|
ڇپائيندڙ پاران
”مورڙو ۽ مانگر مڇ“ لوڪ ادب سيريز جو ڇٽيهون نمبر ڪتاب آهي.
هن ڪتاب جو پهريون ڇاپو سال 1967ع ۾ جناب محمد
ابراهيم جويي تڏهوڪي اعزازي سيڪريٽريءَ جي
ايامڪاريءَ ۾ بورڊ جي پريس منجهان ڇپجي پڌرو ٿيو.
هينئر هيءُ ٻيو ڇاپو آهي، جيڪو هن سال يعني سال
2006ع ۾ ڇپجي پڌرو ٿيو آهي. 39 سالن جي ڊگهي عرصي
۾ هيءُ ڪتاب سنڌ جي مختلف ڪتاب گهرن تي موجود رهيو
۽ عام و خاص جي دلچسپيءَ جو سبب بڻيل رهيو. گذريل
ڪجهه وقت کان عوامي حلقن پاران مارڪيٽ ۾ هن ڪتاب
جي نئين ڇاپي وڪامجي وڃڻ جا اطلاع مليا ۽ گڏوگڏ
نئين ڇاپي شايع ڪرڻ جي به گهُر ٿي. انهيءَ گهُر کي
مدِنظر رکندي مانواري پبليڪيشن ڪاميٽيءَ کان هن
ڪتاب جي نئين ڇاپي جي منظوري ورتي وئي ۽ ڪتاب نئين
سونهن ۽ خوبصورتيءَ سان ڇپائي لائق پڙهندڙ جي خدمت
۾ پيش ڪيو ويو آهي.
هن ڪتاب جي اهميت ۽ افاديت تي ڪتاب جي مرتب جناب ڊاڪٽر نبي بخش
خان بلوچ صاحب جن مهاڳ ۽مقدمي ۾ تفصيلي روشني وڌي
آهي. ان تي وڌيڪ ڪجهه لکڻ سج کي آرسي ڏيکارڻ جي
برابر آهي.
اميد ٿي ڪجي ته هيءُ نئون ڇاپو پڙهندڙ حلقن ۾ اڳ کان به وڌيڪ
مڃتا ماڻيندو.
ڄام شورو، سنڌ
اعجاز
احمد
منگي
خميس
4- شعبان المعظم 1427هه
سيڪريٽري
بمطابق 31- آگسٽ 2006ع
سنڌي
ادبي بورڊ
مهاڳ
سنڌ جي ’لوڪ ادب‘ کي سهيڙڻ لاءِ هڪ تفصيلي تجويز،
سن 1955ع ۾، ’سنڌي ادبي بورڊ‘ جي سامهون رکي وئي،
جيڪا 1956 جي آخر ڌاري بورڊ بحال ڪئي، ۽ ان جي
عملي نگراني ۽ تڪميل بندهه جي حوالي ڪئي.
ان تجويز مطابق، جنوري 1957ع کان لوڪ ادب سهيڙڻ جو
ڪم شروع ڪيو ويو. انهيءَ سلسلي ۾ تعلقيوار ڪارڪن
مقرر ڪيا ويا ته ڏنل هدايتن موجب، ٻهراڙيءَ مان
مواد گڏ ڪري موڪلين. سنڌيونيورسٽيءَ ۾ ”سنڌي لغت
آفيس“ سان گڏ ”لوڪ ادب“ جي مرڪزي آفيس قائم ڪئي
ويئي، ۽ ڪارڪن مقرر ڪيا ويا ته مقامي طور گڏ ڪيل
توڙي ٻاهران آيل مواد کي هدايتن موجب ورڇي ورهائي،
ڀيٽي صاف ڪري ڇپائڻ لائق بنائين.
پهريان ٻه سال 1957ع ۽ 1958ع، لوڪ ادب جي مواد
سهيڙڻ ۾ صَرف ٿيا. انهيءَ عرصي ۾ تعلقيوار ڪارڪنن،
ڳوٺن مان گهُربل ڳالهيون هٿ ڪيون. مرڪزي آفيس جي
عملي ڇپيل ڪتابي ذخيري مان ضروري مواد اُتاريو، ۽
بندهه ڪوشش ڪري سنڌ جي هر ڀاڱي جو گشت ڪري، سڄاڻ
سگهڙن سان ڪچهريون ڪيون ۽ عام سنڌي ادب جي هر
پهلوءَ کي سمجهڻ ۽ ان جي خاص ذخيري کي قلمبند ڪرڻ
جي ڪوشش ڪئي. انهيءَ سعيي ۽ همت، بلڪه جذبي ۽ محبت
سان قدري ايترو مواد گڏ ٿيو جو ان جي آڌار تي عام
سنڌي ادب جي هر ڀاڱي بابت، نموني طور هڪ ڪتاب مرتب
ڪري سگهجي. ڪتابن جي تاليف جو سلسلو ٽئين سال
1969ع کان شروع ڪيو ويو.
هت ٻه ڳالهيون واضح ڪرڻ ضروري آهن:
پهريون ته هن تجويز موجب، سنڌي ٻوليءَ جي عام ادب
جون اهي جملي جنسون، جيڪي هن وقت تائين ٻهراڙيءَ
جي عوام ۾ عام مقبول ۽ مروج آهن، تن کي ”لوڪ ادب“
جو ذخيرو تسليم ڪيو ويو آهي. انهيءَ ذخيري ۾ سنڌي
ادب جون معياري جنسون پڻ شامل آهن، مثلاً: مداحون،
مولود، ٽيهه اکريون، ڪافيون وغيره، مگر جيئن ته
اهي هن وقت تائين ٻهراڙيءَ ۾ عام مقبول ۽ مشهور
آهن، انهيءَ ڪري انهن کي پڻ ’لوڪ ادب‘ جي دائري ۾
شمار ڪيو ويو آهي. انهيءَ لحاظ سان. هن تجويز هيٺ
گڏ ڪيل ’لوڪ ادب‘ کي بعينه ’فوڪ لور‘
(Folklore)
جي مغربي مفهوم سا ن تعبير ڪرڻ صحيح نه ٿيندو.
اسان جي ملڪ ۾ شهري زندگي اڃان ايتري وسعت يا خاص
نوعيت اختيار نه ڪئي آهي، جو اها خواص جي زندگي ۽
تمند جو يا ’معياري ادب‘ جوسرچشمو بڻجي. سنڌي
زندگيءَ جو مرڪزي دائرو اڃان تائين ڳوٺ آهي ۽
انهيءَ ڪري سنڌي ادب جو وڏو ذخيرو اهو ئي آهي جو
عوام جي زندگيءَ جو آئينو آهي. انهي ءَڪري هن
مرحلي تي سنڌي ٻوليءَ جي ’لوڪ ادب‘ ۽ ’معياري ادب‘
جي وچ ۾ حد فاصل قائم ڪري نه ٿي سگهجي.
ٻيو، ته هن تجويز ذريعي ”لوڪ ادب“ جو سمورو مواد
گڏ نه ٿي سگهيو آهي، ان کي سهيڙڻ لاءِ وڏي وقت ۽
ڪافي ذريعن جي ضرورت آهي. لوڪ ادب جو سڄو ذخيرو
سربستو گڏ ڪرڻ ڄڻ اٿاهه سمنڊ، سوجهي مڙني موتين ۽
ماڻڪن کي ميڙڻ برابر ٿيندو، جو ناممڪن آهي. البت
جو ڪجهه گڏ ٿي سگهيو آهي، سو لوڪ ادب جي هر جنس
بابت مثالي مواد آهي. انهيءَ لحاظ سان هن تجويز
هيٺ تاليف ڪيل ڪتاب اُميد ته آئينده ڪوششن لاءِ
نمايان نشان ۽ نيڪ فال ثابت ٿيندا.
’لوڪ ادب تجويز‘ جيتوڻيڪ بندهه جي طرفان پيش ٿي،
مگر اُن جي عملي سربراهي توڙي تڪميل ۾ گهڻن ئي
مخلصن جون ڪوششون شامل آهن. اول ته ’سنڌي ادبي
بورڊ‘ جي ميمبرن کي جَسُ جُڳائي، جن هن تجويز کي
سن 1956ع ۾ منظور ڪيو. ان بعد گهُربل مواد گڏ ڪرڻ،
صاف ڪرڻ ۽ ترتيب ڏيڻ، ابتدائي مسودا توڙي پريس
ڪاپيون تيار ڪرڻ ۽ آخر ۾ ڪتابن ڇپائڻ ۾ ڪيترائي
ساٿي ٻانهن ٻيلي ٿي بيٺا. هن تجويز کي ڪامياب بنائڻ
۾ تعلقيوار ڪارڪنن، مرڪزي آفيس جي باهمت فردن، سنڌ
جي سڄاڻ سگهڙن، توڙي انهن مڙني دوستن جو حصو آهي،
جن بندهه لاءِ سگهڙن کي ڳولي هٿ ڪرڻ ۽ ساڻن ڪچهرين
ڪرڻ ۾ پنهنجي هڙان وڙان مدد ڪئي.
مجموعي طور سان هيءُ ڪتاب ’لوڪ ادب سلسلي‘ جو
ڇٽيهون ڪتاب آهي. ان جو بنيادي مواد ڊسمبر 1964ع
تائين گڏ ٿيو، سڄي مواد کي چڪاسي، مختلف روايتن کي
ڀيٽي ترتيب ڏيئي مئي 1965ع ۾ ڪتاب جو مسودو تيار
ڪيو ويو ۽ جون 1965ع ۾ مسودي جي آخري تصحيح ڪري
پريس ڪاپي شايع ٿيڻ لاءِ ڏني ويئي.
مرڪزي آفيس جي ٻين ڪارڪنن سان گڏ خاص طرح محترم
ممتاز مرزا هن ڪتاب جي مواد کي اُتاري يڪجاءِ ڪرڻ،
ڀيٽڻ ۽ دوباره صاف ڪري لکڻ ۾ تحسين جوڳو ڪم ڪيو ۽
محترم محمد اسماعيل شيخ ان سڄي ڪم جي نگراني ڪئي ۽
پڻ مسودي تيار ڪرڻ ۾ مدد ڪئي. ڪتاب جي آخري سٽاءَ،
ترتيب ۽ تاليف لاءِ بنده خود ذميوار آهي.
خادم العلم
نبي بخش
سنڌ يونيورسٽي
حيدرآباد سنڌ
10- فيبروري 1967ع
|
