|
ٻيلڻَ
ٻيلڻ خاص طرح اتر سنڌ ۽ اولهه طرف ڪاڇي وارن جو لوڪ گيت آهي. نظم جي نموني ۽
مضمون جي لحاظ کان ”عام روايتي لولي“ سان ملندڙ
آهي. البت ٻنهي جي آلاپڻ ۾ فرق آهي. ٻيلڻ ”ٻن
مصرعن وارو“ نظم آهي، جنهن جي ٻيءَ مصرع کي
لاهڻيءَ وقت ٻيو دفعو يا ٻيليندا، آلاپيندا، جنهن
ڪري ئي غالباً هن تي ٻيلڻ نالو پيو آهي.
هيءُ گيت مرد توڙي زالون جدا جدا موقعن تي آلاپين: زالون اڪثر ”پيرُن“ جي
موسم ۾، جڏهن ٽولا ڪري جهنگ ۾ پيرون چونڊڻ وڃن ۽
مرد اڪثر اَسر مهل اُٺ لڏڻ وقت، يا راتين جو سفر
ڪندي سـُـر سان آلاپين - ڳائيندا ته پهرينءَ مصرع
کي مٿي ڇڪ ڏيئي کڻندا، جنهن کي ”اولاڻي“ يا
”اوٺاڻي“ چون، ۽ ٻيءَ مصرع ۾ آواز کي مٿان هيٺ
لاهيندا، جنهن کي ”لاهڻي“ چون هيءُ گيت اڪثر هر
فرد اڪيلي سر جدا آلاپيندو آهي.
هن گيت ۾ ”عام روايتي لولين“ وارو ساڳيو مضمون سمايل آهي، يعني ته عورت جي
طرفان محبت جو اظهار، وڇوڙي جا ورلاپ ۽ ملاقات جو
انتظار وغيره. هيءُ گيت فقط سرائڪي ٻوليءَ ۾ آهي.
(1)
ٻيلڻ وي هـُـڻ تـَـيڏي ٻيلڻ ٻيٺي ڳاوي،
رمزان دِي مارِي، ڪهـِـڙي ٻارڙي چاوي -
ٻيلڻ وو...
پـِـيلـُـون چـُـونڊيندي مين ويڙهه وڃايا،
شاباس اُنهان سهيليان ڪون، جـِـنهان لـَـڙهه لڳايا
-
ٻيلڻ وو...
پـَـڪي نـِـي پـِـيلـُـون، لـُـڏ لـَـٿيان نـِـي لامان،
تئين نه ماريا، ماريا تـَـيڏي سلامان -
ٻيلڻ وو...
پـِـيلـُـون چـُـونڊيندي ڪـِـرپـَـئـِـي آن ڇان تي،
بوڇڻ سهڻل دا، ڇڪ گهـَـتيندِي آن هان تي -
ٻيلڻ وو...
سهڻل ميڏي دِي ڪائي وَڏڙِي وڏائي،
ڏُون هٿ پٽڪا، پيرين جـُـتي پـَـرائي -
ٻيلڻ وو...
درياء دي اُتون کڙا نوان جو پـُـل اي،
ڍولڻ ميڏا اِيوين، جيوين باغان وچ گل اي -
ٻيلڻ وو...
ڍولڻ ميڏا، نهين اَدلا ڪو گدلا،
سوان وچ سهڻا، جيوين کنوڻ دا تجلا -
ٻيلڻ وو...
اکئين تيڏي وچ ڪجل هي گـَـجدا،
تيڏا مٽ شاني، ميڪون نهين ڪوئي سـُـجهدا،
ٻيلڻ وو...
سڄڻ ميڏي دِي عجب دِي ٽور اي،
سينگئين داسهڻا، پکئين وچ مور اي -
ٻيلڻ وو...
لاڻا نماڻا! تيڏي پاڙ هي پراڻي،
ڍولڻ ميڏا، جيها موتي دي داڻـِـي -
ٻيلڻ وو...
(2)
لـَـڏيندي جو گلا، جـَـتين ڪيتي صلاح اي،
اُٿاهين چا لاهيو، جـِـٿان گـَـلي دا گاهه اي...
لـَـڏيئي جو گـَـلا، وڃ لـَـٿـَـئين دادو،
کـَـٽيا لڳـُـئي مـِـٺا، مـَـين آن اِٿان قابو...
لـَـڏيـُـئي جو گـَـلا، ڪيتئي مهڙ مـَـلهي دا،
سڄڻ ميڏا ويکو سلحدار گلي دا...
لڏيئي جو گلا، مـُـهڙ ڪيتوئي ڪالا،
ٻول پـِـليسان، ڀلي آوي سيالا...
لڏيندئين ني گلي، تسان ڪهڙي چڱائي اي،
اکئين دي اوجاڳي، پيين پيڙ مچائي اي...
لڏيئي جو گلا، لڏ لاٿئي ني ”سيتان“ ،
ماني نهين وڻندي، ٻيٺي ڏيوان ڳيتان...
لڏيئي جو گلا، ڪيتئي مـُـهڙ پـَـٽولا،
سانجهي دي ويلي ڇـِـڪ گهـَـتيـُـم کٽولا...
لڏيئي جو گلا، لڏ ڪيـِـتئي واڻ دا،
سڳيان ڳڌي آوين، شهرئي ”سيواڻ“ دا...
لڏيئي جو گلا، گلي ماري قطار اي،
ڏيکدي مين کڙي آن، اڳون قربدار اي...
لڏيئي جو گلا، لڏي لٿي ني ”شال“ اي،
گهول گهتيسان مئن تيڏي پنڌ ڪشالي...
لڏيئي جو گلا، لڏ لاٿئي آهوڙي،
ڦـِـر ڦـِـر ڏيکدي آن، سڄڻ ويندا اي وڇوڙي...
لڏيا جو ويندئين، لڏ ڏيندائين لوڙهي،
اکين رت رونديان، ڳل پوندي ني ڳوڙهي...
لڏيئي جو گلا، مهڙ ڪيتوئي ني ماڙا،
ميڪيون وساريئي، مٺا ڪيتوئي ني ڀاڙا...
گلا ڀي لڏيا، مهڙ وَيندائي جو کڙدا،
موڙ تون مهاران، سج ويندئي جو لڙدا...
اڃان هـُـڻ آيون ني، وَل ويندائين سنجهوڙي،
تيڪون مـِـٺي ڏوڪڙ، اسان ڪون ماريا وڇوڙي...
گلا ڀي لڏيندئين، تيڪون ڪيهي چڱائـِـي،
اکيان دا اوجاڳا، پيران پـِـڙا مچائي...
رُٺا جو ويندئين، نهين ڏيندا وَلدِي،
رورو ڪران رِيهان، دل نماڻي اي ڳـَـلدي...
ويندا جو پئين، ڳڌي آوين خرما،
ڏَندين دِي سرخي، اکئين دا سرما...
ويندا جو پئين، ڳڌي آوين ڏاڙهون،
آپ نهين آوندا، مـُـنجدا هي ماڻهو...
گهـُـل گهـُـل واچڙي، تيڪون گهلڻ نه ڏيسان،
پير سهڻل دي تيڪون لـَـٽڻ نه ڏيسان...
(3)
مهري جو والا، تيڏي مهري ڪون جهـُـل اي،
تيڏا ته مهري، ميڏِي جـُـتي دا مـُـلهه اي...
مهري جو والا، تيڏي مهري ڪون جهـُـل اي،
سهڻل دا چولا، تيڏي مهري دا مـُـلهه اي...
مهري جو والا، ميڪون ٻيلهه چڙهاوين،
ساٿؤن گـُـتي آن، ميڪون ساٿ ملاوين...
وَڳڙي جو والا! تيڏيان ڏاچيان موران،
واڳ اُنهان دي جيوين پٽ ديان ڏوران...
نيلي جو والا، ميڪون ٻيلهه چڙهاوين،
امانت پرائي آن، ميڪون هٿڙا نه لاوين...
گهوڙا جو تيڏا، ان کاوي نه داڻا،
ماس ڪـَـپُ ڇوڙيئي، هـُـڻ هڏ اي وڪاڻا...
هرڻا ڀٽارا، تيڪون روپـِـي اي لاٽـِـي،
موڙ مهاران، گهـِـن وطن ديان واٽين...
گـَـلي والي دي ڪـِـٿون ڊَهه پـَـئي ٻوري،
هٿين ڇان ڪريندي، اُس پوندي زور اي...
گلي والي دا ڪٿون ڊَهه پوندا ٽوڙها،
چا پـُـڄاوان تنهن ڪون، گهتي ويندا وڇوڙا...
ڪالي جو ٻڪري، جنهن دا نالا اي ليليٰ،
الله ڪريسـِـي پرديسيان دا ميلا...
مهري جو والا، تيڏي مهري ڪو تنگ اي
تون ئـِـي شهزادي، تيڏا ڍولڻ پتنگ اي...
مهري جو والا، تيڏي مهري ڪون کيس اي،
اُڀي دا سڄڻ، جنهن ڪون لـَـمي دا ويس اي...
اهريان ني ٻڪريان، مـُـهڙ والي ڪون ڳانـِـي،
ڳانـِـي نه ڇوڙين، ميڏي سانول دي نشاني...
اهريان ني ٻڪريان، مـُـهڙ والي ڪون ڳانـِـي،
الله کـَـوئيسـِـي سهڻل دي هٿين دِي ماني...
اهريان ني ٻڪريان، مهڙ والي ڪونَ چـِـڙي اي،
ڪر گهن ڳالهـِـين، ميڏي سنگت کڙي اي...
سهڻل دي گهوڙي ڪون اَن نهين داڻا،
سـِـر ڪران صدقي، بازو بند وڪاڻا...
گلي واليان دي مين ماءُ نه ماسي،
پـُـٽ نـِـي پـَـرائي، هـِـن الله راسي...
(4)
پار دريائون سهڻل پوکئي نـِـي ليمي،
ڏينهن ڳڻيندي ميڪون لنگهه ڳئي مهيني...
پار دريائون ڪائي چـِـٽڙي مسيت اي،
پڙهه گهن نماز، ول ملڻ نصيب اي...
واهي دي پارون، لـَـس پڪيان ني جـُـوارين،
هيڪر تان مـِـلسون، توڙي چمڪن تلوارين...
پار دريائون هاري هل ڪـَـهيندي،
سونيان پنجاليان، موتـِـي ٻج ڇٽيندي...
پار دريائون ڪوئي ميندي دا ٻوٽا،
عشق ڍولڻ دا، جيوين پينگهان دا جهوٽا...
(5)
ڇـَـنڊڻ سونهاري! تيـَـڏي گهيڙ اڻانگي،
تـِـلڙيان ڏي چڙهسان، سهڻل دي سانگي...
ڇنڊڻ سونهاري! تيڏيان ساوِيان هـِـن ڇـَـٻران،
آندي هـِـن ڪاڇيلي، ڏيسن خير ديان خبران...
ڇنڊڻ دي ڪپ تي ڪيها جو هـُـل اي،
سڄڻ ميڏا ايوين، جيوين پـٻڻ دا گل اي...
ڇنڊڻ دي ڪپ تي ڪوئي اَنبين دا باغ اي،
سيالي دي ڪـَـڻـِـي ساڏا تيل مـُـساڳ اي...
ڇنڊڻ سونهاري! تيڏي ڪپر پـُـراڻي،
ڏيک ڏيک ٿڪي آن، ڪڏان آسن اباڻي...
ڇنڊڻ سونهاريّ! تيڏي ڪـَـڙهي پـُـراڻـِـي،
ڪڏان آسن پيڪي، روندي نياڻي نماڻـِـي...
(6)
وَهندي ني واهي، پاڻي ڏيندِيان نـِـيل ڪون،
آپ هي البيلا، ٽـِـڪا ڏيندا اصيل ڪون...
وهندي ني واهي، لـُـڙهه پوندي ني داسي،
قولين دا ڪوڙا، رڳا ڏيندا دلاسي...
وهندي ني واهي، پاڻي ڏينديان ڀنگ ڪون،
هيڪر وڃ مـِـلسان، مين دل دي بند ڪون...
وهندي نـِـي واهي، پاڻي پـِـيندي ني چيهي،
ڪرو دعائين جيڏيان! ميڏا سهڻل جيوي...
وهندي نـِـي واهي، وهه پوندي وهوليان،
سهڻيان ني ڄـُـلديان، ڪر ڪر ٽوليان...
کوهه تيڏي تي ڪوئي گـِـرڻي دا چـِـڪاٽ اي،
عشق سڄڻ دا، جيوين لؤڻي دِي چـَـماٽ اي...
کوهه تيڏي تي ڪوئي حوض نماڻي،
اسان ڪون مار، ڪٿون ڀري ويندائين پاڻي...
کڙي آن جو کوهه تي، اهو آندا ڪير اي،
الله نه ڀـُـلـَـيسي، ميڏي سـُـهڻل دا ڀير اي...
پاڻي ڀريندي، ميڏي چيلهه رنجاڻي،
ول نه ڀريسان، تيڏي کوهه تون پاڻي...
لونگان دي کـُـهـِـي، ڳل ڦوٽان دا ٻوڪا،
عشقان دي ماري اَن، ميڏا در در هوڪا...
کڙي آن کوهه تي، ميڪون توڏي پـِـلا ڏي،
قولين دا ڪـُـوڙا، ميڪون ڇـَـلڙا وَلا ڏي...
کڙي آن کوهه تي، ڪيـِـتـِـي هٿ مهاران،
قولين دا ڪوڙا، ميڪون ڏي نه مياران...
چاتم جو دلا، هـُـڻ ٽـُـري آن نـَـئين تي،
سـِـگهي وَلين سنهڙا، نه ته ميار اي تـَـئين تي...
چاتم جو دلا، ڊُڪ پـُـڳي آن ٽولـِـي،
مـِـهڻي ته سهڻل دي، چا ٻيٺي آن جهولي...
چاتم جو گهـَـڙي، هڻ ٽـُـري آن تلاءَ تي،
کڙدي کڙڳئي آن، تيڏي مٺڙي آلا تي...
چاتم جو گهڙي، پاڻي ڏتم گلاب ڪون،
روز ڏندڻ مين ڀن ڏيندي آن نواب ڪون...
(7)
وٽيم جو ڌاڳا، وٽ گهتيم دعا ڪو،
هڪا سـُـڌ تيڪون، ٻي اي خدا ڪون...
اڇا جو قبا، جنهن دي چوٽي اي ڊُولـِـي،
عشق اُهي ڪماوَن، جنهان موت قبولي...
اُچي جو ماڙي، جنهن دا چؤنڪ چـَـنڻ دا،
عشق اي مهانگا، نهـِـين غـُـربا دي گهنڻ دا...
گهـُـلدي ني گهولي، گهـُـل مريندن زيلان،
سارا لوڪ ڪري نندران، اسان تيڏيان دليلان...
رڙدي اي راوِي، رڙ مريندي ناري،
ٻول ڀـُـليـَـسان جڏان، رب ميڪون ماري...
وَڄُ ڀي چـَـڙا، تيڪون هڏي دي لار اي،
وڄڻ دي ڪنون ياد پوندي تنوار اي...
”نـَـلـِـي“ دي نئين تي ٻـَـهندي ني ڪاسائي،
امر الاهي، لڳي دل چا ڦاسائي...
مـِـٺي محبت وچ، شالا پووي نه گهاري،
ناتا پريت دا ٽوڙڻ هي لوڪان وچ خواري...
ڏينديان جو سـَـهيليان، مـِـل ميڪون مهڻي،
سهڻا! تيڏي ڪارڻ پـَـئي سڀ ميڪون سهڻي...
مين ته جيوان، ميڏا ڍولڻ بي جيوي،
ٻيا اُهو جيوي، جيڪو قاصد ٿيوي...
سڄڻ وِڇوڙئي ٿيا ڏوجها ڏينهن اي،
اکيان رت رونديان، جيوين سانوڻ دا مينهن اي...
تيڏِي تين ميڏِي اڇان ڏندا دي پريت اي،
ميڪون خبر نهين، تيڏِي رسڻ دي ريت اي...
آندا جو ويندا، ڏي لنگهندا اي، پاسي،
ٻـَـهڻ دي ڍولڻ! ڪوڙي ڏيندئين دلاسي...
لال جو چرخا، گهن ٻيٺي آن ٽانوين،
ڏکان ديان پـُـوڻيان، لـُـٽ ڏِتيان ني ڪانوين...
تون نه پـَـليسـِـين، ميڪون الله پـَـليسـِـي،
اساڏيان مرادان ”پنجا پير“ پـُـڄيسي...
چڙهه تان منجڻ تي، مين واڻ وٽيندي،
ٽـُـٽڙيين دِليين دي ٻيٺـِـي ٽوٽي ڳنڍيندي...
(8)
در جو تيڏي تي، ڪائي سون دي ڄال اي،
مين نه سڃاڻا، ڪوئي سنهڙي دا ٻال اي...
در جو تيڏي تي، مين نوڪر کڙيسان،
ٻول جو مهينا، در ڇوڙ نه ويسان...
در جو تيڏي تي، ڪائي ڄالڙي نماڻي،
ڪر گهـِـن ڳالهين، ويندي رات ولهاڻي...
در جو تيڏي تي ڪوئي ڪنڊيان دا کوڙا،
الله مـِـليسـِـي، ٿيسان جاني نال جوڙا...
در جو تيڏي تي ڪوئي ڪنڊڙا نشان اي،
آندئين اَويلا، واهـِـي تيڏا قرآن اي...
در جو تيڏي تي ڪوئي ساوا اَڪ اي،
ڍولڻ ميڏا سڄي ويڙهي دا نڪ اي...
در ته تيڏي تي ڪوئي ڪوٽ ڪـَـلـِـي دا،
ايوين ڇـِـن ڇوڙيئي، جيوين ڪک ڳلي دا...
در ڍولڻ دي، ساوا سـَـرينهن هي،
اکيان ايوين وسديان، جيوين سانوڻ دا مينهن هي...
(9)
”ڪاڇي“ دي ڪناري، ڪوئي ’ٽڳڙان‘ دا ڳوٺ اي،
اُٿان ميڏا وارث، سهڻا جيها گهوٽ اي...
”ڪاڇي“ دي ڪناري، جٿان کڙا اڪ اي،
آسين اُٿان جاني، ملڻ دي پڪ اي...
”ڪاڇي“ دي ڪناري ڪنون، وهندي ني ڍوري،
ڍولڻ نهين ملدا، هـُـڻ اسان ڪنون زور اي...
”مزار“ دي شهر شالا وڃي نا ڪوئي،
دل ايوين ڦاٿي، جيوين ڪني وچ ڏوئي...
”ناري ڍوري“ دي شهر ٻـِـلدي ني گولي،
متان دل لوين ڏينهن لنگهي هـِـن ٿولي
”ڄام دي ٽنڊي“ دا آيوني خط وي،
متان دل لوڙهين، باقي ڏينهن هـِـن سـَـت وي...
”ڪـَـڪـَـڙ“ سونهاري وچ ساڳ سـَـرنهن دا،
رات ڇهه ماهي، ڏينهن لنگهيا ورهيه دا...
(10)
پـَـٽ دا چولا، ميڪون پاوڻ نهين ڏيندي،
ويڙهي تيڏي ميڪون آوڻ نهين ڏيندي...
ساوا جو چولا، ڌو گهتيم ڦوڳان تي،
ول ول مين آندِئيان اُٺان دي جهوڪان تي...
چڪني دا چولا، ڳل لونگان دا هار اي،
ڪلمان اساڏا شاهد، سهڻل سلحدار اي...
سوهي دا چولا، ميڪون پاوڻ نهين ڏيندي،
ويڙهي تساڏي، ميڪون آوڻ نهين ڏيندي...
سيتم جو چولا، پـَـٽ ماريم صدر دا،
ياري نه ٽوڙين ها، ڌڪ ڏتئي قبر دا...
سـُـوهي دا چولا، پا گهمان وچ ويڙهي،
مدعي ايوين ساڙان، جيوين ٿوٻي تي ٻيڙي...
گـِـيگم دا چولا ميڪون سيني نه سهاوي،
گهنا ڏيوين ٻانهي، کڙي اڳـُـوان ڪـُـماوي...
(11)
گهـُـوڪ وي ڳيرا، رب خير ڪريسي،
وڇڙئي مارو، ميڪون رب مـِـيلسـِـي...
گهـُـوڪ وي ڳيرا، سانوڻ مهينائي،
ڪيوين جو گهـُـوڪان، مند ملڻ دي آئي...
گهـُـوڪ وي ڳيرا، تيڏي چهنب سوناري،
تين نهين ماريا، مارِي اکيان ڪٽاري...
گهـُـوڪ نه ڳيرا، تيڏي ڳچي وچ ٽوڙها،
پـِـٽ تون انهان ڪون، جنهان گهتيا وڇوڙا...
گهوڪ نه ڳيرا، سهڻل دا اي ديرا،
عشقان دا جهيڙا، ڪري ڪير نبيرا...
اُڏريي ني ڳيري، ٻيٺي وڻ دي چوٽي...
قسم اي تيڪون، سڄڻ رکين نا دل کوٽي...
ڀونڪ نه ڪتا، تيڪون ڪيها گمان اي،
اسان پرديسي، ساڏا ملڪ ملتان اي...
(12)
تتي ني ٿوٻي، مـَـل گهتيم ڪوڪـِـي،
هٿان دي ڇلڙي، لاهي ويندي ني جوڳـِـي...
تتـِـي ني ٿوٻـِـي، مل گهتيم پيڙا،
هڪ ڏک تيڏا، ڏوجها گهر دا جهيڙا...
تتي ني ٿوٻي، مل گهتيم جو پيڙا،
ڦلنگي دي صاحبي رنان ڪرينديان جهيڙا...
ٻوڙ پلي دا ڪڍ ٻيٺي اَن ڇان تي،
کاوان ڪيوين جو چڙهيا گرهه هان تي...
چاڙهي مين ڪـُـني، داغ ڏتم بصل دا،
ميڏيان تئين نال لاوان، لکيان روز ازل دا...
(13)
اُڀي جو کڙي آن، ماڻهو آندي ني ويندي،
پڇ پڇ ٿڪي آن، تيڏا ڏس نهين ڏيندي...
اُڀي جو کڙي آن، اوٽ نهين اولا،
تپ ڳـَـئي ڌرتي، لڳي لـُـک لـُـک جهولا...
اُڀي دي ڪڪري، لمي دا مينهن اي،
هڪ سڪ، ڏوجها ماريا تيڏي نينهن اي...
ڀريا جو تارا، تارا ڏينهن والا،
اُٿ ميڏا سائين، گهـِـن رب دا هـُـڻ نالا...
اُڀريائي چنڊڙا، تيڪون عالم ڀي ڏيکي،
ڍولڻ پنڌيڙو، ويندا ڪهڙي ليکي...
اُڀي دا پکي، ڪوئي لاڙ سـِـيڌاڻا،
ديس وَسئن ميڏا موتي داڻا...
ڪالي ڪالي ڪڪري، اُٺا اُٺا مينهن اي،
وڃ نه تون ڪاڇي، نوان لڳا نينهن اي...
وسدي ني مينهڙي، وس ٿيندي ني ٽوڀي،
ڏوا مـُـنجين ماڻهو، اسان هلين وچ سوگهي...
ٻوڏ مـُـٺي آئي، جنهن گهتيو ني وڇوڙي،
الله مـِـلـَـيسـِـي شالا، ٿيسون سـَـجوڙي...
الله تيڪون آندا، ميڏي آزي َاگهاڻي،
ڪر گهن ڳالهين، ويندي رات وهاڻي...
الله ڪريسي رَلمـَـل جو ٻهسون،
پاڙي پرڏيهي دي سدا خوش رهسون...
ڏٺا جو مهينا، هـُـڻ آئي عيد اي،
ڪڏان آسين ٻاٻل، ڏيک ٿڪـِـي ميڏي ديد اي...
ڍولڻ جو آسين، ڪيوين اُهن نال ملسان،
ٻـِـئي سڀ ملسن، مين کڙي اُٿان کـِـلسان...
---------
|
