هليو آ، هليو آ.... ملائيشيا

الطاف شيخ

ڇپائيندڙ پاران

”هليو آ، هليو آ... ملائيشيا“ سنڌي ادب جي نامياري سياح الطاف شيخ جو لکيل ملائيشيا جو سفرنامو آهي. جنهن ۾ پاڻ ملائيشيا جي ريتن، رسمن، وڻج واپار ۽ اُتي جي ماڻهن جي اُٿڻي ويهڻي کي نمايان انداز ۾ بيان ڪيو ويو آهي.

سفرنامي لکڻ جو انداز ۽ اسلوب هر ڪنهن ليکڪ جو پنهنجو پنهنجو هوندو آهي، پر الطاف شيخ جي سفرنامي لکڻ جو انداز ئي نرالو آهي. سندس لکيل ڪوبه سفرنامو پڙهو، ته ائين پيو محسوس ٿيندو جهڙو پڙهندڙ پاڻ ان ملڪ جو سفر ڪري رهيو هجي ۽ انهن دلڪش نظارن کي پنهنجي اکين سان پيو پَسي... ڄڻ ته پاڻ کي ان جاءِ تي موجود هجڻ جو احساس پيو ٿيندو آهي. اهو ئي سبب آهي جو سندس تخليق ڪيل سفرنامن سنڌي ادب ۾ وڏي مڃتا ماڻي آهي.

الطاف شيخ ذري گهٽ سڄيءَ دنيا جو سير ڪيو آهي؛ سعودي عرب، ايران، آفريڪا، جپان، ٽوڪيو، آمريڪا، لنڊن، انڊيا ۽ ٻين ڪيترن ئي ملڪن جو هو سفر ڪري چڪو آهي. ان سفر دوران پاڻ جيڪو ڪجهه اکين سان ڏٺو ۽ ڪنن سان ٻڌو سو سمورو احوال پنن تي اُتاري، ان کي سفرنامي جو روپ ڏئي پرڏيهه ۾ تعليم حاصل ڪندڙ، ملازمت پيشه ۽ تفريحي شوق سان ويندڙن کي صلاح ڏيندو رهندو آهي، جيئن پرڏيهه ۾ ڪنهن مسئلي ۾ ڦاسي نه سگهن. پاڻ سفرنامن جون پنهنجي تجربي جي بنياد تي پنهنجون ڪاوشون سنڌ واسين کي ارپيندو رهيو آهي.

الطاف شيخ جي قلمي پورهئي کي مڃتا ڏيندي سنڌي ادبي بورڊ سندس آفريڪا جي سفرنامي ”ممباسا شيدي باڇا همباشا!“ کي ڇپائي پڌرو ڪيو ۽ هاڻي سندس هيءُ ٻيو سفرنامو ”هليو آ، هليو آ... ملائيشيا“ اوهان جي هٿن ۾ آهي.

هيءُ ڪتاب آءٌ پنهنجي ايامڪاريءَ ۾ شايع ڪري سُرهائي محسوس ڪري رهيو آهيان، جنهن لاءِ آءٌ بورڊ جي مانواري چيئرمن جناب مخدوم جميل الزمان صاحب جو تهدل شڪر گذار آهيان، جن پنهنجي مفيد مشورن سان منهنجي رهنمائي ڪري اشاعتي مرحلي کي آسان ڪيو.

اميد آهي ته، اسان جو هيءُ پيار ڀريو پورهيو ادب سان دلچسپي رکندڙن وٽ مانُ لهندو.

انتساب

پنهنجي سامونڊي ساٿي ظهير بابر قريشي نالي

ملائيشيا جو هي سفرنامو ”هليو آ، هليو آ، ملائيشيا“ پنهنجي هم وطن ۽ همه پيشه ۽ هڪ قابل مئرين انجنيئر، سٺي دوست ۽ دادو جي نيڪ انسان ظهير بابر نالي ڪري رهيو آهيان. مئرين انجنيئر ته اسين به هئاسين، پر موقعي ملڻ تي مڙيئي گوٿ ناٿ ڪندا رهياسين ٿي، ڪڏهن سامونڊي سختين جي سَٽ نه جهلي دنيا جي مختلف ملڪن جي اسپتالن ۾ داخل ٿي ساهي پٽيسين ٿي، ته ڪٿي پنهنجي لکڻ پڙهڻ جي شوق جي پورائي لاءِ ملائيشيا جي ٻهراڙيءَ ۾ به رهي پياسين ، پر اسان جي ظهير، جهازن سان ناتي رکڻ جي نيت ڪئي آهي ته ان کي اڄ تائين خشوع ۽ خضوع سان نڀائيندو اچي ۽ سَٺ جو ڏهو ٽپڻ بعد به اڃا سلام نه ڦيريو اٿس. هو پنهنجي نِج قابليت جي بنياد تي ملڪ جي اهم شپنگ ڪمپني ۾ اُتاهين پوسٽ تي آهي. جنهن لاءِ هو مبارڪ جي لائق نه، پر اسان جي شپنگ ڪمپني آهي جنهن جو سرپرست اسان جو هي مئرين انجنيئر آهي. جهازن جي ڪمن کان آءٌ واقف آهيان ۽ ظهير کي پنهنجي فيلڊ ۾ ڪم ڪندو لڳاتار ڏسندو اچان. هو هن وقت نه فقط اسان جي ملڪ جو، پر دنيا جو قابل ۽ ڄاڻو مئرين انجنيئر ۽ جهازن کي دڳ لاهڻ يعني پيچيده کان پيچيده مشڪل حل ڪرڻ وارو مئنيجر ۽ ٻڏل ٻيڙي کي سنئين راهه تي هلائڻ وارو ڊائريڪٽر آهي.

هونئن اها کِل جهڙي ڳالهه آهي ته اسان جي ظهير هن سامونڊي نوڪريءَ سان نڪاح ته ڪيو پر اها سندس طبعيت جي لحاظ کان ڪڏهن به Love Affair نه رهي. ظهير هڪ ذهين ۽ سوشل قسم جو ماڻهو آهي، هن شروع کان نه فقط اسڪولي تعليم ۾ پر عام معلومات، راندين ۽ تقريرن ۾ مٿانهون نمبر حاصل ڪيو. هو منظور قريشي، امتياز قاضي، شفيق کوسي ۽ ٻين ننڍپڻ جي دوستن ۽ ڪلاس ميٽن وانگر آرام سان ملڪ جي سُپيرئر سروس جا امتحان پاس ڪري فارين سروس ۾ وڃي سگهيو ٿي يا ولايتن مان لٽريچر يا سائنس جهڙن سبجيڪٽن ۾ پي.ايڇ.ڊي ڪري ڪنهن يونيورسٽي ۾ پنهنجي ڀاءُ اعجاز قريشي وانگر پروفيسر ٿي سگهيو ٿي، جتي هن کي دل وٽان پڙهيل ڳڙهيل ماڻهن جو ماحول ملي سگهيو ٿي. هو جهازن ۽ سامونڊي زندگي جي ظاهري ۽ ڏور کان نظر ايندڙ ڏيک تي عاشق ٿي سر تري تي حاضر ڪري ويٺو پر پوءِ اڄ ڏينهن تائين هِن ڪيريئر کي دلي طرح پسند نه ڪيائين، اها ٻي ڳالهه آهي ته هڪ شريف عورت وانگر آخر تائين پنهنجي مڙس  (Career) سان نباهه ڪندو آيو. پهرين سفر کان ظهير جا اهي جملا عام هئا، ادا هيءَ ڪا نوڪري آهي. جاهلن ۽ سمنڊ  جي لهرن سان گڏ گذاريندي ماڻهو چريو ٿيو وڃي، هڪ ائبنارمل زندگي آهي.... ماڻهو هر وقت عام زندگي کان ڪٽيل رهي ٿو.... تڏهن ته ڪورٽ ۾ Sailor جي شاهديءَ کي به قبول نٿو ڪيو وڃي.... ۽ پوءِ ظهير پنهنجن ڪلاس ميٽن جا مثال ڏيندو هو ته هو ڪيئن هڪ دفعو امتحان ڏئي هاڻ آرام جي زندگي پيا گذارين! اهڙن مثالن مان اسان به قائل ٿي ويندا هئاسين، ته اسان لاءِ جهاز هلائڻ ۽ موسم جا مونجهارا هڪ طرف آهن ته قدم قدم تي ڏکيا امتحان پاس ڪرڻ جون مصيبتون ٻئي طرف آهن. واقعي سامونڊي ڪو آهي سڱ گوندر گاڏئون. پر يارو هجي ظهير کي به شاباس! رڙيون رانڀاٽ ڪندو رهيو پر پنهنجي پروفيشن سان وفاداري به نڀائيندو آيو. هن کي ڪيترن ئي ملڪن ۾ جهاز هلائڻ کان علاوه مختلف نوڪريون مليون، جلدي نه ته هرڪو ٻارن جي وڏي ٿيڻ ۽ پڙهائي خاطر هليو ويو پر اسان جي ظهير جپانين وانگر پنهنجي ڪمپني سان ئي ساٿ جوڙي رکيو ۽ اڄ تائين اتي ئي آهي. ڪمپني ڪا مري وڃي ته پوءِ شايد عدت جا چار مهينا گذاري ٻيو ڪو رُخ ڪري يعني سلام ڦيري مصلي تان اٿي ته ٻي ڳالهه آهي. هن پيشي سان واسطو رکندڙ هڪ مون جهڙوئي ماڻهو اندازو لڳائي سگهي ٿو، ته ظهير ان وڏي عرصي ۾ ڇا ته سمنڊ جا لاها چاڙها، جهازن جون خرابيون ۽ حادثا ۽ انهن جون خاميون ختم ڪرڻ کان علاوه جهازن سان واسطو رکندڙ ماڻهن جي مسئلن کي ظهير بابر وڏي جگر ۽ خير خوبيءَ سان چاليهه سالن کان سلجهائيندو اچي. جيتوڻيڪ ان معاملي ۾ ساڻس قدرت به ايتري مهربان ناهي، جو هن کي اڄ به خراب سمنڊ ۽ خراب موسم ۾ سِي سِڪنيس جو اثر ٿئي ٿو پر هو ان حالت ۾ به هر ايندڙ مسئلي کي دليري سان منهن ڏيندو رهيو آهي. زندگي جا سٺ سال پورا ڪرڻ بعد به هو وڏي سگهه ۽ Stamina رکي ٿو.هن جو سڄو ڏينهن جهازن ۽ جهاز هلائيندڙن جي خدمت ۾ گذريو وڃي. ڪڏهن ڪڏهن ته مون کي اهو سمجهه ۾ نه ايندو آهي ته هو سمهي ڪهڙي وقت ٿو، ڇو جو اڪثر جهازن جي Sailing يا ايمرجنسي ڪري هو سڄي رات بندرگاهه ۾ رهڻ بعد صبح جو وري آفيس ۾ ويٺو هوندو آهي ڇو جو جوانيءَ جي ڏينهن ۾ ته هن کي فقط هڪ جهاز هلائڻو پيو ٿي پر هاڻ سڄي فليٽ جي جوابداري هن جي مٿي تي آهي، جهازن جي مشينن کان وٺي ڪارگو کڻڻ جا مسئلا، جهازن جي حادثن، ڪورٽ ڪيسن کان جهازن جي مرمت ۽ Claim ۽ انشورنس جا مسئلا حل ڪرڻ هن جي جوابداري آهي، پر مون کي خوشي ۽ فخر ٿو محسوس ٿئي ته ظهير پنهنجي ڄاڻ، علم ۽ وسيع تجربي ڪري هر وقت ڪونه ڪو حل ڳولي جهاز راني جي منجهيل سٽ کي سنئون ڪيو ويٺو آهي. هو جهازي دنيا سان واسطو رکندڙن جي ٽينشن ختم ڪرڻ وارو حڪيم آهي. جيتوڻيڪ جنهن اهم عهدي تي اڄڪلهه ظهير آهي ان ۾ ماڻهن کي دل جا دورا پوڻ جا خطرا رهن ٿا. پر ظهير هر وقت مُرڪندو نظر اچي ٿو. هن کي پنهنجي تجربي ۽ ڄاڻ تي  ماشاءالله ايڏو ته  ڀروسو آهي جو هو ڪنهن به قسم جو Tension نٿو رکي. هو هر وقت کِل خوشيءَ جو ڏيک ڏئي ٿو. اڄ به هو اسڪولي ڏينهن وارا ٻَڌا ٻَڌا ٽهڪ ڏيندو  رهي ٿو.... غم نه پالڻ ڪري هو هن عمر ۾ به سمارٽ ۽ ينگ لڳي ٿو.

ظهير بابر قريشي مون کان عمر ۾ ست اٺ سال ننڍو آهي اسان ٻئي انٽرسائنس تائين مختلف هنڌن تي پڙهياسين پر مئرين انجنيئرنگ ۽ M.sc جيتوڻيڪ مختلف دورن ۾ پر ساڳئي مئرين اڪيڊمي ۽ سئيڊن جي ساڳئي يونيورسٽي مان ڪئيسين ۽ پاڪستان جي ساڳئي جهازران ڪمپنيءَ جا جهاز هلاياسين. ان کان علاوه ظهير بابر سال ٻن لاءِ ساڳي تعليمي اداري ۾ ٽيچنگ به ڪئي آهي. ظهير سان بلڪ ظهير جي سڄي فئملي سان منهنجي ننڍپڻ کان واقفيت رهي آهي. هو دادو جا آهن جتي منهنجي هڪ ماسيءَ جي گهلن ۾ شادي ٿي هئي ۽ منهنجو ماسات شبير حسين ظهير جو ڪلاس ميٽ هو. موڪلن ۾ جڏهن به دادو وڃبو هو ته ظهير وارن سان ملاقات ٿيندي هئي ۽ سندس وڏو ڀاءُ اعجاز قريشي اسان جو هم عمر آهي ۽ ظهير جا والدين اسان کي هميشه گهر جو ڀاتي ڪري سمجهندا آهن، سندس والد صاحب دادو جو مشهور وڪيل، سماجي ورڪر ۽ اصولي ماڻهو جناب علي احمد قريشي منهنجي والد جو ننڍي هوندي کان دوست ۽ هم پيشه هو. منهنجو پيءُ هر وقت چاچا علي احمد قريشي جون تعريفون ڪندو هو ته هو سٺو دوست، هڏ ڏوکي، ٻئي جي مدد ۽ خيال ڪرڻ وارو آهي.هو ڪڏهن به دنيائي شين، سرڪاري عهدن يا وڏيرن پيرن جي جاه جلوي ۽ شان شوڪت مان متاثر نه ٿيو. تعليم مڪمل ڪري جيسين ڪا نوڪري ملي، تيسين هنن وڪالت پئي ڪئي ته کين هڪ ڏينهن چونڊ جي نتيجي مطابق روينيو کاتي ۾ مختيارڪار يا شايد اسسٽنٽ ڪمشنر جي نوڪري ملي، ساڻن گڏ ٽيون ڄڻو ڪنڊياري جو شري نارائڻ داس اوڏ صاحب (اسان جي پيٽارو جي ساٿين ارجن داس، نول راءِ ۽ رامچند جو والد هو)، بابا ٿو ٻڌائي ته چاليهي جي ڏهي ۾ اها نوڪري تمام وڏي ڳالهه هئي جنهن لاءِ هرهڪ سڌون ٿي ڪيون ۽ خواب ٿي ڏٺا ۽ اهڙي نوڪري قبول ڪرڻ لاءِ ڪوبه انڪار ڪري نٿي سگهيو پر پڙهندڙن کي حيرت ٿيندي ته سائين علي احمد قريشي صاحب ٻن ڏينهن جي غور فڪر بعد نوڪريءَ جو آرڊر موٽائي ڇڏيو ۽ پنهنجي وڪالت جاري رکي جيڪا اڄ ڏينهن تائين ڪندو اچي.

ظهير بابر سامونڊي طوفانن، مشينن جي لڳاتار گڙٻڙ ۽ جهاز هلائيندڙن جي نخرن کان ڪڏهن ڪڏهن بيزار ٿي ضرور چوندو آهي ته ”ان کان ته هو پنهنجي دوستن وانگر سِول سروس ۾ هليو وڃي ها ته سٺو هو“، پر آءٌ هن جي طبيعت کان واقف آهيان هُو پڻ پنهنجي والد وانگر سرڪاري نوڪري جي ڳٽ کان آزاد رهڻ چاهي ٿو، هو نه اسان جي پوليس وانگر ۽ نه اسان جي ڪامورا شاهي وانگر آهي، ان ڪري هن لاءِ هيءَ سامونڊي نوڪري ئي بهتر آهي، جتي جهاز جو چيف انجنيئر پنهنجي پاڻ جو باس ٿئي ٿو جتي جهاز جو چيف انجنيئر مڪينڪن ۽ تيل وارن ۽ جي پيز سان گڏجي مشينن کي ٺيڪ رکڻ جو ڪم ڪري ٿو، هو پنهنجي والد وانگر ننڍي هوندي کان غريب سڀاءُ جو، هرهڪ سان همدردي ڪرڻ وارو، ٻئي جون تڪليفون پاڻ کڻڻ وارو، هميشه صحيح صلاح ڏيڻ وارو ۽ ڏکي وقت تي ڪم اچڻ وارو انسان آهي.

ظهير بابر قريشي جي Character Building يا  هن کي ذهين، محنتي، پورهيت ۽ پنهنجي ڌنڌي ۾ دلچسپي وٺڻ ۽ ايمانداري سان سرانجام ڏيڻ جهڙين عادتون پيدا ڪرڻ ۾ سندس والدين سان گڏ استادن جو به اثر آهي. ظهير خوش قسمت آهي جو هن کي پرائمري تعليم کان وٺي بهترين، نيڪ ۽ هڏ ڏوکي استاد مليا، جن شاگرد جي ڪاميابي پنهنجي ڪاميابي ٿي سمجهي. ظهير اڄ به دوستن يارن جي ڪچهريءَ ۾ سندس پنجاهه پنجونجاهه سال اڳ پڙهائيندڙ دادو جي معزز استاد شفيع محمد سولنگي، عبدالله قريشي، ڌڻي بخش، سورج مل، سائين تاج صحرائي، محمد خان، محبوب علي هيسباڻي ۽ سائنس جي ٽيچر مشتاق جي تعريف ڪندي نٿو ڍاپي جن نه فقط ڪلاس روم ۾  پر گهر ۾ مفت ٽيوشن پڙهائي ٿي جيئن سندن شاگرد نالو پيدا ڪن. مون وانگر ظهير به زندگي جو ڪجهه عرصو مئرين اڪيڊمي ۾ پڙهايو آهي ۽ اسان هر وقت اهائي ڳالهه ڪندا آهيون ته Audio visual Aids ڪري اڄ پڙهائڻ اهو ڏکيو نه رهيو آهي ۽ اسان پنهنجن شاگردن کي آساني سان وڊيو فلمن، ٽرانسپيرنسين، ماڊلن ۽ سميوليٽرن ذريعي هر ڳالهه سمجهايو وٺون، پر شاباس هجي ان وقت جي ڳوٺاڻن ماسترن کي جن فقط ۽ فقط اڇي چاڪ ۽ ڪاري بورڊ ذريعي اسان کي ڄاڻ ٿي ڏني.

ظهير چار درجا سنڌي جا دادو جي پرائمري اسڪول ۾ پڙهي طالب الموليٰ اسڪول ۾ داخلا ورتي جنهن جو انهن ڏينهن ۾ هيڊماستر سنڌي ادب، تحقيق ۽ آثارِ قديمه جي ڄاڻ رکندڙ مشهور شخصيت تاج صحرائي صاحب هو. انهن ڏينهن جي شاگردن ۾ جهانگارا جو امان الله ترڪ پڻ هو جنهن بعد ۾ NED مان انجنيئرنگ ڪئي ۽ سعودي عرب جي مشهور تيل ڪمپني آرمڪو جو پهريون پروجيڪٽ مئنيجر ٿيو. دادو جي اسڪول جي ڪلاس ميٽن ۾ شفيق انصاري پڻ هڪ هو جنهن سان ظهير جي ملاقات بعد ۾ به ٿيندي رهي. هڪ دفعو ته ظهير جو جهاز برطانيه جي بندرگاهه گلاسگو ۾ پهتو ته خبر پئي ته شفيق انصاري به گلاسگو ۾ آهي ۽ اتي جي يونيورسٽي ۾ ماسٽرس ڪري رهيو آهي. ظهير ساڻس ملڻ لاءِ سندس هاسٽل جي ڪمري تي پهتو، جتي ظهير جي سندس روم ميٽن فيض الله عباسي ۽ سليم مغل سان به ملاقات ٿي جيڪي سئي گئس ڪمپني ۾ وڏن عهدن تي رهي چڪا آهن. هتي اهو به لکندو هلان ته گلاسگو ۾ شفيق سان گڏ منير اختر صاحب جي ڌيءَ شمشاد اختر به پڙهي رهي هئي جيڪا ڪجهه سال اڳ تائين اسٽيٽ بئنڪ آف پاڪستان جي گورنريس هئي.

1961ع ۾ حيدرآباد ۾ پبلڪ اسڪول کليو ۽ ظهير اتي جي پهرين بئچ مان آهي. هن هتان 1966ع ۾ مئٽرڪ ۽ 1968ع ۾ انٽر پاس ڪئي. ظهير ان معاملي ۾ خوش نصيب آهي جو هن کي هتي به سٺا استاد مليا. هو ذهين ۽ محنتي ته هو، استادن جي سٺي رهنمائي ڪري هن نه فقط پڙهائيءَ ۾ پر راندين ۽ ٻين صحتمند Activities ۾ پڻ نالو پيدا ڪيو. ظهير جيستائين پبلڪ اسڪول ۾ رهيو هن سنڌي ۽ انگريزي ۾ تقرير ۽ ڊبيٽنگ ۾ اول نمبر کنيو. البت اردو ۾ ظهير کي سيڪنڊ پرائيز مليو ٿي، ان کان علاوه ظهير بابر پنهنجي اسڪول جي هاڪي ۽ ٽيبل ٽينس ٽيم جو ڪئپٽن به ٿي رهيو. ظهير جي ڏينهن ۾ پبلڪ اسڪول جو پرنسيپال ايف.اي.جونس نالي هڪ انگريز هو، بعد ۾ اسان جي پيٽارو جو انگلش ٽيچر مسٽر عبدالله خادم حسين پرنسيپال ٿيو. جيڪو بعد ۾ ايڊيوڪيشن جو فيڊرل سيڪريٽري ٿيو، اسان جي پيٽارو ڪئڊٽ ڪاليج جو هڪ ٻيو دلبر ٽيچر سائين مراد علي نظاماڻي پڻ پبلڪ اسڪول ۾ ظهير وارن جو ٽيچر ٿي رهيو. سنڌ جي مشهور اديب ۽ شاعر جمال رند صاحب به ظهير وارن کي پڙهايو. ظهير جي ڏينهن ۾ پبلڪ اسڪول جي سڀني شاگردن لاءِ هاسٽل ۾ رهڻ ضروري هو. ظهير غزالي هائوس ۾ رهندو هو، جنهن جو پاڻ هائوس ڪئپٽن به هو ۽ 1968ع ۾ پبلڪ اسڪول ڇڏڻ وقت کيس ”بيسٽ بواءِ آف ييئر“ جو اعزاز ڏنو ويو.

انٽر بعد ظهير پاڻي جي جهازن جو انجنيئر يعني مئرين انجنيئر ٿيڻ چاهيو. انهن ڏينهن ۾ پاڪستان مئرين اڪيڊمي اڄ واري بنگلاديش جي چٽگانگ ۾ هوندي هئي جيڪو مشرقي پاڪستان سڏبو هو. 1971ع جي لڙائي بعد مشرقي پاڪستان بنگلاديش ٿي ويو ۽ اها اڪيڊمي بنگلاديش مئرين اڪيڊمي سڏجڻ لڳي ۽ سال کن بعد ڪراچيءَ ۾ پاڪستان مئرين اڪيڊمي کولي وئي. ظهير بابر چٽگانگ مان گرئجوئيشن ڪرڻ واري آخري بئچ مان هو. مئرين انجنيئرنگ سان گڏ ٽي سال کن جيڪا ورڪ شاپ ٽريننگ ورتي وڃي ٿي اها ظهير بابر ڪراچي شپ يارڊ مان ڪئي جتي هڪ مئرين انجنيئر کي سمنڊ تي روانو ٿيڻ کان اڳ نوان جهاز ٺاهڻ ۽ پراڻن جهازن جي مرمت جي ڪم جو تجربو حاصل ڪرڻ جو موقعو ڏنو وڃي ٿو، جيئن وچ سمنڊ تي جهاز ۾ پيدا ٿيندڙ خرابين کي هو صحيح ڪري جهاز کي بندرگاهه تائين سلامتي سان آڻي سگهي. هن عرصي دوران هڪ مئرين انجنيئر کي ليٿ مشين تي ڪم ڪرڻ کان وٺي ويلڊنگ جو ڪم سکڻو پوي ٿو.

ظهير بابر مئرين انجنيئرنگ جي تعليم ۽ ورڪ شاپ ٽريننگ ختم ڪرڻ بعد 1973ع ۾ قومي جهازران ڪمپني PNSC جا جهاز هلائڻ شروع ڪيا ته هو اڄ ڏينهن تائين ان سان ئي وابسته آهي. هن ٻين ساٿين وانگر نه جهازران ڪمپنيون بدلايون ۽ نه شور جاب! هو جپانين وانگر پنهنجي پهرين ڪمپني سان ئي ساٿ نڀائيندو اچي. ان وچ ۾ قومي ڪمپني ۾ ڪئين لاها چاڙها آيا، ڪيترا جهازران آفيسر ٻين ملڪن جي ڪمپنين ڏي هليا ويا. ظهير جي تجربي کي ڏسي دبئي، ڪويت ۽ ايران جون امير جهازران ڪمپنيون به کيس پاڻ وٽ سڏائڻ جون آفر ڏينديون رهيون پر ظهير پنهنجي پهرين ڪمپنيءَ سان ئي رهيو ۽ شورجاب به ان ۾ ڪيائين.

ظهير جو پهريون جهاز بهراب هو. هي جهاز اسان جي ڪمپني جي پراڻن ۽ کٽارا جهازن مان هڪ هو ۽ جتي اسين اهڙا جهاز هلائڻ کان بيزاري محسوس ڪندا هئاسين، اتي اها به خوشي هوندي هئي ته ههڙا جهاز ڏور اوڀر جي ملڪن جي روٽ تي رکيل هوندا هئا ۽ اسان کي خوابن جي دنيا جا ملڪ جپان، ڪوريا، هانگ ڪانگ، سينگاپور، ٿائيلينڊ، فلپين وغيره نه فقط گهمڻ لاءِ پر چڱي طرح گهمڻ لاءِ ملي ويندا هئا جو هي پراڻا جهاز جتي سمنڊ ۾ هر هر خراب ٿي اسان جون ننڊون ڦٽائيندا هئا اتي بندرگاهه ۾ به هڪ دفعو ورڪ شاپ حوالي ٿيندا هئا ته ٻه ٽي هفتا مرمت جو ڪم پيو هلندو هو ۽ اسان جهاز هلائيندڙ آجا رهي گهمندا وتندا هئاسين.

بهرحال ظهير مختلف سمنڊن تي مختلف جهاز هلائڻ سان گڏ وڌيڪ ترقي حاصل ڪرڻ لاءِ بين الاقوامي امتحان پاس ڪندي ڪندي 1981ع ۾ چيف انجنيئر ٿيو. ان بعد ڪجهه سال چيف انجنيئر جي حيثيت سان جهاز هلائڻ بعد 1984ع ۾ ڪمپنيءَ کيس ڪناري جي نوڪري (شورجاب) ۾ رکيو. هن کي پهريان ٻه سال PNSC جي مئرين ڪاليج ۾ ٽيچنگ لاءِ رکيو ويو جتي جهازن جي ڪئپٽنن ۽ چيف انجنيئرن کي Post Sea ڪورس پڙهايا وڃن ٿا، جن بعد هو امتحان ڏئي پنهنجي ترقي حاصل ڪري سگهن ٿا.

1985ع جي آخر ڌاري ظهير کي مئرين ڪاليج مان ٽرانسفر ڪري ڪمپني جي هيڊ آفيس ۾ ايم ائنڊ آر  (Maintenance & Repair) ڊپارٽمينٽ ۾ رکيو ويو جتي ظهير جي اهم ڪمن مان هڪ، سمنڊن تي هلندڙ ڪمپني جي جهازن جي مرمت پڻ هو.

جهازن جو چيف انجنيئر ٿيڻ بعد آفيس طرفان اسان کي ڪنهن سبجيڪٽ ۾ M.Sc ڪرڻ لاءِ سئيڊن جي ورلڊ مئريٽائيم يونيورسٽي ۾ ٻن سالن لاءِ موڪليو وڃي ٿو. ظهير ٻه سال 1990ع ۽ 91 سئيڊن ۾ گذارڻ بعد کيس پاڪستان مئرين اڪيڊمي ۾ Pre Sea جي شاگردن (Cadats) کي پڙهائڻ لاءِ مقرر ڪيو ويو. سال ڏيڍ اها ڊيوٽي سرانجام ڏيڻ بعد کيس وري هيڊ آفيس گهرايو ويو جتي هو ڇهه سال کن مئنيجر اسٽورس رهيو. هن ڊپارٽمينٽ جو ڪم جهازن کي ڪِلي ڪوڪي کان رَسي راشن تائين ڪراچي  ۾  يا ڌارين  ملڪن  ۾  سامان  پهچائڻ آهي.

سال 2004ع ۾ ظهير کي جنرل مئنيجر مقرر ڪيو ويو ۽ سندس هيٺ جهازن جي مرمت کان علاوه اسٽور، ڊراءِ ڊاڪنگ، ورڪ شاپ ۽ اسپيئرس به اچي ويا ٿي. 2009ع ۾ ظهير کي ڪمپني جو ايگزيڪيٽو ڊائريڪٽر مقرر ڪيو ويو، جنهن پوسٽ تي هو اڃان تائين آهي، منهنجي خيال ۾ اسان دوستن ۾ ظهير بابر سڀ کان وڏو عرصو جهازن جي دنيا سان وابسته رهيو آهي، ۽ سندس جهاز سازي کان جهازن جي مختلف بندرگاهن ۾ مرمت ۽ انهن ملڪن جي قاعدن قانونن کان سامونڊي ضابطن جي ڳوڙهي ڄاڻ هجڻ ڪري هن کي جهازن جي دائي پڻ سڏيو وڃي ٿو. پر دائيءَ جو ڪم ته فقط ٻار ڄڻائڻ (Delivery) جو هوندو آهي، پر ظهير بابر نون جهازن جي خيرخوبي سان ڊليوري ڪرائڻ کان علاوه جهازن ۽ انهن جي انجڻين جي پيچيده مسئلن ۽ انهن جي حل ڪرڻ جو پڻ ماهر آهي، سو ان خيال کان هن کي دائي نه پر گائنا ڪالاجسٽ سڏيو وڃي ته صحيح ٿيندو.

ظهير بابر جي سامونڊي سفرن جو داستان هڪ ڪهاڻي يا هڪ ڪتاب نه پر ”ڪئين ڪتاب“ چئي سگهون ٿا جنهن لاءِ آءٌ هن کي هر وقت همٿائيندو رهان ٿو ته هو وقت ڪڍي ٿورو گهڻو لکندو رهي. آخرڪار لکڻ جهڙو ڪم ته هن جي فئملي ۾ عام آهي. سندن والد صاحب علي احمد قريشي سٺي وڪيل سان گڏ سٺو ليکڪ به آهي. سندن انڊيا جو سفرنامو، جنهن جي مهاڳ لکڻ جو شرف مون کي حاصل ٿيل آهي، گهڻو اڳ ڇپجي چڪو آهي ۽ هينئر هڪ ٻيو ڪتاب اچي رهيو آهي. هو پنهنجي زندگي جي ڪٿا به لکي رهيو آهي. اهڙي طرح ظهير جو وڏو ڀاءُ پروفيسر اعجاز قريشي به مشهور ڪالم نويس هجڻ سان گڏ ڪيترن ئي ڪتابن جو مصنف آهي. انشاءالله ظهير به جلد پنهنجن سامونڊي Adventures ۽ ساحلي رومانس جي قصن ڪهاڻين کان اسان کي واقف ڪندو.

ڪيترا پڙهندڙ مون سان ملڻ کان پوءِ اڪثر سمنڊ تي پيش آيل ڪنهن حادثي بابت پڇندا آهن، هن وقت ظهير بابر بابت لکندي هڪ اهڙو حادثو ياد اچي رهيو آهي، جيڪو ظهير بابر کي ملتان نالي جهاز تي وچ ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ درپيش آيو، جنهن کي بهادري ۽ همت سان جنهن نموني ظهير منهن ڏئي جهاز کي سلامتي سان بندرگاهه تائين پهچايو ان جي عيوض هن کي ۽ سندس ڪمانڊ هيٺ ڪم ڪندڙ انجنيئرن کي ڪمپني طرفان ايوارڊ به ڏنا ويا.

هيءَ 1982ع جي ڳالهه آهي ته جڏهن ”ايم.وي.ملتان“ نالي جهاز جنهن جو چيف انجنيئر ظهير بابر هو، آمريڪا ۽ ڪئناڊا جي مختلف بندرگاهن مان ٿي هاڻ پنهنجي وطن ڪراچي موٽي رهيو هو.

”5- جون تي اسان ائٽلانٽڪ ڪراس ڪرڻ لاءِ نيويارڪ بندرگاهه مان نڪتاسين“، ظهير هن حادثي بابت ٻڌايو جيڪو انهن ڏينهن ۾ اسان لائڊ لسٽ نالي اخبار ۾ به پڙهيو (جنهن ۾ دنيا ۾ ٿيندڙ بحري جهازن جي حادثن جون خبرون اچن ٿيون)، ”پورن چئن ڏينهن بعد جڏهن ائٽلانٽڪ سمنڊ کي ڪراس ڪرڻ ۾ اڃا به ٽي چار ڏينهن هئا ته خبر پئي ته ٽي نمبر فالڪي (Hatch) ۾ سخت باهه لڳي وئي آهي.“

سامان رکڻ لاءِ جهاز کي چئن کان ڇهن حصن ۾ ورهايو وڃي ٿو. هي گدام جيڪي فالڪا يا هئچ سڏجن ٿا تمام اونها ٿين ٿا ۽ سمجهو ته هر هئچ (گدام) ۾ پنجن کان ڏهه هزار ٽن سامان يا تيل اچي سگهي ٿو. جنهن هئچ ۾ باهه لڳي اهو سڄو لنڊا جي ڪپڙن سان ڀريل هو جيڪي اسان باليٽيمور ۽ نيو اورلينس مان چاڙهيا هئا.“ ظهير ٻڌايو ته هن لاءِ فيصلو ڪرڻ ڏکيو ٿي پيو ته آيا هو نيويارڪ (آمريڪا) ڏي واپس موٽي يا اڳتي جي سفر کي جاري رکي آفريڪا کنڊ تائين پهچي اتي جي بندرگاهه کان مدد گهري يا ڀؤنچ (ميڊيٽرينين) سمنڊ ۾ داخل ٿي يورپ جي ڪنهن بندرگاهه ۾ پناهه وٺي.“

پڙهندڙن لاءِ هتي اهو لکندو هلان ته جتي اهو تصور ڪيو وڃي ٿو ته جهاز جي چوڌاري پاڻي ئي پاڻي هجڻ ڪري جهاز تي لڳل باهه کي وسائڻ ۾ ڪهڙي ڏکيائي آهي اتي ڪجهه باهين کي پاڻي سان وسائڻ مان نقصان پڻ آهن ۽ جتي ڏهه ڏينهن لڳاتار ٻرندڙ باهه ۾ جهاز بچي ويو اتي ڪيترا جهاز باهه وسائڻ سان ٻڏي ويا. ان جو سڄو دارومدار جهاز هلائيندڙ آفيسرن جي فيصلي تي آهي. مثال طور انجن روم ۾ تيل کي لڳل باهه کي پاڻي جي ڦوهاري سان وسائڻ سان باهه سڄي انجڻ روم ۾ پکڙجي سگهي ٿي جو پاڻي هڻڻ سان تيل جيڪو هلڪو ٿئي ٿو اهو مٿئين ليول تي اچي پکڙجي وڃي ٿو ۽ وڏي تباهيءَ جو سبب بڻجي ٿو.

اهڙي طرح هئچ ۾ جيڪڏهن ڪوبه اناج آهي خاص ڪري چانور، ڪڻڪ وغيره ۽ ان کي باهه لڳي وڃي ته پاڻي سان وسائڻ لاءِ چيف انجنيئر ۽ سندس عملي کي اونهي ۽ اڇت سوچ ويچار ڪرڻي پوي ٿي ۽ جيڪڏهن سڄو هئچ اناج سان ڀريل آهي ته پاڻي جي موجودگي جي باوجود پاڻي استعمال ڪرڻ خودڪشي جي برابر ٿيو پوي. ڇو جو ڪيترن جهازن تي ائين ئي ٿيو جو پاڻي هڻڻ سان باهه ته وسامي وئي پر ڪجهه ڪلاڪن بعد انهن پسيل چانورن يا اناج جي ٻي جنس جي واليوم وڌڻ ڪري ايترو ته پريشر پيدا ٿيو جو جهاز جون لوهي پليٽون ڦاٽي پيون ۽ سمنڊ جو پاڻي تيزيءَ سان داخل ٿيڻ ڪري جهاز ٻڏي ويو.

ڪپڙي جي  ڳٺڙين جي باهه به ڪجهه ڪجهه اناج مثل آهي، جو ڪپڙو به پاڻي جذب ڪري ڦولجي ٿو. ان کان علاوه ان قسم جي دٻيل  (Press ٿيل) ڪپڙي ۾ اندر تائين (Deep rooted) باهه رهي ٿي. پاڻي هڻڻ سان ٻاهرين باهه ته وساميو وڃي پر اندرين باهه ٽانڊن وانگر ڌڳندي رهي ٿي. هئچ (گودام) جو ڍڪ کولڻ سان جيئن ئي هوا اندر داخل ٿئي ٿي ته اها ڌڳيل (Smouldering) باهه پهرين کان به وڏي پئماني تي ٻرڻ شروع ڪري ٿي جنهن کي پوءِ ڪنٽرول ڪرڻ ڏکيو ٿيو پوي.

اسان جي جهازي دوست ظهير هن باهه سان ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ سان مقابلو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو، جيڪو هن بلڪل صحيح فيصلو ڪيو، هونئن به باهه لاءِ ٽي شيون ضروري آهن: مٽيريل جيڪو ٻري ٿو مثال طور ڪاٺ، ڪپڙو، ڪاغذ، تيل وغيره، ٻي شيءِ هوا آهي جنهن ۾ موجود آڪسيجن باهه کي ٻرڻ ۾ مدد ڏئي ٿي ۽ برقرار رکي ٿي ۽ ٽين گرمائش هر شيءِ لاءِ پنهنجي گرمائش آهي اهو ٽيمپريچر پهچڻ تي باهه ٻري ٿي. هڪ ڪاغذ کي ته ماچيس جي تيلي ڏيکارڻ سان يڪدم باهه لڳيو وڃي پر هڪ ڪاٺ جي ٽيبل کي ساڙڻ لاءِ چلهه مان ٻرندڙ ڪاٺي ڪڍي ڪجهه دير لاءِ جهلي بيهڻو پوندو يا هن مٿان گاسليٽ جهڙي شيءِ هاري تيلي ڏيئي پوندي جيئن ڪجهه دير گاسليٽ سڙي ڪاٺ کي ان گرمائش تائين آڻي جنهن ته اهو به ٻرڻ شروع ڪري.

باهه وسائڻ لاءِ بهترين طريقو اهو آهي ته مٿين ٽن شين مان هڪ ڪڍي ڇڏجي. اڳئين زماني ۾ جڏهن ڪاٺ جا ٻيڙا هوندا هئا ته انهن جي ڪنهن حصي کي باهه لڳڻ سان ڪهاڙي سان اهو حصو ڪپي سمنڊ ۾ اُڇلي ڇڏبو هو، يعني مٽيرل مان جان ڇڏائبي هئي پر هتي چار پنج هزار ٽن ڪپڙن جون ڳٺڙيون هيون. انهن ٻرندڙ ڳٺڙين کي ڪير ڪڍي ٻاهر اُڇلي. ياد رهي ته هڪ ٽن وزن ۾ 28 مڻ ٿين ٿا. پاڻي سان هن باهه کي وسائڻ ۾ خطرو هو. ظهير بابر آڪسيجن يعني هوا جو ڏڪار پيدا ڪري باهه کي ٻنجو ڏيڻ چاهيو. ان لاءِ هن هڪ ته هئچ کي دروازن وٽ جتان هوا داخل ٿيڻ جي ٿوري گهڻي راهه هئي ان کي چوڌاري سيل ڪيو جيئن تازي هوا اندر نه وڃي ۽ اندر موجود هوا کي ختم ڪرڻ لاءِ هئچ ۾ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ داخل ڪئي.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو --گذريل صفحو

ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

هوم پيج -- لائبريري ڪئٽلاگ