|
ٽيويھھ سؤ ورھيھ اڳي يونانين جي حملي وقت سنڌ جا
ماڻھوقوم تھ ڇا پر اڃا رياست بھ بنجي نھ سگھيا
ھئا. ھو قبيلائي نفاق ۾ ورتل ھئا – انھن جا مٿي
ذڪر ڪيل ٻھ قبيلا (سمبس ۽ ماسيڪانس) ۽ ان وقت جي
تاريخ ۾ آيل ٻيا چار پنج مک قبيلا، سڀ الڳ الڳ ٿي
وڙھيا. بلڪ ان وقت بھ پاڻ ۾ وڙھندا رھيا ۽ الڳ الڳ
ٿي مئا. سندن وطن دوست مذھب ۽ ڌار ڌار قبيلائي
رياست ٻيئي ڌارين جي مقابلي ۾ ھنن مان ڪنھن کي ڪم
نھ آيا. عربن جي حملي وقت سنڌ جي ماڻھن وٽ پنھنجي
رياست تھ ھئي پر جنھن زور تي اھا قائم ڪيل ۽ بيٺل
ھئي، ان زور کي اھا اڃا پنھنجو ڀر بنائي نھ سگھي
ھئي، يعني سنڌ جا ماڻھو پاڻ کي اڃا قوم بنائي نھ
سگھيا ھئا – خاص طرح مذھب جو تفرقو انھن جي
اندروني زبون حاليءَ جو سبب بنيل ھو – ٻڌمت ۽
برھمڻ واد پنھنجون پنھنجون خود پسنديون ۽ پنھنجا
پنھنجا تعصب کنيو ھڪٻئي ۾ اکيون وجھيو بيٺا ھئا، ۽
ننڍين ننڍين نائب راجڌانين جا ننڍا ننڍا نائب
سردار ڪجھھ اعتقادي گھمنڊ ۾ ۽ ڪجھھ خوف کان ۽ ڪجھھ
اقتدار جي ڪشش ۽ سڌ ۾ پنھنجي پنھنجي مختصر ڏاھپن
جا شڪار ٿي ويا، ۽ سنڌي ماڻھن جي مرڪزي رياست
پنھنجن انھن مذھبي ۽ سياسي نفاقن ۾ اندرون ئي اندر
کاڌي، ڇوري ڀت بني بيٺي رھي، جنھن کي ٻاھران رڳو
ھڪڙي ڪنھن ٿيلھي ڏيڻ جي دير ھئي. سورھين صديءَ جي
شروع ۾، ارغونن جي حملي وقت، سنڌ جو حڪمران شاھي
گھراڻو، وري بھ، اقتدار جي خانھ جنگيءَ ۾ رڌل ھو.
سنڌي رياست پنھنجي طاقت پنھنجي خلاف صرف ڪري رھي
ھئي. رياست جو سربراھھ، ڄام فيروز – سنڌ جي شاندار
بادشاھھ ڄام نندي جي پيرسنيءَ جو نالائق پٽ –
پنھنجن ۽ پراون ٻنھي جي خوف ۾ گرفتار ۽ پنھنجي پاڻ
کان بيزار، پنھنجي وطن ۽ ماڻھن جي گڏيل مفاد کان
بي نياز، صرف پنھنجي ذاتي بچاءَ لاءِ ھٿ پير ھڻندو
رھيو ۽ ان ڏس ۾، ڪڏھن پنھنجن سان ۽ ڪڏھن پراون سان
شامل، سندس ھر قدم سنڌ جي شڪست ۽ خواريءَ جو سبب
بنيو رھيو. ھم مذھبيءَ جي چوغي پاتل حملھ آور
ارغونن جي لشڪر کي ھيڪل ھيڪل نھ ھو پاڻ پڄي سگھيو،
نھ سندس بزرگ اتاليق دريا خان ۽ ان جا بھادر پٽ
پڄي سگھيا ۽ نھ سندس تخت تاج جو دعويدار سندس پڦاٽ
ڄام صلاح الدين پڄي سگھيو ۽ نھ وري ڪنھن حوصلھ مند
مرڪزي رھبريءَ کان قطعا محروم سنڌ جا عام ماڻھو ئي
پنھنجي وطن کي دشمنن کان بچائي سگھيا – وطني دفاع
جي ان عبرتناڪ جنگ ۾، جيڪا سنڌ جو ھر طبقو ۽ ھر
قبيلو سنڌ جي ڪنڊڪڙڇ ۾ ھڪ ھڪ ٿي وڙھندو رھيو، ساڻن
شامل مذھب جو وطن دوست حلقو بھ کين بچائي نھ
سگھيو. دراصل عين ان آزمائش جي وقت، مذھبُ، رياست
(حڪومتي اقتدار) وانگر ئي، سنڌ جي ماڻھن جي اتحاد
۽ قوت جو نھ
پر سندن ڪمزوريءَ
۽ نفاق جو سبب بنجي پيو. قاضي قاضن ۽ سندس سڄي
مھدوي ٽولي جي مذھبي سربراھن، بکر جي سڳورن سيدن ۽
ٻين ڪيترن ئي شيخن مشائخن ۽ پيرن فقيرن پنھنجي وطن
۽ پنھنجي ماڻھن سان غداري ڪري، حملھ آور
دشمن لاءِ جاسوسي ڪئي ۽ ان جو ساٿ ڏنو. ارغوني
لشڪر جو پنھنجو ديني جاسوسن ۽ روحاني شڪاربازن جو
ھراول طائفو تنھن کان الڳ ھو.
مطلب تھ سورھين صديءَ جو سنڌي
سماج بھ پنھنجون مضبوط تھذيبي روايتون ۽ پنھنجي
پختھ ڪار ۽ محب وطن رياست رکندي بھ، فقط پنھنجي
اندروني ڪمزوريءَ سبب، جنھن جو بنياد ان جي سياسي
۽ مذھبي خلفشار تي ھو، پاڻ کي شڪست ۽ غلاميءَ کان
بچائي نھ سگھيو.
ارغونن ھٿان سنڌ جي ھن فتح کي ”خرابيءسنڌ“ سڏي،
تڏھوڪن عالمن ان مان ابجد جي حساب سان سنڌ جي
برباديءَ جي تاريخ (927
ھھ مطابق
1520ع)
ڪڍي ھئي. ”تاريخ معصوميءَ“ موجب، يارھين محرم تي
ارغونن جو لشڪر ٺٽي ۾ داخل ٿيو ۽ ”مغل
20
تاريخ تائين شھر ۾ لٽ مار ڪندا
رھيا ۽ اتان جي ماڻھن کي ذليل ڪندا رھيا. جنھن مان
آيت سڳوريءَ - ان الملوڪ اذا دخا و اقريت افسدوھا
(بادشاھھ جڏھن ڪنھن شھر ۾ داخل ٿين ٿا، تڏھن ان کي
ويران ڪري ڇڏين ٿا) جي وضاحت اکين اڳيان اچي
ويئي.“ جڏھن دشمن جي لشڪر ٽلٽيءَ جو شھر فتح ڪيو،
تڏھن، ساڳيو تاريخ وارو چوي ٿو تھ ”ٽي ڏينھن
ٽلٽيءَ ۾ رھي ڪري، مغلن اتان جي رھاڪن کي پوريءَ
طرح برباد ڪيو.“ باغبان (موجودھ سيوھڻ – بوبڪ
تعلقي جي ايراضيءَ) ۾ پھچڻ سان ارغون فوجين ”ماڇي
قوم، جنھن اطاعت ۽ فرمانبرداريءَ کان انڪار ڪيو،
ان جي سڀني ماڻھن کي قتل ڪري ۽ انھن جو مال اسباب
۽ ڍور ڍڳا ڦري، انھن جي گھرن ۽ قلعي کي ڊاھي پٽ
ڪري ڇڏيو.“ سنڌ جي بلوچن جي باري ۾، سنڌ جي فاتح
شاھھ بيگ ارغون، جنھن لاءِ ”تاريخ معصوميءَ“ جو
چوڻ آھي تھ ”اڪثر وقت ھو عبادت ۽ تقوا ۾ گذاريندو
ھو، ۽ عالمن ۽ مشائخن جي مجلس ۾ ويھندو ھو“ ۽ مرڻ
کان پوءِ جنھن جو لاش کڄي، مڪي شريف جي ”جنت
المعليٰ“ ۾ وڃي دفن ٿيو ھو، تنھن پنھنجي ٽولي جي
ماڻھن سان ”صلاح مشورو“ ڪري فيصلو ڪيو تھ ھن قوم
جي باھھ کي تلوار جي پاڻيءَ سان وسائڻ گھرجي. پوءِ
طئي ھي ٿيو تھ ھر ڳوٺ ۾ تجربيڪار ماڻھن جي ھڪ
جماعت ويھاري وڃي، جيڪي ڪجھھ مدت انھن ماڻھن جي وچ
۾ رھڻ کان پوءِ ھڪ مقرر وقت تي ھر ھنڌ حملو ڪري،
انھن کي ختم ڪري ڇڏين: ائين ھر آباديءَ ۾ ھڪ جماعت
مقرر ڪئي ويئي، جا وقت جي انتظار ۾ رھي، ۽ پوءِ
جڏھن مقرر وقت آيو، تڏھن ھر جماعت پنھنجون تلوارون
بار بار اگھندي، ان بدبخت قوم کي ختم ڪري ڇڏيو ۽
انھيءَ طرح ھڪ ئي وقت بلوچن جي
42
آبادين جا ماڻھو قتل ۽ برباد ٿي ويا.“
1527ع
(جنوري) ۾ ھڪ سال جي گھيري کان پوءِ ارغون جڏھن
ملتان جو قلعو ڀڃي، اندر شھر ۾ داخل ٿيا، تڏھن
.داخل ٿيڻ سان ئي نھايت بيدرديءَ سان ئي قتل ۽
ڦرمار شروع ڪري ڏنائون. ستن سالن کان ستر سالن جي
عمر جا سڀئي ماڻھو قتل ڪيا ويا ۽ ملتانين تي قيامت
برپا ٿي ويئي. ڪن ماڻھن وڃي بزرگن جي خانقاھن ۾
پناھھ ورتي، پر ڏھھ ٻارھن ڏينھن شھر ۾ ڦرمار ڪرڻ
کان پوءِ محب ترخان فوج وٺي اتي وڃي پھتو ۽ پناھھ
گزين ماڻھن کي ڦري ماري، خانقاھن کي باھيون ڏيئي،
اتان جا پٽ رت سان ڳاڙھا ڪري ڇڏيائين.“
1538ع
۾ مرزا شاھھ حسن، ھمايون جي سڏ تي گجرات ويندي،
”پٽن“ جي آسپاس منزل ڪئي ۽ سندس ھڪڙي سپھھ سالار،
سلطان محمود، ”احمد آباد تائين وڃي گجراتين جو مال
متاع ڦريو، جنھن وسيلي ڪثير سامان، ڪپڙو، نقدي ۽
سون لشڪر کي ھٿ لڳو.“ گجرات کان موٽندي ”شاھھ حسن
راڌڻ پور جي رستي سان ايندي، جاڙيجن ۽ سوڍا قبيلن
جو قتل عام ڪري، انھن کي خوب لٽيو ماريو ۽ برباد
ڪيو.“ ھن مرزا شاھھ حسين لاءِ بھ ساڳئي ”تاريخ
معصوميءَ“ واري جو چوڻ آھي تھ ”جيڪي بھ مقدما ھن
وٽ پيش ٿيندا ھئا، انھن لاءِ ھو شرع شريف ڏانھن
رجوع ٿيندو ھو، ساداتن، مشائخن ۽ عالمن جو بيحد
احترام ڪندو ھو ۽ ھن جو لاش بھ پوءِ مڪي معظم نيو
ويو ۽ اتي جنت المعليٰ جي قبرستان ۾ پيءُ جي ڀرسان
دفنايو ويو!
*
تاريخ جي ھيءَ ھڪ عالم آشڪار حقيقت آھي تھ مذھبُ
ڪنھن ملڪ، قوم يا سماج کي ٻئي ڪنھن ملڪ، سماج يا
قوم جي اڳرائي، ڦرمار ۽ غلاميءَ کان بچاءَ جو ڪم
ڪونھ ٿو ڏئي، چاھي اڳرائيءَ ڪندڙ ۽ ڦرمار ڪندڙ قوم
ڪا ھم مذھب قوم ئي ڇو نھ ھجي. مذھب ھڪڙيءَ ڪنھن
قوم کي ٻيءَ ڪنھن قوم تي حملي ڪرڻ، ان کي ڦرڻ لٽڻ
۽ ان کي غلام بنائڻ کان روڪ جو ڪم بھ ڪونھ ٿو ڏئي،
چاھي اھا ٻي قوم ان جي ھم مذھب قوم ئي ڇو نھ ھجي.
اڳرائي، ڦرمار ۽ آڪرائي – اھي
اجتماعي طاقت، ۽ ان جي انتظام ۽ استعمال، جا مسئلا
آھن – يعني اھي رياست جي عمل پيرائيءَ جي دائري ۾
اچن ٿا. خالص مذھب (ڪھڙي بھ مذھب) جو، يعني (ڪھڙي
بھ ”نظريي“ ۾) ايمان ۽ اعتقاد جو اِن سان ڪو واسطو
ڪونھي. بلڪ اڪثر اھڙو ايمان ۽ اعتقاد ڪمزور ۽ امن
پسند قوم ۾ جاسوس ۽ غدار ۽ ”پنجين ڪالم“
جا ماڻھو پيدا ڪري ڏيندو آھي،
جن کي ساڳئي ايمان ۽ عقيدي واري زورآور ۽ اڳرائي
ڪندڙ قوم پنھنجي جنگي فائدي لاءِ ڪم آڻيندي آھي.
سنڌ جي تاريخ، محمود غزنويءَ جي منصوري تي حملي
ڪرڻ ۽ ان کي نابود ڪرڻ کان وٺي ۽ خاص طرح ارغونن
جي حملي کان وٺي سنھ
1737ع
۾ مغلن جي دور ختم ٿيڻ تائين ۽ پوءِ نادر شاھھ،
احمد شاھھ ابداليءَ
،
مدد خان ۽ شاھھ شجاع جي حملن جي صورت ۾ انھيءَ
پنھنجي بنيادي حقيقت جو پڌرو ۽ پختو ثبوت آھي.
|
