در بيان سبب نظم ڪتاب
ڪريجي عشق دي، ڪائي ڪهاڻي،
جو ويندي هي، عمر گُذري وهاڻي(3).
نه مين قابل عقل تي عِلم والا، |
آلَہ دي آس ڪر جوڙيم رِسالا. |
متان ڪم بــٖـيش(4)
دا ڪوئي ڪري عار(5)، |
نقل(1)
عُرفي(2)
ڪريندا مين شرحوار(3). |
ولـٖـي(4)
يڪبار(5)
جاني ڪنهن سَندايا(6)، |
نَهين آکڻ(7)
اُهين دا مين وَلايا(8). |
ڪري خَنديٖ(9)
خُلق توڙي هزاران، |
رهيٖ ياري سلامت نال ياران. |
ڪذب(10)،
ڪاوڙ، خودي، جو خانُ کاسِي، |
پَسند تنهن ڪون اسان ڏا شعر آسِي. |
نهين جنهن ڪون هدايت جام نوشِي، |
ڪريٖ احمق ڪِيوين سو عيب پوشِي. |
قِصا سُڻ يار خوش ٿيسين يَگانـٖـي، |
کاسِن غم غير تي، بَد رنگ بيگانـٖـي. |
ڪَريسِن ياد مخلص، خانِوادٖي(1)، |
قدر ڪيها تِنان(2)،
جي بي بنيادي. |
عُشاقان دا قِصا مذڪور ماضي، |
جُڙيندا مَين ڪريندا روح راضي.
|
پنهون بلوچ تي سسئي برهمڻ، |
اَڙائي عشق ڏونهين مرد، ڪامِڻ(3). |
تِنان دي عشق دا احوال ايوين، |
سُڻائي مَين قصي دي ڳالهه جيوين. |
منجهه بيان برهمڻ جي، جو خواهشمند
واسطي اولاد جي.
بهادر بهت راجا شاهه بهرام، |
برهمڻ ذات آکن آدمي عام.
|
جنگي جنگ دا جنگاور جوان اڻموٽ، |
قلعا قابو بڻايس ڪاڳڙا ڪوٽ. |
زوراور ذات ٻانڀڻ زور قوّت، |
حليمت نال حاڪم پُر مروّت. |
|
دلاور دل قوي پڌرا پهلوان، |
رعيت راڄ دا ناميا نگهبان. |
اُچا عادل اهو نر شير آها، |
عدالت وچ انهين دي ڦير ناها. |
|
هويا نوشيروان مشهور جيوين، |
رکيا بهرام ڀي دستور تيوين. |
ترازو تول تڪ آهس امانت(1)، |
ڪريندا مول(2)
نا ها خس(3)
خيانت. |
|
بهت ممنون ماڻهو، ملڪ آباد، |
ڪريندا(4)
ڪونه ماڻهو ڪوڪ، فرياد. |
جنب ڪافر، برهمڻ شاه بهرام، |
منيدا مول نا ها دين اسلام. |
|
ڪرڻ تعريف ڪافر دي گناهي، |
محابي عدل دي البت مباحي. |
سخي دل، دست دا دولہ، دخالا، |
رکاهس وانگ(1)
حاتم چست چالا. |
|
وجہ ورثي فقيران دي جڙيندا، |
سوالي ڪون نه خالي سو ڇڙيندا. |
مدامي مير، منگتي مل مراسي، |
هزارين اور ذاتين سؤ سناسي. |
|
کڙيان در تي سوين حاضر صفيلان(2)، |
وڄاون خوب ٻيٺي نت نفيلان. |
اُنهان ڪون چا ڪريندا شاه شادان، |
لهن مسڪين ماڻهو لک مرادان. |
|
دنيا دولت عجب اسباب شاهي، |
ڏتي آهي اُنهن ڪون چا اِلاهي. |
مُدا(1)،
موجود رکدا عيش اِملاڪ(2)، |
هڪي ڪيتا فڪر دل شير غمناڪ. |
|
خزاني خرچ رکدا بلند باري، |
مگر ماريا اِهين مشڪل مونجهاري. |
عمر دل خست، خواهشمند آها، |
ڄميا، ڄايا اُهين فرزند ناها، |
|
پيس دل تي فڪر، گهر دوڙ آيا، |
آکيس ميڏي ڳئي برباد مايا. |
کڙا بَرسَر ڪڍي هـٖـي، موت ڪاتِي، |
هميشہ مَين نه هوسان، در حياتِي: |
|
بنان اولاد جو انسانُ هوويٖ، |
دنيا دولت تَنهين دي زيانُ هوويٖ. |
ٿيويٖ نازل جَڏان تنهن تي مَماتي، |
نه پاوِن گهر تَنهين دٖي خويش جهاتِي. |
|
هوون توڙي برادر، سؤٽ، ماسات، |
پَٽيندٖي ڪاڻ ورثي دٖي وڏٖي وات. |
ڪَڍن زلان گهرون، لُچ لوڌِ ٻاهر، |
آکِن ڏٖيوو، ڏَسو، ڪر مال ظاهر. |
|
وَزيران ڪُون وليٖ شَهه رو سُڻايا، |
بِنان اولاد جِيوَڻ هي اجايا. |
هُيا فِڪرات اندر شاهه بهرام، |
نه آويٖ تِل(1)
تَنهن ڪون مُول(2)
آرام. |
|
ٻيٺا ڪر تخت، مسند ڪون پَسيلا(3)، |
نه سُجهدا ڪو ويچاري ڪون وسيلا. |
اَميران عقل والان جوڙ تدبير، |
سُڻائي شاه ڪون ڪُهنــٖـي(4)
ڪنهين پير. |
|
نهين فڪرات چُون ڪنهن سُود پايا، |
ڪرڻ فڪرات، ڪم ابتر اجايا. |
مَتان سڻ سُست ڪوئي ڳالهه بعدمعاش، |
ڪري ڪوتہ نظر تي نال آزمائش. |
|
اُٿي شہ شير، ٿِي هوشيار هردم، |
ڪريسي راس رب العالمين ڪم. |
دِليون جيڪو بندا رب ڪون سنداوي(1)، |
وصل دا جام تنهن ڪون چا پلاوي. |
|
رهو رب دي تسان رايي رضا تي، |
نهين هَلدا حڪم ڪنهن دا قضا تي. |
صبر ڪيتا صحيح سَمجها سِياڻـٖـي، |
نصيحت سُڻ وزيران دي وراڻـٖـي(2). |
|
هوويٖ در پيٽ جنهن ڪون پيڙ(3)
غالب، |
تنهين ڪون يڪ نظر مخدوم طالِب(4). |
نهين اندر شِڪم(5)
اَنّ آب جنهن ڪون(6)، |
نه آويٖ مُول آکيان خواب تنهن ڪون. |
|
گهتيا تعليم تنهن ڪون سرد پاڻي، |
وزيران دي نصيحت سُڻ ڪهاڻِي. |
نه ٿيا بـٖـي غم اَها يا غم اُداسِي،
وتـٖـي دمدم وهَم پُر غم پِياسـٖـي.
در بيان حمل ٿيڻ گهر برهمڻ جي
و تعريف اِلاهي
ٿيس ناگاه هڪ مَحلا حمل نال،
پئي وڃ تنهن پلڪ شہ دي ڪنين ڳال.
هُيا خوش حال حاڪم دل وڌائي، |
هوائي تِير تنهن دا ٿيا تَوائي. |
|
نه ڄاتُس سُود، تاوَڻ(1)
در آبادي، |
جو ٿِيسِي ڪجهه نفعا يا نا مُرادي. |
سَڏائي دم تَنهن سهسين سنگي ساز(2)، |
تنوارن طبل(3)
لايان آڻ آواز. |
|
دَمامي(1)،
دُهل، دَف، وه! چنگ وڄدي، |
تَماشي ڪاڻ ڏيکڻ لوڪ ڀڄدي. |
سَتاران تي سُرندي تُرم(2)
تازي، |
ڪريندي وچ مجالس خوش آوازي. |
|
دُنيا دي در تنهن دم چا پٽائي، |
سِڪايا سِيم، زَر، مُهران لُٽائي. |
ٻُڪان دي نال ٻَہ ٻَہ خلق ميلي، |
وڃن چائِي دنيا اُستاد چيلي. |
|
گداگر جي آهي، ٿي ڳَئي دنيادار، |
رَهيا ها ڪونه اُس جا(3)
ڪو پِنڻهار. |
سِپہ لشڪر سَڀوئي چا سڏايس، |
وجہ معمول هر ڪنهن دا وڌايس. |
|
لَباتي(4)
تي لُنگيان مِليان آمِيران، |
وزيران دي حوالي ٿيان جَگِيران. |
ڪري غلفت پوي جو در پساري، |
هَنجان رت دِيان سِگها سو مرد هاري. |
|
ڏِٺي لک لاڏُ والي مين نِماڻي، |
وتن در در گداگر ٿي ڪُماڻي. |
وڏائي ڪرڻ ڪُوڙا ڪم ڪَچائي، |
فخر هستي اجائي هي اجائي. |
|
بَهُت منظور رب ڪُون هي غريبي، |
صحيح ڄاڻو رسم سُنت حبيبي. |
مَنگي جو در دنيا وچ سَرفرازي، |
ڪري تان سو تواضع مرد غازي. |
|
ڦِٽي ڪر هوڏ، آڪڙ، تي آميري، |
فقيري گهِن، فقيري گهِن، فقيري! |
در بيان تولد شدن سسئي و احوال آن
گذر ڳئي روز رب دي نَو مهيني،
لڳي بهرام ڪون وڃ سانگ(1)
سيني.
جيوين ڀانوين تيوين مالڪ ڪريندا، |
گهي خالي ڀري، گَہ پُر هريندا. |
|
حمل دي جان ٿئي موسوم پوري، |
ڄمي دختر مثل مهتاب نوري. |
شتابون دوڙ دائي وڃ سڻايا، |
سڻڻ سيتي(1)
خبر، شہ سر نوايا. |
|
ڄمي دختر، عمر فرزند منگدا، |
ڪري عاصا هتون مظلوم لنگهدا. |
ندوري ڪون تڏان نڪهير آوي، |
جڏان در دست تنهن ڪون شِير آوي. |
|
ڪري تدبير تي، تقدير خندي، |
نهين اختيار آدمزاد بندي. |
مهيني نحس ناوين ماه ڄائي، |
جو ڪيتي بخت جنهن دي بيوفائي. |
|
جڏان ڄائي، ڳڌي آئي درد سوز، |
نه پڪا طعام، گهر ڪنهن دي تنهين روز. |
نه لاوي ٻال تنهن ڪون دست دائي، |
نه وت نوزاد(1)
ڪون ماءُ ٿڃ پِلائي. |
|
سڻڻ سيتي خلق درسوز ارمان، |
هيا هر ڪنهن همہ هندو مسلمان. |
رهيا تنهن رات سڀڪو شڪم خالي، |
نه آهي نيڪ بد ڪنهن باهه ٻالي. |
|
پيا اندر شهر دي شور گفتا، |
ٿيا بيدار(2)
ظالم شير خفتا(3). |
ڪفاران دي رسم جا ريت آهي، |
ڪنهين مخلوق دي تنهن طرح ناهي. |
|
جنهين دي گهر جڏان جو ٻال ڄاوي، |
اول سامي(4)
سڏاون زود(5)
آوي. |
قرعا(1)
ماري صحيح ڪر سو حسابون، |
ڏسي ٻانڀڻ، سڀوئي ڪڍ ڪتابون. |
|
بلا(2)
برمڻ نڪو در دست لاوي، |
طفل ڪون ڪونه اڳهين ٿڃ پلاوي. |
نجومي ڪون شتابي شہ سڏايا، |
آيا سمي، اَڳون حاضر ٻلهايا. |
|
ڪَهيُس محلي ميڏي ڄائي نياڻي، |
صحيح ڪر ڏيک، جلدي ڏي وراڻي. |
قضا ڪيوين تنهين دي حق لکايا، |
فڪر ميڏا سجايا ڪي اجايا. |
|
سڻا ميڪون، قضا بيشڪ شتابي، |
حڪم هر طور هووي جو ڪتابي. |
اَها پنڊت پڙهيا، پختا، خبردار، |
ٿيا واقف حسابون هر همہ ڪار. |
|
اُهين ڪافر ڪميني مار ڍالا(3)، |
ڏسيندا ڏيک رهزن روءِ ڪسالا. |
حياتي تَون اُنهين هٿ چا، حرامي، |
اَلايا سُخن راجي نال سامي. |
|
اُنهين آکيا شِتابِي شاه تائين؛ |
”نَهين اِس ٻال چُون ڪو سُود، سائين! |
نهين جيوڻ اُهين دي چُون چڱائي، |
خبر سرڪاري ڪون مين سڀ سُڻائي. |
|
ڏهاڙي هڪ اُها ٿيسي رواني، |
مَنيسي مُسلماني، ٿي ديوانِي. |
هِڪو هي تُرڪ، شامي ٻال شاهي، |
پِيُس تنهن دا ڳِچي وچ دام ڦاهِي. |
|
توڙي ٿِيسن اُهيندي زور واهِي، |
نهايت نِڪل ويسِي ڏي سِياهي(1). |
ڪرين اُنهن تي وڏي جي مهرباني، |
ته جيئندي ڪُون بحر وچ ڪر رواني. |
سُڻيا بهرام سڀ مضمون سارا، |
اَکئين چُمون آب آندُس ڀَر شُڪارا. |
رووي مادر مٺي تي پِيُو پيارا، |
نظر آيا عمر جنهن ڪُون اَنڌارا. |
|
سَڏئي اُستي(1)
اُتي آئي شهر دي، |
ڪريندي ڏينهن دا ڪم وچ پهر(2)
دي. |
خبرداران نجاران(3)
تي رکيا ڪم، |
گهڙي صندوق دُختر ڪاڻ تنهن دم. |
|
ملي محنت نجاران ڪُون مزُوري، |
سَڀا، ٻاجهون منگڻ دي طلب پُوري. |
رکي صندوق اندر رات- ڄائِي، |
پَئي ”هَي هَي“، بَشَر هَر وات وائِي. |
|
اُها ساعت خدا خود آپ ڄاڻي، |
نَه ڪنهن دي پيش شالا اَلّہ آڻي. |
بَهُت اولاد سَڀ ڪُون هي پياري، |
وڃي نوزاد ليڪن ويل ماري. |
|
مَنيا ماءُ پِيُو آمر رَبّ دا سَڀوئِي، |
پِيوني دَوڙ دل تي خوفُ ڪوئِي. |
ڪَهَن رو رو طِفل ناحَق نِياڻي، |
وڃي محروم اندر آبُ- پاڻِي. |
|
بهاني ڏاج دي ڪجهه ڏي ڇُڙيجي، |
اُهين دي بعد اُس ڪون چا لُڙهيجي. |
جي ڏيوي رب اُهين ڪون چا حياتِي، |
جو کاوي مال مَيڏا تا مَماتِي. |
|
نه ڪجهه مسڪينُ دا ڪنهن منهن سُهاوي(1)، |
نه ڪو خاني اُهيندي خويش آوي. |
سُڃي دا ڪونه ڪو همراه هووي، |
توڙي جاني جگر دلخواه هووي. |
|
هووِن مفلس ڪَنون بيزار ڀائِي، |
همہ همشِير، هرهڪ ٻال، مائِي. |
پِيا بهرام ڪُون دِل وچ ارادا، |
جِوائي جي اُهِين ڪون رب مبادا. |
|
ڏيوان اُس ڪُون دنيا، مرجانُ، موتي، |
وڃي ڳَلهار جوهردار پوَتِي. |
آمُر ڪِيتَس سَڀا صندوقُ ساري، |
ڪِيتاني ڀَر خزاني نال باري. |
|
مُجّرد(1)
جو رهي صندوق خالي، |
سَڀا جَڙ، جوڙ ڇوڙي، نالي مالِي. |
سَرخ ياقوت، دُر گوهر سِراندي(2)، |
رَکِي مادر- پِدر پاسي پِراندي(3). |
|
نه ليکا ڪر ڏِتوني مال اُس ڪُون، |
جواهر جال(4)،
موتي لعل اُس ڪُون. |
آهَن اُستاد ڪاريگر سِياڻي، |
تِنان پَرَ(1)
پُخت ڪِيتي نال ناڻي. |
|
ڪيتاني خام محڪم، چا دَري مار(2)، |
جُدا ڪيتِي خدا، ما- پِيُو ڪَنُون ڌار. |
مَنگَل دي روز ڪِيتِي رب روانِي، |
مهيني مُنڍ جماد الماه ثانِي. |
|
مواجب دار(3)
ماڻهو، در دي دائِي، |
بِلاشڪ ٿي بحر وچ اُڇل آئِي. |
انڌاري وچ طِفل ڪون جال(4)
آئِي، |
هويا تُرها ڏُکاندا لُڙهه توائِي(5). |
|
ڪري داؤر جَنهين دا آپ بيداد، |
ڏيوي ڪنهن ڪون خدا بِن دانهن فرياد. |
خدا صاحب ڪري جي بي نيازي، |
نَهين اگهدي ڪنهين دي آهَ آزي. |
|
اَندَر آڙَهه خليل الله گهَرايس، |
نَبي ناحق زَڪريا چا چِرايُس. |
مِصر وچ ماه يُوسف وڃ وِڪاڻا، |
مَڇي کاڌا نَبِي يونس نماڻا. |
|
اِمامان نال رب ڪِيوين ڪرايا، |
سڳوريان ساٿ سڀ ناحَق مَرايا. |
هميشہ هي هِڪو حاڪم سدائي، |
ڪِنان ڪُون وصل هي ڪنهن ڪون جدائي. |
|
قضا تقدير دي هر لوڪُ لوڙي، |
ڪنون تنهين دي بشر منهن ڪون موڙي. |
(4)
ڪم بيش= گهٽ وڌائي، ڀل چوڪ.
(5)
عار= عيب. ڪري عار= عار ڪري، عيبجوئي ڪري.
(6)
سندايا= ستايا، ستايو، مجبور ڪيو.
(8)
ولايا= ورايو، موٽايو.
(9)
خندي= خندا، کلون، ٽوڪون.
(1)
خانوادي= خانوادا، ڀلا ماڻهو.
(1)
ترازو............. امانت= اهڙي پوري پوري
ڪندو هو، جو ڄڻ ترازوءَ ۾ توري ڪندو هو.
(4)
ڪريندا ناها= نه ڪندو هو.
(4)
ڪهني= جهوني، ڪراڙي، پير مرد.
(1)
سنداوي= ستائي، ٻاڏائي.
(4)
تنهين .............. طالب= انهيءَ جي نظر ۾،
سائين ۽ ٻانهون برابر آهن.
(6)
نهين......... جنهن ڪون= جنهن کي پيٽ ۾ بک
هوندي، تنهن کي ننڊ نه ايندي.
(1)
تاوڻ= تاوان، ٽوٽو، نقصان.
(2)
سنگي ساز= سنگيت جا ساز.
(1)
دمامي= دماما، دهل، نغارا.
(1)
قرعا= ڪُڻو، ڍارو. فال.
(1)
سياهي= ڪارنهن، داغ يعني گلا.
(2)
چا دري مار= کڻي دري بند ڪيائون.
(5)
هويا لڙهه توائي= لڙهي روانو ٿيو.
|