|
*
زنده آباد…
سڃين گهٽين ۾جڏهن ڪنهن چيخون ڪيون
مان به ڪن ڍڪي، لڪي، ٻين سان گڏ
هٿ سيڪي رهيو هوس
اَندر ڪنهن ڊگڊگي وڄائي چيو:
نچي نچي باندر کي بيهوش ٿيڻ ڏيو
معلوم هوم اَندر سڀ بزدل ڀريل آهن
ڪميڻا پنهنجي پنهنجي خوشفهميءَ ۾ بند آهن
بند دروازن اندر ’زنده آباد…زنده آباد‘ جا
سامو هڪ سُر
دراصل مُردن جي جئه جئڪار هئي
محض اوٻاسيون ڏيڻ ۽ آڱريون موڙڻ جهڙي ئي
معني خيز حرڪت هئي
بند دروازن مان به اَندر پهچندڙ طوفاني هوا جي
’سان سان‘ کان بچڻ لاءِ
منهنجا ڪن ڍڪيل ضرور هئا
پوءِ به ڪنن ۾ لڳاتار واڄٽ وڄي رهيا هئا:
’بزدل گهيئي موت مرندا آهن‘
اِئين ته خوش فهميءَ جو هڪ هم – وڇوٽ دليل
مان به جوڙي سگهيس ٿي نه:
’بُزدل ڪيئي زندگيون جيئندا آهن‘
تحقيقات لاءِ چوطرف ثبوت ٿي ثبوت هئا
(گڏوگڏ مرده گهرجي دوزخي بانس هئي
ظاهر هو ته سڀ انهيءَ بانس تي هريل هئا)
’زنده آباد‘ بعد ’چيئرس‘ وڄائي
جڏهن سڀ خماريءَ جي رساتل ۾ لهڻ لڳا
وڏي راڪي هڪ خوشخبري جو اعلان ٿيو:
شانتي ڀنگ ڪرڻ وارو باندر
جئرو جاڳندو ۽ باهوش پڪڙيو ويو آهي…
بانديءَ جو مقدر لئبارٽري بڻجي يا ڪوس گهر
اِهو پوءِ جو معاملو هو
چوطرف هڪ ڪن ڦاڙيندڙ شور غل جو
آغارٿي چڪو هو
زنده آباد… زنده آباد
زنده آباد… زنده آباد
هرڪو بلند آواز ۾ دهرائي رهيو هو
اِن ڀرم ۾ ته سندس سامهون وارو
سندس ئي نالو پڪاري رهيو هو.
شڪست
شڪستن سان ڦاٽل ليڙون ٿيل جهول پڪڙي
جاري آهي ساهه کڻڻ جي ڪشمڪش
موقعي پرستن جي پيرن هيٺان لتاڙجندي
نه مان ڪنهنکي پريان هٽائي ٿو سگهان
نه ڪنهنکي ختم ڪرڻ جو ٿو سوچيان
’هي سڀ منهنجا پنهنجا آهن‘-
اِن شڪسته جذبي کي
مون ليڙون ٿيل جهول ۾ سمائڻ چاهيو آهي
ارجن کي هٿيارن لاءِ آماده ڪندڙ
ڪرشڻ جي گيتا – واڻي وسارڻ لاءِ
مان لڳاتار جذبات جو نشو پئندو رهيو آهيان.
خون
رات جو دير تائين جاڳي
مون تمام سڃاتل مڪانن ۾ گهمڻ چاهيو
ليڪن سپني کي سپنن ۾ قيد ڏسي
مرده گهر ۾ گهسي ويس
ڪافي وقت بعد به ڪو دوست نه بڻيو
تڏهن ريل گاڏيءَ جي پٽن تي ويهي
سگريٽ مان سگريٽ جلائڻ لڳس
پوليس جي مقرر کوج – سڙڪ تي
جاءِ بجاءِ مون اڳ۾ ئي سِڪ اڇلائي ڇڏيا
ان بعد شڪار جي ڳولها ۾
بنا دير، مون پاڻکي پڪڙي خنجر کپائي ڇڏيو
ليڪن هڪ وار سان شڪار ختم نه ٿيو
ٻئي وار ڪرڻ جي مون ۾ طاقت نه بچي
پبلڪ فون تان پوليس کي آگاه ڪرڻ چاهيم
ڏٺم خوني ڀڄي رهيو هو
اونده جي تهن ۾ مون سندس پيڇو ڪيو
تازو خون منهنجن هٿن، چپن ۽ ناسن ۾ هو
پڪ هئم خوني جهلبو ضرور
صرف هڪ انديشو هو ناڪاميءَ جو:
خوني هٿ اچڻ کان اڳ صبح ٿي وڃڻ جو.
هريش واسواڻي (1940)
هڪ نئين سنسڪرتيءَ جو جنم
سنسار جي پيغمبر کي اَسان
ڀوڳن جي سوليءَ تي لٽڪائي
اُنجي مستڪ ۾
ترسڪار جي ڪلي ٺوڪي ڇڏي آهي.
جيستائين اُن جو رت ڳڙندو
۽ شرير ڦٿڪندو
تيستائين اسين اُنجي شهادت جو
هڪ وحشاني مزو ماڻينداسين.
پر جڏهين اُنجي آتما اُڏامي ويندي
۽ جسم بيجان ٿي ويندو
تڏهين اُن لاءِ
اسان جي دلين ۾ ڪهڪاءُ پئدا ٿيندو.
اُنجي معصوم رت ۾ رڱيل – ڀوڳن جي صليب
اسانکي پوتر ٿيل نظر ايندي.
پوءِ اسين اُنجو هڪ نشان بڻائينداسين
۽ اهو گلي ۾ لٽڪائي
هڪ نئين سنسڪرتيءَ کي جنم ڏينداسين.
ويهين صديءَ جي هڪ پڌرائي
يوجنائن جي هن يگ ۾
گناهن کي ختم ڪرڻ لاءِ
قيد خانا سڌاريا ۽ وڌايا ويندا
انسانن کي آجو رکيو و يندو
صرف احساس ۽ ايمان گرفتار ڪيا ويندا
پابند ۽ چئيوان
ايمان ۽ احساس
مهانگين قيمتن تي خريد ڪري
چڙيا گهرن ۾ سجايا ويندا
جتي جئڻ جي دائرن جا
سڀ نقل ميسر هوندا.
رليل ۽ ڀٽڪيل
ايمان ۽ احساس
(جي پنهنجي سڃاڻپ لاءِ
ڪنهن مالڪ جو نالو ڏيئي نه سگهندا)
آوارا گرديءَ جي اِلزام ۾
ڍڪن ۾ قيد ڪيا ويندا
جن کي اونده سوڙهه ۽ گهٽ ۾
بيجان بڻائي
معمولي قيمتن تي نيلام ڪيو يوندو
پوءِ جن مان ڪن کي ”زندگيءَ“ کان بهتر موت
بخشيو ويندو
۽ ڪن کي موت کان بدتر زندگي
بخشي ويندي
آزاد صرف ڪي چهبوڪ ۽ پهرا رهندا
جيئن قيد خانا آباد رهي سگهن.
ڪجهه شخصي
منهنجن هٿن مان شبد ڇڻي ويا آهن
خزان جي ڪنهن ڪنگال وانگر
صفتون سڙي ويون آهن
ڪنهن لاءِ ڪتب آڻيان؟
اسم خاص جون خاصيتون پڻ
ختم ٿي چڪيون آهن
اسم عام آهن
جن سان مونکي نفرت آهي
هڪ ضمير آهي - مان
(ٻين کي ياد ڪرڻ جي ڪنهن کي فرصت آهي)
ڪي فعل آهن – ناڪاري سوالي متعدي (ڪرم هيڻ)
خالي فعلن جو ٻوجهه ڍوئي
ضمير ٿڪجي پيو آهي
۽ چئني طرفن
حرف ندا جي حالت وڃي بچي آهي.
انتظار
وهنوار جي وئشاليه ۾
لفظن جا سڀ جسم جوُٺا پئجي چڪا آهن
پهرين اسان اُنهنجي آتمائن سان زوري ڪئي
پوءِ زر ڏيئي وڀچار.
هاڻ اُنهن جي معنائن جا
صرف مکيل چکيل سرير باقي آهن
جن جي خريد فروخت لاءِ به هوڪا ڏيڻا ٿا پون مان
(ادب جي) چؤراهي وٽ اچي بيهي ويو آهيان
۽ انتظار ڪرڻ لڳو آهيان
اَرٿن جي هڪ نئين ناجائز پيڙهيءَ جو
جي وئشيالن جي سنتان هوندي به
پنهنجي ناجائزي جي خلاف بغاوت ڪندا
۽ قيمتن لاءِ پنهنجا چرتر نه چڪائي
جائز ٻارن جا جائز پتا بڻبا
پرش وئشيا
شهر يا ته ڪي سڙڪون آهن
يا صرف ڪي چار ديوارون.
سڙڪون ڇڏجي وڃڻ جو ماڌيم آهن
چار ديوارون لڪي وڃڻ جو
جتي هر قسم جي ننگائپ کي پناه ملي ٿي
۽ جي هر ننڍي وڏي قد کان اوچيون اڏيل آهن
هر رات
سڃاتل سڙڪن کي مرده پيرن سان پار ڪري
جڏهن چار ديوارن ۾ سمائجي ٿو وڃان
ته ڪنهن غلط ۽ اَڻ ڄاتل هنڌ تي پهچي وڃڻ جو
گناه ڀريو ڊپ وڪوڙي ٿو وڃي
هر صبح
رستو ڀلجڻ جي ڪوشش ٿو ڪريان
پر سنجها جو
سڙڪون دوکو ڏيئي
ساڳئي هنڌ تي پهچائي ٿيون ڇڏين
[سڙڪن ۽ چوديوارن جي وچ۾ ڪو
ڪميڻو سمجهوتو ٿيل آهي]
غلط هنڌن کان بچڻ جي اِن ناٽڪ ۾
سڙڪن تي مونکي روزي ڏيئي
چار ديوارن ۾، منهنجي تن ۽ من سان وڀچار ڪري
هي شهر
مونکي ڌيري ڌيري
پرش وئشيا جو روپ ڏيندو ٿو وڃي.
بنا عنوان
پڇتاءَ لاءِ
هاڻ اسان جي زندگين ۾ ڪا جڳهه باقي نه رهي آهي
(شفي نظريو رکندڙ هڪ قوم لاءِ انجو وجودي سود
آهي.)
اسان پنهنجن آزمودن مان ثابت ڪيو آهي ته:
اسانجو ڊپ اصلي هو، مطلب اسين ڊڄي سگهون ٿا
اسان جي چپي به اصلي هئي، مطلب اسين چپ به رهي
سگهون ٿا
پر اسانجن چهرن جي زردي اصلي نه هئي
اُها اسان محض ڇاپي رکي هئي
ڪارڻ – ڊپ کان راحت ملڻ بعد به:
اسان جون رڙيون (جيڪي اسين نه ڪري سگهياسين)
نقلي ثابت ٿيون
اسان جا نعرا (_جيڪي نه لڳائي سگهياسين) ڪتابن مان
اُڌارا ورتل ثابت ٿيا
چپي ٽٽڻ بعد، وري هڪ دفعو
اسين آڪاش ۽ پاتال پاڻ سان گڏ کڻي سهڪندا رهياسين
آڪاش جي اوچائي ۽ پاتال جي گهرائي کان وڌيڪ
اسان کي اُنهن جي نه هئڻ سان پيار هو.
ڌرتي جي سختي جيڪا اسان انڀو ڪئي هئي
اُنکي وري پيرن سان ٽڪرائڻ جي اسان ۾ همٿ ڪانه هئي
اسان جا اصلي ڊپ، چپيون ۽ ويدنائون
اندروني سجاوٽ جا حصا هئا
فضا بدلجڻ تي اُهي به اسانکي بي معنى لڳا
ڪتابي نعرن جي سهاري ئي اسان اُنهن جي قيمت لڳائي
۽ چند اڏائڻ لائق شين ۽ ڪن فئشنبل سوترن جي بدلي
اسان پنهنجا اصلي ڊپ، چپيون ۽ ويدنائون وڪڻي ڇڏيا.
آزاد ۽ باغي هئڻ جي پنهنجي ترشنا به پوري ڪري
ورتي.
وري ويچارگيءَ جي اوسٿا آهي
جو اسانجو هڪ قديمي سنسڪار آهي
۽ اسانجون پلڪون حسب معمول
قدامت شناسن جي قدردانيءَ جي راه ۾ وڇايل آهن.
واشديو ”موهي“ (1944)
مهاتما سان مخاطب
تو چيو:
سچ ڳالهائڻ پنهنجو ڌرم آهي –
مون خوشيءَ سان سان قبوليو.
تو چيو:
اَهنسا پنهنجو پرم ڌرم آهي –
مون چپ چاپ اِهو به قبولي ورتو.
تو چيو:
ايمانداري آتم – سنتوش آهي –
مون ڪنڌ جهڪائي ڇڏيو.
تو چيو:
دان پڃ جو ڪم آهي –
مان دين اکين سان تو ڏانهن نهاريندو رهيس.
تو چيو:
نئڙت اِنسان جو زيور آهي –
مان تنهنجن پيرن تي ڪري پيس.
تو چيو:
ديش – شيوا تنهنجو فرض آهي –
منهنجي دل ٿي مان آتم – هتيا ڪري ڇڏيان.
بي وقت وقت
ڪئلينڊر جو ڦاڙي هي پويون مهنو
ڇو نه وقت کان اڳ
وقت کي پوُرو ڪجي.
لڳائي ۽ ڦاڙي ڇڏجن
ڪيترا اَڻ ڄاول سال
پهچي وڃجي
ڪنهن پهاڙي ديش –
چنڊ تي، هوا ۾ هلجي
ڪيميڪل کاڌو کائجي
ڀاڙي تي ڪجي – وٺجي پيار
يا ڳولهي اَچجن مئل سالن جون تاريخون
آدم ٿي پئجي
کائجي جيڪي ملي
ڪجهه پيار
جتي ملي جهڙو پيار
واپس هلجي غفائن ۾.
ڪجهه ڪجي
جو هر نئون صبح ۽ شام
ٻڏي وڃي ٿو ڪافي ۽ چانهه جي پيالن ۾
ڪؤڙي ڪؤڙي مٺي مٺي سواد ۾
ڪُميءَ جيان چرندي چرندي.
ڪجهه ڪجي
ڏينهن ٿي پوي سهو جئن
سڀ ڪجهه ختم ٿي وڃي
اک ڇنڀ ۾.
ڪارڪون
*
هنن جو ڪجهه نه ”بڻجڻ“
خالي
”هئڻ“ ۽ ”هئڻ“
حقيقتن جا نڪيلا پٿر
هستين ۾ چگهه
ننگن وڻن واري ٻيلي ۾
چاندني سمهيل نيم بيهوش
چنو ڏنل اونچون ديوارون
اَرمانن جون و حسرتن جون
بندرا اِنسان.
دماغ ۾ سٿيل فائيل
آڱرين ۾ چڀندڙ ٽاچڻيون،
ٽريلن جي خميص هيٺان
ليئاڪا پائيندڙ
کسيل گنجيءَ جا وڏا سوراخ
ڪامنائن جي چنڊ –
کي لڳل، حالتن جو گرهڻ.
واچ جي ڪانٽن جيان –
جيون – گول ۽ گول ڦرندڙ
هڪ ايراضي – گول ۽ گول
ٿڪل سپنا اکين ۾ -
ڏتڙيل فرشتا هي
سرڳ ته دوُر، سرڳ جي
هلڪي جهلڪ به مشڪل
ڏتڙيل فرشتا هي
پيشو هننجو ڪارڪوني.
|
