موڙ مُڙندي ئي سندس پير بيهي رهن ٿا. اندر جي ڪنهن سگهاري احساس هيٺ ٻئي هٿ تريون وات جي چوڌاري رکي رڙ ڪري ٿو.

”ڪوئي آهي؟ آهي ڪوئي؟ آهي...... ي.... ي؟“

ڪرفيو دوران گشت ڪندڙ ٽرڪ بيهي رهي ٿو.

ڪوئي مٿس اُلر ڪري ٿو.

”ڊونٽ موو.“

ٻي پل گوليءَ جو ٺڪاءُ......

دنيا هڪ اسٽيج آهي

انهيءَ محفل ۾ صرف مون کي ئي سڏيو ويو هو نچڻ لاءِ.

رات جي پوئين پهر جڏهن ميڙو اچي مَتو هو ۽ سڀئي مڌ پي بي سُڌ ٿي چڪا، تڏهن مون ڇير جي ڇم ڇم سان هوريان هوريان پير کڻڻ شروع ڪيا. ڪجل ٻائي مرحومه، شال بهشت نصيب ٿئيس، هميشه چوندي هئي ته: پهرين تماشائين کي پيالا ڀري ڀري پيار. جڏهن نشي کان چُور ٿي وڃن، پوءِ نچ، پوءِ نچ ته – رڳو نوٽ نه، پر پاڻ کي به گهوري ڇڏين تو تان.

ڇير جي ڇم ڇم سان گڏ سازندن به ساز چورڻ شروع ڪيا ۽ زمين منهنجي پيرن هيٺ گول گول ڦرڻ لڳي. انهيءَ ڦرندڙ منظر ۾ ئي هو ڄڻ کنوڻ جيان منهنجين اکين منجهان لنگهي گُم ٿيو ٿي ويو. مونن ۾ مُنهن ڏيو ويٺل، سڄو جسم ڪاري کٿيءَ ۾ ويڙهيل.مون کي لڳو هُو بي سُڌ ته آهي، پر هُن مڌ پيتي ڪانهي. هو ئي هڪڙو آهي، جيڪو جاڳي پيو. باقي سڀئي کليل ڳاڙهين اکين اندر مئا پيا آهن ۽ انهن جي پٽيل واتن منجهه محض ڪانگ رڙِي رهيا آهن – ته – نچ – نچڻي! نچ – نچ – نچ – نچڻي! نچ – نچ - !!! نوٽ شڪار ٿيل پکين جيان هوا ۾ هڪڙو ڦڙڪو کائي، بولاٽيون کائيندا واپس اچي پٽ تي ڪِريا ٿي ۽ زمين اڃا به تيزيءَ سان ڦري ٿي منهنجن پيرن هيٺ. زمين جي انهيءَ تيز ڦيري ۾ ئي صرف هڪڙو ڀيرو هن کي هوريان هوريان مونن منجهان منهن ڪڍندي ڏٺم ۽ بس هڪڙي نظر مون تي ائين وڌائين، ڄڻ ڪائي بي حيثيت شيءِ هجان آئون!! ۽ جيئن هڪڙي ڦوڪ سان هوا ۾ جيت اُڏاري ڇڏجي، تيئن مُرڪي واپس مونن ۾ مُنهن ڏئي ڇڏيائين.

ڪجل ٻائي مرحومه چوندي هئي ته: اهڙو ڪو تماشائي هجي، جنهن جي نهار ۾ تولاءِ ڪائي حيثيت نه هجي، انهيءَ کي ڦاسائي، انهيءَ کي ئي ڦٿڪائي، اڌ ڪُٺو ڪري اُڇلي ڇڏينس. جيئن جيئن ڦٿڪندو ۽ رڙيون ڪندو، زمانو ان جو تماشو ڏسي پتنگن وانگر تو تي مِڙندو.

هُن جي واپس مونن ۾ منهن هڻڻ کان پوءِ مون پايل جا سُر اڃا به تِکا ڪيا ۽ نچندي نچندي زمين جي ڦيري کي اڃان به سندس ويجهو کڻي آيس. سندس اڳيان ڦيريون پائيندي رهيس، پر نه ڇرڪيو ۽ نه مونن مان منهن ڪڍيائين. نه لهر – نه لوڏو.

رات شمع جيان وئي وگهرندي ۽ تماشائي پتنگن جيان ويا خاڪ ٿيندا. فجر جي اذان کان ڪجهه پهرين، محفل برباد شهر جي منظر ۾ بدلجي وئي، جنهن کي دشمن جو لشڪر گهوڙن جي سُنبن هيٺ لتاڙي لنگهي ويو هجي ۽ هِتي هُتي لاش ئي لاش پيا هجن. ٿانوَ وڇايل دسترخوانن تي ئي ڀڄي ڀُري پيا هجن ۽ هنڌ پٿراڻيون ستل جسمن هيٺان کان ڇڪجي ويون هجن. شهر اُجڙيو – سازندن مال ميڙيو ۽ هلندا ٿيا. بس آئون هيس ۽ هو هيو. وچ ڪمري ۾ ڳاڙهي ايراني غاليچي تي ويهي مون پنهنجي پايل ٿي کولي. بس ٻه وکون سامهون هُو مونن ۾ منهن ڏيو ويٺل هو. منهنجا هٿ پايل ۾ ۽ اکيون مٿس کتل هيون. ٻاهر مسجد ۾ فجر جي اذان شروع ٿي ۽ سڄي رات ۾ هن ٻيو ڀيرو مونن منجهان مُنهن ڪڍيو. اُٿڻ چاهيائين، کنوڻ جيان اُلر ڪري کيس ٻانهن کان وڃي جهليم.

”ترس.“ چيم.

هو ڄڻ نه چاهيندي به ويهي رهيو. چپ، مون کي ڏسندو رهيو.

”منهنجو ناچ نه وڻيو توکي!؟“

بس مُرڪي پيو.

”ڇا تي بانور اٿئي!؟“

”مردانگيءَ تي!!؟“

مون ٽهڪ ڏنو ۽ هو چپن هيٺ سنهڙي ليڪ جيترو مُرڪندو رهيو.

چيم، ”اُهو مرد ئي ڪهڙو، جنهن جي اک عورت کي ڏسي بي وضو نه ٿئي!! پر حيف بدنصيب! تنهنجي مردانگي کي!!“ مون اکين ۾ ڌڪار ڀري ڏانهنس نهاريو. پر نه هُن چُپ ٽوڙي ۽ نه مُرڪ.

چيم، ”تنهائي ۾ منهنجو ناچ ڏسندين!؟ هجوم کان گهٻرائي ٿي تنهنجي شرمسار مردانگي!؟ هل هجوم کان پري ڪنهن اڪيلي ڪُنڊ ۾ هلي ڏس منهنجو جوڀن. تنهنجي شرمسار مردانگي، منهنجي جوڀن جو تابُ جهلي ڪانه سگهندي. مجنون وانگر ڪپڙا ڦاڙي واڪا ڪندو وڃي جهنگ بر وسائيندين. اٿئي ڪو دمُ!؟ خبر به اٿئي، هتي ڪيئي آيا ۽ ڪُسجي ويا. اڄ اچ – تون پاڻ کي آزمائي، آئون پاڻ کي ٿي آزمايان، نه ته اها نچڻي ڪهڙي، جيڪا ملائڪن کي به نه هِرکائي وجهي!! ڪجل ٻائي مرحوم جهڙي تيز نظر پارکو به چوندي هئي ته: پنهنجي ستر ورهين جي ڄمار ۾ هن مون جهڙي نچڻي ڪانه ڏٺي، جنهن جو ڪُٺل نه مرڻ ڀيڙو ٿيو ۽ نه جيئڻ ڀيڙو. بس ڦٿڪندو رهيو ۽ هڪڙي ڍُڪ لاءِ اولائيندو رهيو. چوندي هئي، اُهو ڍُڪ ڪڏهن به نه پيارجئين، جيڪو پيئڻ سان ڪُٺل ۾ ساهه پئجي وڃي. هل – ڏس ته سهي منهنجو ناچ!! جنهن کي ڏسڻ لاءِ بادشاهه به فقير بڻجي ويا. ٿالهه نوٽن جا ڀري کڻي آيا ۽ موٽڻ مهل هو ڪشڪول هٿن ۾ کڻي مون کان ئي بيک مڱيندا ويا. پر آئون بادشاهه کي بيک ڏيندي آهيان، گدا کي نه. پر توکي نوازڻ لاءِ تيار آهيان. اچ – اچ تون پنهنجو امتحان وٺ – آئون پنهنجو امتحان ٿي وٺان.“

سندس کٿيءَ جو پلاند سٽ ڏئي پاڻ ڏانهن ڇڪيم. بنهه هوريان پنهنجو پلاند سوري ورتائين. سندس آواز ۾ ايڏو سڪون هجي، ڄڻ درياءَ جي ڇاتيءَ تي نادَ ترندي ويندي هجي؛ دور تائين – هوريان هوريان بنا ناکئي جي – بي نياز ۽ اڪيلي.

چيائين: ”سڀ بي سود آهي نچڻي! سڀ اجايو آهي. هي سڄو زعم، هي جوڀن، هي ناچ – ڪجهه به تنهنجو ڪونهي. جنهن کي تون ناچ ٿي چوين، اهو ڪنهن سنهي سُئي جي سڳي جو سرجڻ آهي پاکي منجهان، جنهن جو ٻيو سرو ڪنهن ٻئي جي هٿ ۾ آهي ۽ تون محض نچائي پئي وڃين، ان لاءِ نه ته تنهنجي ناچ تي ڪوئي هِرکي پيو آهي. انهيءَ لاءِ ته زماني کي گردش ۾ رکڻو آهي. شاهه کي گدا بنائڻو آهي ۽ گدا کي تخت نشين ڪرڻو آهي. جنهن جي آڱرين تي سڀني جا سڳا ويڙهيل آهن. انهيءَ جي بي نيازي ته ڏس!! صرف پنهنجين آڱرين جي جنبش کي ڏسي ٿو، هيٺ پتلين جو ناچ نه.“

”هيءُ تنهنجن ڦيريون پائيندڙ پيرن هيٺ فن ڦاسي گهاٽ جي تختي جيان وڇايل آهي. پوءِ هيءُ نچڻ به ڪهڙو نچڻ آهي نچڻي!!؟ جتي جتي پير ڌرجي، اُتان اُتان زمين کِسڪندي وڃي! هيءُ جنهن کي تون جوڀن ٿي چوين، خبر به اٿئي انهيءَ جي حقيقت ڇا آهي!!؟ ڪجهه به نه، محض هڏن جي مُٺ تي ماس!! جيسين ڳجهين جو کاڄُ بڻجڻ جهڙو آهي، ماڻهوءَ کي زعم آهي پنهنجي هئڻ جو. جيئن جيئن ماڻهوءَ جي ماس تي ڳجهون مِڙن ٿيون، تيئن تيئن ماڻهو پنهنجي ئي واس جو سُرور ماڻي ٿو. ماس وگهري ويندو – هي ساگر جهڙا نيڻ – هي گلاب جهڙا چپ – هي ڇولين جيان ڇُلندڙ ٻانهون – هي واچوڙي جيان ڦيريون پائيندڙ پير ۽ هي واس ڏيندڙ تن – ڪجهه به ڪونه آهن نچڻي! محض ماس آهن، نه ته ماڻهو هڏن مُٺ آهي، جنهن تي سندس گهايل من جو نشان به نٿو لڀي. هي لُڙڪ، مُرڪ، پيڙائون – ناز ۽ ادائون سڀئي هوا ۾ هڪڙي ڦوڪ آهن. صديون در صديون محض ماڻهوءَ جا گمنام هڏ ۽ خاڪ بنجي ويون. ڪهڙا هڏ شاهه جا ۽ ڪهڙي خاڪ گدا جي؟ اهو ڪير به سلي نه سگهيو سواءِ انهيءَ جي. جنهن جي بي نيازي ته ڏس!! خاڪ مان ماڻهو ٺاهي خاڪ ۾ گڏي ڇڏي ٿو!!

تون ته نچڻي آهين! پنهنجي خاڪي جوڀن تي ٿي مُرڪين، پر پٺيان ڪنڌ ورائي نهار ته سهي!! بلي – بلي – دنيا کي گهوڙن جي سُنبن هيٺان لتاڙي لنگهي ويل لشڪر – خدائي جا دعويدار – محل ماڙيون قلعا – سڀئي ڌوڙ ڦليار ٿي ويا. دنيا ته ڍونڍ جو ڍير آهي نچڻي!! ڪيترن چکي، ٿُڪي ڇڏيو يا ڪيترن دز جيان آڱرين جي بُلن تي کڻي، هڪڙي ئي ڦوڪ سان اُڏاري ڇڏيو ۽ نچڻي! ڪجهه لاءِ ته هيءَ دنيا محض سنهڙو پڙدو آهي عاشق ۽ معشوق جي وچ ۾. عاشقن ته هڪڙي ئي سٽ ۾ ليرون ليرون ڪري ڇڏيو دنيا کي!! تون ٻُڌاءِ نچڻي! جڏهن تون ڦيريون پائين ٿي، تڏهن توکي ڇا لڳي ٿي هيءَ دنيا!!؟ مڌ جو پيالو!!؟ سوچيو اٿئي، جڏهن نشو لهندو ته ڇا هوندو!!؟ مڌ پيئڻ لاءِ ڪانهي هوندي نچڻي! مڌ هاري ڇڏڻ لاءِ هوندي آهي ۽ پوءِ چکي ڏس، مڌ چپن تان لاهي هاري ڇڏڻ جو نشو!! بس ايترو نشو چکي وٺجي، نه ته باقي سڀ بي سود آهي، اجايو آهي – خاڪ آهي – فنا آهي.“

جيتري دير هو ڳالهائيندو رهيو، مون کي ساهه کڻڻ ئي ياد ڪونه رهيو. مون کي لڳو، ماس منهنجن هڏن تان هوريان هوريان وگهري رهيو آهي ۽ هڪڙي عجيب ڍونڍ جهڙي بوءِ منهنجي چؤڏس ڦهلجندي پئي وڃي. زمين منهنجن پيرن هيٺان کان کسڪي رهي هجي ۽ اڃا به ڪو ٽيون آهي، جيڪو هن جي منهنجي وچ ۾ مُرڪي رهيو هجي، هن جي حال تي به ۽ منهنجي حال تي به. منهنجي نڙي کاري ٿيڻ لڳي ۽ اکين ۾ هن کان سواءِ سمورو منظر – ڌنڌلائجي ويو. الاءِ ڇا ٿيو ۽ الاءِ ڇو. مون ڄڻ پنهنجو سڄو وجود ميڙي سهيڙي پنهنجن ٻنهي هٿن ۾ گڏ ڪيو ۽ هن جا هٿ پڪڙي، انهن تي پنهنجا چپ رکي ڇڏيا هئا. عين انهيءَ پل مون کي لڳو ته زمين منهنجي پيرن هيٺان کان مڪمل کسڪي چڪي آهي ۽ آئون فنا جي سمنڊ ۾ هيٺ – اڃا هيٺ ٻُڏندي ٿي وڃان، بولاٽيون کائيندي. هن جو هٿ به ڄڻ ڪک جهڙو سهارو هو انهيءَ سمنڊ ۾، سو به ڇڏائجي ويو. منهنجي حالت انهيءَ شرابي جهڙي هئي، جنهن کي پنهنجو نانءُ به وسري ويو هجي ۽ گهر جو رستو به . ڪيئن ٿِڙندي ٿاٻڙجندي گهر پهچڻ بدران ڪجل ٻائي مرحومه جي قبر تي پهتيس؟ ياد ڪونهي. ياد آهي به ته اهو – ته سج لهي سانجهي ٿي چڪي هئي. هيٺ چؤڏسا ۾ نيڻ نهار تائين قبرستان جو ڦهلاءُ هو ۽ مٿي – گهڻو مٿي، سرڻيون ۽ ڳجهون چڪر ڪاٽي رهيون هيون. منهنجو مٿو ڪجل ٻائي جي سري تي هو ۽ مون زاروقطار ٿي رُنو.

نچڻي چُپ ٿي ته مون روئي ڏنو.

چيم: ”ڪاري کٿي ۾، مونن ۾ منهن ڏيو ويٺل اهو شخص آئون آهيان. سالن کان ڇير ٻڌي گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ نچندو آهيان ۽ توکي ڳوليندو آهيان. ڪشڪول هٿن ۾ کڻي،. در در تي صدائون هڻندو آهيان ته من ڪو هٿ، تنهنجي هٿ جهڙو هجي!! جنهن پل کان تو منهنجن هٿن تان پنهنجا چپ کنيا، انهيءَ پل کان آئون در بدر آهيان. توکان پهرين مون حياتيءَ جا ڪيئي سال مرشد جي قدمن ۾ ويهي گذاري ڇڏيا. اُتي ئي سِکيم دنيا کي ترڪ ڪرڻ ۽ نفس جي سرڪش گهوڙي کي سنهڙي سڳي سان ٻڌي قابو ڪرڻ. پر نه – نه – ماڻهوءَ جو نفس سُک چين لاءِ نه، ماڻهوءَ لاءِ پاڳل آهي. دنيا تياڳي به ڇڏجي نچڻي! پر ماڻهو ماڻهوءَ کي ڪيئن تياڳي!! هي ماڻهو جيڪو محض هڏن مُٺ تي چڙهيل ماس آهي، انهيءَ جي ڇهاوَ جي جادوگري ته ڏس!! خاڪ باهه جو مچ بنجيو پوي ۽ باهه جي مچ مان سمنڊ!! باهه جو مچ به اهو، جيڪو سمنڊ به نه ٺري ۽ نه اُجهامي ۽ هن کي به ته ڏس نچڻي! ماڻهوءَ جي وجود جا سڳا ته پنهنجي آڱرين تي ويڙهي ڇڏيا اٿس، پر هن جو من ڇڙواڳ ڇڏي ڏنو اٿس!! ۽ - الامان – الامان!! جڏهن وجود سندس مرضيءَ سان ٿو ڦيريون پائي ۽ من پنهنجي من ماني ٿو ڪري!! اُن پل ماڻهو جهڙو اڌ ڪُٺل پکي!! هاءِ ڪيئن نه ٿو پرڙا هڻي ۽ ڦٿڪي!! پر – بي سود!! اُن ڏينهن جڏهن تون منهنجي هٿ تان پنهنجا چپ کڻي تکي واءُ جيان هتان نڪري وئي هئينءَ، ان ڏينهن پنهنجي سانڀر ۾ پهريون ڀيرو مون کان فجر جي نماز قضا ٿي هئي ۽ آئون اُتان اڌ ڪُٺل پکيءَ جيان سڌو اچي مرشد جي پيرن ۾ ڪِريو هئس.“

چيم: ”مون کي آزاد ڪر – مون کي آزادي کپي.“

مرشد مُرڪي پيو. جيئن ڪنهن ٻار جي ناممڪن خواهش تي مُرڪي پئجي.

چيائين: ”آزادي آهي ڪٿي!!؟ هي سڀ جيڪي تون ڏسين ٿو، اُهي ماڻهوءَ جي قيد جا مختلف درجا آهن، نه ته بس – قيدخاني جي ڪوٺي بدلجي وڃي ٿي – قيد جو طريقو بدلجي وڃي ٿو پر آزادي ته ڪٿي به ڪانهي. اڳي جتي قيد هُئين، اُتي توسان گڏ ٻيا ڪيئي قيدي هئا. انهيءَ ڪري تون چپ، صبر ۽ سڪون سان ويٺو هُئين. پر عشق!! عشق ته قيد تنهائي مثل آهي. بس الله معاف ڪري. قيد تنهائي سمجهين ٿو!!؟ ماڻهو پاڻ ئي تماشو به آهي ۽ پاڻ ئي پنهنجو تماشائي به. مُڏي ڇُريءَ سان پاڻ کي پاڻ ئي ڪُهي ٿو. ڳڀا ڳڀا ڪري ٿو. ڦٿڪي ٿو. وري پاڻ کي ميڙي سهيڙي ڪَٺو ڪري ٿو. وري ڪُهي ٿو، ڦٿڪڻ لاءِ، ڳڀا ڳڀا ٿيڻ لاءِ. سڏ ڪري ٿو. واڪا ڪري ٿو. پر – قيد تنهائي آهي نه!؟ سو ڪير به نٿو ٻُڌي سگهي هن جي آهه وبڪا، سواءِ انهيءَ جي، جنهن هن لاءِ اهو قيد مقرر ڪيو آهي.“

پوءِ مرشد پنهنجا پير سوڙها ڪيا ۽ چيائين: ”وڃ – تنهنجو قيد خانو بدلجي ويو آهي – وڃ.“

بس – اُهو ڏينهن، هي ڏينهن، آئون مرشد جي ڪيل اڳڪٿيءَ جيان قيدِ تنهائيءَ ۾ آهيان. ماڻهن کي پڪڙي پڪڙي پنهنجا گهاءُ ڏيکاريان ٿو. پنهنجا ڳڀا پايل جيان پيرن ۾ ٻڌي خوب نچان ٿو. تنهنجو نانءُ پڪاري پڪاري ڏاڍو هُل ڪريان ٿو، پر بي سود!! ماڻهو منهنجي ڀر مان ائين لنگهي وڃن ٿا ڄڻ ته مون کي نه ڏسي سگهندا هجن، نه ٻُڌي سگهندا هجن، پر تون مون تي ديا ڪر نچڻي! بس هڪڙو ڀيرو منهنجي هٿ تي پنهنجا چپ رکي ڇڏ. بس هڪڙو ڀيرو نچڻي! بس هڪڙو ڀيرو!!“

نچڻي چپ، ڪاري کٿيءَ ۾ ويڙهيل، مونن ۾ منهن ڏيو ويٺي رهي. فجر جي اذان کان بس ڪي پل پهرين هوريان هوريان مونن مان منهن ڪڍيائين. هن جي چپن تي سالن جي سوڪهڙي جا نشان بيهي رهيا هئا. ڄڻ ته هن مڌ پيئندي پيئندي هاري ڇڏي هجي!!

چيائين: ”هيءُ به بي سود آهي – هي به فاني آهي – هي به خاڪ آهي. بس – هڪڙي ماجرا سمجهه ۾ نٿي اچي ته جڏهن سڀ ڪنهن جو رُخ هو پاڻ ڏانهن ٿو موڙڻ چاهي ته پوءِ هي هيڏا حيلا بهانا – وَرُ وڪڙ ڇا جا!!؟ خاڪ ئي ته آهي، بس انهيءَ تي پنهنجا پير ڌري ڇڏي!! پر خبر نه ٿي پوي – کيس پاڻ سان ماڻهوءَ جو عشق ٿو کپي يا پاڻ ماڻهوءَ جي عشق ۾ مبتلا آهي!!“

ٻاهر فجر جي اذان ٿي ملي. نچڻيءَ ٿڌو ساهه ڀريو ۽ ڪنهن شڪست خورده سپاهيءَ جيان اُٿندي چيائين، ”پر، جيڪا – سندس مرضي. فجر نماز قضا نه ٿي وڃي – وصل جي گهڙي بس گهڙيءَ لاءِ اچي ٿي. گُسي ته ڇُٽي. هجر ته ماڻهوءَ کان سَٺو ٿو ٿئي، نه کانئس.“

نچڻي پير کنيا ۽ اسٽيج تان لهي وئي. هن شخص جو ڪردار به پڄاڻيءَ تي پهتو ۽ اسٽيج تان لهي آيو.

۽ پڙدو ڪِري پيو،

نئون منظر شروع ٿيڻ تائين.

منهنجي پُٽ جي ماءُ

مون ۽ هُن جي ماءُ پيار جي شادي ڪئي هئي. اسان جي پيار جو داستان به عجيب داستان هو!! هاڻي ته اُهو پراڻن ڪتابن ۾ لڀندو گلابن جيان، ۽ ...... هو ۽ آئون به ڄڻ انهن داستانن جا ٻه اهڙا ورق وڃي رهيا هئاسون، جيڪي پراڻي ڪتاب مان نڪري هاڻي هوا جي حوالي هجن ۽ هيڏانهن کان هوڏانهن اُڏرندا وتن، هڪٻئي کان بيخبر!! آئون رات جو گهر دير سان موٽڻ لڳو هئس. رستي ۾ اولڊ ڪئمپس جو گهنڊ ٻُڌي وقت جو احساس ٿيندو هئم. اڪثر ٻارهن پيا وڄندا هئا. گهر پهچندو هئس ته هوءَ سُتي پئي هوندي هئي. الاءِ انتظار به ڪندي هئي يا نه!! منهنجي موجودگيءَ کي محسوس ڪري بس پاسو ورائيندي هئي ۽ مون کي به هر رات ڄڻ اُهو اطلاع ملي ويندو هو ته اڃا هوءَ به جيئري آهي مون وانگر!! شايد اُهو احساس ئي اسان ٻنهي لاءِ ڪافي هو!! هڪ ٻئي لاءِ اسان جي ضرورت ئي اها وڃي باقي بچي هئي شايد!! نه ته ڪو وقت هوندو هو، جڏهن هڪٻئي جو ساهه کڻڻ، هڪٻئي جو کِلڻ ۽ مُرڪڻ، هڪٻئي جو لفظ لفظ اسان جي ضرورت هئي، جيئڻ لاءِ به ۽ هڪٻئي سان گهارڻ لاءِ به.

ڪيترا سال اسان کي فرصت ئي ڪانه ملي شادي ڪرڻ جي. ڪڏهن هوءَ مصروف رهي تحريڪ جي ڪمن ۾، ڪڏهن آئون سر تريءَ تي کڻي شهر... شهر، جهر...... جهنگ رُلندو وتندو هوس. ڪڏهن مون کي گمان ٿيو ٿي ته هوءَ ڪانه رهي هوندي هن ڌرتيءَ تي، ڪڏهن هوءَ پئي منهنجيون پُڇائون ڪندي هئي لوڪ کان. تحريڪ جي ڪنهن ڪارڪن جي موت جي خبر هُلندي هئي ته آئون اُهو سوچيو پيو پريشان ٿيندو هئس ته الاءِ هن تي ڇا گذري هوندي!! جن ڏينهن پوليس ۽ فوج جو ڏمر تحريڪ جي ڪارڪنن تي ڪاري قيام وانگر نازل ٿيندو هو ۽ ڪارڪن ڍورن ۽ ڍڳن وانگر جيلن ۾ واڙيا ويندا هئا، بنا مرد ۽ عورت جي فرق جي.

آئون انهن راتين جي پوئين پهر اڪثر سينٽرل جيل جو پري پري کان پيو طواف ڪندو هئس ...... ته ...... شايد هوءَ به هتي هجي!! شايد هي چنڊ جيل جي لوهي پڃري مان هوءَ به پَسندي هجي!! شايد هوا جو هي جهوٽو، جيڪو هينئر هينئر مون کي ڇُهي لنگهيو آهي، هُن کي به ڇُهي موٽيو هجي!! ۽ اهڙي ڊگهي جُدائيءَ کان پوءِ جڏهن ملندا هئاسون ته ائين ڄڻ وڇڙيا ئي ڪونه هئاسون!! ڄڻ اڃا ڪلهه ته مليا هئاسون..... ڄڻ اڃا ڪلهه ته وڇڙيا هئاسون!! ائين لڳندو هو ڄڻ وڇوڙو پوليس يا فوج جو ڪو سپاهي آهي، جنهن جي خوف کي اسان مات ڏئي ڇڏي آهي. انهن ڏينهن ۾ جيڪي خط لکيا هئاسون هڪٻئي کي ۽ جيڪي ڊائريون لکيون هيونسين پنهنجي پنهنجي اڪيلائيءَ ۾، تحريڪ ۾ شامل ٿيندڙ نوان ڪارڪن ۽ تحريڪ سان نظرياتي ۽ جذباتي وابستگي رکندڙ ماڻهو انهن کي آسماني صحيفن جيان پڙهندا هئا.

هوءَ پنهنجن خطن ۾ لکندي هئي: ”تون آئون جي نه ملياسون ته ڇا ٿيو!!....... هيءَ ڌرتي ته آزادي ماڻي وٺندي!!.... انهيءَ آزاد ڌرتيءَ جي ڇاتيءَ تي نه سهي، مٽيءَ ۾ سهي.... ملنداسين ته سهي..... اُن جي مٽيءَ مان ئي ته جُڙيا آهيون. انهيءَ ۾ پنهنجي پيار سميت گڏجي وياسين ته سمجهه سَجايا ٿياسين.... تو ۽ مون ته هن ڌرتيءَ سان لانوَ لڌي آهي.... هيءَ ڌرتي ئي پنهنجو وصل آهي.... هيءَ ڌرتي ئي پنهنجو وڇوڙو آهي..... اچ پنهنجو پيار به ارپي ڇڏيون هن ڌرتيءَ کي.....“

آئون کيس خطن ۾ لکندو هوس: ”لوڪ پنهنجي محبوبائن کي آسمان تان چنڊ ۽ تارا لاهي آڻي ڏيندو آهي، پر آئون ته توکي هن غلام ڌرتيءَ جا لُڙڪ، هن جي واسين جي آهه وبڪا، هي ڏاڍ ۽ ڏهڪاءُ کان آزاديءَ جا خواب، هي نعره، هي اُڀ تائين لهرائيندڙ جهنڊا، هي اکين ۾ خنجر جيان لهندڙ ٽئر گئس، هي ٽائرن مان اُٿندڙ دونهن، هي هن ڌرتيءَ جي ٻلوانن جون پُرڻ ٿيل ڇاتيون ۽ رت ڦڙا...... اهو سڀ ڏيان ٿو، پيار جي سوکڙي ڪري.... جيسين سسيءَ ۾ ساهه هجنئي اهو سڀ سنڀالي رکجئين..... سمجهجئين اهو ئي آهيان آئون.“

شادي ڪئي سون تڏهن، جڏهن هن جي وارن ۾ به ۽ منهنجن وارن ۾ به چانديءَ جون تارون ٿي جرڪيون. هن جي سونهن ۽ جوڀن..... منهنجي جواني ۽ ٻلهه، لهندڙ سج جي پاڇولن ۾ بدلجي رهيا هئا. تحريڪ نئين نسل سنڀالي ورتي هئي. اسان صرف هڪڙو مثال، هڪڙو استعارو، هڪڙي تشبيهه بڻجندا پئي وياسين. ڪتابن ۾ ۽ شاعريءَ ۾ اسان جا نانوَ پيا پڙهبا هئا.

شاديءَ کان سال پوءِ هُو ڄائو. اسان ٻنهي هن جو نالو اهو ئي رکيو، جيڪو تحريڪ جي ليڊر جو هو. اهو ئي نانءُ هو، جنهن جا نعرا اسان جون زبانون ائين هڻنديون هيون، ڄڻ رقص ڪنديون هجن!! جيڪو نانءُ جپيندي جپيندي دل جون رڳون ۽ رت ڦڙا تسبيح بڻجي ويا هئا ڄڻ!! هُو ڄائو ۽ اهو ئي نانءُ جڏهن مٿس رکيوسين ته ائين ٿي ڀانيوسين ڄڻ آخرڪار اچي ماڳ تي رسيا هجون. انهيءَ ماڳ تي، جنهن جي لگن، من ۾ پالي سالن جا سال بنا ساهه کڻڻ جي، مسلسل ڊوڙيا هئاسون.

پر ماڳ!!.... ماڳ تي پهتاسون ته خبر پئي ته اسين به ماڻهو آهيون!!.... حيرت آهي ته اسان کي به بُک لڳي ٿي!! اسان کي به ڪپڙو، لَٽو، اَجهو کپي ٿو!!..... پاءُ اٽي جو ۽ پيٽ ماڻهوءَ جو، ڪيڏي وڏي ويڙهه وڙهن ٿا پاڻ ۾!! آمرن ۽ جابرن جي اڳيان ڪڏهن نه آڻ مڃڻ وارا، ڪيئن نه پيٽ جي اڳيان هارائجي ويندا آهن!!

ماڻس ڌرتيءَ جي ڏکن تي به ڪڏهن ائين ڪانه ڦٿڪي هئي، جيئن هن جي بک تي ڦٿڪي اٿندي هئي. سندس کير ۽ دوائن لاءِ، خالي کيسن شهر جهاڳيندي، مون کي اڪثر وسري ويندو هو ته ڪو آئون هڪڙو نظرياتي ماڻهو آهيان ۽ ائين ته منهنجو من انهن جلوسن جي پويان ڪاڙهي ڌر تتيءَ ۾، پيرين پنڌ هلندي به ڪونه لُڇيو هو، جيڪي جلوس مون هن ڌرتيءَ لاءِ جهاڳيا هئا!!.

بلي!!..... هڪڙي پاسي ڇا ته تاريخ جي سونهري صفحن تي اسان جا نانوَ لکيا پيا هئا!!!.... ٻئي پاسي زندگيءَ ۾ پهريون ڀيرو جڏهن آئون ۽ ماڻس وڙهياسين ۽ اهو به هن جو کير کُٽي پوڻ تان... تڏهن ماڻس واچوڙي جيان اُلر ڪري مهڻو ڏنو هو مون کي ته؛ ”اٿئي ڇا هڙ ۾!!.... سڄي عمر رُلي پِني وڃائي ڇڏيئي..... اهو به ڪونه سوچيئي ته پنهنجي پيٽ گذران لاءِ نه سهي، ٻچن لاءِ ئي سهي، ڪي ميڙي وٺان!!...... نٿي سمجهيئي پاڻ ۾ اهڙي مڙسي ته ڇو ڪيئي شادي!!... اُهي سکڻا نعرا تنهنجو پيٽ ڀرين ته ڀلي ڀرين.... هن هيڏڙي پسونءَ جو پيٽ ڪونه ڀريندا..... هن کي کير کپي..... کير لاءِ پيو رڙي صبح کان.... وڃي ڪو هٿ پير هڻ...... ٻيو نه ته وڃي هن قوم جي ڳچيءَ مان جهلي ڌونڌاڙ، جنهن لاءِ حياتي سڄي لٽائي ڇڏيئي. ٻُڌائي وڃي هن قوم کي ته منهنجو ٻچو صبح کان پيو بُک کان پاهه ٿيئي... ڦڙو ڦڙو کير جو من ڏين تنهنجي ٻچي لاءِ، انهن قربانين جي بدلي ۾، جيڪي تو سندن لاءِ ڏنيون....!!“

اُن مهل ائين ٿي ڳالهايائين، ڄڻ پاڻ ته هن سڄي آکاڻي ۾ هئي ئي ڪانه!! نڪو قوم سان هئس ڪو ناتو!!..... نه ئي نعرا ۽ قربانيون سندس حصي پتيءَ ۾ به ڪي رهيون هيون!!..... بس بُک کان روئندو رڙندو پُٽ هئس ڪُلهي تي ۽ ائين ٿي اُلرون ڪيائين، ڄڻ سندس سامهون آئون نه پر هيءَ سڄي قوم بيٺي هجي!!....

آئون به ته ائين ڪنڌ نمايو بيٺو هئس، هن جي اُلرن اڳيان، ڄڻ سچو پچو ڏوهاري هجان.... ائين ئي ڪنڌ نمائي گهر کان ٻاهر نڪري آيس، ماءُ پٽ کي ائين ئي رڙندو ڇڏي. جنهن کان کڻيو پُٽ جي کير لاءِ اوڌر گهران ۽ حال اوريان ته: ”ڀاءُ! منهنجو ڇهن مهينن جو هيڏڙو پُٽ پيو بُک کان پاهه ٿيئي.... کير لاءِ رڙندو گهر ڇڏي آيو آهيانس.... کيسي ۾ ٽڪو ڪونه اٿم.... بس ٻن ٽن ڏينهن جي اوڌر کپيم..... جيئن ئي ڪٿان ڪم جو وجهه لڳو، موٽائي ڏيندس.....“

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو

ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ