|
ملائي اک پهاڙ سان…
غفائن سان…
اجنتا سان،
ڏسان ٿو ”وقت“ جو چهرو
اَٽل، مضبوط، سانتيڪو!
ڏسي جنهنکي ٿو ڀٽڪي من
اگم گمنام راهن تي
بغاوت جو اُٿي طوفان ٿو سيني ۾
اسين تڇ لئه لڙڻ وارا
اسين تڇ لئه مرڻ وارا
اسين ئي پاڻ لئه سڀ ڪجهه
ٻين لئه ڀي اسين سڀ ڪجهه
اسان کي شخصيت جو آ نشو چڙهيل
وشال آ تڇ اسان لئه
۽
هي تڇ ئي بس وشال آهي…
هتي هڪ ٻڌ کڙو آهي…
ستنتر موه ٻنڌن کان!
وشو جي شانتيءَ جو هڪ وڏو اِنسان…
هي چت رنجن ۽ من رنجن ۽ من ڀاون!
لکيل جنهن تي سوين آهن
ڪهاڻيون سنگتراشيءَ ۾
سوين چترن جي ڀاشا ۾
مٽائي جنهنکي هرگز وقت جو طوفان نه سگهيو آ
بڻيو جو وقت آ سونو
ڇهي جو ٻڌ جي چرنن کي
وٺي جو روپ گوتم جو
کڙو آهي اکين آڏو!
جو پٿر ۾ به زنده آ!
وڏا ٿيا ڀاڳ پٿر جا!
مون ڪن جي ڀاڳ ۾ پٿر ڏنا آهن
ڏسان ٿو ڀاڳ پٿر جا اجنتا ۾!
جو پٿر آهه پارس ٿيو
منش جي موڪش مڪتيءَ لئه
بڻائي ٿو سگهي سونو
منش جي آتما کي جو
کڙو خاموش جو آهي
اجنتا جي غفائن ۾
ڪلا جي روپ – ريکا ۾
تپسوي ٻڌ جي ڪايا ۾!
ڇهي مان تنهنجي قدمن کي
اڙي پٿر، مان ٻڌندس وقت جي ڌڙڪن
بڻي هئي تيز جا گوتم جي آهٽ تي
ٻڌي ڌڙڪن ڪندس محسوس
مان موجودگي ٻڌ جي!
هوُ يوگي آ ۽ سنياسي
تپسوي ۽ مها ساڌڪ
۽ گهري فڪر جو مالڪ!
پدم آسڻ لڳائي هوُ
سماڌيءَ ۾ جو ويٺو آ!
اَلا، هي مشڪ گوتم جي
ٿي من کي موه ۾ گهيري
جا گهري گهري ساگر جيان
مٺي امرت کان جا آهي
مٺي گنگا جي جل کان ڀي
مٺي ڄڻ ڀاڳوت جي کير ساگر واري امرت کان
(لڳو جنهن تي هو ٽڪر ديوتائن ۽ دئيتن ۾)
لڳي ٿو مشڪ ڄڻ مونالزا جي ڪنهن
هتائين بس چورائي آ!
هي گوتم آهه نرموهي
مگر ڪيڏو نه موهيندڙ!
هي ڪيڏو ڏس تضاد آهي:
جو نرموهي، سو موهيندڙ!
ڇا سچ پچ هي تضاد آهي؟
مڃيندو ڪير!
يگن کان جن ڏنو آهي،
اُهي ئي اڄ امر آهن!
رهندا سي ئي موهيندڙ
جي نرموهي رهيا آهن!
امرتا جو هي رهسيه آ
وڏائيءَ جو هي سچ آهي
اجنتا سچ جو گهر آهي
وڏائيءَ جو،
ڪلا ۽ سنگتراشيءَ جو!
هتي ٻڌ جو الڳ آهي جهان هڪڙو
ڇپيل پربت جي سيني ۾،
جهان کان دور برپٽ ۾ جهان آهي
رچيل جنهن ۾ ڪٿائون سيڪڙو آهن
ڪٿائون يکش گنڌرون
رتي ۽ ڪام، ديون جون
۽ هڪ اُن مست هاٿيءَ جون،
ڏسي جنهن طعام راجا وٽ
رکيو هو حوصلو قائم!
نه جنهن کاڌو نه جنهن چکيو
تڪيو جنهن هو نه طعامن کي
بکايل هو
مگر هڪ پٽ اول ۾ هو!
بکايل هو پتا هنجو،
بکايل ماءُ هئي هنجي
اکين سڄرا پريشان دور جهنگل ۾
نه پٽ کي ۽ نه کاڌي کي لهڻ قابل!
مگر هن پٽ نه ڪجهه کاڌو نه پيتو ڪجهه
تڪيو جنهن هو نه طعامن کي!
ڪٿا هيءَ آهه چترن ۾
ڪٿا ٻڌ جي جنم جي
۽
ڪٿا نرواڻ مڪتيءَ جي
ڪٿا پتني۽ پٽ اڳيان
کڙو ٿي دان چاهڻ جي
ڪٿا ڳل تي رکي هٿڙو
يا ليٽي گهرو سوچڻ جي
ڪٿا ساڌن ۽ سنتن جي
ڪٿا ٻوڌين ۽ بکشن جي
ڪٿا لوڪن جي جيوت جي
ڪٿا هن جي ڪٿا هن جي
ڪٿائن ۾ ڪٿا آهي
فقط هڪ ٻڌ جي آ ليڪن!
پدم آسڻ لڳائي جو
سماڌيءَ ۾ جو ويٺو آ
سماڌيءَ ۾ جو ويٺو آ
ڏسون ساڄي ته مشڪي ٻڌ
ڏسون کاٻي ته ڀوڳي ٻڌ
۽ سامهون شانت چت آهي!
ڪلا جو شاهڪار آهي
اجنتا جو ٽروُپو ٻڌ!
ڪلا جو شاهڪار آهن
سوين سينگار جون وستون
اجنتا ۾
پيل نارين جي انگ انگ ۾
عجب ڪپڙا
عجب زيور
عجب ڪيسن جا پيچ و خم
عجب موتين جا داڻا هيءُ
بتيءَ جي سرخ ڪرڻن ۾
سچا ڀاسن ٿا اکڙين کي!
اکين جي ڀرم اهڙي تان
سوين موتي ڪجن قربان
گهوري سڀ ڏجي تن تي
هنن رنگن جي موتين تان
جي رنگ ڄڻ خود ٺهيل آهن
سچن موتين جي داڻن مان!
عجب اهڙيءَ فضا ۾ هوُ
اڃا ڀي آهه نرموهي
جو ڀڳوان ٻڌ جي نالي سان
ڪشش ۽ موه جو آ اصل ۾ مرڪز!
ٻڌم شرنم گڇامي جو امر منتر
سڏي ٿو ٻڌ جي چرنن ۾
جهڪي مان تنهنجي قدمن ۾
ڪيان پرڻام ٿو توکي
وڏا ماڻهو – ڀلا ماڻهو
ستيه انصاف جا مالڪ
ڪيان پرڻام ٿو توکي!
اکين آڏو تون تڇ لئه هڪ وشال آهين
وراٽ آهن، ڇُپيل پربت جي سيني ۾
ڪلا ۽ سنگتراشيءَ ۾،
اجنتا جي غفائن ۾،
ستيه ۽ حق جي ڪٽيا ۾!
جهاز جي ڊيڪ تي
(ورهاڱي بعد پنهنجو وطن ڇڏيندي)
مونکي پنهنجي ملڪ مان
اڄ آهه نيڪالي ملي،
ڇو جو منهنجيءَ آتما کي
ڪوڙهه جو ڪو روڳ ناهي –
ڇو جو منهنجي ٻانهن کان
منهنجي ٽنگن، ساهه کان
آهه پيارو لوهه ٽڪر –
جنهن تي ٿوري ڪٽ چڙهيل آ
جنهن ۾ ٿورو زهر آهي!
هي برابر زهر يگ آ
زهر يگ آ
زهر يگ آ
ڀت ۽ ڀت ۾
سر ۽ سر ۾،
ٽونگڙن
چيرن
ٻرن ۾،
نانگ
نانگن جا اَڏا،
کاهيون،
قلعا
۽ ڇانوڻيون آهن!
اڄ حياتيءَ زهر ڍڪ تي
پنهنجو ست آهي وڪيو
اڄ وڇن جو فلسفو ئي زندگيءَ جو فلسفو آ
موت ٿو اڄ زندگي جا حج ڪري!
اڄ آ ڇاتيءَ تي زيارت
چڪ ۽ چنبي
ڪپ ڇري جي!
هي برابر زهر يگ آ
زهر يگ آ زهر يگ آ
هيٺ پاڻي ۽ مٿي آڪاش آهي!
وچ۾ منهنجو لاش آهي – لاش آهي!
نئون اتهاس
هڪ ڪتو رستي تي ڊڪندو ٿو وڃي!
ڄڀ ڪڍي ۽ سهڪندو - !
گهٻرائجي!
ڇا هوُ مرندو؟
يا هوُ بچندو؟
ڪير ڄاڻي!
لال پيليون موٽرون ڪجهه تيز آهن
هر کي پنهنجو طرف ۽ رفتار آهي
پر ڪتي ۾ ساهه آهي
هرڪو بيوگل ٿو وڄائي
بچ ڪتا او بچ ڪتا
ڇا جپان تي بم ڪريو؟
ڳالهه ڪائي خاص ناهي
هڪ ڪتو آهي ڪتو
هن جو پيءُ ڏاڏو به هو ڪوئي
ڪتو
آهه جنهنجو موت لعنت ۾ لکيل!
وڌ ۾ وڌ هوُ ڀونڪندو –
پر ڪتي جي ڀونڪ ڪا اِتهاس جو سنگيت ناهي
ڀل ته يوُ . اين . او . هجي
يا هجي ديوار برلن جي…
آهه ٻن طرفن جي آمد
۽ ڪتو وچ۾ هراسيل
پڇ کي ٽنگن ۾ لڪائي
ڄڀ ڪڍي رستي تي ڊڪندو ٿو وڃي…
موتي پرڪاش (1931)
عزل
(1)
روز جن سان رهي ٿي روح رهاڻ
اي خدا، هاڻ کين واپس آڻ!
رنگ ڀرجي ويو تصور ۾
ڦول ڦهلائي چوطرف سرهاڻ!
ڪانه ڪاراڻ ڏي نظر وئي
جنهن سمي ڇٽڪي چنڊ جي چانڊاڻ!
دل ٿي ڌڙڪي، ۽ اک سڄي ڦڙڪي
ڪنهنجي آمد جو هي مليو اُهڃاڻ؟
دل کي پرچايون، اک اچي ڀرجي
هاءِ، فرقت جي رات ۽ ڇڪتاڻ!
(2)
جيءَ کي هاڻ لڳيون جهوريون، آءُ
آءُ هي ڀرم ڀوريون، آءُ
مختصر هونءَ به حياتي آهي
وصل جون تنهن ۾ گهڙيون ٿوريون، آءُ!
جا رهي جان، سڄڻ! باقي آهه
سا به هڪ ٻئي تان کڻي گهوريون، آءُ!
گڏ رهي ڇو نه حياتي ماڻيون
ڏيهه ڇا لءِ وڃي ڏوريون، آءُ!
سالها سال رهي دل ڳهندي
ڪا گهڙي ويهي اندر اوريون، آءُ!
سر ڏين ساز تي ڪي راءِ ڏياچ
آءُ سو چنگ کڻي چوريون، آءُ!
جهوپڙي
منهنجي گهر جي ڀر ۾ هڪڙي جهوپڙي
پنهنجي سر تي مفلسيءَ جا مڻ کڻي
رات جو چپ چاپ ۾ سسڪي اِئين
جئن کڻي پيو ساهه ڪو دم جو مريض.
ويهي چلهه وٽ چئن ٻارن جي امڙ
ڏينهن جي پِن مان ڪٺيون ٿيل روٽيوُن
ڪن ڏينهن جون روٽيون پاروٿيوُن
ٿي رئي جي ڪنڊ مان ڇوڙي ڏسي
باهه تي تن کي وري سيڪڻ لڳي
ڄڻ ته سيڪي پيئي پنهنجي زندگي
(سيڪ کائي من سوادي ٿي پوي).
پيٽ کي هٿ ڏئي جاڳن ٻار پيا
جن جي نڪ جون ناسون اِئن ڦنڊ جيو پون
جئن ٻلن جو حال ٿئي کاڌو ڏسي.
هڪڙو چوندو ”مونکي بک آهي گهڻي“
ٻيو جهپا هڻندو ۽ چوندو ”صبح کان
مون بنا کاڌي گذاريو ڏينهن آ“
روئي ٽيون چوندو ”مونکي ڪلهه گهٽ مليو“
چوٿون پنهنجي ماءُ جي هنج ۾ ڪري
پنهنجون ٻانهون پيو اِئين ڦهلائيندو
جئن مرڻ ويلي کڄي ماڻهوءَ جو ساهه.
جهوپڙيءَ جا ڪک ۽ ڪانا ڀي اُٿي
تن جي رودن سان ڪٺو رودن ڪندا
جهوپڙيءَ جي، اُف وٿين مان جا هوا
گيت ڳائيندي، اندر داخل ٿئي
سا سمائي پنهنجي سيني ۾ هي روڄ
سسڪندي، دانهون ڪندي، نڪريو وڃي.
هڪڙي ڪٽيا کي ڏسي، ٻيءَ کي ٻڌي
هڪ گهٽيءَ مان نڪري، ڀٽڪي ٻيون گهٽيون
هڪڙي پاڙي مان وڃي ٻئي ۾ گهڙي
ٻئين مان ٽئين ۾، ٽئين مان چوٿين ۾ وڃي
اِئن هزارن جي ڪهاڻين کي کڻي
(باب جن جا ٿيا سوين، پر هڪ پلاٽ)
ڦهلجي هڪ ڳوٺ ۾، ٻئي ڳوٺ ۾
شهر مان ٻئي شهر ۾، اِئن ملڪ ۾
هڪڙو ئي ناٽڪ ٻڌائيندي وڃي
مفلسيءَ جو، بيوسيءَ جو، بک سندو.
سيٺ ماڌوءَ جو غصو اُن وقت ئي
سانوڻي جي ميگهه جان ڀرجي اچي
هو دريءَ مان سس ڪڍي چوندو اِئين:
”نامرادو ڇاجو ايڏو شور آ؟
رات جو ڀي ننڊ ٿا ڪريو حرام!“
بس اِنهي تي جهوپڙي جو هيءُ ’شغل‘
اِئن وڃي خاموش ٿي، چپ چاپ ٿي
ڄڻ خموشي آهه ڪنهن شمشان جي.
مان کڻي هٿ ۾ قلم ويٺس لکڻ:
”سيٺ ماڌو چپ ڪرائي ٿو سگهي
پنهنجي ڀر جي جهوپڙيءَ جو شور غل،
پر ڇا هوُ دنيا جون سڀئي جهوپڙيون
چپ ڪرائي ٿو سگهي ڏهڪاوَ سان؟
جهوپڙيون، جن جون ڪهاڻيون هيءَ هوا
پنهنجي سيني ۾ سمائي ٿي گهمي،
جهوپڙيون جي اڄ، سڀاڻي يا پرينهن
پنهنجي هل هنگامي جي طوفان سان
سڀني محلن جون ڀتيون ڪيرائينديون؟“
ٻه واٽي تي…
مونکي هتي ڪنهن اچي اُڇليو آهي؟
لڳي ٿو
پٽيءَ ٻڌل اکين سان
پنڌ ڪندو
بي سرتيءَ ۾
انداهيءَ جي انڌن رستن کي پار ڪندو
هتي اچي پهتو آهيان.
جئن آڪاس جي گهري گهري ڪاراڻ مان
تارا هڪ هڪ ٿي ٽٽندا وڃن
گم ٿيندا وڃن
تئن منهنجن ڌڌڙيل پيرن کان
سالن کان دز ڀريل پچرا
پاڻ ڇڏائي ويا آهن.
۽ هاڻي بچيون آهن هي ٻه واٽون
هي ٻه واٽون…
اوڀر طرف آڪاس جي مياڻ مان
سورج جي ڪٽيل تلوار نڪرندي
۽ ڏسندي ڏسندي
سراڻ کاڌل تيز ڪٽار تي پوندي
ان چئن ضدي تارن جو بي گناهه خون
اُن کي اڃا به چمڪائي ڇڏيندو
۽ سج جي ڪرڻن جي فاتح فوج
ستل ڌرتيءَ تي ڀرپور وار ڪري
اُن کي ڇرڪائي جاڳائي ڇڏيندي.
تڏهن…
اُن روشنيءَ ۾
هي ٻه واٽون چمڪڻ لڳندو
۽ مان پنهنجي دز لڳل
۽ پٿون ٿيل
پيرن جي سهاري
وري کڙو ٿي بيهندس!
جيڪا راهه
مونکي وڌيڪ ڏکي ۽ خطرناڪ لڳندي
تنهن ڏانهن وڌي ويندس.
ٿوري وقت بعد
جڏهن منهنجا ساٿي
اکيون مهٽي ڪر موڙي اُٿندا
۽ هتي پهچندا…
هن ٻه واٽي تي،
تڏهن اُهي هتي ٻه پل سوچي
ٻيءَ واٽ تي اڳتي وڌي ويندا،
هنن مان ڪنهن کي اِهو خيال ڪين ايندو
ته هڪ جنونيءَ کي
ڪهڙيءَ واٽ
ڳرڪائي ڇڏيو آهي؟
ڪرشن راهي (1932)
سنڌ ۽ سنڌي
وطن جي لءِ، جان گهوري پوءِ به ٿوري
سنڌين جان نه گهوري، وطن گهوري آيا!
وطن گهوري آيا، هاڻي رت روئن
پنهنجا وري پسڻ لءِ، تنجا نيڻ سڪن
ٻيريون کٻڙ کجيون، هت ڳوليندي نه ملن
ماڻهو هِت به ٿين، پر اسان جا ڪي ٻيا هئا!
اسانجا ڪي ٻيا هئا، جن سان هئا نينهن
اوسيڙا ئي اُنهن جا رهن راتيان ڏينهن
اکين سندا مينهن، مند نه ڏسن مهل ڪا!
مند نه ڏسن مهل ڪا، اَندر جون آهون
ملڪ موٽي وڃڻ جون بند ٿيون واهون
سي دليون ڪن داهون، وطن ويو جن هٿان!
وطن ويو جن هٿان، ناهي تن آرام
ڪڏهن وسري ڪينڪي ڪنهن کان پنهنجو گام
نديون هت به جام، پر سنڌوءَ ۾ ڪو ساه ٿين!
سنڌوءَ ۾ ٿين ساه، جو سنڌو ڀانئن ماءُ
پنهنجا نيٺ پنهنجا، ڌارين ڪهڙو ساءُ
ڪهڙو لڳو واءُ، هڪڙا هِيت ٻيا هُتي!
هڪڙا هتي ٻيا هتي، سنڌي ٿيا ٻيئي
پر هڪڙا سنڌي ڏيهي ٻيا پرڏيهي
ماڻهو اُهيئي، پر رهن راڄن ٻن ۾!
رهن راڄن ٻن ۾، ڪي سنڌ ته ڪي هند
مٽي جا هڪ ملڪ جي جڙيل تنجي جند
سي ڇا ڄاڻن سنڌ، جيڪي هِتي ڄميا!
جيڪي هتي ڄميا، سي ڀي سنڌي سڏبا
سنڌي ٿي به سنڌ کي ڏسڻ کان سڪندا
ڌارين وانگيان جڏهن سنڌ وڃي ڏسندا
ماڻهو اِئن چوندا، ”سنڌي آيا سنڌ ڏسڻ!“
مست قلندر!
سڏ:
ڪوئي آهي! ڪوئي آهي! سڏ او نائي،
ڪوئي آهي!
راءِ ڏياچ ڪهي آيو آ پنڌ پڇائي!
ڪوئي آهي؟
آهي ڪوئي ٻيجل ڳائي ۽ سر لاهي!
ڪوئي آهي؟
موٽي آيو آهه پنهون پيو در کڙڪائي!
ڪوئي آهي؟
آهي ڪوئي سسئي ننڊ منجهان جاڳائي!
ڪوئي آهي!
ڪوٽ عمر جو ڪاٽي مارئي موٽي آهي!
ڪوئي آهي؟
آهي ڪوئي کيت وٺي جو منڌ موٽائي!
ڪوئي آهي!
سچ بڻي منصور نچي ٿو اڄ للڪاري!
ڪوئي آهي؟
آهي ڪوئي جو اڄ مونکي سوريءَ چاڙهي!
ڪوئي آهي!
ننگي سياست ڏس ڇا ڇا رنگ رچائي!
ڪوئي آهي؟
آهي ڪوئي جو لوٺيءَ جا لڱ لڪائي!
ڪوئي آهي!
دلبر لءِ ديوار پٺيان دلبر واجهائي!
ڪوئي آهي!
آهي ڪوئي جو ديوار ڀڃي دڳ ٺاهي!
ڪوئي آهي! |
