙا مينهن ملير تي، گاج ٻڌي گاهن،
ڦير ڦرهيا ڦوڳي ٿي، ڏيهه وٺو ڏونرن،
پپون، پيرون پاند ۾، خوش ٻڌي کائن،
ڌڪڙي، ڊامڻ ديس تي، بکڙو، ڀرٽ، ڀرانچ ڀٽن،
کـِـهه، کـِـراول، مڪ، مانڌاڻي، ٻور جهليو ٻـُـوهن،
لنب، لاٺيو، سرهل، سين، ٽونگ ڀريا ٽوهن،
ڇـِـپري، ڀنگري، ڪڙوهه، ساوڙي، هلڙو حاضر ڪن،
سيڻهن ساماڻي هزار داڻي، ڳهلي ڳنڍيرن،
مـَـڃهه، منڍيري ملڪ تي، هيرڻ به گاهه چون،
کسڻ، کرسڻ، ٻرو، ٻاور، لهڙا لاڏ ڀرجن،
نه ننداول وڻي، نه چڙي چڳ ويڪر چورن،
مهڙا پيهن ماڳ تي، ٿا چڀڙ چوپا ڪن،
اڪ، کبڙ عظيم ٿيا، کـِـپ خوشحاليون ڪن،
”حاجي ميهر“ چئي ماڳن، هي ڀي ٿر تي ٿوڪ پچي پيا.

(6)

رڻن ۾ ’رمضان‘ چوي، هئي گاهن جي گلزار،
لوسڻ، ڳم، ڳنڍير، کهن جي کونڪار،
باد رنگ، بکڙو، لهر، لاش لاسي، لپاٽي، اوئن اڪيچار،
ڪلُ، ڪٻهه، ڪيو ڪوتڪ، ڏاڍي رمهه جي رفتار،
ڏِنهه، ڏيرُ، پٽ تير، پـُـئي، پٻڻ، سالر ۾ سنسار،
لاٺي، لوڻي، لمهه، ڪوڻي، ڀتر، پوڻي، ٻيو ڪونهن قطار،
ميڻو، مکڻي، منڍيري، مانڌاڻو، ڏاڍي کيرل جي خنڪار،
بوبڪ، برٻوٽي، بليڪو، ٻيو ايريو اڪيچار،
مور، منگها، مورچل، چوڙ، ڊاماهو، کٽسو ڪل پوار،
ڦوڳ، ڦتوڪڙ، ڪانول، ڪاري ٻوٽي، لوري، لاڻي، لوٺي،
آمهه اڪيچار، ڊڀ،ڇٻر، سکمڙد، سـَـر، سينور، سـَـنا، ساوِڙي، ڪامهه ڪارونڀار، ڀرٽ، ڀنگ،ڀنگرو، واهو، وڻ ويڙهي، اُبت ڪنڊڙي جي آر، بي پاڙي، اِڪڙَ، ٻـُـڪن، اَڏيري، ڪلويڙي، ڏس لاڻن جي للڪار،
نڌو، نڙ، ناڙو، ڍاٽڻ، باڻوٺو، سيم، ولهه منجهه سنسار، اسپنگر، اسپنگي، ڦودنو، ڦاڙ، ڄانڀو، ڳوڻ، ڪوڏالو منجهه ڪنار، هزار داڻي، هڱ، هتمُ، پيتڪَ، پرسان، شاهترو،شرشتو بيشمار، حسين ٻوٽي، گل ڪاڪڙ، پريو، ڏس اڪيري جا آچار، للر، لوڻڪ، ڌوڻڪ، مڪو، مريڙو، گاءُ زبان، گولاڙو، کستوري ڌار، ٻيو نج، بنوشه، زوفان، بخمل، ٿين بادل ساڻ بهار، ”چانڊيو“ چوي چوڌار، ڳڻ ڳڻيندس ڪيترا.

 

(7)

ساراهيان سچو ڌڻي، جو صاحب رب ستار،
وٺا مينهن ملير تي، ٻيا سهنج ڪيا سردار،
پهري پيون پٽن تي، پـُـڇ ته ڏيئين پار،
ڀلي ڄائي ڀچٽي، ڳنڍيري ڪڍيا ڳار،
کهه نڪتي خوشيءَ مان کينئـَـن ڪري کينڪار،
ٻـِـٽ ساماڻي ٻٻري، ڏنوهي جهليا ڏار،
اوئن لڳي الاهي، کيراهي جي پار،
پـَـٽ پڪا آهن پار جا، ڪرڙ ڪي ڪنڌار،
سـُـئا سـَـڻڀا، ڀانڀا جـُـوءِ جا، ونهين منجهه ولهار،
لٿيون سـِـڪون ساهه جون، پڳ ڏسي پڳدار،
پنجاهه هٿ پکي جو هو، ڪڙي ڪڙي ۾ ڪـِـٺار،
موڪ پڪو مريڙو، ڏس للر جي للڪار،
لس پڪي آهي لوڻڪ، ناهي مکڻيءَ تي ميار،
هرڻ چريو اچن هزارين، مٿس مينگهه ملار،
ڍاڪا پچي ڍول ٿيا، تونگ ٻڌو تڪرار،
گنج گڏيا آهن گاهه جا، ٽوپ به ٽنڊيدار،
لکين ڪروڙين لنب لڳو، جنهن جو انت نڪو شمار،
سيڻ، وڏا سـُـرَ، موريا، ڦـُـٽي ڪيائون ڦلهار،
ٻهڪي ڄائو ٻوهه ٻنين تي، اوڏي ڪل اوچار،
ٿـُـٻين ٿـُـٻين، ٿوهر ڄائو، ڪري چوڌاري چهڪار،
ڪلون، ڪانهن ڪپن تي، پپون انهيءَ پار،
گڏجو کائن گـِـدرا، ڪن ونگن تي ونگار،
ڀرئين ڪـُـني ڀتل ڄائي، ڪري ٻيلي ۾ ٻهڪار،
ڪٿي ڪٿي ڪيول ڄائي، نئي ٻڌا اٿس نار،
ڄائي مـُـنڍيري مينهن تي، ڏس ڪوتڪ سندي ڪار،
ڀلو ڄائو آهي ڀنگرو، گهوڙي ول واڌار،
دلئون ڄائي آهي دکڙي، ڪري ساوڙي سينگار،
پاندُ رول پن پکيڙيا، ٿي نانگرول نروار،
ميها پاس ڊِٻن جي، موٺ پڪا موچار،
گؤنچ هڻي جا گوار نڪتي، ڪري چندن تي چٽڪار،
مينگهه ملهاري ميندي جي، ڏس ڪاموهي جي ڪار،
بوبڪ باغ بهاريا، ڏس وڻن جي وڻڪار،
وڻ وڻيا پنهنجي وطن جا، جن جي پـَـٽ به ڪين پچار،
ڳوڀن ٿي ڳهه پاتا، ۽ حـُـورن پاتا هار،
مهل انهيءَ ”مانجهي“ چئي، ٻـُـڌ ڇيرن جا ڇمڪار،
ٻي جا ٻـُـڌ ٻيلي ۾، هلي ڀاڳين جي ڀـُـڻڪار،
ڏس انهن جا پار پڇين ٿو، پورا ڏئين ٿو پار،
معلومت مـُـلڪ جي، سڻ ڪن ڏيئي ڏاتار،
پوءِ ڪلمي امر قرار، آهي موليٰ ملڪ اسان جو.
            لا اِلــٰــہ اِلا الله محمد رسول الله

(8)

ادا ڙي عمر سومرا! اسان جي ذات نه ڪيون زوريون،
کاڄ خوشنما کائڻ، اسان پهنوارين نه آهن پريون،
جهڙا تو وٽ آم، عطر، عنبير، تيلن سنديون تريون،
تهڙيون اسان وٽ کٽيون کٽاليون، خوشبوءِ کٿوريون،
ميڙي مڱاليون مليرا، اسين ڪوڍير ڪين وساريون،
ڳاڱا، ڳاڱيون پهري، ڪن پلپل پنهواريون،
ماروئڙن سين ملير ۾، اسين ڏونئرا ڏٿ ڏوريون،
لڳا للر، ليسوڙا، ليهار، پيا ڀاڪرن ۾ ڀريون،
ڀاڪوٽين، بوڏين بحر لائيا،کاڄ بنا کوريون،
چونڊينديس چڀڙا، ٻيون ٻيرن ڳاڙهيون ٻيريون،
پنجين هٿڙا پاياسين، ۽ پڙڇن ڪيون پاٿاريون،
مٺا ميوا ماکيون، اسين ڪٽورن منجهه ڪريون،
ڏيئي گوهر گولاڙن کي، سنگرالين جون سريون،
سـِـنڌيلون ”سونهارو“ فقير چئي، ڪين وسرن ڪي ڪونرون،
اهڙيون هاج جون هٿيڙيون، وڃي ڏک ۽ ڏولا ڪنديون.

 

گــل

1. گل (گلن جا نالا): سناسي، سورج مکي، گلاب، موتيو، چنبيلي.

2. گل جو: رنگ، ٻوٽو، گلدستو، هار.

3. گل جي: خوشبوءِ، رنگت، سرهاڻ، ٽاري.

گـَـندِي

1. گندي (گندي جا قسم): اُبتي، سبتي، وڍيل، ٽـُـڪيل، ٻوڙ، ٻڏل.

2. گنديءَ جو: پلاند، پاسو، بر.

3. گنديءَ جي: ڪنڊ، اُبت،سـُـب، ٽـُـڪ، ڊيگهه.

ڳهه

1. ڳهه (ڳهن جا نالا): منڊي، دُر، هار، نٿ، پونچي، ڪڙي، مـُـرڪي، لعل، مانگهه، والي، ڪنريا، اَلي، اَلو لک، ورڻو، طوق، ڪيوٽي، ڇلي، دُهري، نـُـورا، ڏانوڻي، پنڙا، بولو، بينسر.

2. ڳهه جا: وَر، وَڪڙَ، ڦيرا، ڦيٽَ، موڙَ.

2. ڳهه جو: ور، ورڻو، مـَـٺُ، رُچرڻ، پٽار، ڏوڪو، پورو، نهرو، موتي، مڻيون، وزن، اوجرُ، ڳنڍُ.

4. ڳهه جون: نيون، پراڻيون، ڪسوٽيون، واليون، ڏوريون، تندون، ميخون، لئون، ٽڪون، منڊيون، ڪـُـرڪون، سرون، گهنگهريون.

5. ڳهه جي: ٽـِـڪ، لـِـک، پوئي، ڪـَـسي، لانجهي، اُجاري، گاٺ، تور، هلڪائي، سستائي، ڳرائي، مهانگائي.

6. ڳهه جا بيت:

(1)

سوني ساهه، تلاهه تلڪي، تنهن سر موتي مڙهياس،
بئنسر، بولا، نٿ، نموريون، سينڌ ٽڪي سر جنهور جڙاياس،
جهڳ مڳ جهومڪ، جهالريون، گجر ڪاڻ گهڙاياس،
دُر، ڪـُـر، دهرا دُرٻچا، روپ ڳهين رنگ لاياس،
ڏيڍيون، ڪوڪيون، پاڪن، پنڙا، ڪنين تي ڪان جهلاياس،
مرڪيان، مهريان، اور مٺڙا، سر سوني ڏانوڻ ڏاياس،
ڏر، توڏر، چاڳ ڀتڪيون، مينڍا ماڻڪ، موتي مـُـک ڳتياس،
نورا، ڀؤنرا، نانگلا، ٻيا هار، هسين ڳر پاياس1 ،
ڪنڍيان، ٻنڌيان، ٻارتا، سهجان ساهه سيباياس،
پئنچان،سنگيان،واهه ونگئڙا،پوڄ پٽهڙيون،ٿي چمڪلين سرچاياس،
ايڪ داڻي، ديکو دُسري، تؤسي طلسمي طوق بڇاياس،
ڪٺمالون قيمت ڳوريون، تن تي لعلون سر لٽڪاياس،
ٻانهي، ٻانهوٽيا، سونهن ٻانهيون، بازوبند بناياس،
ڪنگڻ، ڪڙولا، ڪنريا، تنهن وڌ واڍولا آياس،
جهرمر جهانجهر، پيرن ڪڙيون، پازيبان، گنگهرا، گجريون وچ تن وچڙاياس،
نـُـنهڙا، وڇوئا، بهوت منڊيان، گجر لئي گهاٽ گهڙاياس،
بوريندا ”براهم“ چئي، جوڙ چڱي جهڻڪاياس،
مانگهه، ڦليان، ڇالي ڇلا، چوڙا چلڪي چٽڪاياس،
بيحد بڇاياس، گلم، غلاف ۽ گاديون.

 

(2)

وٺا مينهن ملڪ تي، جيئن اندر ويا جار ميان،
موريا ڪک ملير ۾، آهن سرها ٿيا سنگهار ميان،
ٻڪريون چاريو، ولر واريو، ٻي رڍن جي رڙڪار ميان،
جيءُ ساري ٿو جن کي منهنجو، آءٌ اُڪنڊيس تن اپار ميان،
پونم ياد، ڪريان فرياد، ٿو اندر ڏئي اوڇنگار ميان،
ڪر سڻايون سومرا، هي بندي ڪڍ بندڪار ميان،
کينديس اِڇون، پينديس پڇون، سرتين سين سردار ميان،
تو جي رضا، مڃيان نه قضا، بت نه باسي بار ميان،
ڪين پرهيان پٽ ۾ پاڻ کي، آهم لوئيءَ جي للڪار ميان،
ورڻ، کيرون، ونڊيون ويهي نه وجهندي، ماڻڪ کؤن مروار ميان،
ڪنگڻ، ڪڙولا، ٻانهن ٻانهوٽا، تنهنجا مان من موچار ميان،
سڳيون تنهنجون سونيون گهوريان، نه ڪريان گجرين سان گذار ميان،
ٻارکيون ٻانهن ۾ ڪريان، تنهنجي پؤنچن ڪين پچار ميان،
دستيون تنهنجون دل ۾ نه پيئيون، نـُـنهڙا وجهان نه نار ميان،
ڪڙيون،وڇونئڙا پيرن پيڙا، نه ڪريان نـُـورن سان نروار ميان،
پاءِ زيب، ڪڙين ريب، ڪر گهنگهر پنهنجا غار ميان،
جهرمريا جهوڙي، وجهه تون ٻوڙي، تن تي من نه ڪري منٺار ميان،
آءٌ در نه وجهان دولت تنهنجي، هس نه هڪيءَ تي هار ميان،
چمڪليون چوڙي، جهانجهر جون نه وجهان عطرداني اظهار ميان،
ڪٺمالون، وجهان نه لعلون، نه تنهنجي تائيٿن تار ميان،
مٺڙا آڻيو ڪـَـنڍيون پوئن، سرتين ڌاران سسيءَ نه سونهن،
                                جي ڪرين هت هزار ميان،
طوق، دوسري، چمر، چپيتي، سي نه ڪريان سينگار ميان،
نٿ گهڙائي، ڏانوڻ ڏائي، نه وجهان تنهنجو ڪـُـنڍڙو منجهه ڪپار ميان،
ميندين ڦل، پٽيون گل1 ، تنهنجي بينين کؤن بيزار ميان،
ايڪ داڻي، وجهان نه ڏاڻي، ڏر نه تنهنجا ڏار ميان،
بازو بند، وجهان نه ٻنڌ، جن منجهه لالائي لگار ميان،
ڪوڪيون، پتنگ، ڪنين ڏيڍا نه وجهان تنهنجا ڍار ميان،
پيڪن پنڙا، ڪوڪيون ڪٿائي، ڪريان دُر ٻچ تنهنجا ڌار ميان،
واليون تنهنجون وير نه وجهندس، نه ڪريان چڳن سين چانگار ميان،
ماڙيون تنهنجون مون نه قبوليون، ٿري ناچي1 ٺار ميان ،
وطن منجهه ”ولي محمد“ چئي، ڪن سرتيون منهنجي سار ميان،
ڇڏ تون زورو، ٿيندو تورو، ڪندا ساهمي هٿ سنگهار ميان،
ساري وٺندا سومرا، حق سڀئي حقدار ميان،
اهي پرس پروڙج پار ميان، ته ڪونهي جڳ جيئڻ جو.

 

(3)

سسئيءَ جي شاديءَ جو، هئو کٽين منجهه خـُـمار،
لکئي ويل لانئن جي، سسئيءَ ڪيو سينگار،
ڪنين پائي ڪيوٽيون، اِلپاڪَ وجهي اَپارَ،
نٿَ، بولو، نسبي، ڏانوڻ جي ڏهڪارَ،
ڏئونرا سونهن ڏانوڻ ۾، اَليءَ جي آڌار،
زري، پوپٽ، زلف سين، ڪارا منجهه ڪپارَ،
ماڻڪ موهيڙا منهن ۾، موتين جي مقدارَ،
ڪٺمال، دُهري ڪنڌ ۾، دِلپاڪ وجهي دلدار،
نورَن اُتي ناٽَ ڪيا، جهرمر ڪري جهالارَ،
وجهي وڇون وينڍن کي، هلي ٿي هوشيارَ،
پـَـنڙا، ڪڙيون پريءَ سان، هيرا، مـُـڪو هزارَ،
ٻانهين هيس ٻانهن ۾، سـُـرلين جي سنوارَ،
موريون، دُرَ، منگواليون، منڊي هئي موچارَ،
جهاٻا سونهن جهوڙن سين، بازوبند بهارَ،
ڪتريا، ڪڙولا قيمتي، سو هسَ کڻي هيڪارَ،
پانچ وڌا پيرن ۾، ڪنگڻن جي ڪڻڪارَ،
تسبيح پڙهي تائيٿ کي، طوطن جي تنوارَ،
چـُـنگل پاتا چتونءَ سي، چوڙا چندن هارَ،
مينڍي ڦل موچارا، جڙيا سان جنوهارَ،
وريلي پنهنجي واڍلي سين، کيرول جي خمارَ،
ڪڙو، نڀائو قرب مان، حـُـور پاتو هارَ،
ڪنجي، مـَـنـَـڻَ ڪونج وٽ، ڦلڙيءَ کي ڦلڪارَ،
ڪوڪون، ڪـُـر قلب ۾، ڪلمي جي قطارَ،
نرمل وڌو نـُـوهڙو، ڇيرن ڪئي ڇمڪارَ،
چوٽيءَ ۾ چتونءَ جي، سونهن سڳيون صدبارَ،
عطر مکيو اکين تي، خوشبوءِ ڪري کنڪارَ،
سسئي سينڌ سنواري، آرسي مـُـنهن اُجارَ،
مينڌري رکي مومل ٿي، ڪيچيءَ سندي ڪنوارَ،
ٻانهيون تنهن سان ٻيلهه هيون، چوطرف چوڌارَ،
ساراهيان تنهن سبحان کي، جو ڏيهه ڌڻي ڏاتار،
جاني ڪاڻ ”جوکيو“ چئي، تون غافل ٿي نه گذار،
لکئي جي لغارَ، پرٽ ملي پنهل کي.

 

(1)

ساراهيان سچو ڌڻي، جو صاحب رب ستار چوان،
ابرنگ، آڱوٺي، اَلي، اوجر، بئينسر بولو ڌار چوان،
بازوُبند، بولو بئينسر، طوق تـَـسر، تعويذ طوئي ڌار چوان،
سوني سنگهر، سانچو سرِي، سڳي، سرباهه، سينڌُر يار چوان،
چوڙا، جوڙي، هسي، هار هلائي، زر زيوَر ڌار چوان،
زنجير ظاهر، ڪنگڻ، ڪنٺا، ڪـُـنڍو ڪار چوان،
ڪٺمال، ڪـُـرڪـُون، ڪڙي، لڙهي، لـُـڙڪا ڌار چوان،
لئون لکون، لعل لاٺي، مين مـُـنڊي مهندار چوان،
مور، منگلي، موڙ، موراکي، مالها، مڻڪو ڌار چوان،
مڻيو، موتي، مـُـهر، مـُـرڪي، مانگهه وڏي موچار چوان،
رَچ، ريهه، نـُـورا، نسبي، نـَـٿ نمونو ويڙهه والي ڌار چوان،
والا، واڳي، دُر ديداري، ٻـِـڙو، ٻانهين، ٻـُـندا، ٻانهوٽا ڌار چوان،
پـَـٽي، پـُـتلو، پـَـنڙو، پؤنچي، پيچ پوتل پارڙا پار چوان،
ٻانهن رکي، ٻورو، ڪسوٽي، ڪـِـناري، ڪوڪو، ڪيوٽي ڌار چوان،
ڍولڻ، ڍارو، ڏاوڻي، ڏوري، گهاڙ، گهاٽ، گهنڊي ڌار چوان،
ڇـَـٽ، ڇـُـڳي، ڇـِـمڪا، ڇڪ، ڇـَـلو، ڇير، ڦـُـلي، جهالر، جهومڪ ڌار چوان،
لطف ڪجان تون ”لعلڻ“ چئي، صاحب رب ستار چوان.

 

(5)

منٿ مڃ تون مارئي، ڏيئين پٽ پٽولا چار،
ڪنگڻ، ڪٺمال، ڪڙيون، مـُـنڊيون ميگهه ملار،
پـَـٽي، پازيب، پنڙا، واڳيون ڏيئين وِستار،
جهالر، جهومڪ، جهمٽيون، ڏس جهانجهر جا جنسار،
دلپاڪ، دولي، دستيون، واهه دُهريءَ جو ديدار،
ڪتريا، ڪـُـنڍا، هٿ گـُـجريون، چرخيون، چندن هار،
ٽوڙها، وَرَ، وڇوها، مالها پائي مينُ موچار،
والا، واڍولا، ورڻا، اَڻوَٽ ڪئين انبار،
مانگ، منگليون، مورنٿ ۽ هسي حسندار،
ٻانهين، ٻانهوٽا، ٻارکيون، چوڙا ڏس چوڌار،
پٽي، پـُـتلي، پارڙا سڳيون سونهن وار،
وينڊو، ويڙهه، واليون، مـُـرڪي، دُر دينار،
نورا، اَلي، نسبيون، سوئڙيون سوَ هزار،
تند، پارڙا، ڀيرڻو، سوني لئون سـِـتار،
لعل، کٽڻ ڦـُـل، کارڪون، چوٽيڦـُـل چمڪار،
ٽـِـڪلي، ڦلڙي، سنگهيون، ٿي ڇير ڪري ڇمڪار،
ڏانوڻي ڏيئين ڏاج ۾، سا دلئون پاءِ دلدار،
ڳانا سونهن ڳچيءَ ۾، تعويذ تهدل تيار،
بئنسر، بولو بي بها، بازوبند بهار،
ڇـَـلا، پوپٽ، ڏورڻا، سونا سرٽ سچار،
ايرنگ ”اميدعلي“ چئي، ڪيوٽيون ڪارونڀار،
روپا سونا طوق جن ۾، ٽـِـڪن جو جنسار،
سي پائي ڪر پسار، مارئي محل منهنجي ۾.

 

(6)

ساراهيان سچو ڌڻي، جو صاحب رب ستار،
مـُـنڍ مڙن جو مصطفيٰ، جو تـِـک لنگهائيندو تار،
هردم وسن هنئين ۾، پرين اهڙا پار،
منهن ۾ مڻيا محبوب کي، ٻيا وڇوڙا ويچار،
گـُـل ٻڌانس گهنگهريا، ٻيو جهرمريو جڻدار،
پيرن ۾ پدمڻيءَ کي، هيون ڪڙيون ڪرفدار،
ڇڻنس نورا ڇڻاٽ ڪيو، ٻيون جهانجهريون جنسار،
ٻڌائونس ٻانهيون، ٻانهن رکيون ٻانهن ۾، ٻيو دريس جوڙائي ڌار،
ڪنگڻ، ڪڙولا، ڪيو ٽيون، ٺهيون ڪنس ٿيون ٺار،
ويڙهه، واڍولا، ڪتريا، ٻي پاولڙن پچار،
مهريون منگليون، مادريا، ٻيا دستين ڪيا ديدار،
ڪنڍي ڏاڻي، انيڪ داڻي عجيب کي، مٿان لـِـک لغار،
سڳا ٿيا سڳين ۾، ٻيا ڪئين چوٽيڦل چوڌار،
مڙهيا هئا ڪي مينڍن ۾، ڪي مينڍي ڦل مڻهيار،
ڇلي، ورڻي ڇمڪو لاتو، ٻڌس کيرولين کينڪار،
ميناڪاري مـُـنڊيون هئن هٿن ۾ هزار،
ڏيڍيون، جهمٽيون ڏِک ڪري، لائي لئون لغار،
پاڪ رکيائون پاٻوڙا، ٻيا دُريچا ديدار،
نٿ وينڍو نڪ ۾، هئس ڦلڙيون ڦيريدار،
ڪـُـرڪون، ڪنٺا، نسبيون  نسبت جون، هئس ڪنڍو منجهه ڪپار،
ڏاڻيون، ڏاندڻيون ڪيتريون، ٻي هئي بولن جي ڀلڪار،
ڪرٻـُـندا تنهن ڪامڻ کي، ڪيا والڙن واپار،
سيبي ساجن کي اتي غوڪون غم گذار،
کڻن ٿا خوشي سان بيگ ايڏائي بار،
بدڪ واري، پونچن واري، لعلون لک هزار،
مالها، ڪنڍيرو، منهن سڄ طوق، تهڪ، ٻي لڙڪن سندي لار،
هٿ گجريون تنهن حاڪم کي، هئي ڍولڻ جي ڍلڪار،
نوسري، مانگ، ٻيڙو ڇانپ، ٽونٽيون، ٽـِـڪڙا، ٻيا چاڳ چندن کي چار،
اَلولک ويلهوجهل ڪري پاتائين قرب مان، ڪيا سانوليءَ سينگار،
اَڻوَٽ، اڱوٺا، زيور، زريون، ٻيا جوَڙن جا جنسار،
ٽوڙها، ٽيلهڙ، ڏورڻا، ٻي بازو بند بهار،
رَتي رانهي رڻڪرا، ٻي هئس گلن جي گلزار،
سونهان، سينڪلي، سورخيون، ٻيون هئس چرکڙيون چوڌار،
امل ماڻڪ، موتي مرجان، ٻي هئس ايرنگن اپار،
ياقوت، زمرد، هيرو جواهر، جنهن جي هئس لنءَ لنءَ منجهه لغار،
ڪلي، ڪوڙ، ڪچ، ڪپٽ، اوهين سيهي لهجو سار،
پيش پارس پارڙا پريت مان، هـُـني کلي ڪئي کينڪار،
دنيا، دولت، دمڙي، پر پائي نه هلندي پار،
قسمت ڪروڙ ڪسوٽي، توهين ماسا ڪجو مدار،
سوين سينگار سورٺ کي، ڏنا هئا ڏيهه ڌڻي ڏاتار،
هن به سڀئي ساڙيا سلکڻي، ڏسي ڌڙ سسيءَ کؤن ڌار،
ڪئين خان کپي ويا، جن کي هيون ڪلنگيون منجهه ڪپار،
هميشه ”حاميد“ چئي، هوندو خالق خلقڻهار،
پوءِ ڪلمون جن قرار، هوندا سي ايمان سان.

 

(7)

سهڻو لهي سرڪيا، خماري خوابن تي،
چنڊ چوڏهين چمڪيو، جهليو جهولن تي،
پانچ پيرا، گهنگهرا، ويڊ وڇوڙن تي،
نورا، ڪڙيون، جهانجهر، ڇم ڇم ڇيرن تي،
ور، کيروليون، ورڻا، ون ون واڍولن تي،
ڪنگڻ، گهنيون، ڪڙولا، بازوبندن تي،
چوڙا، ٻيڙا، ٻانهيون، اڇيون عاجن تي،
مـُـنڊيون مڙيون، مينا جڙيون، ڇلا ڇاپن تي،
ڪنڍي، دُهري، ڪٺمال، هس، هار چندن تي،
تائٿ گهڙيا، جوهر جڙيا، چـِـٽ چاندين تي،
سونا دُر سهڻا، پئنچون، پنڙن تي،
ڍيڍا، واريا، والڙيون، جهالر جهڪمن تي،
منگليون مرڪن پئڪڙا، پڏون پائڪن تي،
ڪـُـر، پوپٽيون، پتريون مقو منڌيئڙن تي،
ڪوڪيون، نسبيون، ڪتريا، جهومڪ جهڙن تي،
نماڻي نٿ پائي، بينا بولن تي،
ڏاڻ، ڏاڻي، ڦلڙي، جنهن ڀير ڀنرن تي،
ڏنگو ڏاڻ، زريءَ ساڻ، ڪنجيءَ ڪڙن تي،
سوني رپي سينڌپٽي، ڇم ڇم ڇيرن تي،
تجلو راڻيءَ جو جڙيو، جلسو جلسن تي،
املهه ماڻڪ، اشرفيون، قيمت ڪنڊن تي،
پايو پائي پدمڻي، ڦيرو ڏي ڦلڪن تي،
دهرا، درٻچا، سريا سهڻا سيلين تي،
چوڙيون، چپڪليون، اَلي ٽپ اکين تي،
سينڌڦل، سڳي سهڻي، واهه ويڙهيل وارن تي،
موتي مڻيا، زيور ڳڻيا، ليکا لعلن تي،
تنن نماڻيءَ کي ”نالي چڱو“ چئي، رهيو روحن تي،
ڪلمون قائم ٿيو، راس رسولن تي،
سا ويٺي لانئن تي، گهوٽ گهمي گهر آيو.

 

(8)

ساراهيان سچو ڌڻي، جو صاحب رب ستار،
بادشاهه هو بلوچ جو ٻاروچاڻو ٻار،
مودي سندس مورت ڏٺي، نازڪ ۽ نروار،
سونهن تنهن سسئي کي، ڏني هئي ڏيڻهار،
واڻيو وري آئيو، جنهن ڏنا پنهون کي پار،
ڪيائين نيڪي نار جي، آهي ڌوٻياڻي ڌاڪي دار،
سڻي بات بلوچ اها، ٿيو غازي ترت تيار،
وڃي پڳين لڳو پيءُ کي، ٻيا ڀرجهل هئس ڀارَ،
گهريائين موڪل ماءُ کان، ڪري آزيون انتظار،
سيٺ منهنجي سودو ورتو، آهي واڻئي سو واپار،
ٻـِـٽ ويندس ٻاٻيهي سان، هاڻ هلي آءٌ هڪوار،
راضي ٿي رخصت ڏنائين، ڪيائون ڪوشش قرار،
عطر مشڪ عمدا کنيائين، کٿوري خوشبودار،
لالڻ ليڙا پلاڻيا، ترت ٿيو ات تيار،
ورتائين واٽ وندر جي، لاٿئين ڀنڀور ۾ بار،
پڇائي در ڌوٻيءَ جو، بيٺو نوڪرن سان نروار،
پگهار پڇيائين ڪينڪي، تن کي لڳي هئس تار،
سسئي ساجن ڏٺو، جنهن کي ٻري آگ اندار،
جيڏيون منهنجو جوڙ آهي، من ڏياري ڏاتار،
پاڻ ڌڻيءَ پريت جي، وت ورهه اندر وار،
ڪيائين سڱ سسئي جو، ٿيو ناٺي سو نروار،
پيئي خبر ”خميسو“ چوي، ماڻهن ۾ موچار،
مبارڪون مليون مرد کي، واڌايون ٿيون گهر گهر وار،
ڪيائين سعيو شاديءَ جو، اهو وري ويچار،
گهرايائين سونارا شهر جا، جي ڏاها هئا وينجهار،
آڻي ڏيو ساهه سسئي لاءِ، مون کي عمدي عجبدار،
زر زيور ياقوت جا، آڻي ڪيائون حاضر هيرا جنوهار،
سسئي اٿي سونهن خاطر، پاتا ساز وڏا سينگار،
پائي ويٺي پيرن ۾، ور، وڇون، منڊيون ميناڪار،
ناز ڪريو ٿي نورا پائي، جهانجهر جهمڪي دار،
بازوبند پيرن ۾، ڪڙيون وڏيون ڪرفدار،
ميناڪاري ملمعو مٿن هو چٽيو چٽڻهار،
گاذر ٻڌا گهنگهريا هيج منجهان هيڪار،
امل منڊي آ هيرو، آهن آڱر ۾ اسرار،
کيرول، ورڻو خوشيءَ مان، آهي سهراڻو ساچار،
وني پايون وڇوڙيون، ٻيون باداميون بيشمار،
ڇوريءَ پايا ڇلا، مـُـنڊيءَ سان، جال ۽ جروار،
مرڪي پائي ٿي منگليون، چوڙا چمڪيدار،
ڪنگڻيون پاتائين قرب جون، کچ وڏي خمار،
ڏِک ٻڌائين ڏونرڙا، جن تي رکيو هو سوناري سينگار،
ٽـِـپٽو هو ٽڪن سان، چمڪيو ٿي چوڌار،
ٻڌائين ٻارکيون ٻانهن ۾، جن ۾ گهنگهريون گلزار،
ٽؤنر ٽليا ٿي تن جا، جي جهاٻن تي جنسار،
لڪائي پاتئين ڇاتيءَ تي، ڪو هنئين مٿي هار،
دلپاڪ هئس دل تي، هس ڳچيءَ هيڪار،
ڪامڻ ٻڌي ڪنڌ ۾، دُهري وڏي ديدار،
عجب هئي ايڪ داڻي، جنهن ۾ گينيون لک هزار،
دانهه ٻڌي دُهري، جنهن ۾ جڳليون جوهردار،
ٽـَـڪا ڏنائين ٽـِـداڻيءَ تي، ٻي ڪٺمال قيمتدار،
طلب هئي تائٿ جي، جنهن جي چاندي چمڪيدار،
سسئي سريون پاتيون، ٻيا جوڙي مٿي جنسار،
ڪيڏا ڪم ڪنڍلي تي، جنهن ۾ هئي لونگن جي للڪار،
ڀري پاتائين پالڙيون ۾، ٻيا ٻندا ٻهڪڻدار،
ڪـُـرپاتائين ڪنن ۾، ٻيا ايرنگ وڏا عجبدار،
ڏاهيءَ ڏيڍيون پاتيون ۽ پنڙا پوشدار،
جيڏين جوڙ جهرمر لاتي، کڙيا کٽڻهار،
ڊيل ڍيڍا پاتا، ڪري سونهن وڏا سينگار،
نازڪ پاتو نڪ ۾ بولو بئنسردار،
لڏن لعلون تنهن ۾، جي لهن لک هزار،
لکياڻيءَ لونگ پاتو، ڦلڪو في الحال هار،
نٿ نماڻي پاتي، وينڍو وڏي ويچار،
ڪنجيون هيس ڪلف سان، جي ڀريون بيشمار،
ڦيردار ڦلڙي جنهن تي جڙا ۽ جنسار،
مڻيا موتي تنهن جا، جنهن ۾ هيري جي هٻڪار،
پوتا هئا پوئڻ واري، ساري ڪنهن سنگهار،
ڏانگ ڪڍيائين ڏاڻ، ڪنڍو منجهه ڪپار،
سينڌ پٽي سر مٿي، جنهن ۾ ڏاڻيءَ ڪيو ڏيکار،
عجب تنهن جي آلي هئي، جنهن ۾ لارن جي للڪار،
دٻڪ دانهه ويڙهيو، جو وڏو وقفدار،
مينڍڦل ملوڪ کي، چوٽيءَ ڦل چڱي آچار،
چوٽو سندس چوسرو، جنهن ۾ سڳيون وڏو سينگار،
جهوڙا، جهاٻا تنهن ۾، جيئن گل ٽڙن گلزار،
ڪئين هيون ڪچ ڪوڏيون، گوندريون گينوردار،
”خميسو“ چوي خاوندا، تنهنجي آهه اختيار،
مرهين مون ڌڻي تون صاحب رب ستار،
عيب اگهاڙن تون ڍڪين، ڍڪج ڍڪڻهار،
مرڻ ويل منهنجي تون، سوکي ڪج سڪرات،
ڪلمون جن جي وات، سي مرڪن ميڙي محمد جي.
            لا اِلــٰــہ اِلا الله محمد رسول الله

گهر

1. گهر جا: جارا، دروازا، لوڙها، ڀاتي، وڏا، ننڍا، ٻار ٻچا، ورانڊا.

2. گهر جو: اوسيڙو، در، اڱڻ، ورانڊو، صفحو، پڌر، ٿلهو، جارو، ويڙهو، ڪاڪوس، گدام، طرف، پاسو، حمام خانو، بنياد، ليپو، پوٿو، آڳنڌ، رنڌڻو، بورچيخانو، ڪوٽ،ٻنجرو، نارو، نيسارو، منگهه، بازيگر، ڪٽنب، وڏو، رهاڪو، ماڻهو، ضعيف، واسطو، ايوان، لوڙهو، مالڪ.

3. گهر جون: ڀتيون، گهٽيون، دريون، ڪوٺيون، ڪنڊون، ديوارون.

4. گهر جي: ڀيڻي، سار سنڀال، اونَ، ڏيتي ليتي، ڪاٺي، پاڻي، گهـِـٽي، ڪوٺي، ڇت، دِڪي، موري، نالي، ڪنڊ، صفائي، دُڇتي، پڇنڊي، ڇڄهري، ماڙي، آڪهه، زال، جوءِ، اگهائي، سگهائي، ڀـِـت، دري، پيڙهه، اوساري، لـِـنب، ديوار.

گهوڙو

1. گهوڙو (گهوڙن جا قسم): ڪميت، بور، هزاري، سرخو، مشڪي، سنجاف، چينو، سائو، ڊڊو، ڊاکر.

2. گهوڙي جو: لوند، پئند، بند، چٽو، قدم، رَلو، هنو، لغام، ميدان، توبرو، طنبيلو، هلڻ، پنڌ.

3. گهوڙي جي: شوخائي، ڊوڙ، مستي، پـُـستي، ڌوڻ، انڌاري، آڙي، پـُـست، هڻڪار، پاٿاري، چوٽ، تکائي، گوءِ، ڀڄ، بندُرَ.

لـــڏو

1. لڏي جو: لٿو، لڏيو، روانو، ٽڪيو، ڌوڙيو، ڪـُـتو، واهرو.

2. لڏ جي: لٿي، مڏي، ساگهر، رواني، ٽڪي، ڌوڙ، ٻـَـڌ ڇوڙ.

لـَـڪُ

1. لڪ جو: مـُـنهن، پاسو، لنگهه، اونهون، ڊپ، ويڪرو، اونداهو.

2. لڪ جي: ڀـِـٽ، چوٿي، رُوڻ، پاساڙي، لينجهه، اونداهي، اونهائي.

لوهه

1. لوهه جا: گرزَ، ڀالا، نعل، رَندا، ڪڙا، پٽَ، گهنڊَ، ٻچا، ڪرٽَ، زنجيرَ، ڪپَ، گهوڙا، نيرَ، وَٽَ، تورا، مڻَ، سيرَ، پاءَ، آنا، دُڪا، تولا، ڦرَ، ڇيرا، دَرَ، ڪوڪا، ٻيڙا، پيچ.

2. لوهه جو: چڙو، ڪڙو، ڪانُ، ڪٽُ، ڪپُ، پٽُ، مـُـترڪو، ڪنڍو، ڪيرُ، ڪوڪو، نعل، نيرُ، ڪلف، اسڪرو، اِنجيسُ، دٻو، ٽين، پڻڇ، ڇلو، چاقو، چمٽو، تئو، ڪـُـلُ، چرُون، پرُڻ، زبانو، رڪيب، بگهڙ، لغام، پڃرو، ڦيٿو، مارو، ڪانٽو، نڪچڻو، رنبو، کهيڙو، نچڪڻو، واهولو، ڪانيرو، سـُـنبو، ڪرٽ، نلُ، نارو، پيچ، گارڊر، ٽيرَ، گهوٻو، پستول، رِوالوَر، تيرُ، ٻيڙو، ٽڪلو، سوئو، برمو، مـَـٽـَـرُ، سانچو، ڍڪڻ، خونچو، رَندو، ڏاٽو، نارُ، ڪفگير، چمچو، حمام دستو، ڪوٿڪو، لالٽين، شمعدان، فانوس، سـُـوئڙو،وڏاڻ، خنجر، ٿالهه، ڪڻاهو، رُڪ.

3. لوهه جون: هٿڪڙيون، ٻيڙيون، تغاريون، ڇاڻڻيون، ڪترون، ٽپريون، ساهميون، رواتيون، ٿالهيون، چرخبون، تارون.

4. لوهه جي: آهوڙي، ساهمي، سوئڙي، ڪوڏر، کرڪي، روات، سئي، ڪينچي، ڪسِ، تند، ڪاتي، گجي، پانڪ، نجهڪ، سنگهر، ڪـُـنجي، ميخ، ڪلي، طاقي، سيخ، ڪڻڇي، کـُـرپي، تئي، ٽڦڻي، وراڻي، ڇاڻڻي، باڙدي، بالٽي، ڪڙي، تارَ، لئون، ڪرسي، ڪلَ، گاڏي، انجڻ، مشين، صندوق، ٽرنڪ، سئنڪلي، سائيڪل، بائيسڪل، زنجير، ڇـُـري، ڪارائي، رَنبي، ٽڪوري، سونهڻ، سيراهي، انبوري، پڪڙ، هٿوڙي، سنداڻ، تيشي، چـَـڙي، چوني، دُري، بندوق، ريلَ، توبَ، گولي، زِرهه، ٽجوڙي، چاٻي، لارَ، آرَ، ڪـُـنڍي، سيراڻ، ٻلي، چوناري، ڪهاڙي، سـِـگري، چادر، پرڻي، ڪيوِي، ڪـِـمـِـي، چمني، ڪيفَ، ڏوئي، استري، ناتاري، ڪپي، چرخي، ڪئا مارِ، ڪوڙڪي، بيلَ، ترار، تلوارَ، پيتي، ڇيڻي، ڇيرڻي، گهوڙي، سرائي، ڪڻاهي.

5. لوهه جو بيت *

ساراهيان سچو ڌڻي، جنهن باري رنگ بنايو هو،
انبوري، آري، ڀالا، بڻڇون، رِينگ، ريوالا، گرزن گوڙ مچايو هو،
نل نوان سي ڪرسيون ڪليون، جهاپو جهٽ هڻايو هو،
ڇوهه، ڇڄهري، اِنجڻ، آهوڙي، قفل، ڪلون ڪم لايو هو،
تالو، تاڙي، تؤ، تارازي، تار، تندن کي تايو هو،
ڀرڻيون ڀونرِي، پاڪي، پوسرو، پلڪارِي پٽ لايو هو،
پـَـها، پهوٽڻ، پڃرا، پهلو، پيتي، ڏاٽي ڏند ڪڍايو هو،
سرِڪ، سونهڻ، سانداڻ، سرائي، ڪـُـنجي سير سوايو هو،
سئي، سيرائي، سٽلي، شيخون، ٽيئر، ٽپيون، ٽـَـڪ ٺاهيو هو،
ٽڦڻيون، ٽـِـڪوري، ريوَٽ، رندو، رَنبو، ريهه ڪمايو هو،
چـَـنگ، چمٽا، چاقون، چـَـڙي، ور واهولا، سامي ساٿ گنوايو هو،
ڪسي، ڪرسي، ڪسوٽي، ڪليون، ڪاتي، ڪپ ڪمايو هو،
ڪٽ، ڪاني، ڪتر، ڪهاڙي، ڪوڏر، ڇـُـريون چت چلايو هو،
مارو، ميخون، مڻ، منگلي، مـُـترڪي، بگهڙ، بند لڳايو هو،
ريهه، رِڪيب، روات، رَنبي، نارا، نريون، نعل نمايو هو،
تير،  تپاچا، ڪان، ڪٽهڙا، ڪوڪا، وهڪو وِڻند ورايو هو،
ڪـِـير، ڪارائي، ڪـُـنڍي، ڪهاڙي، دُڪا دونالي دنگ لايو هو،
بور، بندوقان، بيلچا، ببون، زور زنجير زنگ لايو هو،
نشتر، نهيرڻ، نـِـڪو، ناڙي،کهي،کنڀڙا، سيڪڙ، سيڪ سوايو هو،
ريل، رواتي، زور، زبانو، دَٻا، دُنگي، سائيڪل سايو هو،
چرُون، چال، ڪڻڇي، قالب، لار، لغامي، ويتر پڙڇ وڇايو هو،
دُوربيني، درديوانا، کونجون، کرڪي، ٻـِـٽ ٻلاري آيو هو،
ويلڻ، ويڻا، ٽانگي، ٽڪوري، بولو، بنسري بند لايو هو،
ڪان، ڪٽاري، نير، ناري، سونگو، سنبوهي ٺاهيو هو،
تولو، تراڙو، تين، تير، تـُـڪي، سري سوڳارو سايو هو،
هـَـٽي، هينڊل، وَڏاڻ، ولائي، پهلو، پڪڙ پايو هو،
ٽڻڪ، ٽانڪي، ٽونٽي، ٽڪرو، گهڙيال، گهوٻو درس دکايو هو،
پـُـڙي پـُـرزا، پيتي، پانو، نـَـڙي، نڙانڊي نايو هو،
گهنڊ، گهوڙِي، ڦيٿو، ڦـِـرڪو، پير پئي لئون لايو هو،
ٻوڪي، ٻچو، ڇڻڪو، ڇاڻي، شهل شور مچايو هو،
مڻ، موري، مشين، منگلي، ڇـُـري، ڇاٻري، چاٻي چايو هو،
تند، ترار، ڪـِـرين، ڪـَـڙو، ڍَٻري، ڍنگ رَلايو هو،
آنڪ، اِسٽيل، ٺاٺپي، ڪانٽا، ڪوڙڪي، دروازي دنگ لايو هو،
چـُـلهه، چڪري، ڏَڦو، ڏاڪڻ، ڪيڻ، ڪانو ڪم لايو هو،
گـَـز، گوني، گولي، گوري، پـُـل، پتو، هول هلايو هو،
جـَـڙ، جامڪي، واچ، وراڻي، بـُـلٽ، بٽڻ بند لايو هو،
عينڪ، آرو، ڪرٽ، ڪارو، سنگل، سؤرنگ لايو هو،
ٽريڪٽر، ٽلو، ڌَمڪ، ڌُري، پل، پروڻ، داغ، دُري، دنگ لايو هو،
ڇـَـلو، ڇري، ڇاپ، ڇڪو، پر پلڪار پهلو آڻي پايو هو،
ڌَڙي، ڌري، لسي، لاري، لاٽـُـون، ڌڱ ڌاريو هو،
ڪـُـنڊ ماپ، ڪارائي، سانچو، سوئو، قنداق، ڪڻڇي ڪمايو هو،
”لعلڻ“ ليکو ڪرين ڪهڙو، رازق رنگ رلايو هو.

 

ليکو

1. ليکو (ليکي جا نالا): ڏنو، ورتو، گهريو، لٿو، صحيح، غلط.

2. ليکي جا: انگ، سو، هزار، لک، ڪروڙ، ارب، پدم، کرب، نيل، ڊزن، رپيا، آڌيا، ٽڪا، پئسا، آڌيلا، ڪسيرا، چؤنڪ، کوڙ، ڪارا، خرار، ٽويا، ڪاسا، ٽـَـن، مڻ، سير، پاءُ، آنا، دُڪا، تولا، مـُـڱ، ماسا، اِنچ، فوٽ، پـُـرهه، آڱـُـر، ٻه، ٽي، پنج، ست، ڏهه، چوڏهن، ٽيهه، چاليهه، ٻڌا، ڪيا، پورا، گنڊ، ڪاڳر.

3. ليکي جو: تعداد، باقي، جنس ميل، اگهه پار، نول، محصول، واصل، جمع، کنڌو، مودي، پوٺو، ڍڳو، هٿ، گز، وال، انگ، اکر، لهڻو، گهريو، ڪچو، پڪو، ٻڌو، واريو، ڪيو، حساب ڪتاب، پورو، وڌيو، کٽو، سنئون، ڏنگو، چڪتو.

4. ليکي جون: قارونيون، ڪوڙيون، پڻڪيون، ڌڙيون، ويهون، پائليون، ٻيانيون، لاريون، آنڪون، پايون، دمڙيون، ڪوڏيون، نونڌون، هنڍيون، پاٽيون، چوٿايون، رتيون، نريون، ڇاڙڪيون، ٻاڙيون، وِيهون، اڪيون ٻڌيون.

5. ليکي جي: پڌري، ساڍَ، ڀـُـل، گهوٻي، اِڪي، ٻـَـڌي، سـُـپت، ڪپت، جوڙ، ڪـَـٽ، ونڊ، ضرب، ورڇ، سـُـرت، اُٿل، روُنگ، وهي، بندي، آمدني، گهاٽي، واڌي، وصولي، آڳت، رهت، رکت، ڪارپت، اوڌر، هنڍي، ڳـَـڻ، ڪوڙي، ڪوڏي، دمڙي، پائي، رقم.

مـــار

1. مار جو: ڌڪ، چنبو، ڏاڍو، ڪانئر، ٿڦڙ.

2. مار جي: جـُـٺ، ڦٺ، چماٽ، لت، مـُـڪَ، ڏندي.

ماس (گوشت)

1. ماس جو: ٽڪر، هينئون، جيرو، ٻيرو.

2. ماس جي: دِل، رانَ، بـُـڪي، ٻوٽي، سـُـنڍي.

مال (جانور)

1. مال (مال جا نالا): ڳئون، ڍڳي، ڍڳو، گابو، وهڙو، ڦروٽ، ڏاند، مينهن، پاڏو، وڇ، ٻهاڻ، ٽهاڻ، ٻڪر، ٻڪري، ڇيلو، پهرو، پٺ، ائٺ، اُٺُ، ڦنڊر، ڏاچي، گؤنرو، گؤنري، ڪنواٽ، دئوڪ، کيرو، ڇـَـٽ، مست، رڍ، گهيٽو، دنبو، گهوڙو، گهوڙي، وڇيرو، ڪميت، بور، سنجاف، مڪڙو، سرخو، ابلق، ٻه ڏندو، چوڳو، پوراف، چپران، ڏاگهو، ڪرهو، توڏو، ميو، چانگو، وڇيري، ليلو، ليلي، کودڙو، مهري، ڪرهو، چانگو، ڳائو، خچر، لاڏو، گڏهه، ڀاڳناڙي، ڪڇي، سنڌي، ٿري، ڍاٽي.

2. مال جا: ڇوڙيا، ٻڌا، پهريا، ونگيا، ورايا، ڍَڪ، ڍنگيا، واڙا، وٿاڻ، سـِـڱ، وريا، ونگ، ڪوراڳي، ڏِنگا، ڪـُـنڍا، پـُـور، ڏند، مٽايا، اڀرا، ڏُٻرا، مهوڙ، متارا، ولر، گاهه، ڀيرا، ٿڻ، ساڳا، ٿونا، اوجهه، چنگ، چـَـڙا، کرڪا، بـَـرا، تــُـرا، اوسر، ساڳيا، بندَ، پينگها، ڦر، در، احمال، نشان، لڳا، ڍونڍ، ڇوڙا، ماٿاما، ڍَوَ، جـُـڳ، ميڙائا، موڙا، سماڙا، عضوا، چارا، آهورا، ڀاڙا، گسَ، پيچرا، بوتا، سانَ، پوٺي، سنج، سوار، ٻڪرار، ڌراڙ، ڳنوار، ميهارَ، ٽيڙا، ڦـُـڙا، پاکڙا، پلاڻَ، تلَ، هنا، پنڌ، اُٺ، گؤنرا، گهوڙا، پڇَ، توڏا، مهري، لاڏو، گهٽ، گهيڙ، گوها، گوشا، ڏاوڻ، ڇيڻا، چٽ، تارون، بور، پـُـسيا، سانگا، داغ، پاسا، وڳ، گـَـلا، ماسا، سودا، لانگها، اوهه، دونهان، ور، لاڙا، کرڪا، ڪڪڙا، چؤنرا، سچا، کوٽا، کيٽا، ليٽڻ، ڦولهڙا، نڪَ، اوڳر، تنگ، ڪنواٽ، مـُـهرا، نيش، لوڏا، ليڏوڻا، گوربند، ڳانا، گهنگهريا، ٿوها، ڦيرا، گهمرا، وريا، سيڪا.

3. مال جو: ڪوسُ، کـُـڻُ، ٻوٿ، نڪ، پـُـڇ، جيرو، ڇپر، چورايو، ڪاهيو، هڪليو، تڙيو، چٽو، دٻڪ، ڏِپو، پـِـتو، کير، ڏڌ، مکڻ، گيهه، وسناڻ، رسو، ڪـِـيرو، سعيو، ڳانو، تنگ، رنگ، سائو، هاريارو، رتو، رائو، ڪڪڙو، ڪمرو، ٻولهانو، موڏو، ڏٻو، هالو، ڪـُـنڍو، تاسرو، لاڳڙ، لڏيو، پلاڻيو، سوار، ڳائو، ماهو، اوٺو، ريڍو، ميهار، ريڍار، ٻاڪرو، سودو، واپار، ڏنو، ورتو، پلاڻ، پاکڙو، ڇيڻو، ليڏوڻو، جڙو، وَهو، پئندُ، پنجوڙ، ڏاڻُ، نقطو، مـُـهرو، وَکو، وڙ، بدنام، ڀلو، ڍلو، داڳ، بند، مـُـنهن، ڪـُـڏ، ٽپ، ڇال، ڳڀ، سرگهيل، ڀرجڻ، بـُـرُ، وار، اوڳر، نرو، ڳاٽ، اُرهه، گسُ، ڳٽ، پـِـسُ، ڳراهو، ڇڪو، ونگ، سنڌو، کـُـر، هـُـدو، ٽـُـڪر، سـُـنگ، ڇوڙو، لڱ، وڙ، مـَـٽ، ڪوڪرو، لاڳ، چارو، ڍؤ، رڙهڻ، رڙڻ، ڊوڙڻ، پنڌ، ويهڻ، سـُـڃو، ڌاڙو، ڦر، هيج، ڇـِـڳو، ٿوهو، گوڏو، نارون، ڏُڪو، لوڏو، هوڪارو، نيش، چپ، تکو، ڀلو، ڍِلو، رڙيو، متارو، مـُـچُ، آڦرجڻ، مرجڻ.

4. مال جون: ٽليون، کرڪيون، بريون، ڪاموريون، وسون، گوهرون، ڍُڪيون، وياميون، ڦنڊيون، کٽرون، سئائون، آلوڙيون، ڪانگهاريون، ٽنبليون، ڌوئريون، دهميون، نهيون، ونڊيون، ماڻڪيون، ڀوريون، ڪنڍيون، پوريون، مستيون، جهڻيون، جـَـڙون، بيٺڪون، ڍوريون، چرون، ڇرون، ميڙيون، ٽهايون، ڏهايون، چيهون، ڪڪيون، ٻيڪون، رنڀون، رنڀاهون، رڙيون، دانهون، ڪوڪون، ويڙهيون، کـُـريون، پـُـٺيون، گوهيون، گهـُـتون، گهيٽيون، گهٽيون، آيون، ويون، ڌڃاڻيون، گجرون، مالڪياڻيون، مـِـنڌريون، منڌرون، روجهون، نٿون، کوٽايون، لـُـوهـُـون.

5. مال جي: ڇاتي، پـُـٺي، جهڻ، لسي، ڏَهي، مـُـڇي، مـِـهنڊ، مهار، ٻيڪ، رَنڀ، ٽيڪ، ڏاس، ملس، هونگر، ويهڪ، ٻهڪ، اُن، پشم، ويڙهي، ڪـَـتي، ڪتري، ڇيڪاري، پياري، ڪاري، ڀٽاري، سڏي، ڪوڪارِي، هـَـلر، ڪـُـڻڪ، لاٽي، مٽ سٽ، چاڪري، ٽـَـڪ، ٽـِـڪڙَ، ٽياڪري، ڳلهي، ڪـَـٽي، ڀـُـوري، لئون، ڍوري، دٻڪ، پستي، کـَـلي، پهريات، ڦولهڙي، چوپائي، رواني، ڄائي، ٻرَهي، ڇانڊي، ڦـُـوڪ، رئي، اوڳر، پينگهي، رڙ، جهوڪ، ناس، ليٽ، ليٽڻ، کـُـري، نونهي، کل، ٿوهي، بيهڪ، سگهي، ٻولاهي، بـُـل، ڀلائي، ڍلائي، ارڏائي، ڊوڙ، ڪوڪ، ڊِههَ، سـُـتي، مستي، نپائي، لـَـڙي، رُلي، مـُـهاڙ، اوڳر، هـِـري، ٻڌي، ڇوڙي، وهي، ڇني، ناهري، رسي، داڳي، گـُـجري، سائي، متاري، وهڙي، تنوار، گانءِ، کل، سانڍ، مادي، مڪڙي، گوهر، سـَـتي، گـُـڏي، لـَـٽ.

6. مال جا بيت *

ساراهيان سچو ڌڻي، جو صاحب رب ستار چوان،
اُٺ عليل، اَمهڙا، آنر، آهر، يار اَپار چوان،
اوجهه، اوڳر، اَڇا آنڊا، آڦري، اُڊا، اُلڪا ڌار چوان،
اوهه، اَويسلي، الضحيٰ، اُٿلي، آڀري، اوڳي يار چوان،
آئـِـٺ، اکري، اُڇل، اوجهري، آنرا اَويڙا ڌار چوان،
آمرو، اَڪيلي، آجڙ، آڳاٽي، اُوسو اَلبيلي يار چوان،
اُٿڪ، اِنجڻيون، اَٽڪ، اوهيرا، اَپڇر احمق ڌار چوان،
اَگهه، اَصيل، اور، آندرُو، اوڏو، اَجهو، ارڏي يار چوان،
اُڍر، اَڱاري، اَمر، اِنڊو، اَهنڊ، اَکياڙي ڌار چوان،
آمرُو، اُلڪو، آر، اَجهوري، اَک، اَڀاڻي يار چوان،
اُڙد، اَٽالو، آمرُو، اُونگر، اَهنڊ اجايو يار چوان،
بـُـغدي، باري، بـَـڊ، بدنام، بولو، بيٺڪ ڌار چوان،
بوربڪي، بودِلو، بـَـج، بوجي، بادِيا بيني يار چوان،
بـَـري، بندروڪ، بـُـل، بـُـهرو، بوجو، بـُـرو ڌار چوان،
بـُـکي، بندري، بـَـگي، بـُـکاري، بانو، بند رول بهار چوان،
توڏي، توڏا، تڪبير، توائي، تـُـري تيلا تار چوان،
تعظيم تازي، تـُـوڪ، تاروُن، توبل، تـَـري يار چوان،
تڙ، تنوار، تيز، ترسي، تسي، تانگهه طبيلا تاسرُو ڌار چوان،
تـَـل، تـِـنجو، توبرو، تاڙ، تـُـنڪو، سنگهر، سرکي، سڱير سارسنڀال چوان،
ساٽو، سـَـهڙو، سائي، سهڻي، سـُـچر، سـُـڃي، سڀري ڌار چوان،
صورت، سنڌڻي، سير، سرخي، ساٿ سهڙي ڌار چوان،
ساٿ، سودو، سيڙهه، سـُـئا، سير، سانڀ، سنجو يار چوان،
سڪـُـر، سلهڙي، سيڪ، سـِـسو، سـُـڌ، سڱوئي سادي ڌار چوان،
سانهه، سوگهي، سـُـوڪ، سـُـتي، سـِـپي، سوڃر يار چوان،
جڏي، جاڙا، جـُـوءِ، جابلو، جـُـڳ، جوڳ، جيرا جـَـڙ ڌار چوان،
جر، جاڳو، جائـُـون، جاڙي، جانچ، جوٽو يار چوان،
هونگ، هٻا، حلال، هاٿي، هيڻا، هنجهي، هنم هير آڌار چوان،
حرام هٽ، هڪل هٿيڪي،هڙڪ هـُـشايو هار چوان،
هـِـڻڪار، هڏي، هـَـلر، هـَـنا، هـُـلو، هـَـستي، هـُـدا، هٿيلي ڌار چوان،
هٿ هالي، حدَ هنبارو، هستر، هيڪلي هنبار چوان،
کـُـلي،خچر، کـُـٽل،کـُـهري،کرکنگهاري، کوڙي ڌار چوان،
کـُـچ، کيرا، کار، کٿل،کيري،کـُـر،کـُـرانڊي، کٽل ڌار چوان،
شان، شوق، شڪي، شـِـبڪ، شينهن شولو ڌار چوان،
گوهر، گونرا، گوڏا، گـُـڏي، گيهل گوڙ گوندا يار چوان،
غريب، غئيباڻي،گـِـسي،گورا،گنجي،گتي،گـَـلا،گـُـجرگار چوان،
گم، گهرا، گوها، گوشا، گــُـندِيل، گوڊا،گردن گرڪيا ڌار چوان،
گابو،گابي،گوجا،گوهر، گميون، گاڏا، گور گذار چوان،
کيل،کپائي، ڦيهي، ڦنڊَر، ڦـَـر، ڦيري، ڦيٽ، ڦنجهي ڌار چوان،
ڦرهه، ڦولهڙي، ڦاڏ، ڦاٿي، ڦوڪ، ڦڻي ڦڻڪار چوان،
ڦولٽ، ڦيرو، ڦلو، ڦاڪـُـر، ڦـُـڙي، ڦـَـٿڪي، ڦاٽي ڌار چوان،
ڪرها ڪارا، ڪـُـڏ ڪنواٽي، ڪمرا، ڪوڙي يار چوان،
ڪوڙي، ڪڇيلا، ڪـُـنڍا، ڪونها، ڪوراف، ڪڪڙا يار چوان،
قطار ڪاڇي ڪـَـن، ڪاپار، ڪوس، ڪوڪارون، ڪرنگها ڌار چوان،
ڪڙهه، ڪوڙا، ڪـُـٽيل، ڪـُـرا، ڪٽا، ڪمري، ڪوراڳي ڪار چوان،
ڪوجها، ڪاڻا، ڪـُـنهاٽ، ڪتري، ڪـِـلا،ڪيرا ڪار چوان،
ڪتريا، ڪنڌاري، ڪوڇا ڪاري، لـُـڙڪا لاڙي لار چوان،
لپا ليڙا، لڪ لانگها، لوڙها، ليٽ ليلا ڌار چوان،
لوگها، لاسي، ليڙا لاڏوُ، لتـُـون، لـُـڪي بـُـڪي بيحد يار چوان،
لـِـڏ لـِـڏوڻا، لڳي لاڙي، لوگها لٽـُـون، لـَـتر لاڳي لار چوان،
موٽي منچر، مست مواڙي، مور مـُـنڍي مهندار چوان،
مور ماڻڪي، ميٽي موڳي، مڙي، منجي، مينهون منٺار چوان،
مڇي موڙي، مـُـنهن متاري، مهڙ مـُـل مهل موچار چوان،
مڙي، مني، ماڳ، مٿانگو، مـُشڪي، مهنڊ مدار چوان،
مـَـرو، مهادي، مڪرُو، ماري، مکڻ مکيرڻو ملار چوان،
رَتي، روڏي، رنگلا، رُهي، راتاهو، ڪونج، ڪوپري قطار چوان،
ڪوسي، ڪـُـڻڪ، ڪـُـٺي، ڪوڪارون، ڪهڙو يار ڪنار چوان،
ڪڪڙا، ڪنڊو، ڪوس، ڪهائي، نرا، نـُـهيون نروار چوان،
نيرانگ، نويل، نـُـقرا، نختا، نرگهٽ، ننڍا نيش نظار چوان،
نولي، نٿون، ناس، نڪيلي، نر نوان نروار چوان،
منر منهن، مگها مواڙي، وڳر، وهڪون سا وڳار چوان،
ويڙها وَڳ ورايو واٽ وِڃائي، ويڳي وَلر وار چوان،
وَهـُـر، ويڪو، وَڙ، ورتي، واڙي، وَهو واڳ وڇيري ڪار چوان،
واڙُو، ويائي، ويڳي، وڃائي، وَڇون، وڪرو يار چوان،
وَڍا، وَهري، وَڱرَ، وروئي، ٻـُـل، ٻولاهي ٻار چوان،
ٻيڪ، ٻوٽاڙو، ٻڌي، ٻڪري، ٻـِـڙندي يار چوان،
ٻهڪ، ٻـُـڪيون، ٻـِـلهڻ، ٻوٿارو، ٻوري ڌار چوان،
ٻـَـهرو، ٻنڌي، ٻيهر، ٻـُـڪيون، پر پٽيلي يار چوان،
پوڙهو، پـَـڪو، پوٺي، پهرُو، پـُـور، پياري ڌار چوان،
پـَـٺ، پڃاري، پـِـتو، پڌري، پـُـٺي، پوٺو يار چوان،
پيندَ، پڇاڙي، پـُـستي، پـَـٺو، پانڍِي پينگهي ڌار چوان،
پنڌ، پيچرو، پشم پيتي، پـَـٿري، پٿاري، پـُـڇ ٽار چوان،
پـُـٺو، پاسري، پهرُو، پـُـڇي، پـِـڙي، پـَـٽي، پهار چوان،
پهرات پناڪون پس پيتائون، پوٺن تي پهنوار چوان،
ڀور ڀٽاري، ڀاڳيا، ڀاڻا، ڀولي، ڀـَـرڪي ڀيلار چوان،
ڀيڏ، ڀلي، ڀيرو، ڀـُـلي، ڀـُـڄ، اُتي ڀڻڪار چوان،
ٺوڙهي، ٺڪر، ٺولهر ٺڳي، تنگ توائي تار چوان،
چـَـڙي، چونگاري، چـَـرهو، چرٻي، چال چڱي چوڌار چوان،
چوري، چڪـِـر، چانگي، چونري، چوڳا چرڪ اتي چوڌار چوان،
چوڙي، چنبي، چمڙو، چارُو، چوپ رنگي چوڌار چوان،
دَر، دُونهين، دَسي، داڳي، کرڪي، کيل کنگهار چوان،
ڇور ڇني، ڇـُـڙي، ڇيلي، ڇـِـرڪ، ڇڙهي، ڇـَـلـَـر ڌار چوان،
ڇيڻو، ڇالي، ڇاڻو، ڇٽي، ڇلنگي، ڇڪڙ ڇٽ ڌار چوان،
جـَـڙ، جابلو، جڳ جوٽا، جائون، رت رتي ريڍار چوان،
ڪـَـرها، ڪڪر، ٿـُـلها ٿـُـوها، ٿرِي، ٿاڻا ٿڪل ڌار چوان،
ٿاڪَ، ٿنڀا، ٿونا، ٿهريا، ڌاتا، ڌايا، ڌَنورا ڌِڪا ڌار چوان،
ڌَڻ، ڌنار، ڌاڙا، ڌوڪي، ڌاري ڌِيان اُڌار چوان،
ڌوڙ، ڌِڪا، ڏاند ڏُهيرا، ڏهاڳ، ڏنجو يار چوان،
ڏَنڀ، ڏاٺـُـون، ڏاوَڻ، ڏِنگا، ڏُڌي، ڏڱرَ ڏار چوان،
ڏُٻري، ڏاچي، ڏاگهو، ڏوري، سانوڻ، سنجو يار چوان،
ڏاس، ڏندي ڏُچر، ڏڌي، ڏارو، ملس ماڳ مهار چوان،
چاهين، چـُـٽر، چمر، چوڳي، ڇيڪ، ڇوڙو يار چوان،
جهـِـڻڪون، جهوڪـُـون، جهڳي، جهلر، سودا واهه واپار چوان،
ڄـَـر، ڄانگهي، چچڙ، چمڙو، چڳڙ، چوري ڌار چوان،
کڙا، کـِـڙڪي، کڙهه، کولي، ڄـُـنڊا، ڄاڙِي، ڄـِـڀ ڌار چوان،
ڏُهاڳ، ڏاگهو، ڏِنگي، ڏُهيري، ڏَنڀ، ڏاٺون ڏار چوان،
ڏور واڳ، ڏاوڻ، ڳـُـرون، ڳڏڙي، ڳاٽو، ڳاٽ ڳنوار چوان،
ڀينگي، ڀؤنري، ڀـَـني، ڀيلارَ، ڀانڊو، ڀيرو يار چوان،
ٽڪ، ٽـِـهاڻ، ٽـِـلهه، ٽوڪڙ، ٽـَـرڪي، ٽاٽـَـر، ٽاپي ڌار چوان،
ٽاهه، ٽڪا، ٽاري، ٽـَـلو، ٽـَـڪر، ٽاڪ ٽـُـنبي ٽار چوان،
ٽينهن، ٽپاٽري، ٽپر، ٽونٽي، گوها، گـُـجر گار چوان،
آٿر، اوپرا، ڦاٽي، ڦرڻي، ڦيٽ، ڦرهه، مرو مهل يار چوان،
مدعو، موڙو، مـَـڻڪو، مهانگي، موڏي مـُـردار چوان،
سنڍ، سـُـنڍي، ساٽو، سمهڙو، ٻيرو، ٻوٽي، ماس اُتي موچار چوان،
هـَـٻا، هيڻا، حلال، هڪل، ٻـِـلهه، ٻوڪ، ٻڪر ڌار چوان،
توترائي، تاڙ، تاڙُو، تيلو، اُن آڳاٽي عار چوان،
ٿـَـڪي، ٿاٻو، رند، راهون، رَلا، رَسي رائي ڪار چوان،
ڊُڪ، ڊوڙ، ڊِٻ، ڊڪو، ڊهو، ڊاهائي ڍار چوان،
پاڏي، پاڏو، هي هشايو، هستر، چڪرو سو چوڌار چوان،
گهڙي، گهوڙي، گهٽو، گهٽي، گهنڊِر، گهنڊڙي يار چوان،
گهاڻ، گهمرو، ڪميت، ڪونتل، ابلق سندا عار چوان،
هير، هٿيلي، ڍور ڍَڳا، ڍُرڪي، ڍوري ڍار چوان،
ٽيڙ، ٽيڙا، لسا ليڙا، لـَـٽون، لوگها، ڳرون سا ڳـِـٽڪار چوان،
ويم وَرائي، واٽون وڪرو، تل توڪ سندا تڪرار چوان،
نگ نـِـشاني، ڳاني ڳورا، ڳـَـلهي، ڳڀڻ ڳاو ڳلهي ڪار چوان،
ڳلخور، ڳـُـجهڙي، ڳلهي، ڳاڙهي، ڳهلي، ڳوڙهه ڳنوار چوان،
ڌاريا، ڌَڻڪا، ڍڪ ڍوليا، ڍاٽي، ڍنگر ڍار چوان،
ڇال، ڇهي، ڇانگ، ڇڪو، ڇيڪاري، تـَـسي، تنوار چوان،
مرو، موُنا، ٺوُنٺا، ٺوڙها، ڍنگ، ونگ، ڍائي، وهڪرا ڌار چوان،
پنجوڙ، پڙٻي، بهار، پوٺي، پينگها يار چوان،
لـُـطف ڪجانءِ تون ”لعلڻ“ چئي، ڪلمون قلب قرار چوان.

 

(2)

ماني

1. ماني (مانيءَ جا قسم): سوڪ، ٿلهي، ڪچي، ڦڪي، سنهي، پاروٿي، تازي.

2. مانيءَ جو: ٽـُـڪر، ڀور، ڪـَـنو، لولو، ڳڀو، ڳپل، اڌ، چوٿو، خير، ونڊ.

3. مانيءَ جي: دٻڪي، ٽـُـڪري، صلاح، ڪورَ، پڪي، ڪچي، کاڌي، اوبر، بچي، پاروٿي، سڄر، تازي، ڪوسي، ٿڌي.

مــايــا

1. مايا (مايا  جا نالا): ڌن، دولت، پئسو، پارس، خزانو، ٽـَـڪا، هيرا، موتي، سون، چاندي.

2. مايا جو: هٺ، غرور، تڪبر، ڍؤ، فخر، ميڙو، موهه.

3. مايا جي: ماچ، وڏائي، ميڙَ، واڌي، ڪنجوسائي، سخاوت.

مٽي

1. مٽي جا: اوهڙ، کامان، دڙا، کورا، بنگلا، ڪوٽَ، کڙا، ڍڳ، ڳوڙها، پنوڙا، گلولا، مارا، نارا، چاڻا، گارا، دورَ، رانديڪا، ٺڪ ٺڪالا، ڍيٻا، وارا، ٻورا.

2. مٽيءَ جو: گارو، ڪرو، ڪوٺو، ڪوٽ، کامو، کڙو، لمندو، پنوڙو، ڀاڻ، ڄم، ٻنو، مارنگ، دڙو، تنورُ، ليپو، چاپوڙو، آلو، سڪو، بوتو، قالب، ڀنجهو، ٿـَـلهو، ڀتر، چڪ.

3. مٽيءَ جون: ڪوٺيون، دليون، ماڙيون، تغاريون، غارون، ڪونڊيون، سرون، گـُـنديون، ناريون.

4. مٽيءَ جي: سر، مسجد، ڇوري، طاني، ڪچي، پڪي، ماڙي، حويلي، واري، کاڻ، قبر، غار، غفا، پؤڻ، چيڪي، چـَـري، کاٽي، ڏيوري، کيڙي، اوسار، لـِـنب، ڀـِـت، چـُـلهه، ونگَ، آڳيٺي، دِڪي، مار، گوراگل، چـِـڪَ، ماٺار.

مٿو

1. مٿو (مٿي جا نالا): ڪرم، ڪاپار، تارون، نراڙ، سر.

2. مٿي جو: موڙ، لکيو، نصيب، وار، پٽڪو، ناج، سور، کاپارو، ٽـَـڪر.

3. مٿي جي: دستار، ٽوپي، ڇانوَ، جوُن.

مڇي

1. مڇي (مڇين جا نالا): ڪهي، سڻي، سـُـهڻي، پوپري، وونچ، دوٿر، اهل، ڪـُـرڙي، ڏنڀري، گانگٽ، ڄرڪو، پلو، سينگاري، گندڻي، ڪـُـرڙو، مـُـڪر، گوج.

2. مڇيءَ جا: ڪنڊا، تارا، ڇـِـلر، ٻيرا، ڳڀا، ٽـُـڪر، آنا، پـِـنا، هوڪا، رڇ.

3. مڇيءَ جو: ڪنهڙ، پڇ، ڪنڊو، لائو، ڪانڊو، پيٽانگو، ڦوٽو، اڌ، چوٿو، پـِـتو، ڇـِـلر،، مار، سوئو، ٽنگڙ.

4. مڇيءَ جون: ڪليون، ڳڀيون، ٻيريون، اڏيون، مياڻيون، وڍيون.

5. مڇيءَ جي: کاري، پـُـڇي، منڍي، ڪلي، ڳڀي، سـِـري، کـِـکَ، هاري، آني، ڦاٿي، مئي، وڍي، اڏي، ڪـُـنڍي، تازي، کاري، لوڻاٺي، ڌپ، ڇٽ.

6. مڇيءَ جو بيت *

’مـُـرا‘، ’مانگر‘ تنهن، ’ٻـُـلهڙيون‘، ’ٻيهڙ‘،
’ڪڇئان‘، واڳون ڪيترا سمهين آهن سر،
بحري بلائون ڪيتريون، ڳڻڻ کان ٻاهر،
’مڇ‘، ’موراکيون‘، ’منڍيون‘، جنهن ۾ نانگ ارڙ،
’ترڻيون‘، ’ٿيريون‘، تنهن ۾، جتي گڙيو اچن گينور،
’پـَـلا‘، ’پٿون‘، ’پٽئون‘، ’پوپريون‘، ڪن سان ’ديا‘ ۽ ’دانر‘،
’سيريا‘،’سانا‘،’سينگاريون‘، ڪٿ ’ڪـُـرڙا‘ منجهه ڪينجهر،
’گـُـلا‘، ’گندڻ‘، ’گانگٽيون‘، ڏس ’بوهڻ‘ ۾ بحر،
’ڪلان‘، ’لهڙون‘ ڪيتريون، ڪٿ ’ڄرڪا‘ ۽ ’ڄاهڙ‘،
’واچون‘، ’سيڻون‘ سوين هجن، ڪٿ ڦوڪون ڏين ’ڦيدر‘،
’رڙا‘، ’ڏاهيون‘ ڏاهپ سان، وٺيو هلن ڪنڌيون ۽ ڪپر،
’گوجون‘، ’ڦندڻيون‘، ’گـِـرم‘، پارين ’ڦاٻڻا‘ پنهنجيءَ پر،
’برڻيون‘، ’بوهڻيون‘ تنهن ۾، جت نانگ انڌا ’اَنير‘،
ڇيڏڪ ڇڏي ’ڇلوريون‘ هليون، ’ڍِڱڻا‘ ٻڌن ڍِر،
’منڍا‘، ’ڳانيرا‘ مرڪي هليا، ڪٿي ’ڳوراهون‘ٻڌن ڳهر،
’ڪهوا‘، ’ڊينڍ‘ ’ڪريڙ‘، جـِـت ’ٻرڪـِـلا‘ نهارين ٻـِـر،
آيا ’ڍانگريا‘ ڍنگ ٻڌي، ڪـِـٿ ’غيري‘، ڪٿي ’ڳيهرَ‘،
’آل‘، ’کڳا‘ اچن اوچتا، جتي وريو اچن ’وِيسر‘،
’مـَـلار‘، ’ڦوٽائي‘ ڦوڪي هليا، جتي ’ويلڙا‘ ڪن پيا وَر،
’سوئا‘، ’سوئليوُن‘ ڪيتريون، ڪن سان ’ڪنا ني منگر‘،
’ٻـِـروُن‘، ’پـِـٿڻيون‘ پاڻ ۾، ڪـِـٿ ’ڪنگ‘ ۽ ’ڪانئر‘،
ڳڻي ڳڻيندين ڪيترو، قـِـصو هي شاعر،
ڪئـِـين سوين وِير ورچي ويا هئا عقل جا اڪابر،
سـُـڌ نه پيين سمنڊ جي، هئا وَنجهن جا وينجهر،
’ڦاڙ‘، ’ڦاڻيون‘ فراق مان، ڪـِـٿ لـَـڪ وٺي ’لـُـوئر‘،
’چهه چـِـريون‘ هلن چلن، ڪـِـٿ ’مور‘ ۽ ’مانگر‘،
’ڏندو‘، ’ڏاٺيو‘، ڏڪي هليا، ڪـِـٿ ’دَنواڻ‘ ۽ ’دوٿـَـر‘،
’ميا‘، ’مانگيڻا‘ مجاز مان، ڪـِـٿ لنگهه وٺن پيا ’لـُـوَرَ‘،
’ڇيل‘، ’ڇوڏيون‘، ڇـُـهـُـون ڏين، ڪـِـٿ ’سيري‘ ۽ ’سيئرَ‘،
’پڏَڻ‘، ’پنبيون‘، بهي آيون، ڪٿي ’خوبڻا‘ ۽ ’کـَـر‘،
’گابـَـم‘، ’مالـُـوس‘ گوڙيون ڪن، ڪـِـٿ ’باڊَم‘ آ بانور،
’ڪوئين‘، ’لياريون‘ ڪهي آيون، ’گولي‘ ۽ ’گوکـَـر‘،
’مـَـيو‘، ’رِنگـَـڻ‘ مردار چون، ڪٿي ’گـِـشـِـي‘ ۽ ’گـِـسـِـر‘،
’لچڪِ‘ ’لام‘  لـَـمي هليون، ڪٿي ’ڦـُـوڪڻا‘ ۽ ’ڦاڪـَـر‘،
’ڪهيري‘، ’ٽابي‘ ڪـُـڏي هليون، ڪٿي ’ڊوڪائـُـون‘ ’ڊانوَر‘،
’واکياڻيون‘، ’لياريـُـون‘، وڙَڪي هليون، ڪٿي ’لـُـون‘ ’لانوَر‘،
’گورک‘، ’باڊَم‘ برسي هليون، ڪٿي ’بونڦار‘ ڪري بانور،
’ڪلريون‘، ’سونيريون‘، ڪٿي ’سـِـپون‘ ۽ ’سادَرَ‘،
’بورا‘، ’دَڌَ‘ دَڌڪا ڪن، ڪٿ ’ڪناتي‘ ’ڪانوَر‘،
سـُـڻ ذاتيون ساننَ جون، جت گڏ رهن ’ڳيوَر‘،
’ڄهيري‘، ’ڪلـِـري‘، ’ڪيڪٽ‘، ’پـَـٽاڙِي‘، ’پاوَر‘
’ڪڏِي‘، ’گهوڙائي‘، ’کالي‘، ’کـُـسُ‘ ’کاسـَـر‘،
من مرادون ”الله ڏنو رَٽو“ چئي، من پوريون ڪريم پرور.

 

مرض

1. مرض (مرضن جا نالا): نزلو، بگُ، ڪوڙهه، ڳڙُ، اڌرنگ، رتي، مهلو، مري، قيِّ، موراهي، اُلٽي، ڇڪي، کرڪو، عشق، رنج، چـُـڪَ، سوداءُ، بدنام، دم، موهيڙا، گڙدو، ٿوٿر، وارو، ٻرهال، کهنبو، سائي، مـُـنهن ساڙو، اُڀو ساهه، نـُـنهنٿر، نـُـگرو، رَسُ، ڪڪرو، ڏُمند، وائي، بادفرنگ، نـَـرو، پٿري، پرميل، ٽانڪي، رائو، ساڙو، سـُـوري،پيچ، گهمرو، وٽ، بواسير، سمڪي، موڪا، ڇـِـنُ، اُڀ ساهي، زردوئي، يرقان، سـِـلهه، کنگهه، اُلي، جلندر، کاڄي، خارش، سيتانگ، ڇاپاڪو، چٽي، ڪوڙهه، رهڙ، لسڻ، ههو، ڏڍ، سنگهه، سردي، بادگولو، ڪنڌڳڙ، ڪڇوراڙي، ڏُٺي، جهامرو، ڳنر، ويلڻ، ٽانٽ، مـَـلو، ڇالي، دق، ٿڌ، مرگهي، نزلو، ناڪيلي، ڦـُـلو، چـَـڪار، ڳرو، پيڙا، ڪـُـتي لڪ، لوطي، ڀرتي، جوڳير، آڦري، خفقان، ڏيٺارو، ڦرڙيون، گـُـلري، مـَـلي، گنج، پـِـت، سوڄ، سرڻو، اوٻر، ڪوئلي، هڏڙي، ڪنڊڙو، ماڪوڙي، سٽ، تارون، ڪاڪڙو، ماتا، مائي، اُرڙي، هڏڦاڙ، هنبسڙا، ڦرڙي، رت ڳڙ، آرايون، آرس، تپ، هڪ ڌڙو، اِيئڙ، ٻيئڙ، ٽيئڙ، سرءُ تپ، لـُـکَ، لوساٽ، لـُـوهه، جهولو، جهانگرو، ليس، سردي، سرسام، وَبا، ٺوڙي، پليگ، ڳوڙهي، بـُـڇڙي، ناسور، نمونيا، ڳـِـڍڙي ٻـِـراڙي، اوڇارو، مـُـهان، اُٻڙاڪ، اُٻڙڪا، هڏڪوئي، قولنج، بين، ڦيري، گهمري، شبڪوري، ڌُنڌ، لـُـڙ، ريج، جيرو، جائون، پکَ، پکرو، پـِـتو، ٿڌي، موڙو، مروٽ، مهٽ، ٺڪاءُ، گهـِـٽ، ڀؤنري، اوسو، ڪمسول، چٽر، پوزو، پٽريون، ناڪيري، ڪيڙو، بند، سـُـڪ، ڦيٽ، سرگير، ٻوڙڪي، ڦڦڙي، ڪارو واءُ، ڪڇرو، بڊرو، جهاڙڪيل، ڇيرو، ڦار، روڙو، گڏر، ڦڪرو، ڏيج، سهڪ، گوڏا کوڙ، چـِـڪڙ، پوسو، ڦاڙهه، بونڊ، ڄڀ چـَـٽ، اُبت ڏاڻ، سوجهر، منچر، ٿاٻو، پنگلو، سرٽ، مٿي جو سور، ڀنواٽي، خفقان، اوجاڳو، اک اُٿڻ، ڦٽ، چهڪ، چير، سيرَ، کجلي، ڇـِـڪون، خناق، گگهي، هنيارو، دمڪشي، دل هول، ماليخوليا، بدهاضمو، ڇاراو گرائي، ڪامڻ، هيانچو، نواسير، پهڻي، سنڌن جو سور، دست، وار چريو، چرند وار، چور وار، ٻرو، ٻڦو، بخار، بلغم، کـِـرٽيو، ٿولهه، ماچ، جهوري، ڪليون، ماندڪائي، کام، کوسڙو، سـِـدپاڪ، ويلڻ، وِيلڙو، ڳلپيڙا، غشي، ڪـَـمري، گـَـرُ، ڪـَـکِ، کس، باديا، پهار.

2. مرض جو: درد، سـُـور، علاج، فڪر، غم، اِيذاءُ، ڊپ، ڦوڪارو، ڏنڀ، وارو.

3. مرض جي: تڪليف، دوا، ڦڪي، سـُـتي، بوٺ، پـُـڙي، گوري، اوتَ، ٿوٿر، جهوري، لوري، رک، شفا، اُڃ، تاس، ڳهرَ.

مرون

1. مرون (مرن جا نالا): سامبر، سهو، سرهه، سوئر، سورُ، بگهڙ، گدڙ، هاٿي، شينهن، واگهه، سيڙهه، لومڙ، لوڪڙ، ٻـِـلو، ڪتو، راڱو، تازي، ممَ، واڳو، لڌڙو، ڪڇون، پلنگ، ڀولو، ڀولڙو، مڇ، وِڄون، چيٽو، ڏوهيون، ڪلب، مانگر، ڪـُـم، سيسر.

2. مرون جا: چڪ، چنبا، رَتا، پرا، ڇـِـنا، ڦاڙيا، کاڌا، پٽيا، چڪيا، ماريا، چيريا، ڦاسايا، نيشَ، بـُـلَ، وَلرَ، پنجوڙ، ڏڦا، هنبس.

3. مرون جو: ڌڌڪو، جهٽُ، لنگهه، گسُ، شورُ، گهمرو، ڇـِـرڪُ، رانباهه، هوٻو، راڙهو، وَڄُ، ڏند، جهيڙو، ٻٺر، لوگهو، گهـُـمرو، ٿم، چنبو، رانڀوٽو.

4. مرون جون: سنگهرون، جهوتون، گهورون، لوڌون، اوناڙيون، بهڪون، ٻـُـهڪارون، تـَـڙون، بڇون.

5. مرون جي: هيبت، چـُـر، گهور، سنگهر، گوهي، شوخي، رُوڙَ، رُومڙَ، گوڙ، گجڪارَ، ڪاهه، جهڙپَ، ڪاوڙ، اوناڙَ، ڊوڙَ، ٽولي، ماري، گـِـهـِـلي، کاڌي، ڪيهه، ڪـَـتِ، مواسَ، لوهـَـه، چيٽَ.

مرون جا بيت*

(1)

ساراهيان سچو ڌڻي، جو صاحب رب ستار چوان،
ببر، بدُو، باندر، بگهڙ، سرهه، سيسر، سامبر، سهو ڌار چوان،
سيڙهه، سوئر، ساڙ سهيلا، ذُرا، زَناوَر زيبرا ڌار چوان،
شنگور، شينهن، شڪ شڪاري، ڦاڙها ڦٿڪن ڌار چوان،
ڪيانگر، ڪـُـتو، تازي تڪڙا، لوڪڙ، لومڙ، لانبڙ، لنگوري ڌار چوان،
لانڊَر، لـُـڌڙا، مست مهما، ممڙا، مڇڙا مـِـرُون ڌار چوان،
مانگر، موڏا، چئنچل، چندي، چراخ، چيتا چڪور ڌار چوان،
رڇ، روهيلا، هوسڻ، هاٿي، ٻـِـلو، ٻيلائي ٻهڪار چوان،
ڪيهر، ڪڇون، ڪـُـم، قنڌاري،ڳاڱيا، نهر،گورخر، سنداگينوار چوان،
گندا گـُـرگ، گدڙ ٻيا گينڊا، شهگوش، شنگوريا ڌار چوان،
ڀولڙا، ڀولي، واگها، واڳون، وينڊا، پلنگ پڌرا ڌار چوان،
چٽوڙ چريا، ڇلاڇريا، نوَرَ نهريا، ٻـُـلهڻ جي ٻهڪار چوان،
آدمخور اَجايو، آهو، عجب، ازگر، گرڙ اَنڌار چوان،
ڳورپٽ ڳجهڙا، گـُـربـَـہ، گينڊا، گــڊا، گـُـلر گـَـرا ڌار چوان،
ڀونڊِڻ ڀاڙي، بدو باري، چـُـهڙا سي چوڌار چوان،
اَزگر اُٺ عليل آيا، مـِـرگهه مواڙيا ڌار چوان،
لطف ڪجان تون ”لعلڻ“ چئي، صاحب رب ستار چوان.

 

(2)

اُکل اچي ٿو، اَلهڙ، انڌ، اُڇل، اڀريو ڌار چوان،
کاڌ، کـُـڏڻو، گهور، گهٽي، ڦاسي، ڦاهي ڌار چوان،
ڦاٿو، ڦٿڪيو، ڦيري، ڦٽيو، دوناڙ، دسيو ڌار چوان،
گونرِيو، گجو، گروڙ، گهرو، ڇريو، ڇتو ڌار چوان،
ڳـَـلي، ڳاري، غار، ڳرکو، مهما، مستي ڌار چوان،
وَرتو، ورايو، ويڙهو، واڇر، ٿان، ٿاڻو ڌار چوان،
بـُـل، بڇ، بنديو، بوجو، ٽاهه، ٽـَـٺو، ٽنگيو ڌار چوان،
ڇـُـري، ڇتو، ڇـُـهي، ڇـُـٽو، اڙيو، آيو ڌار چوان،
ڀاڄ، ڀڳو، ڀـَـرڪيو، ماريو، مار، شڪار چوان،
مـُـڙيو، موٽ، مئو، ماريو، ماري ڌار چوان،
ڇال، ڇـِـڪيو، ڇـَـند، ڦند، ڇـَـڪڙ، ڇنو ڌار چوان،
ڏر، خوف، خطرو، ٻڌو، ٻرڙاٽ، ڪيهون ڌار چوان،
هـَـڪـَـل، هڙڪ، سـِـريو، سنڀارو، هـُـرڪڻ، هٿيڪو ڌار چوان،
گهـُـور، گهـُـمرو، چـُـر، چارو، چـَـڪر، ڇڏ، ڇپائي ڌار چوان،
رَنڊ، روڪ، رند، رڙيون، رِيهاٽ رَسي ڌار چوان،
لطف ڪجان تون ”لعلڻ“ تي، صاحب رب ستار چوان.

 

(3)

موليٰ خلقيا مـُـلڪ ۾، مـِـرُون ڪئين مانگر،
شينهن، شنگور، ڳورپٽ، گينڊا، گورخر،
گدڙ، گربه، ڀولڙا، بگهڙ ۽ باندر،
بيجـُـو، پولو، پچٽي، سيڙهه، سـَـهو، سانبر،
اُلو عزم، ممڙو، ڪارو ۽ ڪيهر،
ٻانڀ، ٻيلائي، ٻـِـلو، رِپ، چراخ، خچر،
گول، گدا، گدن، گهٽو، ۽ گنير،
روجهه، روباهه، رِڇڙو، ليهو ۽ لومڙ،
ڦاڙهو، ڦيڪاري، ڇلو، تازي، تليهر،
هرڻ، چيٽو هوڏ مان ٿا هڻن ڇال ڇپر،
ماريو، چيريو، چچريو، چکيو، ڪن چهر،
وڄوُن، ڄميو ٿا ويڙهه ڪن لنگور ۽ لوُمڙ،
لوڪڙ هليو لوڏ مان، ٿو ڪاهه ڪري ڪاوڙ،
ڪري اوناڙون ازگر، ڪتو وڏي ڪوڏ مان.

 

مسخري

1. مسخري (مسخري جا قسم): ڀوڳ، چرچو، کل، نقل، سانگ.

معذور

1. معذور (معذورن جا قسم): انڌو، منڊو، ٽـُـنڊو، لولهو، لنگڙو، محتاج، ڪاڻو، گونگو، ٻوڙو، بڊي، پنگلو.

2. معذور جو: عذر، ڳوڙهو، لـُـڙڪ، رُوئڻ، اولانڀو، سوال.

3. معذور جي: صدا، زاري، گهر، حاجت، جڏائي، هيڻائي.

معشوق

1. معشوق جا: ماڻا، چاڳَ، سـُـهمان، ناز نخرا، اشارا، غمزا، صاروفا، نياپا، ڀاڪر، سينگار، سلام، سنيها، آر، انگل.

2. معشوق جو: ماڻو، رسامو، سرچڻ، پرچڻ، راز، چاڳ، ناز، نخرو، مـُـرڪڻ، مشڪڻ، حـُـسن، کـِـلڻ، قاصد، رقيب، پيغام، سنيهو، پيار، قرب، هارسينگار، تيل ڦليل، جوڀن، نينهن، سوز، فراق، وڇوڙو، من، گهونگهٽ، گهنڊ، شرمائڻ، موهڻ، نياپو، جفا، ستم، ڇنڻ، ڳنڍڻ، لوڌڻ، ڌڪڻ، ديدار.

3. معشوق جون: ادائون، وصفون، رمزون، رهاڻيون، اُميدون، ڪچهريون، چڙون، چٿرون، نقلون، اهلون، آڪڙون، ڊايون، قربداريون، نظرون.

4. معشوق جي: رَمز، ادا، سونهن، ڌُوتي، مرحبا، جيءُ، رس رهاڻ، ساروڻي، جهوري، آس، اُميد، اُداسائي، البيلائي، وهي، مجلس، دل، جان، وفا، بيوفائي، گهور، گڏجاڻي، ملاقات، لـِـڪ ڇـِـپَ، نظر، ديد، گهنڊي، چڙ، بيرخي، بيپرواهي، مـِـهر.

مقام

1. مقام جو: مجاور، لوڙهو، قبو، پٿر، ڊپ، لوڙهه، پاسو، اُگرو، وڻ، ڪنڊو.

2. مقام جي: قبر، مٽي، تربت، چوڪنڊي، راوتي، ڀر، حد، پاڪائي.

مکڻ

1. مکڻ جا قسم: ماهو، ڳائو، ٻاڪرو، اڇو، ڳاڙهو، پٽڙو، ڪونئرو.

2. مکڻ جو: چاڻو، پنوڙو، ٽيرو، تازو، پاروٿو، رجايو، ڦـُـٽو، دُڪو، رِدو، ساڙهو، لوٽو، سير، اگهه.

3. مکڻ جي: ڏهاڙي، ذري، مـَـکي، تور، ڦـُـٽي.

ملڪ

1. ملڪ (ملڪن جا نالا): عربستان، افغانستان، سلون، ڪوهستان، لاڙ، وچولو، سرو، سنڌ، ايران، ڪيچ، ڪڇ، روهه، مهراڻو، ملير، کائڙ، ويڙهه، سدا، ڍٽ، اُڀو، ونگو، مڪران، ڪشمير، پنجاب، ڀاڳناڙي، بنگال، هاڙهو، لس.

مـُـندَ

1. مـُـند (مـُـندَن جا نالا): بهار، سرءُ، خزان، سيارو، اونهارو، آرهڙ.

2. مند جي: برسات، گرمي، پڇاڙي، بيماري، کنوڻ، وَسَ، بهاري، لـُـڪ.

3. مند جو: مينهن، سيءُ، تپ، بخار، ميوو، ان، جهولو، طوفان، واءُ، وسڪارو، پکي.

منڊي

1. منڊيءَ جا قسم: کيرول، ويڙهه، ورڻو، ڇلو، ميناڪاري، ستٻڙي، سوني، روپي، ڪوڙي، سچي، وينڊو، ڇڪائين، ڇٽڙو.

2. منڊيءَ جو: ڳن، ننگ، هيرو، جڙاءُ، ٻـُـڙو، پائڻ، اوجر، گهڙڻ، ڇڪو، موتي، پٿر.

3. منڊيءَ جي: ٽڪ، گهڙاڻي، لـِـک، ويڪري، سوڙهي، نيشاني، پاتي، سوکڙي، ڳجهارت.

مڻيو

1. مڻيو (مڻين جا نالا): زمرد، ياقوت، ڪوهنور، هيرو، جواهر، ماڻڪ، موتي، دلپاڪ، پارس، مرجان، زمرد، نيلم.

2. مڻئي جو: هار، موتي، ڪنڍلو، ڪنٺو، ٻانگو، وِنڌيو، ڀڳو، سڄو، پوئڻ، مـُـلهه، چمڪو.

3. مڻئي جي: لک، ٽـِـڪَ، سري، تسبيح، قطار، پوتي، اڇائي، ڳاڙهائي، لعلَ.

مئو

1. مئي جا: پارَ، رانڀاڙ، ڄاڻَ، جمعا، ختما، مٽ مائٽ، ڪانڌي.

2. مئي جو: ارمان، ڏک، ماتم، فڪر، ڪانڌپو، روڄ، منجو، دفن، ڪفن، لاشو، جنازو، ٽيجون، ٽيون، ٽيجهو، ختمو، قل، پار، ڄاڻ، ڪانڌي، ترو، غسل، ننگ، پٿر، مقام، ورثو، ترڪو، چاليهو، ٻارهو.

3. مئي جون: ڪيهون، رڙيون، وصيتون.

4. مئي جي: عذرخواهي، ڪـُـني، نماز، فاتحـ*، کٽ، حد، پرچاڻي، ڇاڙ، ماني، اجرڪ، قبر، خيرات، وصيت، ملڪيت، جوڙي.

ميوو

1. ميوو (ميون جا نالا): ڏاڙهون، صوف، انار، ٻير، سنگتڙا، بادام، نارنگيون، گدرا، انب، انگور، ڊاک، ڦاروا، ناسپاتيون، اَنجير، ڪيلا، ڪيوڙا، ليمان، توت، کجيون، کجور، زيتون، ڄمون.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ