ڏڪندڙ آڱرين سان لفافو ڦاڙيم ۽ ڏڪندڙ دل سان خط پڙھڻ لڳس ھن پنھنجي شادي بابت مون کي لکيو ھو، مان انھيءَ خيال کان خوش ٿي ويس ۽ سوچڻ لڳس تھ شايد ھاڻي منھنجي مصيبت جي حياتي ختم ٿي ويندي ۽ سک ۽ سانت جا ڪڪر وري منھنجي زندگيءَ جي فضا تي ڇانئجي وسڻ شروع ڪندا. آئون ڏاڍي خوشيءَ ۾ ڀرجي سندس نئين جڳھھ ۾ اچي سھڙيس. ٻئي زال مڙس سک ۽ سانت جي زندگي گذاري رھيا ھئا، اھائي منھنجي بھ آشا ھئي، ٻنھي کي خوش ڏسي آئون ڪپڙن ۾ ئي نھ ماپندي ھيس، پر ھاءِ! منھنجي ڦٽل قسمت. منھنجي قسمت مون لاءِ ڏک ۽ درد جي ھڪ نئين دنيا پيدا ڪري ڇڏي، خود منھنجي ننھن مون کان نفرت ڪرڻ لڳي ۽ مان اڄ سوڌو ان جو سبب  معلوم ڪري نھ سگھي آھيان، مان ٻنھي جي سک جي غرض خاطر ھر قسم جون تڪليفون ۽ مصبتون برداشت ڪندي ھيس ۽ انھن کي ھر طرح سکي رھڻ گھرندي ھيس، پٽ جيڪڏھن منھنجي جگر جو ننھن بھ ھني جي حياتيءَ جي ساٿي ھئي. اھو سوچي تھ انھن ٻنھي جي حياتي جو دارومدار جڏھن ھڪ ٻئي تي ھو، تڏھن اھڙي حالت ۾ آئون پنھنجي سڪيلڌي پٽ، جنھن سان منھنجو بيحد پيار ھو. انھن ٻنھي جي جوين ۾ ڪنھن بھ قسم جو دخل يا تلخي پيدا ڪرڻ  نٿي گھري؟ ھرگز نھ! جيڪڏھن مان ائين ڪريان ھا تھ اھو منھنجو ڏوھ معافي جي قابل ئ نھ ھجي ھا. ليڪن افسوس! اسين پنھنجين ڪوتاه انديشين جي ھٿن ۾ مجبور آھيون، اسين ڪنھن شيءِ کي وڌيڪ ويجھڙائي کان ڏسڻ جا عادي نھ آھيون! بلڪھ پري کان ڏسي غلط اندازو  لڳايون ٿا ۽ پوءِ پنھنجن ھٿن سان پنھنجو آرام ۽ سک ناس ڪري، پنھنجي اڻ ڄاڻائي جو نتيجو پرايون ٿا، منھنجي ننھن بھ مون لاءِ اھڙو ئي غلط اندازو لڳايو ۽ پنھنجي  پھرين ئي سنڪار تي ڀروسو ڪندي مون سان بڇان ڪرڻ لڳي.  ڌيري ڌيري منھنجي دل جي ڪنڊ ۾ بھ، ھن جي لاءِ بڇان  پيدا  ٿي پئي، انھن حالتن کي ڏسي مون وري ھڪ ڀيرو پنھنجي جياپي جي رخ کي پلٽيو ۽ بنا ڪنھن ٻڌائڻ جي گلستان موٽي آيس، انھن کي  منھنجي اوچتو اھڙي طرح موٽي اڻ جو تر جيترو بھ رنج نھ ٿيو. ان کان پوءِ مون کي خبر پھتي تھ منھنجو پٽ زال سوڌو ساھرن ۾ وڃي رھيو آھي ۽ ھميشھ لاءِ اتي ئي ٽڪندو.“

منھنجا دوست! منھنجي انھيءَ مصيبت تي ويچار ڪريو، منھنجو پنھنجو ڄائو  منھنجو آنڊو، مون کي ائين ڇڏي ويو  ھليو. ھاءِ! ان وقت منھنجي دل ھڪدم رڪجي وڃڻ ٿي گھريو، ھن مون کي ڇڏي ھڪ ٻي ماتا ٺاھي ورتي يعني پنھنجي سس کي ماءُ سڏڻ لڳو ۽ ساھرن کي ئي پنھنجو ھمدرد ۽ خير خواه سمجھي مون اڀاڳڻ کي پنھنجي دل تان ميساري ڇڏيائين ھاءِ! اھو منھنجو پيارو ٻچو ھو. شاديءَ کان پوءِ ھن جي ساھرن منھنجو ٻچوڳ مون کان کسي ورتو. ھاءِ! ھو ھڪ قيمتي موتي ھو، جنھن کي منھنجي غير حاضريءَ ۾ انھن مون کان چورائي ورتو ۽ مون کي بي يار و مددگار ڇڏي ڏنو. ھو ڪڏھن ڪڏھن مون کي خط لکندو ھو پر ڪجھھ ڏينھن کان پوءِ اھو سلسلو بھ بند ڪري ڇڏيائين، الائي ڇو؟

تڙپندي ڦٽڪندي چار سال گذري ويا، آئون ھن حالتن کان بي خبر رھيس، پوءِ مون کي ڪن ماڻھن جا واتان معلوم ٿيو تھ ھن جي ساھرن ھن جي ڌن مان ڏاڍا جاوا ڪيا ۽ فائدو حاصل ڪيو ۽ جڏھن ھن جي دولت ۽ ملڪيت کٽڻ جي ڪنڌيءَ تي پھتي يا سڀ رقم پوري ٿي وئي تھ ڪوئٽيا ۽ گلستان وارن بنگلن  کي ڦٻائڻ ٿي گھريائون، پر اھي بنگلا ۽ باغيچا منھنجي نالي تي ھئا، تنھنڪري ماٺ ڪري ويٺا ۽ ھن کي پنھنجي گھر مان ڪڍي ڇڏيائون،  ھن جي استري بھ ھن کان منھن ڦيرائي وئي بلڪھ مون ٻڌو تھ ھن جو لاڳاپو ڪنھن ٻئي سان ٿي ويو ھو، ھاءِ منھنجو بينگناھ پٽ وقت کان اڳي جھور ٿي چڪو ھو، مون ٻڌو تھ ھن جا وار سڀ اڇا ٿي ويا ھئا ۽ منھن تي گھنج پئجي ويا ھئس، مون سمجھيو تھ جنھن ننڍپڻ ۾ ھن کي لاڏ ڪوڏ سان پالي وڏو ڪيو ھو تنھن گود جي ھن کي ياد ايندي، انھيءَ کير جي ڇڪ ٿيندس جنھن کي پي ھو ايڏو سارو مڙس ٿي ويو،  پر انھيءَ دکدائڪ واقعي کان پوءِ ھن پنھنجي شڪل وري مون کي نھ ڏيکاري، پنھنجي ڪرڻي تي شايد پيشمان ھو. پنھنجي ڪئي جو نڪو ويڄ نڪو طبيب. مون وٽ موٽي اچڻ ۾ شرم محسوس ڪندو ھوندو، ھن شايد ماتا کي بھ ساھرن وانگر پٿر جي طرف سخت ۽ تيز نوڪ وارو سمجھيو ھو.

ڪاش! ماءُ جي دل سمجھي ھا، جيڪا پاپ ڪرڻ تي بھ پٽ کي شرن ڏيڻ جي لاءِ تيار رھندي آھي، اھڙن دل ڏاريندڙ مصيبتن جي ڪري ھن جي نازڪ نرم دل تي برو اثر پيو، مون ٻڌو تھ ھن پنھنجا ھوش ۽ حواس وڃائي ڇڏيا آھن، شرم ۽ مصيبتن ۽ ڏکن جي دل ۾ گھر ڪندڙ حالتن ھن کي پاگل  بنائي ڇڏيو آھي، ھو منھنجي اکين کان تھ پري ھو ئي پر ھاڻي ھتان بھ گم  ٿي ويو آھي، جتي ھن پنھنجي سرھي زندگي پنھنجي تنگ نظر ۽ جفاڪار استري ۽ ھن جي مائٽن تي ٻليدان ڪري ڇڏي ھئي.

انھيءَ کان پوءِ منھنجي رھيل کھيل برداشت جي قوت بھ مون کان ڇڏائجي وئي ۽ اھو منحوس گھر ۽ نڀاڳو ڳوٺ مون کي زھر ٿي لڳو، تنھنڪري انھيءَ ٽڪري کي ئي خيرآباد چئي ھتي ھتي، جدا ھنڌن تي حياتيءَ جا ڏھاڙا پئي گذاريان. انھيءَ خيال کان  تھ شايد منھنجي جيون جي موڙي وري مون کي واپس ملي وڃي پسگردائي جي سڀني ڳوٺن ۾ پئي چڪر ڪاٽي ۽ ان ڦرندي وتان، من ڪاٿي ملي وڃيم، پر اڃا تائين پنھنجي طلب ۾ موچاري نھ ٿي سگھي آھيان، رستو ڀليل آھيان، اڃان تائين منزل تي پھچي نھ سگھي آھيان.

مون کي ھتي آئي ٻھ ڏينھن مس گذريا ھئا تھ منھنجي زندگي وري ھڪ ٻيو پلٽو کاڌو ۽ منھنجا سڪل زخم وري تازا ٿيا ويا. الائي ڪھڙي جذبي مون کي مجبور ڪيو، جو سڄي واھڻ جي چوڌاري چڪر لڳائيندي  ويس ۽ آس پاس جي ٽڪرين ۽ ساوڪن ۾ سير ڪندي رھيس، ڪالھھ مون کي تو قلعي ۽ ٽڪريءَ تي عجيب حالت ۾ ڏٺو ھو منھنجي دل جي عجيب حالت ھئي، مٿي ۾ ھلڪو ھلڪو سور ھو ۽ ھڪ غير ارادي نموني ۾ منھنجي دل ڌڪ ڌڪ ڪري رھي ھئي، ان وقت زور زور سان روئڻ لاءِ طبيعت پئي گھريو، ان وقت منھنجين اکين ۾ لڙڪن جو دريائ ڀرجي آيو ھو، آئون سڄي رات انھيءَ ٽڪري تي بيٺي ھيس ۽ منھنجي اکين مان زارو قطار نير وھي رھيا ھئا، تان جو ھتان ھڪ ڌنار اچي لنگھيو، مون کي روئندي ڏٺائين تھ ھمدري ڪرڻ جي خيال سان منھنجي ويجھو ھلي آيو. ھتي جا ڳوٺاڻا ڏاڍا رحمدل ۽ ھمدرد آھن. مون کان پڇيائين تھ خير تھ آھي؟ ڇا ٿيو آھي جو پئي روئين؟ ھن جي پڇڻ ۾ مون ڏٺو تھ صحيح ھمدردي آھي، تنھنڪري پنھنجي پٽ جي گم ٿيڻ جو سڄو واقعو ٻڌايومانس، ھو گھڻي دير تائين تعجب ۾ منھنجو قصو ٻڌندو رھيو، پھريائين ڪجھھ ڪڇڻ تي ھو، پر پوءِ الائي ڇا سمجھي ماٺ ۾ رھيو، جيستائين مون سڄو قصو پورو ڪري ماٺ ڪئي، ڏٺم تھ ھو جوش ۾ ھو ۽ تڪڙو تڪڙو چوڻ لڳو، ”اڙي، برابر! انھيءَ شڪل ۽ صورت جو تھ مون ھڪ ماڻھو ڏٺو ھو، ٿورا ڏينھن ٿيا تھ اھڙو شخص ھن ڳوٺ ۾ اڪثر ايندو ھو، ھو اڌ پاگل جھڙو پيو لڳندو ھو ۽ برابر ھن جا وار بلڪل اڇا ٿي ويا ھئا.“

”اھو ٻڌڻ سان منھنجي عجيب ڪيفيت ٿي وئي، مون وري ھن کان پڇڻ شروع ڪيو، ڇا! تون سچي چئي رھيو آھين؟ ڇا! تو منھنجي مصيبت ۾ ڦاٿل پٽ کي انھيءَ ڳوٺ ۾ ڏٺو ھو! ھاءِ ڀڳوان! الائي ھو ڪھڙي مصيبت ۾ گرفتار ھوندو؟ ڇا توکي خبر آھي تھ ھو ڪٿي ٿو رھي!“

منھنجي ھڪ ٻئي پٺيان سوالن تي سوال کان، ھو ڳوٺاڻو گھٻرائجي ويو، پر پوءِ پاڻ کي سنڀاليندي چوڻ لڳو، ”ھا! مون ڪيترا ڀيرا ھن کي پنھنجي اکين سان ھن ڳوٺ ۾ ۽ ان جي چوڌاري پاگلن وانگر گھمندي ڏٺو آھي ۽ انھيءَ جي شاھدي ڳوٺ جا ٻيا ماڻھو بھ ڏيندا، پر ھن جي رھڻ جو ڪو خاص ٺڪاڻو ڪونھ ھو، ھو سڄي ڳوٺ جي ٻاھر ٽڪرين تي ٻنين ۾ رڙيون ڪندو وتندو ھو، ماڻھو ھن جي حالت ڏسي افسوس ڪندا ھئا ۽ ھن جي آواز تي ٻار پنھنجن مائرن کي چنبڙي روئندا ھئا. جڏھن گھڻي رات گذري ويندي ھئي تھ ھو انھيءَ ساڳي ٽڪريءَ تي جتي تون بيٺي آھين، ايندو ھو ۽ زور زور سان اوڇنگارون ڏيئي روئندو ھو، جيئن ھاڻي تون روئي رھي آھين، عجيب اتفاق آھي جو اڄ ماءُ کي روئندو ٿو ڏسان ۽ ڪجھھ ڏينھن اڳي پٽ کي ائين روئندي ڏٺو ھوم.“ ان کان پوءِ پوڙھي ڳوٺاڻي جو آواز غم جي ڪري لگھو ٿي ويو ۽ منھنجي بيچيني ھيڪاري وڌي وئي.

ٻئي ڏينھن صبح جو ٻين ڳوٺاڻن سان ملي انھيءَ ڳالھھ جي پڪ ڪيم.

ڪيترن ٻين ڳوٺاڻن مون کي وڌيڪ ٻڌايو تھ انھيءَ سنسان ۽ غيرآباد دٺل قلعي ۾ بھ رلندو ڏٺو ويو ھو نيٺ ھڪڙي ٻڍي ڳوٺاڻي مون کي ٻڌايو تھ ھڪ پوليس جو جمعدار ان کي جھلي ڪوئٽيا وٺي آيو آھي، جڏھن ڳوٺاڻن جون ڳالھيون ٻڌيون ھيم، تڏھن منھنجي دل جي جذبن ۾ طوفان برپا ٿي ويو ھو ۽ مان انھيءَ خيال سان تھ منھنجو اجڙيل شباب ڀٽڪيل روح ۽ وڃايل جگر جو ٽڪر شايد لڀي پوي، تنھنڪري ھتي اچي پھتي ھيس ۽ تون مون کي جابجا رلندو پنندو ڏٺو ھو. ڪيترن ڊٺل قلعن ۽ جاين جون ڪنڊو جاچيون اٿم تھھ خانھ، سرنگون ۽ زمين جي ھيٺ رستن کي ڳولي ڏٺو اٿم، پر افسوس جو پنھنجي جگر جي ٽڪري کي نھ لڌو اٿم.

نيٺ  نااميد ٿي ٽڪرين ۽ جبلن ۽ پيچرن ۽ ڊگھين ڊگھين ديوارن کي ڪن لايو پئي ٻڌان، تھ من انھن ديوار مان ھن جي واتان نڪتل ڪو لفظ يا ان جو پڙاڏو يا ھن جي دل مان نڪتل دانھن جو آواز  منھنجي ڪنن ۾ پھچي وڃي تھ منھنجي حياتي جو مقصد ۽ منھنجي روح جو ابدي سڪون مون کي حاصل ٿي وڃي.“ ايترو چئي ھوءَ مصيبت جي ماريل ضعيف عمر زال خاموش ٿي وئي، ھن جا چپ ڪنبڻ لڳا ۽ لڙڪ اکين مان وھڻ لڳا، ھن جي دردناڪ ڪھاڻي ٻڌي آئون خود غم ۾ ٻڏي ويس ۽ زندگي جي اھڙن واقعن انساني فطرت جي انھن حقيقتن جا نقش منھنجي دل ۾ گھر ڪري ويا. ايتري ۾ دروازي جي کڙڪائڻ جو آواز منھنجي ڪنن تي پھتو ۽ مائي ٽپ ڏيئي اٿي در کوليو، ڏٺم تھ ھڪ ڳوٺاڻو جنھن جي پٺيان ھڪ پوليس جو جمعدار ھو، اندر لنگھي آيا. مائيءَ انھن کي  ويھڻ لاءِ  چيو، ٿوري دير کان پوءِ مائي جمعدار کان پڇيو جنھن کي شايد ڳوٺاڻو اڳي ئي سڀ ڪجھھ ٻڌائي آيو ھو، جمعدار گلو صاف ڪندي چيو، ”مون کي ڳوٺاڻن کان خبر پئي تھ ڪو چريو ڳوٺن ۾ پيو رلي، جنھن جي خوفناڪ رڙين کان ٻار ڊڄي  ٿي ويا، تنھنڪري صوبيدار صاحب جي اجازت سان ھتي اچي واءُ سواءُ لڌم ۽ جنسي ڏٺم، مون کي پاڻ اچي ڊپ کنيو تھ متان اھو چريو ڪنھن کي ڌڪ ھڻي نھ ڪڍي، ڇاڪاڻ تھ ھن عجيب و غريب نموني سان رڙيون ٿي ڪيون. خاص ڪري ھڪ جملو گھڙي گھڙي ٿي وات مان ڪڍيائين. ”امان! امان! ھاءِ منھنجي امڙ!“ پوليس واري جي وات مان اوچتو نڪري ويو. ”اڙي! اھو تھ اھو ساڳيو ماڻھو آھي.“ منھنجي واتان اھو لفظ ٻڌندي ئي  مائي منھنجي ھٿ کي ڇڪيندي پڇيو، ”ڪھڙو ماڻھو؟ توکي ڪھڙي خبر آھي؟ تون مون کي اڳي ڇو نھ ٻڌايو؟ اھو ماڻھو ڪٿي آھي؟“

مون کيس چيو، ”ماءُ جو پٽ.“ مائي مون کي حيراني  سان ڏسندي چيو، تھ ”ڇا پيو چوين؟ آئون سمجھان ئي نٿي.“ اتي مون ڏٺو تھ برابر منھنجي ڳالھھ ڪنھن ڪانھ سمجھي ھوندي، مائيءَ کي آٿت ڏيندي  مون چيو تھ ڇھھ  ڏينھن کن ٿيندا تھ چرين جي اسپتال ۾ مون وٽ بلوچستان گورنمينٽ کان ھڪ چريو پھتو ھو جو ڳالھائي  ٻولھائي  ڪونھ ٿو. نالو پڇڻ تي ڪونھ ٿو ٻڌائي، رکي رکي رڙ ڪري. ”امان! امان! ھاءِ منھنجي امر! تنھنجي  ڪري سڃاڻپ جي لاءِ اسان ھن جو نالو ”ماءُ جو پٽ“ رکي ڇڏيو آھي، ڇاڪاڻ تھ رکي رکي  ھو پنھنجي ماءُ  کي سڏي ٿو.“ اتي پوليس واري بھ چيو تھ برابر،  صوبيدار صاحب سرڪار جي اجازت سان ھن کي حيدرآباد جي پاگل خاني ۾ علاج لاءِ ڏياري موڪليو آھي.

مون مائيءَ کي دلاسو ڏنو تھ ڪيس مون چڱي طرح اڃا نھ ڏٺو آھي، ائين ڇڏي موڪل تي ھليو آيو آھيان، تون بھ حيدرآباد ھل تھ ڪوشش ڪري سندس علاج ڪندس، خدا گھريو تھ تنھنجو پٽ چڱو ڀلو ٿي ويندو. 

مھاتما

ھڪ ڏينھن آئون انھن چرين جا جھونا فائيل اٿلائي پٿلائي رھيو ھوس، جن کي اسپتال ۾ داخل ٿئي ٻن ورھين کان مٿي عرصو ٿي گذريو ھو ۽ اھي چريا جيڪي اڃا تائين چڱا ڀلا ڪين ٿيا ھئا. ھڪ چرئي گھنشام جي ڪيس، منھنجو گھڻو ڌيان ڇڪايو، فائل جي منڍ واري صفحي تي پڙھي ڏٺم تھ ڪھڙي قسم جي چريائين اٿس تھ معلوم ٿيو ھن کي ماليخوليائي چريائي آھي. چريائين جا بھ تپ وانگر جدا جدا قسم ٿيندا آھن، ۽ ھن کي جيڪا بيماري ھئي سا ٿورو مشڪل سان چڱي ٿيندي ھئي، پر آئون انھيءَ ڳولا ۾ ھوس تھ اھڙا جھونا ڪيس ڳولي ڪڍان جن کي اڃا فائدو نھ ٿيو ھو تھ انھن تي نئون برقي علاج آزمائي ڏسجي، گھنشام جو سڄو ڪيس منڍ کان پڙھي ڏٺم تھ معلوم ٿيو تھ ٻن سالن جي عرصي ۾ ھو چار ڀيرا برابر ھوش ۾ آيو ھو، پر اھو ڪنھن علاج جو نتيجو نھ ھو، بلڪھ از خود ھوش ۾ اچي ويو ھو، جو فقط ٿورا ڏيھن رھيو ھو پوءِ وري پنھنجو ھوش وڃائي ويٺو ھو. اھا چريائپ دوري جي شڪل ۾ ٿيندڙ ھئي يعني ھوش کان پوءِ يڪدم طبيعت ۾ جوش ۽ تيزي اچي ويندي ھئي، جا ڪن ڏيھن کان پوءِ اداسيءَ ۽ موڳائيءَ ۾ بدلجي ويندي ھئي، ڪن ڏينھن کان پوءِ اھا موڳائي وري کيس ھوش ۾ آڻيندي ھئي، ڪيس پڙھندي معلوم ٿيو تھ گھنشام جو دماغ زال جي مرڻ کان پوءِ خراب ٿيو ھو ۽ اھو بھ معلوم ٿيو تھ سندس زال جو موت بھ عجيب غريب نموني سان ٿيو ھو، تنھنڪري مون کي ڏاڍي اڻ تڻ ھئي تھ ڪنھن طرح حقيقت معلوم ڪريان.

چرين مان سندس پيٽ جي ڳالھھ ڪڍڻ اھڙو سولو ڪم نھ آھي جيئن ڪو سمجھي ٿو، ڇاڪاڻ تھ انھن جي شڪي طبيعت ٿيندي آھي، ٻيو تھ ھو ٻين تي ڀروسو گھٽ ڪندا آھن، مون جڏھن ڏٺو تھ ھو موڳائيءَ واري حالت ۾ ھو تھ ان تي بجليءَ جو علاج شروع ڪيم جنھن جو نتيجو اھو ٿيو تھ ھو ھوش جي حالت ۾ اچي ويو، جڏھن بھ ھو ھوش جي ھالت ۾ ھوندو ھو تھ ھن سان ھتي ھتي جون ڳالھيون ڪري، پاڻ ان جو ويساھھ وڌايم پر ھو جلد جوش ۽ تيزيءَ واري حالت ۾ اچي ويندو ھو تھ ھن کي ٺارڻ واريون دوائون ڏيندو ھوس، اھڙي طرح سال ڏيڍ ۾ ٿورو ٿورو ڪري مون ھن جو سڄو راز ھٿ ڪيو جو ائين ھو:

آئون ھڪ چڱي خاندان جو اولاد آھيان، اصل ويٺل لاڙڪاڻي جو ھوس، انجنيئري کاتي ۾ وڏو ڪلاڪر ھوس، منھنجي بدلي حيدرآباد ٿي تھ پنھنجي زال کي ڇڏي اچي نوڪريءَ تي چڙھيس، ھڪ دوست وٽ ٽڪيل ھوس، پر روزانو رھڻ لاءِ ڪنھن جڳھھ ھٿ ڪرڻ جي تلاش ۾ ھوندو ھوس، تھ کاڌي پيتي ۽ رھڻ ڪرڻ جي مصيبت کان ڇٽي پوان. ھڪ ڏينھن قلعي جي دروازي واري پاڙي مان لنگھندي ڪاغذ جي ھڪ تختيءَ تي لکيل پڙھيم تھ مسواڙ تي جاءِ خالي آھي، تختي پڙھي آئون ترسي پيس، جيتوڻيڪ جڳھھ منھنجي آفيس کان گھڻو پري ھئي، ۽ ڏسڻ ۾ بھ ايتري صاف ۽ سٿري نھ پئي آئي. پر پاڙي ۾ ايترو ڳوڙ شور نظر نھ آيو. جڳھھ کي جاچي ڏسڻ مان معلوم ٿيو تھ جاءِ جو مالڪ ڪو شوقين مزاج ڪونھي پر مون ان جي ڪا پرواھ نھ ڪئي ڇاڪاڻ تھ سمجھيم تھ جيڪڏھن جڳھھ ھٿ اچي وڃي تھ گھر صاف سٿرو رکڻ ۽ ان کي سينگارڻ پنھنجي اختيار جي ڳالھھ آھي. گھر جي وڏي دروازي جو ھڪ پاسو کليل ھو ۽ ھڪ بند ھو، مون دروازي جو ڪڙو کڙڪايو تھ ھڪ ماڻھو ٻاھر نڪري آيو، ڏٺم تھ ھن کي رھو ڌوتي پيل ھئي، بدن اگھاڙو ھوس مٿي تي تلڪ ۽ پاسي کان جڻيو پيل ھوس ۽ ھٿ ۾ مالھا ھيس. مون کانئس پڇيو تھ ”گھر جو مالڪ ڪٿي آھي؟“ ھن تمام خشڪ لھجي ۾ پڇيو، ”ڪھڙو ڪم آھي؟“ ھن سوال اھڙي ڍنگ سان پڇيو جو جواب ڏيڻ جي مرضي ڪانھ ھيم، پر وري بھ مون چيو، ”ڇا ھيءَ جاءِ خالي آھي؟“

انھيءَ تي دروازي جا ٻئي پاسا کوليندي ھن چيو، ”ڇا اوھين جاءِ ڏسڻ آيا آھيو؟ اوھان کي گھر جي ضرورت آھي؟ چڱو اندر ھليا اچو.“

آئون ھن جي پٺيان اڱڻ لنگھي ورانڊي ۾ پھتس، سج لھي چڪو ھو تنھنڪري اونداھي ھئي، پر انھيءَ اونده ۾ ھڪ پاسي صندل پيو ھو ۽ صندل جي سامھون تلسي جي ڪونڊي ھئي، مون کي بيٺل ڇڏي ھو ماڻھو صندل تي ويھي، مالا جپڻ لڳو ۽ وات سان ڪجھھ شلوڪ پڙھڻ لڳو. مون کي ھن جي انھيءَ فعل تي ڏاڍي ڪاوڙ پئي آئي ۽ حيرت بھ ھوس تھ ڪو اجنبي گھر ۾ لنگھي آيو آھي ۽ اونده ۾ بيٺو آھي تھ بھ ھن ۾ ايتري لياقت ڪانھي جو مون کي چئي ھا ويھو ۽ بتي ٻاري اٽلندو  پاٺ ڪرڻ ويھي رھيو آھي. آئون اڃا سوچي رھيو ھوس تھ اوچتو ھن شلوڪ پڙھڻ بند ڪري ڇڏيا، ڄڻ اچانڪ ڪجھھ ياد آيو ھجيس ۽ چوڻ لڳو. ”اڙي اوھان اڃا بيٺا آھيو! اچو ويھو! آئون ان وقت ھميشھ پوڄا پاٽ ڪندو آھيان. من ڏاڍو چنچل ھوندو آھي، تنھنڪري گيتا پڙھندو آھيان.“ ايترو چئي ھو چپ ٿي ويو، ڄڻ تھ ھن کي جيڪي چوڻو ھو سو چئي لاٿائين، آئون صندل جي ھڪ ڪنڊ تي ويھندي سوچڻ لڳس  تھ، ”عجيب ماڻھو آھي! شايد مغز پورو جاءِ  تي ڪونھ اٿس.“ اڃا اھو سوچي رھيو ھوس تھ ھن چيو، ”ھان! اوھين جاءِ ڏسڻ آيا آھيو.“ سوال اڍنگو ھو، پر تنھن ھوندي بھ مون چيو: ”ھا!“

چڱو! اوھان جاءِ ڀلي ڏسي وٺو، انھيءَ کي پنھنجو ئي گھر سمجھو، جيڪڏھن اوھان کي پسند آھي تھ ھليا اچو.

گھر کي بنا ڏسڻ جي ئي مون سمجھي ورتو ھو تھ گھر ۽ صاف کليل آھي، مون جھڙي ماڻھوءَ لاءِ ننڍو بھ ڪين ھو، مسواڙ لاءِ پڇيم تھ جواب ڏنائين، ”نھ- نھ مسواڙ بابت اوھين ڇڏي ڏيو آئون ڀاڙي تي گھر نٿو ڏيان پر گھر ۾ ڪو ڏيو ٻارڻ وارو ھجي بس اھوئي مون لاءِ گھڻو ڪجھھ آھي.“

ھاڻي ھي ماڻھو منھنجي لاءِ ھڪ ڳجھارت بڻجي رھيو ھو. مسواڙ جي ڳالھھ ڇڏي ڏيان تھ باقي ڳالھھ ئي ڪھڙي ٿي، آئون اڃا ويچار ڪري رھيو ھوس تھ ڪھڙو جواب ڏيانس تھ ھن کي ڄڻ ڪا وسريل ڳالھھ ياد آئي ھجي جو مون کي پڇڻ لڳو. ”اوھين اڪيلا آھيو.“ مون جواب ڏنو: ”مون سان گڏ ھڪ نوڪر ھڪ نوڪر بھ آھي.“ نھ نھ منھنجو مطلب آھي تھ ”تو سان گڏ استري تھ نھ آھي.“

”نھ“

”تڏھن ٺيڪ آھي، گھر ۾ استري ھئڻ ڪري ڀڄن ۾ روڪ ٿئي ھا.“

آئون حيرت ۾ پئجي ھن جي طرف اونده ۾ ڏسڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳس،  ھن ٻيو سوال ڪيو، ”ڇا تو پرڻيو نھ آھين؟“

شادي تھ ڪئي اٿم پر زال ڳوٺ رھندي آھي ڪڏھن سال ڇھين مھيني اچي ويندي آھي. اھو ٻڌي ھو مالھا جپڻ لڳو، وري ٿوري دير کان پوءِ پڇڻ لڳو، ”ڀلا پوءِ ھتي ڪڏھن ٿا اچو.“

مون چيومانس تھ، ”پر مسواڙ کان سواءِ آئون رھڻ پسند نھ ڪندس.“

چيائين، ”چڱو! چڱو! جيڪڏھن اھا ڳالھھ آھي تھ پوءِ جيڪي من اچئي سو ڏجو.“

ھن کان پوءِ ھن مون بابت گھڻيون ڳالھيون پڇيون جھڙوڪھ آئون ڇا ٿو ڪريان، منھنجا ڌرمي خيال ڪھڙا آھن. منھنجو اٿڻ ويھڻ ڪنھن سان آھي، منھنجي طبيعت ڪئين آھي. وغيره وغيره.

پوءِ ھن مون کي موڪل ڏني، مسواڙ جو فيصلو ٿي چڪو ھو، مون ٻن ڏينھن کان پوءِ اچڻ جو واعدو ڪيو.

آئون نئين گھر ۾ اچي ويس پر گھر جي مالڪ مھاتما جي زيارت ڏاڍي گھٽ نصيب ٿيندي ھئي، آسپاس جا پاڙيسيري بھ ان بابت ڪجھھ وڌيڪ نھ ڄاڻندا ھئا، جيڪڏھن ڪجھھ خبر بھ ھين تھ رڳو ايترو تھ ھي شخص ڪٿان ٻاھران اچي ھي گھر خريد ڪري ويٺو ھو ۽ برھم چاري مھاتما ھو. ٻاھريون ڪمرو مون پنھنجي مرضي مطابق چڱي طرح سنيگاري ورتو ھو، شام جو جڏھن منھنجا ڪي گھرا دوست ايندا ھئا تھ اسين شطرنج راند ڪندا ھئاين ۽ کل مسخري ۾ پنھنجو وقت گذاريندا ھئاسين يا ڪڏھن ھارمونيم تي راڳ ڳائيندا ھئاسين، تھ برھم چاري کڏ تي ويھي ايترو زور سان گيتا جو پاٽ ڪندو ھو جو اسين تنگ ٿي پوندا ھئاسين، اوھان کي شايد اعتبار نھ اچي تھ ساڳئي گھر ۾ رھندي بھ، مان ڪيترا ڏينھن گذري ويندا ھئا جو مھاتما کي ڏسي نھ سگھندو ھوس، تنھن ھوندي بھ خبر نھ آھي تھ ڇو مون کي ھن جي رکي ڦڪي جيون سان ڏاڍي دلچسپي ٿي وئي ھئي. ڏينھن ويا گذرندا پر منھنجي دل ھن ۾ جي ڇڪ ئي وڌندي. ڪيترا ڀيرا دل ۾ آيو تھ ھن سان ڳالھھ ٻولھھ ڪريان. ۽ ان بابت وڌيڪ واقفيت حاصل ڪريان، ڏٺم تھ ھن جي پروگرام ۾ مون لاءِ گنجائش ئي ڪانھ ھئي، ھڪ ڏينھن شام جو اڪيلو ويٺو ھوس، منھنجا دوست بھ ڪين آيا ھئا، تنھنڪري اٻاڻڪائي دور ڪرڻ جي خيال سان ھارمونيم وڄائي رھيو ھوس، تھ اچانڪھ مھاتما اندر ڪمري ۾ لنگھي آيو، ”بتيءَ جي روشنيءَ ۾ پھريون ڀيرو مون ھن کي چڱي طرح ڏٺو ھو، ڌوتي پھريل ھئس، جو ٻيو جسم سڄو اگھاڙو، ڏاڙھي مڇون صفا چٽ، پر چھري تي پرتاب ھو جو صاف ڏيکارجي رھيو ھو تھ مھاتما جي سوڀيا وان جسم ۾ غير معمولي ڪشش ھوندي، پر چنتا ۽ زماني جي نيرنگيءَ، مھاتما جي چھري تي وقت کان اڳي گھنج آڻي ڇڏيا ھئا.“ اندر داخل ٿيندي ئي ھن چيو، ”آئون اوھان سان ھڪ ڳالھھ ڪرڻ آيو آھيان. پوءِ ھارمونيم ڏانھن اشارو ڪندي چيائين، ”اوھان ھن واڄي کي وڄائڻ بند ڪري ڇڏيو.“ ڏٺم تھ ھن جي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو ھو ۽ آواز ڳالھائڻ ۾ ڳرو ٿي ويو ھوس، آئون حيران ٿي ھن جو منھن تڪيندو رھيس، ھي ماڻھو ڇا چئي رھيو آھي، جنھن واڄي جي سريلي آواز کي ٻڌي دنيا مست ٿي ويندي ھئي، جنھن کي وڄائڻ سان وڏن وڏن راڳيندڙن ۾ منھنجي عزت ٿيندي ھئي، تنھن کي بند ڪرڻ جو حڪم ٿو ڏئي جيڪڏھن ٻيو ڪو مون کي ائين چئي ھا تھ مان پنھنجي وڏي بي عزتي سمجھان ھا، پر مھاتما تي آئون ڪاوڙ ڪري نھ سگھيس، مون ھن کان رڳو ايترو ئي پڇيو ”ڇو؟“

ھن تمام سادگيءَ سان جواب ڏنو، ”اوھين جڏھن اھو واڄو وڄايو ٿا تھ مون کان ڀڄن نٿو ٿئي، دل گھري ٿي تھ آئون بھ ٻڌان، ھي من ڏاڍو چنچل آھي، ھيترا ڏينھن ٿي ويا آھن، پر آئون ھن کي پنھنجي قابوءَ ۾ آڻي نھ سگھيو آھيان. انھيءَ ڪري ئي اوھان کي وينتي ٿو ڪريان تھ مون تي ڪرپا ڪريو.....“

”ھن جي اکين ۾ ڳوڙھن جا ڦڙا ڇڪي رھيا ھئا، مون کان ڏٺو نھ ٿيو، مون ھن کي ويھڻ لاءِ زور ڪيو تھ اوھين مھرباني ڪري ويھو تھ سھي واڄو اوھان کي پسند نھ آھي تھ آئون ڪونھ وڄائيندس.“

ٻڏيو تريو ويٺي، تھ ڪرسيءَ ويھان يا نھ، نيٺ ھڪڙي ڪرسيءَ تي ويھي رھيو گھڻيون ئي ڳالھيون ٿيون چيائين تھ جسم کي ھر طرح سان ڪشت ڏيڻ جي ڪوشش ڪندو آھيان نھ تھ حواس ان کي بري راه تي وٺي وڃن ھا. ان جو کاڌو بھ بلڪل بي قاعدو ھوندو ھو، ڪڏھن ستون گھوٽي پي وٺندو ھو ۽ ڪڏھن تھ رڳو پاني پي سمھي پوندو ھو.

اھو ٻڌي مون چيومانس ”معاف ڪجو آئون اوھان جي انھن خيالن سان موافق نھ آھيان جيڪڏھن اوھان کي اعتراض نھ ھجي تھ منھنجو نوڪر اوھان جي لاءِ ڀوڄن ٺاھيندو، برھمڻ آھي، کاڌو ڏاڍو سٺو ٿو پچائي.“

چيائين ”نھ! نھ! اعتراض جي ڳالھھ تھ آھي ئي ڪانھ، پر ڇو، جنھن واٽ کي ڇڏي آئون ايترو پري ھلي آيو آھيان اوھين وري مون کي ان تي واپس موڪلڻ ٿا گھرو؟ مون کي پنھنجي واٽ تي ھلڻ ڏيو.“

پر ٿوري دير کان پوءِ زور ڀرڻ تي مون سان گڏجي کاڌائين ۽ ھارمونيم بھ ٻڌائين، مون ھن کي ماني کارائڻ ۽ ھارمونيم وڄائي ٻڌائڻ ۾ الائجي ڇو ڏاڍي خوشي ٿي! ان کان پوءِ ھو ھليو ويو.

ايتري خبر تھ مون کي پئجي چڪي ھئي تھ مھاتما جي دل جي گھراين ۾ ھڪ درد آھي، جو ھن کي ڪڏھن آرام وٺڻ نٿو ڏئي، پر اھو ڇا آھي سو مون کي معلوم نٿي ٿي سگھيو ۽ نھ مون وري ڄاڻڻ جي ڪوش ڪئي.

منھنجي سوسائٽي ۾ رھي، ھن جي ورت جون سختيون ڏسڻ ۾ ڪجھھ گھٽ ٿي ويون ھيون ھاڻ مون سان ھڪ ويلي تي ماني کائيندو ھو، ڪڏھن ڪڏھن ھارمونيم بھ ٻڌندو ھو ۽ ڳالھائڻ ٻولھائڻ لاءِ بھ وقت ڪڍي وٺندو ھو. ڌيري ڌيري ھن جي شڪل تي ڪجھھ اطمينان ۽ سڪون جي جھلڪ بھ ڏسڻ ۾ اچڻ لڳي.

ھڪڙي ڏينھن آفيس کان موٽڻ بعد ڏٺم تھ گھر جي شڪل ئي بدليل ھئي، برھم چاري مھاتما جو ڪٿي بھ پتو ڪونھ ھو، ھن جي بدران منھنجي استري براجمان ھئي، پر برھم چاري ڪڏانھن ويو! نوڪر کان پڇا ڪرڻ تي معلوم ٿيو تھ جڏھن منھنجي استري آئي تھ مھاتما گھت ۾ ئي ھو، ان جي اچڻ تي نوڪر کان ان بابت پڇيائين پوءِ لوٽو، ڏوري ۽ انگوڇو کڻي ڪٿي ويو ھليو.

ان وقت تھ انھيءَ واقعي تي وڌيڪ ڌيان ڏيڻ جي ضروت نھ سمجھيم پر جڏھن ٽي ڏينھن گذري وڃڻ تي بھ مھاتما نھ موٽيو تھ آئون پريشان ٿيس پر انھيءَ ڏينھن شام جو آفيس کان گھر موٽي آيس، تھ برھم چاري جو آواز سندس ڪوٺي مان ٻڌڻ ۾ پئي آيو.

ڪيترن ڏينھن تائين مھاتما سان ملاقات نھ ٿي سگھي ۽ نھ ڪو مون ان جي لاءِ ڪا خاص ڪوشش ورتي، ھڪڙي ڏينھن سئنيما ڏسي موٽڻ ۾ دير ٿي وئي، موٽي اچڻ تي ٿڪ جي ڪري مٿي وڃي پلنگ تي ليٽي پيس، ڪجھھ دير کان پوءِ منھنجي استري آئي ۽ اچڻ شرط چوڻ لڳي، ”ٻڌو ٿا ڪھ سمھي پيا آھيو! اوھان جو برھم چاري بھ عجيب قسم جو ماڻھو آھي، اڄ وري خبر نھ آھي ڪٿي ھليو ويو آھي ۽ ھي ڏيئي ويو آھي.“

آئون بھ حيران ھوس مون کي ھن جي ائين ھليو وڃڻ جو ھاڻي ڪجھھ احساس ٿيڻ لڳو منھنجي طبيعت ڪجھھ ھن جي عجيب و غريب نمونن سان ٺھي وئي ھئي، تنھنڪري مون کي ھن جي غير حاضري جو ڏک ٿيو.  منھنجي زال وري ڳالھھ جو سلسلو شروع ڪندي چيو، ”اڄ تھ آئون ڏاڍي وائڙي ٿي ويس، شام جو اوچتو منھنجي شڪل ڏسندي ئي پيرن تي ڪري پيو، ڪجھھ دير روئندو رھيو آئون ڪجھھ بھ سمجھي نھ سگھيس، ٿوري دير کان پوءِ مون کي ھي چٺي ڏيئي نڪري ويو.“

اھا ڳالھھ ٻڌندي ئي آئون بھ حيران رھجي ويس ۽ ھن جي نئين چريائيءَ تي غور ڪري عجب کائڻ لڳس، نيٺ خيالن کان ڇوٽڪارو حاصل ڪري لفافو کولي ڏٺم، خط تمام مختصر ھو، جنھن ۾ لکيل ھو، ”توکان سڀ ڪجھھ پائي ۽ تنھنجي لاءِ ھي جڳھھ ڇڏي آ، آئون وڃي رھيو آھيان، ھاڻي آئون ڪڏھن بھ موٽي نھ ايندس، منھنجي ڪمري جو سڀ سامان ڪنھن کي ڏيئي انھيءَ گھر مان منھنجي يادگيري بھ مٽائي ڇڏجو.“

خط پڙھي اسين ٻئي حيران رھجي وياسين، مون کي برھمچاري جو ڏاڍو ڏک ٿيو، پنھنجي زال سان گڏجي ھن جي ڪمري ۾ ويس ۽ ھن جي سامان کي جاچڻ لڳاسين، ھڪري صندوق مان ٻن ھزارن روپين جا نوٽ نڪتا ۽ ڪجھھ ڪاغذن جي ھڪ ھڙ نڪتي، ڪاغذ کولي ڏسڻ مان معلوم ٿيو تھ برھمچاري جي آتم ڪھاڻي ھئي، منھنجي زال جي چوڻ تي انھيءَ ڪمري ۾ ويھي آئون اھو کليل مسودو پڙھڻ لڳس. جو ھن ريت ھو:

اڄ کان پندرھن ورھيھ اڳي منھنجي خوشين جي دنيا اونده ٿي وئي، انھيءَ انڌيري کان گھٻرائجي مون ڀڳوان جي چرنن ۾ پناه ورتي ۽ پنھنجو سڀ ڪجھھ ٻليدان ڪري ڇڏيم، پر اڄ انھن پندرھن سالن جي ساڌنا، جپ ۽ تپ سڀ اجايا ثابت ٿيا. ايترن ڏينھن يوگ ساڌنا کان مان پنھنجي من تي قابو پائي نھ سگھيس، اڄ سوچيان پيو تھ انھيءَ جو خاتمو ڪري ڇڏڻ ئي چڱو آھي. ڪشادي سمنڊ ۾ ٻڏندڙ انسان، جھڙي طرح ھڪ ڪک کي جھلي ان جو سھارو وٺڻ ٿو گھري، تھڙي طرح دنيا کان ھارائجي گھٻرائجي مون ڀڳوان جي چرنن کي پڪڙڻ ٿي گھريو. پر شايد مون کي اھا خبر نھ ھئي تھ آئون ايترو ڪمزور ٿي چڪو آھيان، جو ڪک کي بھ جھلڻ جي مون ۾ طاقت نھ رھي آھي. حقيقت ۾ انھيءَ کي مان ڇھي بھ نھ سگھيس. مون ھڪ ڀيرو ڪنھن سان پريم ڪيو ھو، پر ھاڻي اھو ھڪ سپنو ٿي چڪو آھي. ھا! ڪڏھن بھ نھ وسارڻ جھڙو سپنو! جنھن جي مٺي ياد کي ھيترن ڏينھن جي ڪٺن ڀڳتي بھ وساري نھ سگھي. اوھين ھڪ صاف چانڊوڪيءَ رات جو خيال ڪريو، دنيا ستي پئي ھئي، ليلا انھيءَ رات جو پنھنجي گھر جي کڏ تي ماٺ ماٺ ۾ پئي ڳايو ۽ ھن پنھنجي راڳ جي سريلي سر سان سرشٽي جي سانت کي ڊانو ڊول ڪري ڇڏيو. پنھنجي کڏ تان بيٺي انھيءَ رات مون پھريون ھن کي ڏٺو ھو. ٽڙيل مکڙي جيان ھئي، ھوءَ ڳائيندي رھي ۽ آئون ٻڌندو رھيس، واجھائيندو رھيس، ايستائين ڪھ اوچتو ھن جي نظر مون تي پئي ۽ مون کي بيٺو ڏسي تڪڙ تڪڙ ۾ ھيٺ لھي وئي.

ليلا پنھنجي بيمار ماتا سان گڏ پنھنجي مامي جي گھر آيل ھئي، مون کيس پھريون ڀيرو اتي ڏٺو ھو، پر پوءِ ڪيترن ڏينھن تائين ھوءَ مون کي نظر نھ ائي، ھن جو مامو منھنجو پاڙيسيري ھو جنھن جي گھر ھر وقت مون کي اچڻ وڃڻ جي اجازت ھئي، پر چانڊوڪي رات ۾ کڏ تي آئون ليلا کي ڳائيندو ڏسي چڪو ھوس، تنھنڪري مامي جي گھر تي ھن کي ڏسڻ جي مون ۾ ھمت نھ پئي ٿي. روزانو کڏ تي وڃي ويھندو ھوس تھ ليلا اچي ڳائيندي، پر ھوءَ نھ آئي.

ڪيترن ڏينھن کان پوءِ مون پنھنجي بانسري ڪڍي کڏ تي ويھي، ان کي وڄايو، مون ڏٺو تھ ھڪ ڇوڪري کڏ جي ھڪڙي ڪنڊ ۾ لڪي بيٺي، جيستائين مون بانسري پئي وڄائي ھن بيٺي ٻڌو. پر بانسري  بند ٿيڻ شرط ھيٺ لھي ٿي وئي. ھاڻي آئون روزانو بانسري وڄائڻ لڳس ۽ ھوءَ ڏاڪڻ جي اوٽ ۾ لڪي ٻڌڻ لڳي، ھن کي ايترو ويجھو ڏسي بھ مون کي دلجاءِ نھ ٿي ۽ شوق جي ترشنا وڌيندي وئي، ھڪڙي ڏينھن گھڻي دير تائين آئون کڏ تي نھ ويس، ليلا آئي ۽ منھنجو انتظار ڪرڻ لڳي ۽ پوءِ منھنجي کڏ تي جھاتي پائڻ لڳي، ان وقت آئون ماٺ ڪري کڏ تي ويس، ڏٺم تھ ھوءَ پريشان نظرن سان ھتي ھتي ڏسي رھي ھئي، مون آھستي سان سڏ ڪيو: ليلا.

پوءِ ھن جي سامھون وڃي بيٺس ھو ٿورو گھٻرائجي وئي ھن جو اڇو چھرو مٿان جھاتي پائي رھيو ھو، ھن پنھنجيون وڏيون وڏيون ڪاريون اکيون کڻي ھڪ ڀيرو مون طرف ڏٺو، پوءِ تڪڙي تڪڙي ڀڄي وئي انھيءَ رات آئون بانسري وڄائي نھ سگھيس، دير تائين چانڊوڪيءَ ۾ ويٺي ڪجھھ سوچيم.

مان ڪيترن ڏينھن تائين کڏ تي نھ ويس ۽ ليلا کي وسارڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳس، اڃا انھيءَ ڳالھھ کي ھڪ ھفتو بھ نھ گذريو ھو جو ليلا ھڪ ڏينھن ٻنپھرن جو منھجي گھر آئي، گھر ۾ ان وقت مون کان سواءِ ٻيو ڪو ڪين ھو، ڪمري ۾ ايندي ئي تپرس ۾ بيٺي رھي ۽ موٽي وڃڻ تي ھئي تھ مون کيس روڪندي پڇيو، ”ليلا ڇا ڳالھھ آھي؟“

اکيون زمين ۾ کپائيندي ۽ لڄ ڪندي ليلا مون کي چيو، ”مون کي ماميءَ موڪليو آھي.“ ھن جي آواز ۾ تيزي ۽ گھٻراھٽ ھئي پر ترنم سان ڀريل انھيءَ مٺي آواز منھنجي قلب جي ساز کي ڇيڙي ڇڏيو، مون پڇيو تھ ”ليلا مامھين توکي ڇا لاءِ موڪليو آھي.“

ليلا  جنھن جو مٿو اڃا جھڪيل ھو ۽ نظرون ھيٺ ھيس، ھن چيو، ”اتا جي طبيعت ڏاڍي خراب ٿي وئي آھي، اوھين ڪرپا ڪري مامي کي آفيس مان گھرائي ڏيو.“

مون ھمدردي ڪندي اھڙي ئي آواز ۾ کيس چيو، چڱو! مان ھينئر ئي ٿو آفيس مان سڏي اچانس، ليلا وئي ھلي ۽ مان ڪپڙا پائي آفيس ڏانھن ويس، انھيءَ رات ليلا جي ماءُ پنھنجي سک جا ڏينھن پورا ڪيا، آڌي رات جو سناٽي ۾ ليلا رڙيون ڪري روئڻ شروع ڪيو، تھ منھنجي دل بھ ڦاٽي پئي! انھيءَ رات مون کي ڏاڍو ڏک ۽ صدمو پھتو.

سندس پيءُ اڳي ئي گذاري ويو ھو ۽ ھاڻي ماءُ بھ پرلوڪ پڌاري وئي، ماءُ جي ڇانو سر تان ھٽڻ ڪري ڇوري ڇني ٿي پئي، مامي ھاڻي کيس پالڻ جو بوجھھ پنھنجي سر تي کنيو، پر ماتا جي جدائي ۽ ماميءَ جي مھڻن ھن کي ڏاڍو سنجيدو ۽ ماٺي مزاج جو بنائي ڇڏيو، ۽ ھوءَ سڀ ڪجھھ ٻڌڻ ۽ برداشت ڪرڻ جي لاءِ تيار ٿي وئي.

ليلا جو حجاب ۽ شرم آھستي آھستي گھٽجڻ لڳو، ھاڻي جڏھن کيس سڏيندو ھوس تھ ھو ڀڄي نھ ويندي ھئي، مون کان سواءِ ھاڻي کيس پريم سان سڏڻ وارو ئي ڪير ھو، جڏھن بھ کيس سڏيندو ھوس تھ مٿو جھڪائي ويجھو اچي منھنجي پاسي ۾ بيھي رھندي ھئي، مان جيڪي پڇندو ھوس، ان جواب ڏيئي واپس ھلي ويندي ھئي، ڪڏھن آئون بھ سندس گھر لنگھي ويندو ھوس.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو

ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ