|
18 – فاع فعولن فاع فعولن
تاج بلوچ
ياد ڪري مخمور نگاهون
|
فاع |
فعولن |
فاع |
فعولن |
|
ياد |
ڪري مخ |
مور |
نگاهو |
|
اثرم |
سالم |
اثرم |
سالم |
مٿين تقطيع ۾ نگاهون جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
19 – فعلن فاع فعول فعولان
لهه تون سار سنڀار سگهو يار
|
فعلن |
فاع |
فعول |
فعولان |
|
لهه تو |
سار |
سڀار |
سگهو يار |
|
اثلم |
اثرم |
مقبوض |
مسبغ |
مٿين تقطيع ۾ تون ۽ سنڀار جا نون شمار نه ڪيا ويا
آهن.
20 – فعلن فعلن فاع فعولان
منهنجو آهي يار دغا باز
|
فعلن |
فعلن |
فاع |
فعولان |
|
مهجو |
ااهي |
يار |
دغاباز |
|
اثلم |
اثلم |
اثرم |
مسبغ |
مٿين تقطيع ۾ منهنجو جا ٻئي نون شمار نه ڪيا ويا
آهن.
21 – فعلن فعلن فعلن فعلان
سردارِ بزمِ غم مان يار
|
فعلن |
فعلن |
فعلن |
فعلان |
|
سردا |
ري بز |
مي غم |
ما يار |
|
اثلم |
اثلم |
اثلم |
اثلم مسبغ |
مٿين تقطيع ۾ مان جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي. ۽
سردار جي ر ۽ بزم جي م کي ايترو وڌائي پڙهيو ويو
جو سرداري ۽ بزمي جو آواز ڏنائين.
22 – فعلن فاع فعولن فعلان
جان و مال فدا ڪر هر وقت
|
فعلن |
فاع |
فعولن |
فعلان |
|
جانو |
مال |
فدا ڪر |
هر وقت |
|
اثلم |
اثرم |
سالم |
اثلم مسبغ |
23 – فاع فعولن فعلن فعلان
يار سراپا آفتِ جان ڄاڻ
|
فاع |
فعولن |
فعلن |
فعلان |
|
يار |
سراپا |
اافت |
جا ڄاڻ |
|
اثرم |
سالم |
اثلم |
اثلم مسبغ |
مٿين تقطيع ۾ جان جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
24 – فاع فعول فعولن فعلان
شڪر گذار ٿيس تنهنجو يار
|
فاع |
فعول |
فعولن |
فعلان |
|
شڪر |
گذار |
ٿيس تهـ |
جو يار |
|
اثرم |
مقبوض |
سالم |
اثلم مسبغ |
مٿين تقطيع ۾ تنهنجو جا ٻئي نون شمار نه ڪيا ويا
آهن.
25 – فاع فعول فعول فعولان
شال نصيب وصال ٿئي يار
|
فاع |
فعول |
فعول |
فعولان |
|
شال |
نصيب |
وصال |
ٿئي يار |
|
اثرم |
مقبوض |
مقبوض |
مسبغ |
26 – فاع فعولن فاع فعولان
دير نه ڪر ڏي يار ڀري جام
|
فاع |
فعولن |
فاع |
فعولان |
|
دير |
نه ڪري ڏي |
يار |
ڀري جام |
|
اثرم |
سالم |
اثرم |
مسبغ |
27 – فعلن فاع فعول فعول
آيو يار ٿيو ته وصال
|
فعلن |
فاع |
فعول |
فعول |
|
ا ا يو |
يار |
ٿيو ته |
وصال |
|
اثلم |
اثرم |
مقبوض |
مقبوض |
28 – فعلن فعلن فاع فعول
رهندو تنهنجو ياد پيار
|
فعلن |
فعلن |
فاع |
فعول |
|
رهدو |
تهجو |
ياد |
پيار |
|
اثلم |
اثلم |
اثرم |
مقبوض |
مٿين تقطيع ۾ رهندو ۽ تنهنجو جا ٻئي نون شمار نه
ڪيا ويا آهن.
29 – فعلن فعلن فعلن فاع.
نظر سنڌي
گذري ويندي ڪاري رات
|
فعلن |
فعلن |
فعلن |
فاع |
|
گذري |
ويدي |
ڪاري |
رات |
|
اثلم |
اثلم |
ثلم |
اثرم |
مٿين تقطيع ۾ ويندي جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
30 – فعلن فاع فعولن فاع.
منهنجي سار سگهو لهه يار
|
فعلن |
فاع |
فعولن |
فاع |
|
مهجي |
سار |
سگهو لهه |
يار |
|
اثلم |
اثرم |
سالم |
اثلم |
مٿين تقطيع ۾ منهنجي جا ٻئي نون شمار نه ڪيا ويا
آهن.
31 – فاع فعولن فعلن فاع.
استاد بخاري
ڪير ٻڌي پنهنجا پيغام
|
فاع |
فعولن |
فعلن |
فاع |
|
ڪير |
ٻڌي پهه |
جا پي |
غام |
|
اثرم |
سالم |
اثلم |
اثرم |
مٿين تقطيع ۾ پنهنجا جا ٻئي نون شمار نه ڪيا ويا
آهن.
32 – فاع فعول فعولن فاع.
چشم نگار فسون پرداز
|
فاع |
فعول |
فعولن |
فاع |
|
چشم |
نگار |
فسو پر |
داز |
|
اثرم |
مقبوض |
سالم |
اثرم |
مٿين تقطيع ۾ فسون جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
33 – فاع فعول فعول فعول.
ماه تمام مثال جمال
|
فاع |
فعول |
فعول |
فعول |
|
ماهه |
تمام |
مثال |
جمال |
|
اثرم |
مقبوض |
مقبوض |
مقبوض |
34 – فاع فعولن فاع فعول.
يار ڏئي ويو درد فراق
|
فاع |
فعولن |
فاع |
فعول |
|
يار |
ڏئي وو |
درد |
فراق |
|
اثرم |
سالم |
اثرم |
مقبوض |
مٿين تقطيع ۾ ويو جي ي شمار نه ڪئي وئي آهي.
35 – فعلن فاع فعول فعل.
مونکي جام پيار اچي
|
فعلن |
فاع |
فعول |
فعل |
|
موکي |
جام |
پيار |
اچي |
|
اثلم |
اثرم |
مقبوض |
محذوف |
مٿين تقطيع ۾ مونکي جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
36 – فعلن فعلن فاع فعل.
زلف و رخ آ شام و سحر
|
فعلن |
فعلن |
فاع |
فعل |
|
زلفو |
رخ ا ا |
شام |
سحر |
|
اثلم |
اثلم |
اثرم |
محذوف |
37 – فعلن فعلن فعلن فع.
ماهِ ڪامل هنجو رخ
|
فعلن |
فعلن |
فعلن |
فع |
|
ماهي |
ڪامل |
هنجو |
رخ |
|
اثلم |
اثلم |
اثلم |
ابتر |
38 – فعلن فاع فعلن فع
چهرو يار سندو روشن
|
فعلن |
فاع |
فعولن |
فع |
|
چهرو |
يار |
سدو رو |
شن |
|
اثلم |
اثرم |
سالم |
ابتر |
مٿئين تقطيع ۾ سندو جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
39 – فاع فعولن فعلن فع.
يار کلي سر ڏسندي اڄ
|
فاع |
فعولن |
فعلن |
فع |
|
يار |
کلي سر |
ڏسدي |
اڄ |
|
اثرم |
سالم |
اثلم |
ابتر |
مٿئين تقطيع ۾ ڏسندي جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
40 – فاع فعول فعولن فع.
تيغ نگهه ته ڏسي هنجي
|
فاع |
فعول |
فعولن |
فع |
|
تيغ |
نگهه ته |
ڏسي هن |
جي |
|
اثرم |
مقبوض |
سالم |
ابتر |
41 – فاع فعول فعول فعل.
شال نصيب پيار ٿئي
|
فاع |
فعول |
فعول |
فعل |
|
شال |
نصيب |
پيار |
ٿئي |
|
اثرم |
مقبوض |
مقبوض |
محذوف |
42 – فاع فعولن فاع فعل.
تنهنجي ڪدورت سنگدلي
|
فاع |
فعولن |
فاع |
فعل |
|
تهجـ |
ڪدورت |
سنگ |
دلي |
|
اثرم |
سالم |
اثرم |
محذوف |
مٿين تقطيع ۾ تنهنجي جا ٻئي نون ۽ ي شمار نه ڪئي
وئي آهي.
43 – فعلن فاع فعولن فع.
ساقي جام ڀري ڏنو
|
فعلن |
فاع |
فعول |
فع |
|
ساقي |
جام |
ڀري ڏ |
نو |
|
اثلم |
اثرم |
مقبوض |
اثر |
44 – فاع فعول فعول فع.
يار ڪڏهن نه وفا ڪئي
|
فاع |
فعول |
فعول |
فع |
|
يار |
ڪڏهه نه |
وفا ڪ |
ئي |
|
اثرم |
مقبوض |
مقبوض |
ابتر |
مٿئين تقطيع ۾ ڪڏهن جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
45 – فعلن فعلن فاع فع.
ساقي مونکي جام ڏي
|
فعلن |
فعلن |
فاع |
فع |
|
ساقي |
موکي |
جام |
ڏي |
|
اثلم |
اثلم |
اثرم |
ابتر |
46 – فاع فعولن فاع فع.
مٿين تقطيع ۾ مونکي جو نون شمار نه ڪيو ويو آهي.
نقشِ قدم ٿيو ياسمن
|
فاع |
فعولن |
فاع |
فع |
|
نقش |
قدم ٿو |
ياس |
من |
|
اثرم |
سالم |
اثرم |
ابتر |
مٿئين تقطيع ۾ ٿيو جي ي شمار نه ڪئي ويئي آهي.
هن جاءِ تي پيج نمبر 184 واري ٽيبل لڳندي
48 – تقارب مثمن اثرم مضاعف:
فعل فعولن فعل فعولن فعل فعولن فعل فعولن.
آخوند محمد قاسم
هوت همارا نازن وارا قلب قرارا محب متارا
پرت پيارا سونهن سڌارا عشق اجارا سالم سارا
|
فعل فعولن |
فعل فعولن |
فعل فعولن |
فعل فعولن |
|
هوت همارا |
نازن وارا |
قلب قرارا |
محب متارا |
|
پرت پيارا |
سوهه سڌارا |
عشق اجارا |
سالم سارا |
|
اثرم سالم |
اثرم سالم |
اثرم سالم |
اثرم سالم |
مٿين تقطيع ۾ سونهن جا ٻئي نون شمار نه ڪيا ويا
آهن ۽ نازن جي ز ۽ نون تي سالم، جي لام تي زبر ڏئي
پڙهڻ گهرجي.
هن جاءِ تي پيج نمبر 186 ۽ 187 واري ٽيبل لڳندي
51 – تقارب مسدس سالم:-
فعولن فعولن فعولن.
امداد حسيني
هزارن ۾ هڪڙا هئاسين
گهڻن جا پيارا هئاسين
|
فعولن |
فعولن |
فعولن |
|
هزارن |
م هڪڙا |
هئاسي |
|
گهڻن جا |
پيارا |
هئاسي |
|
سالم |
سالم |
سالم |
مٿين تقطيع ۾ هئاسين جو نون شمار نه ڪرڻ جائز آهي.
بحر متدارڪ
متدارڪ جي لغوي معنيٰ آهي ملڻ وارو. اهو بحر
ابوالحسن اخفس نحوي خليل بن احمد کانپوءِ ايجاد
ڪري ٻين بحرن ۾ شامل ڪري ڇڏيو هو. انڪري هن بحر جو
نالو متدارڪ آهي. انهي جو ٻيو نالو آهي بحر غريب
هن بحر جا اصل رڪن فاعلن فاعلن فاعلن فاعلن آهن.
هن بحر جا زحاف فاعلن جي فروع ۾ ڏيکاريل آهن.
1 – متدارڪ مثمن سالم:-
فاعلن فاعلن فاعلن فاعلن.
مولانا غلام محمد گرامي
هو تصور جو عالم فسرده سڄو
ڪين فڪر و نظر ۾ رهي تازگي
|
فاعلن |
فاعلن |
فاعلن |
فاعلن |
|
هو تصو |
ور جـ عا |
لم فسر |
ده سڄو |
|
ڪين فڪ |
رو نظر |
۾ رهي |
تازگي |
|
سالم |
سالم |
سالم |
سالم |
مٿين تقطيع ۾ جو جو واءُ شمار نه ڪيو ويو آهي.
2 – متدارڪ مثمن مذال:-
فاعلن فاعلن فاعلن فاعلان.
ميرزا غلام رسول بيگ مقبول
مالڪِ دوجهان رحمتِ ڪردگار
مرحبا مرحبا مصطفا نامدار
|
فاعلن |
فاعلن |
فاعلن |
فاعلان |
|
مالڪي |
دوجها |
رحمتي |
ڪردگار |
|
مرحبا |
مرحبا |
مصطفا |
نامدار |
|
سالم |
سالم |
سالم |
مذال |
مٿين تقطيع ۾ مالڪ جي ڪ، ۽ رحمت جي ت تي اضافت
ايترو وڌائي پڙهي ويئي جو ي جو آواز ڏنائين، انڪري
تقطيع ۾ مالڪي ۽ رحمتي لکيو ويو.
3 – متدارڪ مثمن محذوذ:
فاعلن فاعلن فاعلن فع
ميرزا امام علي بيگ افسر
مان مران ٿو خبر لهه مسيحا
هاڻ جلدي اچي ڪا شفا ڏي
|
فاعلن |
فاعلن |
فاعلن |
فع |
|
مامرا |
ٿو خبر |
لهه مسيـ |
حا |
|
هاڻ جل |
دي اچي |
ڪا شفا |
ڏي |
|
سالم |
سالم |
سالم |
محذوذ |
مٿين تقطيع ۾ مان ۽ مران جا نون ڪيرائڻ جائز آهن.
4 – متدارڪ مثمن مخبون:فعلن
فعلن فعلن فعلن.
مخدوم طالب الموليٰ
وئي موسمِ گردش ساغر مئي
نه سو دؤر رهيو نه زمانو رهيو
|
فعلن |
فعلن |
فعلن |
فعلن |
|
وء مو |
سم گر |
دش سا |
غر مئي |
|
نه سـ دو |
ر ريو |
نه زما |
نه ريو |
|
مخبون |
مخبون |
مخبون |
مخبون |
مٿين تقطيع ۾ وئي جي ي، ميء جو حمزه، سو ۽ زمانو
جا واءُ ۽ رهيو جي هه شمار نه ڪئي وئي آهي.
5 – متدارڪ مثمن مخبون مسڪن يا مقطوع:-
فعلن فعل فعلن فعلن.
شمشير الحيدري
ڪوئي ناهي دل جو ضامن
سهڻن جي سلطاني توبہ
|
فعلن |
فعلن |
فعلن |
فعلن |
|
ڪوئي |
ناهي |
دل جو |
ضامن |
|
سهڻن |
جي سل |
طاني |
توبہ |
|
مخبون مسڪن |
مخبون مسڪن |
مخبون مسڪن |
مخبون مسڪن |
نوٽ:- فاعلن مخبون ٿي فعلن ٿيو پوي جنهن بحر ۾
زحاف تسڪين اوسط ايندو ته انهي بحر کي مسڪن چئبو
آهي. هاڻي فعلن جي عين تي تسڪين اوسط جي لڳائڻ سان
عين ساڪن ٿي پوندي.
9 – متدارڪ مثمن مخبون مسڪن محذوذ:فعلن
فعلن فعلن فعلن فع.
 |
