|
عزرائيل کي هيڪر وري سرد هوا جي سيسراٽ تي سُڏڪن
جو گمان ٿئي ٿو. هن جي کڄندڙ وک کن لاءِ رڪجي ٿي
وڃي. کن لاءِ ماڻهوءَ جي اکين ۾ (جن جو سمونڊ هاڻ
سُڪي ٺوٺ ٿي چڪو آهي) ليئو پائي ٿو. کيس ائين ٿو
محسوس ٿئي مئل ماڻهوءَ جي اکين وارو سمونڊ هاڻ
سندس پوڙهين اکين ۾ ڇُلندو هجي. هو تيزيءَ سان مڙي
ٿو. لٺ جي سهاري تي ٺڪ ٺڪ ڪندو پولار ڏانهن وڌندو
ٿو وڃي. چؤڏسا ۾ عزرائيل جي لٺ جي ٺڪ ٺڪ ۽ پيرن جي
گهِس گهِس جو آواس گونجندو رهي ٿو. پولار کان
پاتال تائين بس اهو ئي آواز رهجيو ٿو وڃي. دُک ۽
شڪست جي احساس کان مئل ماڻهوءَ جون سُڪل ٺوٺ اکيون
پاڻ ئي پاڻ پورجيو ٿيون وڃن.
ڏوهي
رات
سناٽو
ماڻهوءَ جي اندر منجهه ڀرجي آيل بوءِ هوا ۾ گهلي
ويل ۽ ڏامر جي ڪاري سڙڪ تي ڀاري بوٽن جي ٺڪ ٺڪ،
ڪُک ۾ چڀندڙ اسٽين گن جي نالي/موت جي ڌمڪي.
ڳجهن جو لامارو
جيئرو انسان ــــ جنهن تي کين لاش جو گمان آهي.
ٿاٻو ـــ سُڏڪو ـــ آهه ـــــ پرڻ ٿي ويل تن مان
دونهين وانگر سٽ ڏئي، ور سَر کائي نڪتل ـــــ
رڙـــــــــ پولار کان پاتال تائين هڪ شور. بند
مقبري جي ديوارن سان ٽڪرائجي ويل پکيءَ جا ڇڻي پيل
کنڀَ ۽ پکيءَ جو ڦٿڪو ڄڻ اهڙي شور جو
Echo sound effectـــــ
احتجاج تي پابندي پيل.
اخبارون روز رات جو ڪوڙ منجهان ڪارو منهن ڪري گهر
گهر جي در در اڳيان هر صبح لاش وانگر پيل ــــ
ريڊيو ــــ ڳلين جي رولو ڪتن جيان مسلسل ڀونڪندڙ.
ايئر ڪنڊيشنڊ آفيس ۾ ويٺل سوٽيڊ بوٽيڊ (امپورٽيڊ)
باس ــــ ماس خود جانور جيان رت جي باس تي ناسون
هڻندي، هيڏانهن هوڏانهن نهاريندي.
آدم بوءِ ــــــ آدم بوءِ ـــــ شڪار!ــــ شڪار!
در کلي ٿو. اسٽين گن جي ڌڪي سان ٿاٻڙجندو، ذري گهٽ
باس جي پيرن ۾ اچي پيل ڏوهي. ڏوهيءَ جي ڀرجي آيل
ساهه جو سهڪو. باس جي ڏندن هيٺ دٻيل چروٽ جي
دونهين جي خوشبوءِ ــــــ
ڏوهي: ”بليوَ مي سر! آئون اهو ناهيان جيڪو هي مون
کي سمجهي رهيا آهن. هي سڀئي چون ٿا ته آئون ئي
اُهو ڀڄي ويل قيدي آهيان، ڪورٽ جنهن کي موت جي سزا
ٻڌائي هئي ۽ جيڪو ڦاسي اچڻ کان هڪ رات اڳ جيل مان
ڀڄي نڪتو هو. آئون ــــ آئون ڀڳو ضرور آهيان سر!
پر جيل مان نه ــــ هي ــــ هي ڏسو منهنجا پٿون
پير ــــ هي، اجهو هي ڏسو منهنجي پٺ تي چهبڪن جا
نشان ۽ هي منهنجي نڙيءَ تي ساهه گهٽيندڙ آڱرين جا
نيل ڏسو پيا نه سر!؟ آئون ــــ آئون ـــــ انهيءَ
نقطي کان ڀڳو آهيان، جتي پهچي ماڻهو برف جي سر
جيان ٿڌو پئجي وڃي ٿو ــ او ـــــ جيئن موت ماڻهن
جي رڳن ۾ لهندو آهي نه!ــــ او تيئن.
ويساهه ڪريو سر! منهنجي آڏو، منهنجين اکين اڳيان
اهو سڀ ڪجهه ٿي رهيو هو، جيڪو ڪنهن به حساس
ماڻهوءَ کي پرزا ڪرڻ لاءِ کوڙ هوندو آهي. ڪيترا جڳ
سر! ها، ڪيترا جڳ آئون پاڻ به ڪابه حرڪت ڪرڻ بدران
برف جي سر جيان ٿڌو هڪ ئي جاءِ تي پيو هئس. پر اهو
ته اسڀاويڪ هو. ان کان پوءِ مون کي هڪ ئي نقطو
سُجهيو هو سر! ته آئون برف جي ان سر مٿان پيٽرول
هاري تيلي ڏئي ڇڏيان ــــ نه ته ڇا آئون جيئرو رهي
سگهيس ٿي؟
مون کي ته پڪ ٿي وئي هئي سر!ــــــ ته آئون مري
چڪو آهيان ۽ لوڪ مون کي دفنائڻ بدران ڪنهن سڙڪ جي
ڪناري ڇڏي هليو ويو آهي. مون کي پنهنجي پاڻ مان به
باس اچڻ لڳي هئي، مئل، خراب ٿي ويل لاش جي -* اهو
ته مون تيلي ڏيڻ کان پوءِ ڄاتو هو سر! ته ـــ ته
ــــ آئون جيئرو آهيان.
آئون ــــ جيئرو آهيان سر!
بليو مي ــــ سر ــــ آئون ـــ جيئرو آهيان ــــ
جيئرو ـــ آ – آ – آ – هه – هه.“
ڀرجي آيل ساهه جي سهڪر هه – هه – هه.
سناٽو ـــــــ هن جي جيئري هئڻ جو احساس هنن جي
پيرن ۾ پگهر جا ڦڙا بڻجي ويل ۽ هنن جي امپورٽيڊ
باس جي نرڙ تي پڻ. چهرن تي کن لاءِ هيڊ هارجي ويل
ــــ ڏوهي محسوس ڪري ٿو ته هو هن کي ٻڌي نه رهيا
آهن – سمجهي نه رهيا آهن. يقين ڏيارڻ جي ڀاونائن
سان هو ٻيهر ڳالهائڻ شروع ڪري ٿو، باس جي اکين ۾
اکيون وجهي.
ڏوهي: ”سر! پليز ــــــ منهنجي ڳالهه ٻڌوــــــ هي
ــــ مون کي اُن سمي پڪڙي آياآهن، جنهن سمي آءٌ
شهر وارن جا بند دروازا کڙڪائي رهيو هئس. ڇا اوهان
کي سُڌ ڪانهي ته شهر وارن کي خوف جي بيماري ٿي پئي
آهي! هو لاڳيتو هڪ صديءَ کان خوف جي بيماريءَ وگهي
بي هوشيءَ جي ننڊ ستل آهن ۽ سر!ــــــــ شهر وارن
جي هٿن ۽ پيرن ۾ سُتي نيئر ٻڌا ويا آهن ۽ ــــــ ۽
ــــ هي سڀئي ڪارن ٻوٿن وارا ماڻهو جيڪي مون کي
پڪڙي آيا آهن، رات جو اسٽين گنون کڻي انهن بند
دروازن جو نشانو وٺي، اونداهيءَ ۾ لڪي ويندا آهن.
يقين ڪريو سر!ــــ ڏوهي ته هي آهن ــــ انهيءَ ڀڄي
ويل قيديءَ جي آڙ وٺي هنن هر انهيءَ ماڻهوءَ کي
ڦاهيءَ چاڙهيو آهي ۽ جيل ۾ پوريو آهي، جنهن پنهنجي
اندر جي برف تي پيٽرول هاري تيلي ڏني آهي. هي
ـــــ هي ــــ چاهين ٿا ته شهر سڄو بي هوشيءَ جي
ننڊ سُتل ئي رهي ۽ هي سُتي ئي هنن جو رت ست چوسي،
ساهه جي ڏور ڇني هليا وڃن، پرـــــ پرـــ اهو ڪيئن
ممڪن آهي سر!ـــــ ائين ته شهر سڄو قبرستان بڻجي
ويندو. اهڙو قبرستان، جنهن جي ڪنهن به قبر تي
سڃاڻپ جو ڪوبه نشان لڳل نه هوندوـــــ جنهن تي
ڪوبه روئڻ وارو باقي نه بچندوـــــ سر!ــــ شهر
وارن کي ڪنهن به طرح سان جاڳائڻ گهرجي. قبرستان ته
زندگيءَ جو انت آهي ۽ زندگي ـــــــ زندگي اڃا مئي
ناهي. پر ــــ لاڳيتو هڪ صديءَ کان شهر وارن جي
بند دروازن تي ڪنهن جواڻ جماڻ وڌوا جيان اوسارو
ڏئي رهي آهي. ٿورڙو ڪن ڏئي ٻڌو سر!ـــــــ زندگيءَ
جو روئندڙ آواز ڪيڏو نه ڀوائتو ۽ هانوَ ڏاريندڙ
آهي. اوهان ٻڌو پيا نه سر!ــــــــ ا ـــــ و
ـــــ هان ـــــ ٻ ـــــ ڌ ـــــ و ـــــ“
ڀرجي آيل ساهه کن لاءِ ٽٽي پيل ۽ سناٽو. اسٽين گن
تي هٿ تهائين مضبوط ٿي ڦٻجي ويل ـــــ نشاني جو
نقطو هن جي سيني مٿان ـــــ تاڻيل ـــــ ۽ سيني
اندر دل طوفان ۾ گهريل ناوَ جيان ـــــ هو محسوس
ڪري ٿو ته شايد هو کيس ٻڌي ۽ سمجهي نه رهيا آهن.
نراشا جي شديد ڀاونائن ۾ گهيرجي به هو آشا جي آخري
ڪوشش ڪرڻ لاءِ پاڻ ۾ سگهه ڪٺي ڪري ٿو ـــــ
ڏوهي: ”ٿورڙو منهنجي سيني تي هٿ ته رکي ڏسو سر!
ـــــ اندر منهنجو من پرزا ٿي رهيو آهي. ڇا اوهان
جو من به سر!؟ ـــــ اوهان مون کي ٻڌي رهيا آهيو
نه ـــــ ويساهه ڪريو سر! ـــــ آئون هرگز اُهو
ناهيان، جيڪو اوهان ۽ هي ڪارن ٻوٿن وارا ماڻهو مون
کي سمجهي رهيا آهن. آئون ـــــ آئون ڀڳو ضرور
آهيان پر جيل مان نه ـــــ آئون پيڇو ڪندڙ انهيءَ
قيامت کان ڀڳو آهيان، جيڪا اگهاڙن پيرن، بنا آواز،
هوريان هوريان هلندي شهر وارن کي ناس ڪرڻ لاءِ اچي
رهي آهي. آئون سر! آئون انهيءَ قيامت جو دڳ جهلي
بيهڻ لاءِ اڳواٽ ڀڳو آهيان ـــــ جيئن ـــــ هوءَ
سامهون کان ايندي مون سان ٽڪرائجي پرزا ٿئي ـــــ
پر ـــــ پر ـــــ سر! ـــــ هنن مون کي رڳ رڳ کان
ڪپيو آهي. هنن ـــــ هنن لوسي ڪُتن منهنجن پيرن
هيٺ ٻرندڙ ٽانڊا پکيڙي ڇڏيا آهن ـــــ هي منهنجو
ماس پٽي کائڻ چاهين ٿا. هي مئل شهر جي سنسان سڙڪن
تي ڀونڪڻ چاهين ٿا ـــــ ۽ ـــــ ۽ ـــــ هي ـــــ
ڀڙ ـــــ ماءُ ـــــ جا ـــــ هي ـــــ ڪ ـــــ تن
جا ـــــ ڦَ ـــــ ر ـــــ ڌرتيءَ هيٺان ڊائناميٽ
وڇائڻ جون سازشون ـــــ رٿي ـــــ رهيا آهن ـــــ
آئون ـــــ هنن کي ـــــ سر! ـــــ“
لؤڻي واري لپاٽَ
ٺڪاءُ
ڏوهي بولاٽيون کائيندو پري وڃي پوي ٿو – ڀاري بوٽن
جون تڪڙيون وکون ۽ اسٽين گن جي ناليءَ جو هن جي
سيني تي وڌندڙ دٻاءُ.
سناٽو بند ڪمري جي اندر.
ڍونڍ تي پلجندڙ ڳجهين جي ڀُڻ جهڻ.
امپورٽيڊ باس ٽيبل جي خاني مان گن ڪڍي لؤڻي وٽ رکي
ٿو. فون جو ڊائل گهمائي ٿو. ون ٽو ـــــ ڏوهيءَ جي
باري ۾ فيصلو امپورٽ ڪري ٿو.
فيصلو:
موت ـــــ ٽو ـــــ ٿري. اسٽئن گن جو هلڪڙو لوڏو ۽
ٺڪاءُ ـــــ
ڏوهيءَ جو ڦٿڪو ـــــ آخري سڏڪو ـــــ آخري نهار.
ابائوٽ ٽرن ـــــ ڳجهون مئل شهر جي سنسان سڙڪن تي
ٻيهر پکڙجي وڃن ٿيون، هڪ ٻئي شڪار جي ڳولا ۾ ـــــ
باس جي امپورٽيڊ آرڊر کي اوبي ڪرڻ لاءِ.
ڪارا ڪڪر
سج لهي سانجهي ٿي هئي. کهنبي آڪاس تي بادلن کان به
هيٺ پکي آکيرن ڏانهن ٿي موٽيا. پاڻيءَ مٿان ترندڙ
ٻيڙين ۽ لانچن جون بتيون پاڻيءَ ۾ گڏجي ان کي سون
رنگ ڪري رهيون هيون. لانچ اندر ريسٽورينٽ ۾ ڪيترا
پل لنگهي ويا هئا، اسان ٻنهي کي ائين چپ هڪ ئي
ٽيبل تي هڪ ٻئي جي سامهون ويهندي. وڃائجي ويل
ڳالهين جا سرا ڳوليندي – ريسٽورنٽ اندر شور هوريان
هوريان گهري ٿيندڙ شام سان گڏ وڌندو ٿي ويو.
سرگوشيون، ٽهڪ ـــــ چمچن، ڪانٽن ۽ اسٽڪس جو پليٽن
سان ٽڪرائڻ جو آواز، پرفيومز، وهسڪي، شيمپن ۽
سگريٽن جي گڏيل مهڪ، تڏهن به ڪيڏي ٿڪائندڙ سانت
هئي چؤڏسا ۾ . (سانت ماڻهوءَ جي اندر مان اٿندڙ
عذاب آهي ۽ شور اها ظاهر پناهه گاهه آهي، جنهن ۾
سچ پچ ته پناهه نٿي ملي). ايترو ويجهو کان هن کي
ڏسندي مون ڪيترا ڀيرا سوچيو، هن جي اکين ۾ عينڪ جي
اڇن اجرن شيشن پويان ڇا ٿو جرڪي!؟ـــــ لڙڪ يا
ٽيبل تي ٻرندڙ ٻن ڊگهين ميڻ بتين جو عڪس شايد
ـــــ لڙڪ!!!؟ شايد ــــــ عڪس!؟
اسان جي وچ ۾
News Week
جو تازو پرچو اڃآ به ائين رکيو هو. بم بلاسٽ ٿيڻ
کان پوءِ تباهي جي پڄاڻيءَ تي اٿندڙ دونهين جيان،
ڪجهه ڪلاڪ پهرين بڪ اسٽال تان اهو ئي ميگزين خريد
ڪرڻ کان پوءِ ان جو پنو ــــ پنو اٿلائيندي اوچتو
هڪ پني تي هن جون اکيون پٿر بڻجي ويون هيون ۽ ــــ
هينئرــــــ !!؟
ڪجهه مهينا پهرين بلڪل ائين ان ساڳي ٽيبل تي مٺيون
ڀيڙي چمڪندڙ اکين سان هو جوش مان ڳالهائي رهيو هو
– تڏهن ان شام مند جي پهرين برف پئي هئي ۽ ڳالهين
جي ردعمل ۾ اسان جا جسم سوئيٽرن اندر هوريان
هوريان ڏڪندي به رڳن ۾ ڊوڙندڙ رت سگريءَ ۾ ٻرندڙ
ٽانڊن جيان گرم هو.
”اسان تيسين تائين وڙهنداسين، جيسين تائين اسان جي
قوم جو آخري ٻار به جيئرو هوندوـــــــ اسان جي
ٿڪجي ويهي به رهون ته ڌرتيءَ تي اسان جي قوم جو
جيترو به رت وهيو آهي، اهو اسان کي آڻ مڃڻ نه
ڏيندوــــــ“
مان هٿ تريءَ تي چهرو ڌري ڏانهس نهاري مرڪندي
رهيس.
”سپر پاورس ـــــ هن ماڊرن ايج ۾ به ماڻهوءَ کي
غلام بنائڻ لاءِ هن جي پيرن هيٺان کان هُن جي
پنهنجي ڌرتي کسڪائي رهيون آهن ـــــ
But, no slavery“
هن جو آواز تهائين اوچو ٿي ويوـــــ هو عربي لهجي
۾ انگريزي ڳالهائي رهيو هو – سامهون واري ٽيبل تي
ويٺل آمريڪن جرنلسٽ جي چپن تي زهر ۾ ٻڏل مرڪ تري
آئي ـــــــ ”پيرن هيٺان پنهنجي ڌرتي هئڻ گهرجي
ـــــ پنهنجي ڌرتيءَ تي ساهه کڻڻ جو حق گهرجي اسان
کي ـــ اسان کي دشمن به پنهنجا گهرجن، دوست به
پنهنجا گهرجن ــــــ اسان ڌارين دشمنن جي پيرن
هيٺان لتاڙجڻ نٿا چاهيون، جيڪي اسان منجهان ناهن
ــــــ“ جوش مان ڳالهائيندي هن جو آواز ڀرجي ايندو
هو. کن لاءِ ساهه روڪي هو چپ ٿي ويو. آمريڪن
جرنلسٽ وهسڪيءَ جو پيگ هڪ ئي ڍُڪ ۾ اندر اوتي ڇڏيو
۽ تکيون وکون کڻندو ٻاهر نڪري ويو. مون پنهنجي
اندر ۾ پيڙا ڀرجندي محسوس ڪئي. چيم؛ ”پرـــــ ڪيڏي
عجيب ڳالهه آهي نه! جيڪي آزاديءَ لاءِ وڙهندا آهن،
اهي آزادي ماڻي نه سگهندا آهن ــــــ غلاميءَ جي
دور ۾ ئي مارجي ويندا آهن ــــــ آزادي انهن کان
پوءِ اچڻ وارن کي ئي ملندي آهي ـــــ“
”ماڻهو وڙهندو ئي پاڻ کان پوءِ اچڻ وارن لاءِ آهي
ـــــ مان نه هوندس پر شايد منهنجو ننڍڙو ڀاءُ
عبدالله يا شايد ان جو پٽ ــــــ يا اڃان به اڳتي
اسان کان پوءِ، اسان منجهان ئي ڪو هڪ آزاد ڌرتيءَ
تي جيئڻ جي ساڀيا ماڻي وٺي ــــــ پر ـــــ اهو
ڏينهن ايندو ضرور.“
ريسٽورنٽ جي بند درين جي برائون شيشن تان برف ڪپهه
جيان ڪِري رهي هئي. ان ساڳي شام جڏهن هاسٽل تي
پنهنجي ڪمري ۾ پهتي هئس ته ٽيبل تي بليو ڪلر جو
ايروگرام رکيو هو – پري کان ئي ادا وڏي جا اکر
سُڃاڻي ورتا هئم. لکيو هئائين، ”مارئي! (هو مون کي
منهنجي اصلي نالي سان نه پر مارئيءَ جي نالي سان
سڏيندو هو) هي خط مان توکي جيل مان لکي رهيو
آهيان. اسان پنهنجي ئي ڌرتيءَ تي اجنبي سمجهيا پيا
وڃون. اسان کي غلام بنائڻ لاءِ اسان تي ڌارئين قوم
جا لشڪر مڙهي اسان کي
Minority
۾ بدلايو پيو وڃي. ٻڌ مارئي!ـــــــ تون
Minotaur
جي باري ۾ ڄاڻين ٿي؟ يوناني ديو مالا ۾ اها هڪ
عجيب مخلوق ٻڌائي وڃي ٿي، جنهن جو اڌ ڌڙ انسان جو
۽ اڌ ڌڙ ڍڳي جو هو. اسان جي قوم جو به اڌ ڌڙ ڍڳي
جو ٿي چڪو آهي ۽ باقي اڌ ڌڙ وڙهي رهيو آهي. توکي
انهيءَ پيڙا ۾ ان ڪري شامل ڪري رهيو آهيان جو جڏهن
ماڻهوءَ جي اندر جا عذاب
Over flow
ٿيندا آهن، تڏهن ٻن مان ڪو هڪ ردعمل ٿيندو آهي
ماڻهوءَ تي – يا هو آپگهات ڪندو آهي يا جيئڻ لاءِ،
وڙهڻ لاءِ نئين سگهه ڪَٺي ڪندو آهي. مان نٿو
سمجهان ته اسان کي آپگهات ڪرڻ جڳائي ٿوــــــ ۽
زندگي ـــــ ڌرتي ــــ آزادي ـــــ سچائي ــــ
سڀاڻي ـــــــ“ لفظ، لڙڪ لڙڪ منهنجين اکين ۾ جهلمل
ڪرڻ لڳا. ٻاهر برف هيڪر وري پوڻ لڳي هئي. سرد
هوائون کليل دريءَ مان اندر اچي رهيون هيون. مون
اٿي دري بند ڪري ڇڏي. هيٺ روڊ ۽ روڊ جي ٻنهي ڪنارن
تي بيٺل اگهاڙا وڻ ۽ يونيورسٽي جي ڳاڙهين عمارتن
جون
Slope
تي ٺهيل ڇتيون اڇي ڪپهه جهڙيءَ برف سان ڍڪجي ويون
هيون.
۽ ـــــ هينئر ــــــ !؟
هو چپ هو. اکيون
News Week
جي ان هڪڙي صفحي تي پٿرائجي ويل وڏن وڏن اکرن ۾
ڇپيل
Can Philistine survive?
وچ صفحي تي ڇپيل ٻه فوٽو – هڪ فوٽوءَ ۾ هڪ جواڻ
مڙد زمين تي مئل پيو آهي. هن جو جسم لال لهوءَ ۾
لت پت آهي ۽ هن جي پوڙهي ماءُ هن جي سيرانديءَ کان
پار ڪڍي روئي رهي آهي ـــــ ٻه وکون پري اسٽين گن
کنيو بيٺل سپاٽ چهري وارو هڪ باوردي شخص. هيٺ هڪ
ٻيو فوٽو آهي. هڪ جواڻ عورت هنج ۾ کنيل ٻار سميت ۽
اها ئي ساڳي پوڙهي عورت ۽ ڏهن يارهن سالن جو هڪ
ڇوڪرو، فائرنگ جي منهن ۾ اچي مري رهيا هئا. هنن
جون ڦهليل ٻانهون، کليل وات، ڌرتيءَ تان اکڙيل
پير، لهرائيندا، رتوڇاڻ ٿي هيٺ ڪرندڙ – مرندي
مرندي هو ڪنهن امريڪن فوٽو گرافر جي ڪئميرا جي اک
۾ سدائين لاءِ
freeze
ٿي ويا آهن.
”محمد!!“ مون سندس هٿ تي پنهنجو هٿ رکيو. هن جي
سرد هٿ ۾ اڃان گرميءَ جي ڪائي لهر باقي هئي. ”تون
هاسٽل وڃي آرام ڪر. هن وقت تون ڊپريشن جي شديد
دٻاءُ هيٺ آهين.“ موٽ ۾ هن پنهنجا چپ ڀيڙي لڙڪ
روڪڻ جي ڪوشش ڪئي، پوءِ انهن تصويرن تي پنهنجيون
آڱريون ائين ڦيرائڻ لڳو، ڄڻ تصويرن ۾ ڇپيل چهرن جو
ڇهاءُ محسوس ڪندو هجي.
”هي منهنجو ـــــ ڀاءُ آهي ــــ احمد ـــــ الفتح
جو سرگرم ڪارڪن ــــــــ موت کي ٻک وجهي وڙهندو هو
ــــ ۽ اڄ ـــــ هيءَ تصوير ـــــ“ عينڪ اندر هن
اکيون ٻوٽي هڪ اونهو ساهه کنيو. کن ترسي اکيون
کوليائين. هن جي آڱر جواڻ عورت جي چهري تي هئي.
”هيءَ منهنجي ڀاڄائي آهي زينب ـــــ هي ــــ ان جو
ننڍڙو پٽ بلال ــــ هي منهنجو ننڍڙو ڀاءُ عبدالله
ــــ ۽ ــــ هيءَ منهنجي ماءُ آهي ـــــــ“ هن جون
آڱريون ماءُ جي چهري تي بيهي رهيون. هن جي اکين ۾
سمنڊ اٿلڻ لڳو. ”مان سدائين ان چهري کي چمي ڏئي
گهر کان ٻاهر نڪرندو هئس. جڏهن مان هيڏانهن آيس
پي، تڏهن ايئرپورٽ تي منهنجو هٿ پڪڙي چيو هئائين:
”محمد! ڪير ڄاڻي وري ملون نه ملون!! اچ ــــ اچ
پهرين مان تنهنجو چهرو ٿي چمان ـــــ“ کن لاءِ هو
چپ ٿي ويو. هن جي اک مان هڪڙو لڙڪ ڪِري، هن جي ڳل
کي ڀڄائيندو ان جي ماءُ جي چهري تي وڃي ڪِريو.
پوءِ هو اندر مان اٿندڙ پيڙا وچان کليو. (مون کي
لڳو، هو سڏڪي کي گهٽڻ ٿو چاهي جيڪو هن جي اختيار ۾
ڪونهي). ”پوءِ خبر آـــــ مان ــــــ تمام گهڻو
هيٺ نمي پنهنجو چهرو ماءُ جي چپن تي ويجهو آندو هو
ــــــ هوءَ منهنجن ڪلهن تائين مس ايندي هئي نه
ـــــ نه ته ننڍپڻ ۾ جڏهن مان سندس گوڏن تائين مس
ايندو هئس ۽ سندس آڱر جهلي ڪنهن ڳالهه تي کيٽو
ڪندو هئس ته هوءَ ايترو ئي نمي مون کي چمي ڏيندي
هئي. پر اڄ ــــــ اهي ـــــــ چپ ــــــ اهو
چهروــــــ“ هن جو آواز ٽٽي پيو ۽ هو منهن ورائي
دريءَ کان ٻاهر نهارڻ لڳو. ٻاهر رات پر ڦهلائي چڪي
هئي. پاڻيءَ جي اندر پوندڙ روشنين جو عڪس پاڻيءَ
مٿان ترندڙ ٻيڙين ۽ لانچن جي روشني، ڪناري تي بيٺل
عمارتن جون بتيون، آسمان جا تارا سڀئي پاڻ ۾ گڏجي
هڪ ٿي ويا هئا، پر مون کي لڳو ته اونداهيءَ جي
ڏائڻ هڪ هڪ ڪري روشنيءَ جا سمورا تارا ڳڙڪائي رهي
آهي.
اها به اهڙي ئي تارن ڀري رات هئي. ملڪ ۾ مارشل لا
لاڳو ٿي چڪو هو ۽ هينئر هينئر ريڊيو تي چيف مارشل
لا ايڊمنسٽريٽر جي تقرير جي پڄاڻي ٿي هئي ۽ هاڻي
ريڊيو تي قومي ترانو وڄي رهيو هو. ڪوٺيءَ ۾ بلب جي
ميرانجهيءَ روشنيءَ ۾ کٽ تي پيل امان زندگيءَ جا
آخري ساهه ڳنڍڻ جا جتن ڪري رهي هئي، پر جيڪي ڪچيءَ
تند جيان ڇڄيو ڇڄيو ٿي پيا. بابا جو هٿ پڪڙي ٻڏندڙ
ناکئي جيان آخري التجا ڪيائين: ”مون کي ـــــ
منهنجو پٽ آڻي ڏي ــــــ ان جو ــــ منهن ڏسي
ــــــ مرندس ــــــ“ بابا هارايل جواريءَ جيان ڄڻ
خالي هٿ امان جي اڳيان پکيڙي ڇڏيا؛ ”مون ته گهڻئي
التجائون ڪيون ـــــ هٿ ٻڌا ــــــ بس پنجن منٽن
لاءِ ڇڏيوس ـــــ سندس ـــــ ماءُ ــــ موت ـــــ
جي منهن ـــــ ۾ ــــ“ کن لاءِ ساهه روڪي چپ ٿي
ويو. پوءِبي وسيءَ مان چيائين: ”پوليس نٿي ڇڏيس
ـــــــ چون ٿا ــــ هو ڏوهي آهي ــــــ دشمن جو
جاسوس آهي ــــــ باغي آهي ـــــــ غدار آهي ــــ
تون ــــــ تون ـــ پٽ جو منهن ڏسڻ بنا ئي مري وڃ
ـــــ پٽ ـــــ جو منهن ـــــ ڏسڻ ــــ بنا ــــــ
ئي ـــ مري ـــ وڃ ــ“ سندس ڏاڙهيءَ جي وار وار ۾
لڙڪن جا موتي پوئجي رهيا هئا. امان زندگيءَ جي
پتوار تي پنهنجا هٿ ڍرا ڪري ڇڏيا. ناوَ ڪُن جي
گهيرٽ ۾ ڦرندي ڦرندي پاتال ۾ هلي وئي.
”مان روئڻ ٿو چاهيان، پوريءَ سگهه سان ـــــ تيسين
تائين، جيسين تائين منهنجي ڳلي مان رت وهي نٿو
نڪري.“ هن منهنجو هٿ پنهنجي هٿ ۾ جهلي ورتو. اسان
ريسٽورينٽ مان اٿي ٻاهر نڪري آياسين. سڙڪون،
انسان، هجوم، روشنيون، سڀ ڪجهه لتاڙيندا.
يونيورسٽي روڊ سنسان هو. ڪناري تي لڳل ڊگها وڻ سرد
هوائن ۾ جهومي رهيا هئا ۽ انهن مان ڇڻيل هيڊا سڪل
پن چوڌاري ڦهليا پيا هئا.
”ائين ـــــ ڇو ٿيندو ــــــ آهي!؟“ ساڻ هلندي هن
چيو.
”ڇا ـــــ !؟“ پڇيم.
”ڇا ــــ انياءَ جي ڪائي پڄاڻي به آهي؟- ڇا اسان
مفت ۾ مارجي وڃڻ لاءِ آهيون؟ اسان بي وطن، هٿيارن
کان وانجهيل قومون، اسان جي بقا جي ڪابه ضمانت
ڪانهي؟“ ڪي پل چپ چاپ هلندا رهياسون. پوءِ اُداس
نوع ۾ چيائين، ”ها – مان سمجهي سگهان ٿو. غلاميءَ
۽ محڪوميءَ جون سوين صورتون هونديون آهن. جلاوطني،
وطن اندر به ماڻهوءَ تي مڙهي سگهجي ٿي. سمورين
صورتن ۾. انفرادي طرح به، اجتماعي طرح به ماڻهو ئي
ماريو ويندو آهي.“ هو بي ربط ڳالهيون ائين ڪري
رهيو هو، جيئن ڦڙو ڦڙو زهر پئندو هجي. اچانڪ هن
اننت سانت ۾ آسمان ڏانهن منهن ڪري، ٻئي ٻانهون
ڦهلائي، سموري سگهه ڪٺي ڪري رڙ ڪئي: ”اسان ڇو
مارجي رهيا آهيون – ڇو!؟ـــ ڇوـــ مارجي رهيا
آهيون!؟
Stope salvery“
هن جي رڙ پڙاڏو بڻجي هوائن ۾ گهلي هر شيءِ سان
ٽڪرائجي موٽي آئي ـــــــ
مون هوريان هن جو هٿ جهلي ورتو.
تڏهن، جڏهن ادا وڏو انڊر گرائونڊ هو، ڪجهه مهينا
پهرين جيل مان ڊگهي سزا ڪاٽي موٽيو هو ۽ مٿس ٻيهر
وارنٽ نڪتل هئا. هاڻي پوليس هن کي پنهنجي فائل ۾
اسٽوڊنٽ ليڊر بدران مفرور ڌاڙيل لکيو هو ۽ هو سندس
ڳولها ۾ ناڪام ٿي چڪا هئا. اهڙي ئي ڪا سرد رات هئي
سياري جي. سگريءَ ۾ دکندڙ اڱرن اڳيان بابا مونن ۾
منهن ڏيو ويٺو هو. امان کان پوءِ هو ائين ئي
ويهندو هو ۽ نه برابر ڳالهائيندو هو. ٻاهر ڳليءَ ۾
ڪتن جي ڀونڪار ٿي گونجي، ڄڻ شهر سڄو مري ٺري ويو
هجي. در تي ٺڪ ٺڪ ٿي. بابا اٿي در کوليو. پوليس
وارا بيٺا هئا. هنن بابا کي ٽانڊن جهڙين اکين سان
ڄڻ آرپار ڏٺو. ادا وڏي جو پڇيائون. بابا ٿڌو ساهه
ڀري چيو؛ ”مان ته پاڻ سندس چهرو ڏسڻ ڪاڻ سڪان پيو.
خبر هجيم ها ته ڪٿي آهي ته پهرين پنهنجيون اکيون
ٿڌيون نه ڪريان ها!“ هنن بابا کي ڪرائيءَ ڪنان
سوگهو پڪڙي جيپ ۾ ويهڻ لاءِ چيو.
”پر ڇو!؟“
”جيسين تنهنجو پٽ پاڻ پيش نٿو ڪري، تيسين توکي جيل
۾ رهڻو پوندو ۽ پٽ جو پتو ته تون تڏهن ٻڌائيندين،
جڏهن پوليس جي مار ڏسندين – نه ته ٻي صورت ۾ اسين
اوهان جون عورتون ٻڌي وٺي وينداسون.“ بابا جا پير
ڄڻ چائنٺ تي ڄمي ويا – هنن سٽ ڏئي کيس پاڻ ڏانهن
ڇڪيو. هو ٿاٻڙجندو جيپ جي بانيٽ سان وڃي ٽڪرايو ۽
ڄڻ ان جي اندر ۾ وڇايل بارودي سرنگ اچانڪ بلاسٽ ٿي
پئي. ”ڇو – ڇو ٿا اسان کي ماريو!؟ ڇو – اسان تي
اسان جي ئي ڌرتي کڻي سوڙهي ڪئي اٿوَ!؟ ڪيڏانهن
وڃون!؟ ٻڌايو – ڪيڏانهن وڃون!!؟“ مُٺيون ڀيڙي بابا
رڙيون ڪري رهيو هو ۽ هن جون رڙيون پولار کان پاتال
تائين گونجي رهيون هيون. پوءِ هو جيپ جي بانيٽ تي
مٿو ڌري سڏڪا ڀري روئي پيو. هو کيس جيپ ۾ ويهاري
هليا ويا. هيڪر وري اها ئي سانت هئي ۽ ڪتن جي
ڀونڪار ۽ اها ئي سرد رات.
يونيورسٽي روڊ تي فٽ پاٿ ڪناري پٿر جي برف وانگر
سرد بينچ تي وڻن هيٺ چپ چاپ ويٺا هئاسون. چنڊ وڻن
جي اگهاڙين ٽارين مان لياڪا پائي رهيو هو. سامهون
هاسٽلن جون عمارتون هيون ۽ هيڊا ڇڻيل پن هوا ۾
اُڏي اسان جي چهرن سان ٽڪرائجي رهيا هئا. هن
اسٽريٽ لائيٽ جي ميرانجهڙي روشنيءَ ۾ هيڪر وري
News Week
جو اهو ئي صفحو کولي ڏٺو. اهي ئي تصويرون، موت جو
Freeze
ٿيل منظر. ڪيترا پل ائين ئي لنگهي ويا. اوچتو هو
منهنجي هنج ۾ منهن لڪائي، ماءُ کان وڇڙيل اڪيلي
ٻار جيان سڏڪا ڀري روئي پيو. روئندو رهيو. شايد
مان به رني هئس. ڪنهن لاءِ ــــــــ هن لاءِ
ـــــــ يا اهڙن ئي عذاب لمحن لاءِ جيڪي مان پويان
پنهنجي ڌرتيءَ تي ڇڏي آئي هيس. اسان ٻئي روئي رهيا
هئاسون.
ان رات، ان بينچ تان اٿي هو پنهنجي هاسٽل ڏانهن
هليو ويو ۽ جڏهن مان پنهنجي ڪمري ۾ پهتي هئس ته
منهنجي ڪورئين روم ميٽ ڳوٺان آيل، بليو ايروگرام
هٿ ۾ ڏنو هو. اوپرا هٿ اکر. ڪنهن مائٽ جو خط هو.
”ڌيءَ! اڄ ڪربلا جو واقعو ٻڌائڻ لاءِ مان ئي
بدنصيب بچيو آهيان. تنهنجي ڀاءُ، پيءُ ۽ ڪڙم جي
ٻين جواڻ ڇوڪرن لاءِ پوليس جي فائل ۾ مفرور ڌاڙيل
لکيو ويو ۽ اها رات قيامت کان به ڀيانڪ هئي. گهرين
ننڊن ۾ ستل هئاسون جڏهن امن فورس اچي آپريشن ڪلين
اپ ڪيو. ڌيءَ! سمجهه ڪربلا جو ميدان هو – زالون،
ٻار، جواڻ، پوڙها – ڀڳاسون – جهنگن – برن – مسجدن
ڏي – ڳولهي ڳولهي ماريائون – باهين جا گولا ٿي
اُڏاڻا ـــــ قرآن کڻي زندگيءَ جي بيک گهري سون
ــــ رت جو درياهه وهي ويو جنهن جو ڪوئي پار نه
هو. سڄي رات آپريشن هليوــــ فجر جون ٻانگون مليون
ـــــ هو هليا ويا ـــــ اسان انڌن وانگر لاش ڪٺا
ڪيا – تنهنجو پيءُ – ڀاءُ – ڀاڄائي – ان جو مهيني
کن جو ٻار ۽ تنهنجو ننڍو ڀاءُ – چوڏنهن لاش – نه
داد – نه فرياد – هيڏو انڌوڪار!! پوءِ به جيئون
پيان پر جيئڻ نٿو ڏنو وڃي – پنهنجي ئي ڌرتيءَ تي
ماڻهو بي امان ٿئي – پوءِ امان پائڻ لاءِ ڪيڏانهن
وڃي – ڪيڏانهن!؟“ لفظ ڌنڌلائجي اکين کان الوپ
ٿيندا ويا. ڪمري جي دريءَ کان ٻاهر آسمان تي چنڊ ۽
تارا ٿي جرڪيا پر مون کي لڳو آسمان هڪدم ڪارو ٿي
ويو هجي. ڪارو ڪارونڀار ۽ وڄ جا ڪڙڪاٽ – تيز
طوفاني هوائون هر شيءِ کي اُڏارينديون ٿيون وڃن.
ان کان پوءِ، بظاهر اهو صبح به عام نوع جو هو.
هاسٽل جي دريءَ کان ٻاهر زندگي سمورن هنگامن سميت
سجاڳ هئي. خط سڄي رات منهنجيءَ مٺ ۾ جڪڙيل رهيو هو
ساهه جيان. صبح جو وک وک ڏاڪڻيون لٿي هئس. هن
اوپري وشال ديس ۾ هڪ ئي ماڻهو اهڙو هو، جنهن جي
ڇاتيءَ ۾ منهن لڪائي روئي سگهيس ٿي. هن جي هاسٽل
جي گيٽ تي سندس هم وطن ۽ روم ميٽ ڀت کي ٽيڪ ڏيو
پٿر بڻيو بيٺو هو. ڄڻ سڄي رات هلندڙ سرد هوائن ۾
Freesze
ٿي ويو هجي. جڏهن مان ان جي ڀرسان لنگهيس، تڏهن هن
جا چپ چرياـــــ
”مس!!“
مان بيهي رهيس.
”تون محمد سان ملڻ ٿي وڃين!“ هن ڄڻ پري کان ٿي
ڳالهايو. هن جي اکين ۾ اوجاڳو هو. چيم؛ ”ها“ ۽
اندر وڃڻ لاءِ وک وڌايم. هن هوريان منهنجو هٿ پڪڙي
ورتو. ”آءِ ايم – سوري مس!ــــــ رات هن پاڻ کي
ماري ڇڏيو – هينئر روم ۾ سندس لاش رکيو آهي.“ هن
پنهنجا چپ ڀيڙي ڇڏيا ۽ اکيون منهنجي چهري تان
هٽائي پنهنجن پيرن تي کپائي ڇڏيون. مون اويساهيءَ
مان هن ڏانهن نهاريو – هن جي اکين جا لڙڪ ڏسي مون
کي ويساهه اچي ويو. مون کي لڳو مان جڳن جو پنڌ ڪري
آئي آهيان ۽ اڃان جڳن جو پنڌ باقي آهي. ٿڪل/هارايل
وکون کڻندي موٽي آيس. رستي ۾ ڪيترا ڀيرا منهنجو
ايڪسيڊنٽ ٿيندي بچيو – ڪمري ۾ پهچي آرسيءَ اڳيان
بيهي مون حيرت مان سوچيو؛ ”اڇا!! ته – اڃان مان –
زندهه – آهيان!!!؟؟“
بوئنگ منهنجي ڌرتيءَ تي جڏهن لينڊ ڪيو، مند جي
پهرين برسات پئجي رهي هئي ۽ منهنجين اکين ۾
ٿرپارڪر جي واري ٿي اُڏاڻي. ٽرين ۾ ڳوٺ ويندي مون
محسوس ڪيو، مان ڪربلا جي واقعي جي آخري راوي بچي
آهيان. منهنجن پٺن تي منهنجن پيارن جا لاش آهن.
ڳوٺ جي اسٽيشن تي ٽرين ٿڪجي، سهڪندي بيٺي ته سج
لهي سانجهي ٿي هئي. اها ڏهين محرم جي شام هئي.
يومِ عاشور هو. شام ــــــ غريبان جو آخري جلوس
اسٽيشن جي ڀرسان لنگهندڙ روڊ تان وڃي رهيو هو.
ڪارا ڪپڙا ـــــ ڪارا جهنڊا ــــــ رتو ڇاڻ ڇاتيون
ـــــ اگهاڙا پير ــــ هو هڪ آواز ڇاتين تي هٿ هڻي
رهيا هئا ـــــ حسين! ــــــ حسين! ـــــ حسين
ــــ جلوس روئي رهيو هوــــ اسٽيشن جون ڏاڪڻيون
لهي مان به ان جلوس جي پويان هلڻ لڳس ـــــ حسين!
ــــــ حسين! ــــــ حسين! ــــــ منهنجو هٿ
منهنجي سيني سان مٿو ٽڪرائي رهيو هو ـــــ حسين!
ــــــ حسين! ــــــ حسين! ــــــ
19 آگسٽ 1987ع، 4 محرم الحرام تي لکيل.
مُڪتي
وشال سمونڊ جي ڪناري ڄڻ جڳن ڪنان بيٺو آهيان.
منهنجن پيرن هيٺان ڄڻ صدين تي ڦهليل اتهاس آهي –
مان سوچيان پيو، ڇا ماڻهوءَ جو سمورو سفر دائري جو
سفر آهي ۽ ماڻهوءَ جا سمورا سپنا – احساس – آدرش
هڪ ڊگهو چڪر ڪاٽي، فنا جي آخري نقطي تي اچي بيهي
رهن ٿا! – ڇا اهو ڪائنات جو آخري نقطو آهي ۽ ڇا
فنا جي ان آخري نقطي کان اڳتي به ڪجهه ٿي سگهي
ٿو!! ۽ پوءِ دائري جي ان سفر جو ڪهڙو حاصل آهي
ڀلا!! مان محسوس ڪندو آهيان ته مون کان اڳ به
انسانن جو هجوم هو، جيڪو اهو سڀڪجهه سوچيندي نيٺ
به مري کپي ويو هوندو. مان مرڻ به نٿو چاهيان. ستي
سپني ۾ ڪائنات جي گولي کي ڀاڪر ۾ ڀرڻ لاءِ ڊوڙ
پائيندو آهيان پر گولو تيزيءَ سان اڇليل بال وانگر
مون کان به تکو ڊوڙندو، اونداهين پولار ۾ الوپ ٿي
ويندو آهي – ته ڇا انسان هيل تائين ڪائنات تي سوڀ
به ماڻي نه سگهيو آهي!! تڏهن چنڊ جي سفر کان وٺي
نيوٽران بم جي تخليق تائين سڀ ڪجهه فراڊ آهي ڇا!!
۽ ڇا اخبارن ۾ ڇپجندڙ، ريڊيو ۽ ٽي وي تي رڙندڙ بک،
بدحالي، انساني تباهي ۽ ڀيانڪ جنگين جون سموريون
خبرون به فراڊ ٿي سگهن ٿيون!! مان اهو به سلي نه
سگهيو آهيان ته ماڻهوءَ جي سوڀ ڇا ۾ آهي!! جنگ ۾ -
امن ۾ - مذهب ۾ يا سڀڪجهه تياڳي بن واس وٺڻ ۾، مون
کي به گمان ٿيندو ته ان سموري مانڊاڻ جي پويان موت
جو اوسيئڙو آهي. نه ته بظاهر ماڻهو جيئڻ جا هزارين
ڪارڻ گهڙي وٺندو آهي ــــ ڇا ان آخري نقطي تي اچي
سموري ڪائنات تباهه ٿي ويندي! |
