|
ثإڪۆ خۑۆڷ
ڈۑڷۑ، ڎۆقإڷۑ، ڠڵڶۑ، إڈبۑ
۽ ښۑإښۑ كڈڶجۆڷ
بإب صێڎۑۆڷ
قڝڎج صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۆڷ ڈۑڷۑ
۽ ڎۆقإڷۑ كڈڶجۆڷ
إڵڢ. جڠإڎڢ
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ صڷێڷضۑ ڈۆڎ ضۆ ڶضڈڈ، ڈۑڷ إښڵإڶ ضۆ
ڶبڵڡ ۽ ڎۆقإڷۑ ڎێبڎ ێۆ. ضۑڥڊێڷ ښڷڈښ ڈۆڎ ضۑ ڈۑڷۑ
ڶإقۆڵ جۑ ڷڟڎ ۆضێبۑ جێ إښإڷ ڦۑ ێڎ ڞڎڢ ڥۑ ڶڦۑێ
ڈۑڷۑ ڶڈڎښإ ڷڟڎ إۑڷڈإ، ضۑڥۑ ڈۑڷ ضۑ جڈڎۑښۑ كڈڶجڷ ۾
ڶڜڎۆڢ ێیإ. إڷێڷ ڶڈڎښڷ ۽ ڶڎڥڐڷ ڶإڷ ڥۆخڏۑ ڥبۑڎ ۾
ڶكڈۆڶ ۑإڎ ڶقڶڈ ضۆ ڶڈڎښۆ، ڦێڏڷ ۾ ڶكڈۆڶ إقڶڈۑ٪ ضۆ
ڶڈڎښۆ ۽ ڛڥإڎصۆڎ ۾ قإضۑ ڢڤۑڎ إ^ ڠڵۆۑ٪ ضۆ ڶڈڎښۆ
ڍڥڎ ڵإیڤ آێڷ. إێۑ ڶڈڎښإ إښڵإڶۑ ڶڠإڛڎۑ ضۑ ڵإ٭
ڵإیڤ، بإ ڠڶڵ ۽ ڈۑڷ ضإ طإڼۆ ڶښڵڶإڷ جێ صۑڈإ ڥڎۑ
ښڧێۑإ ڵۑڥڷ إڷێڷ ۾ ضۑڥإ ڶڦۑێ ڥڶۑ ڶقښۆښ ڥڎۑ ښڧێضۑ،
إێإ ێۑ آێۑ جێ إڷێڷ ڈۑڷۑ ڶڎڥڐڷ ۾ ڎۆقإڷۑج ضۑ جڎبۑج
ضۆ ڥۆ بێ ضإڶڠ ۽ ڤبۆڵ ڥڎڼ ڵإ٭ ڷڟإڶ ڷێ ێۆ.
إڷێۑ ۾ ڥۆ بێ ڛڥ ڷێ آێۑ جێ ڛڥإڎصۆڎ ۾ قإضۑ ڢڤۑڎ إ^
ڠڵۆۑ، ڦێڏڷ ۾ ڶكڈۆڶ إقڶڈۑ ۽ ڥۆخڏۑ ڥبۑڎ ۾ ڶكڈۆڶ
ۑإڎ ڶقڶڈ، صۑڎۑ ڶڎۑڈۑ ضۑ ڷڟإڶ جقج ښڷډۑ ڶښڵڶإڷڷ ضۑ
ڶقڈۆڈ ڞبڤۑ ضۑ ڈۑڷۑ ۽ ڎۆقإڷۑ جڎبۑج ڥڎڼ ۾ ڶڜڎۆڢ
ێیإ، ڵۑڥڷ إڷ ۆڤج ضۆڷ ڈۑڷۑ قإڵجۆڷ إڷێۑ٪ کإڵێێ ضۑ
ڶجڤإڝۑ ێۑۆڷ جێ ضإڶڠ ڷڶۆڷۑ ښإڷ ڠۆإڶ ضۑ ڈۑڷۑ ۽
ڎۆقإڷۑ كڈڶج ڥیۑ ۆعۑ.
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڈۆڎ ۾ ښڷډ ڈۑڷۑ ڞۆڎ جۑ ڶكجڵڢ ۽
ڶجڝإڈ جقڎۑڥڷ ضۆ آڶإضڧإێێ بڼضۑ غڥۑ ێیۑ. ێڥ ڞڎڢ
بإإشڎ خإڵصڎ، ڥڵێۆڏڷ جۑ قإۆۑ حۑ ڎێۑإ ێیإ، ضڷێڷ ضۑ
ڷجۑضۑ ۾ إێڵ جڛۑڠج ښڷډ ۾ ڶڤبۆڵۑج قإڜڵ ڥڎۑ ڎێۑ
ێیۑ. ضڷێڷ ڦۑ صۑڎ صكجۆ ڥڎڼ ضۆ ڶۆڤڠۆ ڶۑڎڷ ضۑ ڈۆڎ ۾
ڶڵۑۆ. ڥڵێۆڏڷ ۽ ڶۑڎڷ ضۑ ښۑإښۑ ڷإڠإڤبج إڷڈۑڛۑڷ
ڥۑجڎڷ یۑ ڈۑڷۑ، ڎۆقإڷۑ ۽ ڶڍێبۑ كڵڢڛإڎڷ ڦۑ ضڷڶ
ڊڷۆ. ڶۑإڷ ڡڵإڶ ڛإێێ ڥڵێۆڏۑ ضۑ ڊۑڷێڷ ۾ ڶكڈۆڶ ڶقڶڈ
ێإڛڶ سخۆۑ٪ ضۑ ڥۆڛڛڷ ښإڷ ضێڏۆڥێ إښڵإڶۑ ڤإڷۆڷ ۽
ڛڎۑڠج ضۑ ڷڢإڍ ضۆ جضڎبۆ حۑ غڥۆ ێۆ ۽ إڷێۑ٪ ښكج ڧۑڎ
قڥڶج ڠڶڵۑ٪ ڎڈ ڠڶڵ ڦۑ صڼ ضڷڶ ڊڷۆ. ضڷێڷ ڥڎۑ ښڷډ
ڶڍێبۑ ڞۆڎ جۑ غیڷ ڥیڶصڷ ۾ جڤښۑڶ حۑ ۆۑیۑ ضۑڥۑ
ێۑۆڷ”ڡۑڎ ڶښڵڶ ڞبڤۆ“، ڶښڵڶإڷ ضۆ بإ ڛڎۑڠج ڶڧڎ ښكج
ڧۑڎ ڞبڤۆ“، إڷێۑ٪ ښكج ڧۑڎ ڎڈ ڠڶڵ ۾ صۑڈإ حۑڵ ڛڎڠۑ
إقڥإڶڷ ۾ فۆخ ضۆ ڤإیڵ ڞبڤۆ، ۽ ڶښڵڶإڷڷ ضۆ إێڵ
جڛۑڠج ۾ إۑڶإڷ ڎڦڷڈڏ ڞبڤۆ.“
إێۑ
ڧڎۆێێ ضۑڥۑ ڶكڈۆڶ ڶقڶڈ ێإڛڶ سخۆۑ ۽ ښڷڈښ ښإحۑڷ ضۑ
إښڵإڶۑ ڛڎۑڠج جۑ ښكجۑ٪ ښإڷ صإبڷڈۑ ڥڎڼ ۆإڎۑ ڷڟڎۑۑ
ضإ ڶكإڵڢ ێیإ، ښۑ صڼ ڷڟڎۑإجۑ ڞۆڎ جۑ ڶكجڵڢ خۆڵڷ ۾
جڤښۑڶ حۑڵ ێیإ. إڷێڷ ڶإڷ ڥڷ ڦۑ جڷێڷ ڈۆڎ ضۑ
ڠإڵڶڷ”بڈڠجۑ“ ښڊۑۆ ۽ ڥڷ ڦۑ ۆڎۑ” ڠڷإۑجۑ ڜۆڢۑ“ ۽
”إۆۑښۑ ڜۆڢۑ“ ښڊۑۆ. إڷێڷ ڶحۑ ڍڥڎ ڥۑڵ ڶڍێبۑ،
ڷڟڎۑإجۑ ڞبڤڷ ڦإڷ ښۆإ٭ ڶښڵڶإڷڷ ضۆ ێڥ ڠإڶ ڞبڤۆ صڼ
ێۆ، ضۑڥۆ ڥشڎج ۾ ێیڼ ضۑ بإۆضۆڈ ڶښڵڶإڷ ێۆڷڈۑ بێ
إښڵإڶ ضۑ جڈڎۑښۑ ۽ جبڵۑڡ ڦإڷ ڶقڎۆڶ ڎێۑۆ ێۆ. قڝڎج
صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ إڷێڷ قإڵجڷ ۾ ێڥ ڶضڈڈ، ڈۑڷۑ ڶبڵڡ ۽
ڎۆقإڷۑ ڎێبڎ ضۑ قۑشۑج ۾ صڷێڷضۆڷ كڈڶجۆڷ ښڎإڷضإڶ
ڊڷۑۆڷ. ێڷ ڶقښۆښ ڥۑۆ جێ ښڷډ ضإ ڥۑجڎإ یۑ ڈۑڷۑ
ڶڎڥڐ ۽ ڶڈڎښإ ڈۑڷ ضۆڷ جڈڎۑښۑ كڈڶجۆڷ إڷضإڶ ڊۑیۑ
ڎێۑإ آێڷ. إڵبجێ ضڷێڷ کإڵێێ ضۑ ڥڶۑ آێۑ إێإ ێۑ٪
آێۑ جێ إڷێڷ جڈڎۑښۑ كڈڶجڷ ضۑ ثۑخ ۾ جبڵۑڡۑ ۽
ڎۆقإڷۑ كڈڶجڷ جۑ ۆډۑڥ جۆضێێ ڊڷۆ ۆعۑ. إڷ ڥڎۑ قڝڎج
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڈۑڷۑ كڈڶجڷ ڦۑ إښإڷ ێڥ إێڏۆ ڶڷڢڎڈ
ڷڟإڶ غیۑ ښڧێۆڷ حإ، ضڷێڷ ۾ جڈڎۑښ ڦإڷ ۆډۑڥ جبڵۑڡ ۽
جڎبۑج جۑ ۆډۑڥ جۆضێێ ڊڷۆ ۆۑۆ ێۆ.
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڈۑڷۑ كڈڶجڷ ضۆ بڷۑإڈۑ ڶڤڜڈ
ڶښڵڶإڷڷ ضۑ إێڏۑ جڎبۑج ڥڎڼ ێۆ ضۑڥۆ”إښۆۏ قښڷێ“ جۑ
ڠڶڵ ڥڷڈڏ بإ ڛڎۑڠج ۽ ڎب ضۆ ڷۑڥ بڷڈۆ شإبج حیۑ.
إڷێڷ ڶڤڜڈڷ ڦۑ ڶإڼڼ ڵإ٭ قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ جښبۑق ۽
جێڵۑڵ ضۑ بڎڥج ښإڷ حڎ، بڎ ۽ ضإبڵۆ ڠڵإیڤڷ ڦۑ
ڢۑڝۑإب ڥۑۆ ۽ إێۑ ڠڵإیڤإ ڧێڼۆ ڥڎۑ إۑڊإ ڊڦۑإ ۽
ڈڛۆإڎ ڧڍإڎ ێیإ ضجۑ ڧێڼۆ ڥڎۑ ڥڷێڷ ڠإڎڢ ۑإ ڥإڶڵ ضۆ
صۑڎ ڥۆ ڷێ صێجۆ ێۆ. قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ صڷێڷضۑ جڎبۑج،
جۆضێێ ۽ إښجڤإڶج ښإڷ ڶښڵڶإڷڷ ڞإڵبڷ ۽ ڶڎۑڈڷ ڦۑ ڈۑڷ
۾ إێڏۆ ڎښۆك ۽ صكجڧۑ بكڛۑ ضۆ ڶڎڼ ڧێڏۑ٪ جإیۑڷ،
بڵڥێ ښڷڈڷ ڤبڎڷ ڶڷضێإڷ ڵإإ^ إڵإإ^ ضۆڷ ڵۆڵۑۆڷ تډڼ
۾ آۑۆڷ(1).
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ ڛڎۑڠج ضۑ ڷڢإڍ ضإ ڛإیڤ ێیإ ۽ ڛڎۑڠج
ضۑ كڵإڢ ڥإ بێ کإڵێێ تډڼ ڵإ٭ جۑإڎ ڷێ ێیإ، إێۆ یۑ
ښبب آێۑ ضۆ صإڼ ڥۑجڎإ ڈڢڠإ ڷڶإڐ ضۑ صإبڷڈۑ ڷێ
ڥڷڈڏڷ ڦۑ ښڐإ ڊڷإیۆڷ(2)
ێڥ ڈڢڠۑ ڥڷێڷ ڢڤۑڎ ڠڎڝ ڥۑۆ جێ ڤبڵإ” ڶإڷ إۑښجإیۑڷ
ڷڶإڐ ۑإ ڥإ بێ تۑ ڟإێڎۑ ڠبإڈج ڷێ ڥڷڈښ ضۑښجإیۑڷ
بإڞڷۑ ڍۆڤ ڶقښۆښ ڷێ ڥۑإڷ“، صإڼ إڷێۑ ڢڤۑڎ جۑ ڷإڎإڝ
حۑڷڈۑ ڢڎڶإۑإیۆڷ:”إۆێإڷ ڦۑ ڟإێڎۑ ڶجإبڠج بێ قإڜڵ
حۑ صۆۑ جێ بێ ڡڷۑڶج آێۑ.“(3)
صۆ٭ آۑج ښکۆڎۑ صڏێۑ ڢڤۑڎ ڦۑ ښڶضێإۑإیۆڷ جێ ڟإێڎۑ
ڶجإبڠج ضۑڥإ جۆڦۑ بۑ ڶڤڜڈ حۑ ڷڟڎ إغۑ ښإ ڷێ ڢڤڞ
ڧڷإێڷ ضۑ بكڛڛ ضۆ ڍڎۑڠۆ آێۑ، بڵڥێ إ^ جڠإڵۑٰ ۽
ښڷڈښ ڎښۆڵ ضۑ ڶقبۆب حۑڼ ضۆ صڼ ڍڎۑڠۆ آێۑ.
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ جضڈۑڈۑ كڈڶجڷ ۽ ښڷج صإڥ ضۑ ڠڟڶج
۽ بڎڥج ضۆ ښڥۆ ڤإیڶ ڥڎڼ بڷۑإڈۑ قۑشۑج ڎڦۑ حۆ. ێڷ
بڐڎڧ ێڎ ڤښڶ ضۑ ښڷج، صۆ٭ إێإ ڟإێڎۑ ڞۆڎ ڥۑجڎۑ بێ
ڶڠڶۆڵۑ فۆ ڷێ ێضۑ، ڦۑ إێڶۑج ۽ جإڥۑڈ ضۆکۆ ڥڶ ښڶضێۑ
ڠڶڵ صۑڎإ حۑڼ ضۑ جڵڤۑڷ ڢڎڶإیۑ، ۽ صڷێڷضۑ جبڵۑڡ
كۆإێ ڠڶڵ ښإڷ إڷێۑ٪ ڠڤۑڈۑ ڦۑ ڶڝبۆڞ كۆإێێ ڶڤبۆڵ
بڼإۑإیۆڷ. ښڷڈڷ إڷێۑ٪ ڥۆڛڛ ضۆ ڶڤڜڈ إێۆ ێۆ جێ ضۑیڷ
ڠإڶ ڶښڵڶإڷڷ ضۑ ڠڶڵۑ ڐڷڈڧۑ صإڼۑ ښکۆڎڷ ضۑ قۑإج
ڞۑبێ ضۆ ڷڶۆڷۆ بڼضۑ ۆعۑ ۽ ڶشإڵۑ ڶښڵڶإڷ بڼضۑ صۆڷ.
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ بڈڠجڷ ضۑ صإڏ صخڼ ۾ بێ صۆڎۑ ښكجۑ
ۆڎجۑ. ثڷڧ، غڎښ، آڢۑڶ، ڈێڵ، ڈڢ، ښإڐ ښڎۆڈ، ڶإجڶ،
جڠڐۑإ، جبڎإ ۽ إڷێۑ٪ ڞڎق ضۑ تۑڷ ڎۆإۑجڷ ضۑ ښكجۑ٪
ښإڷ ڶكإڵڢج ڥیۑ. صإڼ ضڷێڷ ڦۑ بێ بڈڠجۑ ښڶضێڷڈإ
ێیإ، إڷ ضۑ ڥڷێڷ بێ ڤښڶ ضۑ ڶڈڈ ڷێ ڥڷڈإ ێیإ(4)
فۆ جێ ښڷڈڷ كۑإڵ ۾ إێڏۑ ڞڎق بڈڠج ۽ بڈڠجۑ٪ ضۑ ێڶح
إڢڐإیۑ حیۑ حۑ.
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ بۑ ڠڶڵۑ ۑإ بڈ ڠڶڵۑ٪ ڦۑ ڢڎۆڡ ڊۑڷڈڏ
ڜۆڢۑڷ ضۑ صڼ ښكجۑ٪ ښإڷ ڶكإڵڢج ڥیۑ ۽ كإڜ ڞۆڎ جۑ
صڷێڷضۑ ڶڎۑڈڷ ڦۑ إێڏۑ ڜقبج ۽ ښڷڧج ڦإڷ صڎۑ ڎڦۑۆ.
ڶكجڜڎ ڞۆڎ جۑ ڎۆڝۑ ډڼۑ ڈۑڷۑ جڠڵۑڶ ۽ جبڵۑڡ ضۑ
جإڎۑك ۾ ێڥ ڶۑڷإڎ ۆإڷڧڎ ڠڵإڶج بڼضۑ غڶڥۑۆ. ښڷڈڷ
ڈۑڷۑ كڈڶجۆڷ ڢڤڞ ڥجإبۑ ۽ جڈڎۑښۑ ڥۆڛڛڷ جإیۑڷ ڶقڈۆڈ
ڷێ ڎێۑۆڷ، صڎ صإڼ إڷ ۾ ێڥ ڶڷڢڎڈ ۽ ڶڤبۆڵ جضڎبۆ
ڥۑإیۆڷ. ضڷێڷ ڦۑ إښإڷ ښڷڈڷ ڈۑڷۑ كڈڶجڷ ضۆ جبڵۑڡۑ
ۑإ ڎۆقإڷۑ ڎۆص غیۑ ښڧێۆڷ حإ، ۽ إڷێۑ٪ ڦۑ ثڵۑ ثج
طإڼڼ ڵإ٭ إغۆ جێ ښڷڈڷ ڎۆقإڷۑ كڈڶجڷ ۽ ڞڎۑڤڷ ضۆ
جڢڜۑڵۑ ضإیڐۆ ۆسۆڷ.
ښڷڈڷ ڞڎۑڤۑ بإبج
ښڷډ
۾ إښڵإڶ ضۑ آڶڈ ێجإڷ ضۑ ڠۆإڶ ڵإ٭ ڶڍێب ۽ ڎۆقإڷۑج
ضۆڷ غخۑۆڷ ۽ ۆإڝق ڎإێۆڷ ڦۆڵۑ فڊۑۆڷ. ښڷډ ضۑ ڶڐإض
إښڵإڶۑ جڜۆڢ ڦۑ ڤبۆڵ ڥۑۆ ۽ إڷ ضۑ ڶڏڷۑ ښڵښڵڷ ێڷ
ډڎجۑ٪ جۑ ڶڤبۆڵۑج كۆإێێ ڥإڶۑإبۑ قإڜڵ ڥیۑ. إێۑ
ښڵښڵإ: ښێڎۆڎڈۑ، غڛجۑ، ڷڤڛبڷڈۑ ۽ ڤإڈڎۑ آێڷ. ضۑیڷ
جێ ێڷ ڶڤإڵۑ ۾ صإڼ ڦۑ قڝڎج صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڛكڜۑج
، ڥڎڈإڎ ۽ كڈڶجڷ جۑ ثڎصۆڎ ڎۆڛڷۑ ۆضێڼۑ آێۑ، إڷێۑ
ڥڎۑ ښڷډ ۾ جڜۆڢ ضۑ إبجڈإ ۽ إڎجڤإ ضۑ صښ ڶڷڟڎ ڊۑڼ
بڈڎإڷ إڷ ضۑ إڷێڷ ڶڦۑێ ښڵښڵڷ ضۆ ڢڤڞ جڠإڎڢ صۑڛ ڥضۑ
حۆ.
ښێڎۆڎڈۑ:
ێڷ ضۆ بإڷۑ قڝڎج ڛێإب إڵڈۑڷ ښێڎۆڎڈۑ غۑۆ ۆعۑ حۆ(5).
ڊڦڼ إۑڛۑإ ۾ ښث ڦإڷ صێڎۑڷ قڝڎج ڶكڈۆڶ ڷۆق بڦڎۑ ښڷډ
ڶإڷ بڡڈإڈ صێجۆ ۽ قڝڎج ڛێإب إڵڈۑڷ ښێڎۆڎڈۑ٪ ڦإڷ
كڵإڢج ضۆ ڞڎۑڤۆ قإڜڵ ڥۑۆ(6).
إڷ ڦإڷ صۆ٭ قڝڎج بێإ إڵڈۑڷ ڐڥڎۑإ ڶڵجإڷۑ ۽ قڝڎج
بإبإ ڢڎۑڈ ڛڥڎ ڧڷض ښڷڈښ كڈڶج ۾ قإڝڎ حۑإ ۽ ڢۑڝ
صڎإۑإیۆڷ. قڝڎج ڐڥڎۑإ ڦۑ جێ ښڷڈښ ڶڎڛڈ إێإ ێڈإۑج
ڥیۑ ێیۑ جێ ێۆ ڶكڈۆڶ ڷۆق ښڷډۑ٪ ضۑ ڎإبڞۑ ۾ ڎێۑ(7).
ێڷ ښڵښڵۑ ۾ ڍڥڎ، ښڶإڠ، ڎڤڜ ۽ ڎإک ۆڊۑ إێڶۑج ڎڦڷ
حإ. ښڷډ ۾ قڝڎج ڶكڈۆڶ ڷۆق بڦڎۑ ڦإڷښۆإ٭ ڤڵڷڈڎ
ڛێبإڐ، ڛإێێ ڠبڈإڵڥڎۑڶ بڵڏۑ٪ ۆإڎۆ ۽ ڶكڈۆڶ ضڠڢڎ
بۆبڥإیۑ ێڷ ښڵښڵۑ ڦۑ ڐۆڎ ۆسڎإۑۆ.
غڛجۑ:
ێڷ ښڵښڵۑ ضۆ بإڷۑ كۆإضێ ڶڠۑڷ إڵڈۑڷ غڛجۑ إضڶۑڎۑ
طإجۆ ۆعۑ حۆ(8)
ێڷ بڐڎڧ ښۑۆێڼ ڵک ڛإێێ ڜڈڎ إڵڈۑڷ ښإڷ ضۑڥۑ ڎێإڼۑۆڷ
ڥۑۆڷ إڷێڷ ضإ جڢڜۑڵ بێ جإڎۑك ۾ ڶڵڷ حإ(9).
صڎ ضۑیڷ جێ ښێڎۆڎڈۑ ڞڎۑڤۆ إک ۾ یۑ ښڷډ ۾ إشڎ ۆسۑ
غڥۆ ێۆ. إڷ ڥڎۑ ێڷ ڞڎۑڤۑ إۑجڎۆ كإڜ ڐۆڎ ڷێ ۆڎجۆ.
ڷڤڛبڷڈۑ:
ێۑ ڞڎۑڤۆ ښڷډ ۾ ۑإڎێۑڷ ڜڈۑ ێضڎۑ ۾ صڦڏۑۆ(10).
ڵإڏ ۾ ڶكڈۆڶ إبۆ إڵڤإښڶ ڈڎښ ۽ ڶكڈۆڶ آڈڶ، إجڎ ۾
ڶقڶڈ إښڶإڠۑڵ صڎۑإڵۆیۑ ێڷ ڞڎۑڤۑ ڦۑ ڐۆڎ ۆسڎإۑۆ(11).
ێڷ ښڵښڵۑ ۾ جڐڥۑێ ڷڢښ ڵإ٭ ڛڎۑڠج ضۑ ښكجۑ ښإڷ
صإبڷڈۑ، کضێۆ ڍڥڎ ڥڎڼ ۽ ڶڎإڤبۆ ڥڎڼ بڷۑإڈۑ إڜۆڵڷ
ضۑ قۑشۑج ڎڦڷ حإ.
ڤإڈڎۑ:
ێڷ ڞڎۑڤۑ ۾ ڛڎۑڠج ضۑ صسثڎإیۑ جۑ ڐۆڎ ڊڷۆ ۆۑڷڈۆ
آێۑ. بڈڠجڷ ۽ ښإڐ ۆ ښڎۆڈ جۑ ڎإک تډڼ ڦۑ قڎإڶ طإجۆ
ۆۑڷڈۆ آێۑ. جڐڥۑێ ڷڢښ ڵإ٭ ڠبإڈجڷ ۽ ڎۑإڝجڷ جۑ كإڜ
جۆضێێ ڊڷۆ ۆۑڷڈۆ آێۑ. ێۑ ښڵښڵۆ بڡڈإڈ ڦإڷ ضۑڵإڷۑ
ښۑڈڷ ضۑ إغڼ ښإڷ ڛڎۆڠ حۑۆ. ښڷډ ۾ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ێڷ یۑ ڞڎۑڤۑ ڦۑ ڠإڶ ۽ ڶڤبۆڵ بڼإۑۆ.
قڝڎج صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ێڷ ڞڎۑڤۑ ۾ ڥۑیڷ جڵڤۑڷ قإڜڵ
ڥیۑ إڷ ضۆ جڢڜۑڵ ێڷ ڦإڷ إک ڶڤإڵۑ ضۑ ێڷ یۑ بإب ۾
ڊڷۆ ۆۑۆ آێۑ. ێجۑ ڶڷإښب حۑڷڈۆ جێ إڷێۑ٪ ښڵښڵۑ ضۆ
ڛضڎۆ ڊڷۆ ۆعۑ جێ ضۑیڷ ڶۆڝۆڠ ڦۑ إکجۑ ۆډإیڼ ۾ ڶڈڈ
ڶڵۑ ښڧێۑ. (12)
ضۑڥڊێڷ ڡۆڎ ښإڷ ڊسۆ ۆۑڷڈۆ جێ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ
ډڼۑ٪ ڤإڈڎۑ ۽ ڷڤڛبڷڈۑ٪ ضۑ ڶۑڵإص ښإڷ تێ ڈڎۑإێۑ
ڤإیڶ ڥیۑ ۽ إڷێۑ٪ ڥإڶۑإب جضڎبۑ ښڷډ ضۑ ڠۆإڶ ڦۑ
ڶۇشڎ ڷڶۆڷۑ ښإڷ ڈۑڷ، ڎۆقإڷۑج ۽ جڜۆڢ ڞڎڢ ڎإڡب ڥۑۆ.
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ ێڥ ڞڎڢ ڷڤڛبڷڈۑ ښڵښڵۑ ضۑ
بڐڎڧڷ ۾ قڝڎج إڶإڶ ڎبإڷۑ ڶضڈڈ إڵڢ شإڷۑ ۽ تیۑ ڞڎڢ
ۆڎۑ ڤإڈڎۑ ڞڎۑڤۑ ضۑ ڎێبڎڷ ۾ قڝڎج ڶقبۆب ښبقإڷۑ ښۑڈ
ڠبڈإڵڤإڈڎ ضۑڵإڷۑ٪ ښإڷ صڷێڷضۆ ڎۆقإڷۑ ڎڛجۆ ڤإیڶ
ڥۑۆ. ێڷ بڐڎڧ صڷێڷضۑ جڵڤۑڷ ضۑ ڞڎۑڤۑ ضۆ بڷۑإڈ
ڤإڈڎۑ ۽ ڷڤڛبڷڈۑ ښڵښڵڷ ضۑ ڧڊۑڵ ښڎغڛڶڷ جۑ ڎڦۑۆ.
إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ صإڼ ڤإڈڎۑ ڞڎۑڤۑ ضإ ڎێبڎ ێیإ
ڶڧڎ ڍڥڎ ڊۑڼ ۆڤج ڷیۑڷ ڶڎۑڈ ڦۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڜۆڎج ښإڶێۆڷ
ڎڦڼ ضۑ جڵڤۑڷ ڥڷڈإ ێیإ(13)،
قإڵإڷڥێ إێإ ڷڤڛبڷڈۑ ڞڎۑڤۑ ضۑ ۆإخ آێۑ ۑڠڷۑ جێ صۑڎ
ښإیۑڷ ڶقڶڈ ڎإڛڈ ڤإڈڎۑ ڞڎۑڤۑ ضۑ إڜۆڵڷ ښإڷ ڧڊۆڧڊ
ڷڤڛبڷڈۑ ڞڎۑڤۑ ضۆڷ كۆبۑۆڷ بێ ڛإڶڵ ڥڎۑ جڵڤۑڷ ڥڷڈۆ
ێۆ. إڷ ڦإڷښۆإ٭ صإڼ ڶڎۑڈڷ ضۑ ڎۆقإڷۑ جڎبۑج ڥڎڼ
ۆڤج ڷۆإڷ ڞڎۑڤإ صڼ إكجۑإڎ ڥۑإیۆڷ، ڶشإڵ ڞۆڎ جڜۆڢ
ضۑ ڶڏڷۑ ڞڎۑڤڷ ضإ ڶڛإیك صڷێڷضۑ ڶڎۑڈڷ ڦۑ ڵڞۑڢڷ ضۆڷ
ضڈإ ضڈإ ضإۑۆڷ جڵڤۑڷ ڢڎڶإیۑڷڈإ آێڷ ۽ ڎڷڧ تډإیۑڷڈإ
آێڷ، صڎ صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ صإڼ ڥڊێڷ بێ إیۑڷ ڷێ
ڥۑۆ، فۆ جێ ێڷ صڷێڷضۑ ڶڎۑڈڷ ۽ ڶڠجڤڈڷ ڦۑ جڜۆڢ ضۑ
ڠڵڶۑ صۑغۑڈڧۑڷ ۾ ڶڷضێإیڼ بڈڎإڷ إڷ ضۑ ڠڶڵۑ ۽ ڜقۑق
ۆإخ ڊښۑ(14).
ضڷێڷ ڥڎۑ ښڷڈښ جڵڤۑڷ ضۆ ڞڎۑڤۆ ڠإڶ ڢێڶ، آښإڷ ،
ڶڷڢڎڈ ۽ ڶڤبۆڵ بڼضۑ صۑۆ.
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڞڎۑڤج ضۑ ۆإخ
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڶقڶڈ ڎإڛڈ ڎۆڝۑ ډڼۑ إڷێڷ ڷۑڥ
تإڷێڷ ڶإڷ ێڥ ڷۑڥ تإڷێۆ ێۆ، ضڷێڷ ضۑ ۆڵإڈج ڦإڷ إک
۾ ڥۑجڎڷ بڐڎڧڷ ښڷڈښ ڎۆقإڷۑ قۑشۑج ۽ ڠڟڶج ڵإ٭
صۑڛڷڧۆۑۆڷ ڥۑۆڷ ێۑۆڷ(15).
إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ ښڷڈڷ ڷڷڌصڼ ڷڎإڵۑ إڷڈإڐ ښإڷ
ڧڍڎۑ ښڷڈڷ غۆڼ آێۑ جێ ”ڷڷڌۑ ێۆڷڈۑ إښإڷ ڦۑ ڈڵ ۾
كۑإڵ إۑڷڈۆ ێۆ جێ ضۑڥڎ آ ڠإڎڢ، ڥإڶڵ، ڶڥڶڵ ڜإقبٔ
إڎڛإڈ حۑإڷ، ضۆ ڶڷێڷضۑ جۆضێێ ښإڷ ڶإڼێۆڷ ڈڷۑإ ۆ
ڶإڢۑێإ ڦۑ ۆښإڎۑ ڶضڍۆب بڼضۑ ۆضڈ ڥڷ ۽ ڐڶۑڷ جۑ صۑإ
ڵۑحڏۑۆڷ صإیڷ(16).
ڞڵب
۽ إښجڤإڶج ڵإ٭ ښڷڈڷ یۑ ڐبإڷۑ ێڥ تۑ ڎۆإۑج ێڷ ڞڎق
آێۑ جێ إڵبج ێڥ ڵڥۑإڎۑ ڶضڍۆب ښۑڈ ۆخڷ خڥۑڵ ێۆ جێ
صإڼ ڈڵ ۆ ضإڷ ښإڷ ښڷڈښ كڈڶج ڥڷڈإ ێیإ. صإڼ ڢڎڶإیڷ
حإ جێ ”ێڥ ثۑڎۑ إ^ جڠإڵۑٰ ضۑ ڶقبج، ڛۆڤ ۽ ڞڵب ضۑ
ضڍبۑ ێۑس ڶضڍۆب آڊۆ ڎۆیڼ ۆۑسښ. ڶضڍۆب ښکۆڎۑ ښۑڈ ڦۑ
ڊإڌۆ ڎقڶ آۑۆ ۽ ڛڢڤج ۆغإڷ صإڼ ڢڎڶإیڼ ڵکۆ” صۑ صۑ
ڈڎۑإێێ حۑ“ إڷ ێۆڷڈۑ بێ ڶۆڷ ڎۆیڼ ڦإڷ بښ ڥإ ڷێ
ڥیۑ، جڊێڷ ڥڶإڵ ڛڢڤج ښإڷ ڢڎڶإۑإیۆڷ” صۑ صۑ ښڶڷڋ
إحیۑ إعۑ بڦۑ ڦۑ صۑإڎض“(17).
صإڼ
إعإڷ تڷډڼڷ ۾ ێیإ ۽ ضڊێڷ قڝڎج ڶكڈۆڶ ڶقڶڈ إښڶإڠۑڵ
صڎۑإ ڵۆیۑ ڦۑڷ ڊسۆ جێ إجۑیۑ ێڷ ڷڷڌڏۑ ڷۑڷڧڎ ڦۑ
صڷێڷضۑ بۑڠج ۾ ۆڎجإیۑڷ(18).
ڷڷڌصڼ ضۑ إڷ صإڥۑڐۏ ۽ ڷڎإڵۑ ڐڷڈڧۑ ښڷڈښ ۆإڵڈ ڦۑ
ڊإڷێڷ ڶجۆضێێ ڥۑۆ. إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ صإڼ ضڊێڷ
ڥۆخڏۑ ڥبۑڎ ۾ ڞإڵب إڵڠڵڶۑ ضۆ ڐڶإڷۆ ڧڍإڎۑ ڎێۑإ ێیإ
جێ ښڷڈڷ ۆإڵڈ إجۑ صإڼ ڥێۑ ڦۑڷ صێڎۑۆڷ ڷڤڛبڷڈۑ(19)،
۽ صۆ٭ ڤإڈڎۑ ڞڎۑڤۑ ۾ ڈإكڵ ڥۑۆ(20).
إجۑ ڥۆخڏۑ ڥبۑڎ ۾ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ڤإڈڎۑ
ڞڎۑڤۑ ضإ ڛڡڵ إۑجڎۑ جۆضێێ ښإڷ ضإڎۑ ڎڦۑإ ضۆ إڷێڷ ۾
إښجإڈإڷێ ڥڶإڵ قإڜڵ ڥۑإیۆڷ. جإڷ ضۆ ښڷڈڷ ۆإڵڈ ۽
ڶڎڛڈ قڝڎج ښۑڈ ڶقڶڈ بڤإ ڛإێێ ڠڵۑێ ڎقڶج تۑۆ ثۑڎۆ
ڶڎڛڈإڼۑ ڛڢڤج ڵإ٭ ڥۆخڏۑ ڥبۑڎ ۾ صێجۆ ۽ صڷێڷضۑ ڶڷ
ڧێڎیۑ ڶڎۑڈ ضۑ ښڎ جۑ صڷێڷضۑ صک ڎڦۑإیۆڷ(21).
۽ ښڷڈڷ ڧڎڈڷ جۑ صڷێڷضۆ ڤڈڶ ڎڦۑ ڶڎڛڈإڼۑ ڎۑج صۆڎۑ
ڥۑإیۆڷ(22).
صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ ڶڎڛڈ ضۑ إڈب ۽ إڞإڠج ضۆ إۑجڎۆ
قڤ إڈإ ڥۑۆ ضڷێڷ ضۑ ڷجۑضۑ ۾ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڶقڶڈ
بڤإ ڛإێێ صڷێڷضۑ ڐڷڈڧۑ ۾ یۑ ڦۑڷ صڷێڷضۑ ڶڜڵۑ جۑ
إڶإڶج ضۆ قڥڶ ڊڷۆ(23)
۽ ضڊێڷ ښڷڈڷ ۆإڵڈ ۆڢإج ڥیۑ جێ صإڼ إڎڛإڈ ضۑ ڶښڷڈ
جۑ ڎۆڷڤ إڢڎۆڐ حۑإ. إێڏۑ ڞڎق صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ
ضۑڥۆ إک ۾ ڞإڵب ێۆ، ښۆ ڶڞڵۆب بڼضۑ صۑۆ ۽ ڷۑڥ ڶڎۑڈ
ڦۑ ڶڎإڈ قإڜڵ حۑ، ضڷێڷ ښڵۆڥ ضۆڷ ڶڷڐڵۆڷ ڞیۑ ڥڎۑ
ۆعۑ ێإڈۑ ضۆ ڶڤإڶ ڶإڼۑۆ.
ښڷڈڷ ڐڷڈڧۑ إڷێۑ٪ قڤۑڤج ضۑ ڛإێڈۑ ڊیۑ حۑ جێ صإڼ
ڥڊێڷ بێ قڤ ضۑ ڞڵب ڦإڷ ڢإڎڡ ڷێ ڎێۑإ. ڍڥڎ ۽ ڢڥڎ،
جڤۆے ۽ صڎێۑڐڧإڎۑ ښڈإیۑڷ ښڷڈڷ ڛۑۆۆ ڎێۑۆ، إڈب ۽
إكڵإڤ ضۑ جێ ڦۑڷ إک ۾ یۑ ڥڶۑ ڥإ ڷێ ێیۑ. صإڼ ڶڎۑڈ
ێیڼ ضۆ ڶشإڵۑ ڷڶۆڷۆ صۑڛ ڥۑإیۆڷ. إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ
صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ڶڎبۑ٪ ضۑ كڈڶج ۽ ڜقبج ۾ ێڥ ێڥ ڧێڏۑ
ڦۑ بێ ڡڷۑڶج ښڶضێڷڈإ ێیإ ۽ ښڷڈڷ كڈڶج ڥڎڼ ۾ ڥإ بێ
ڥڶۑ ڥإ ڷێ فڊۑڷڈإ ێیإ. غۑۆ ۆعۑ حۆ جێ ێڥ ثۑڎۑ صإڼ
ڶڎڛڈ ضۑ قۆۑڵۑ جۑ إڼ ۆإڼۑڵ ڦخ ڊسإیۆڷ. ۆڤج ۆعإیڼ
ڦإڷ ښۆإ٭ ڶع ڥخۑ ۆإڼ ۆخۑ ضڵڈۑ ۾ ڦخ ۆإڼۑ ۆڎجإیۆڷ(24).
إێڏۑ ڞڎق ڶڎڛڈ ضۑ ڶێڎبإڷۑڷ ۽ ڷۆإڐڛڷ قإڜڵ ڥڎڼ ۆإڎۆ
ڥۆبێ ڶۆڤڠۆ ێحإڷ ڷێ ۆعإۑإیۆڷ.
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ صڷێڷضۑ ڎۆقإڷۑ ڶڤإڶ ۽
ڶڷڐڵ جۑ صێغڼ ڦإڷصۆ٭ ضۑڥإ ڠۆإڶ ضۑ ڎۆقإڷۑ كڈڶج ڥیۑ
إڷ ضۆ ضڊێڷ كإڥۆ سإێضۑ حۆ جێ ڶڠڵۆڶ حیۑ حۆ جێ ۆخڷ
ڎۆقإڷۑج ۽ ڢۑڝ ڊۑڼ ضۆ ێڥ ڶڥڶڵ، ضإڶڠ ۽ بإڝإبڞێ
ڷڟإڶ ڶۆضۆڈ ێۆ، ضڷێڷ ڦۑ ڊښۑ آښإڷۑ ښإڷ غیۑ ښڧێضۑ
حۆ جێ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ جڜۆڢ ۽ إڷ ضۑ ڶڦۑێ ڶڥجب ڢڥڎڷ
ڦۑ ښڷډ ۽ بڵۆغښجإڷ ۽ تۑڷ صڎکڼڷ ۾ ڠإڶ ڥڎڼ ضۆ ێڥ
ڶڷڟڶ ڞڎۑڤۆ إكجۑإڎ ڥۑۆ، ضۑڥۆ ڷێ ڢڤڞ ڶشإڵۑ قۑشۑج
ڎڦۑ حۆ صڎ ڠإڶ ڢێڶ، آښإڷ ۽ ڤبۆڵ ڥڎڼ ضۆکۆ آێۑ. صۑڎ
ښإیۑڷ٪ ضۑ كڈڶجڷ ضۆ ڶكجڜڎ كإڥۆ ێۑس ڊضۑ حۆ.
ڶڎۑڈڷ ۽ ڞإڵبڷ ضۑ ڎۆقإڷۑ جڎبۑج ضۆ ڞڎۑڤۆ
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڶقڶڈ ڎإڛڈ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ڟإێڎۑ ۽ بإڞڷۑ
ڢۑڝ قإڜڵ ڥڎڼ ڦإڷ صۆ٭ إێإ ڶڷڐڵ ڶإڼۑ ضۆ ښڷډ
ڦإڷښۆإ٭ ڎإطصۆجإڷإ ۽ بڵۆغښجإڷ ضإ ڵڦۑڷ ڶإڼێۆڷ ښڷڈڷ
ڞڎۑڤۑ ۾ ڈإكڵ حۑ جۆقۑڈ ضۆ ۆڎڈ ڥڎڼ ڵکإ(25).
صإڼ إۑجڎۑ ڥشڎج ښإڷ ڶڎضڠ إڵكڵإیڤ بڼۑإ ضۆ ښڷڈڷ ڈۆڎ
۾ إێڏۆ ڶشإڵ ڧێخ ڶڵۑ حۆ. ۆخڷ صڎۑ صڎۑ ڦإڷ ڢڤۑڎ ۽
ڞإڵب ڢۑڝ ضۑ جڵإڛ ۾ إغۑ قإڝڎ حۑڷڈإ ێیإ. ضڊێڷ بێ
ڥۆ ڞإڵب ڢۑڝ قإڜڵ ڥڎڼ ڵإ٭ ښڷڈڷ آښجإڷۑ ڶبإڎڥ جۑ
قإڝڎ حۑڷڈۆ جێ صإڼ ڊإڌۆ كۆڛ حۑڷڈإ ێیإ ۽ ڥڊێڷ ڥڊێڷ
إڷجێإیۑ كۆڛۑ٪ ۆغإڷ ڛڠڎ صڏێڷڈإ ێیإ جێ:
ثڵۑ
ڥیۑ ثۆیڷڎڷ، ضۑ ۆإښ ۆسڼ آۑإ،
جڷێڷ ڦۑ ڥۆیڷڎڷ، ڊڷإ ێڷډ ێڷۑإڷء ۾.(26)
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ ښثڷۑ ڞإڵبڷ ۽ ڢڤۑڎڷ ڦۑ ڜڵإقۑج ۽
إښجڠڈإڈ ڶۆضب ڢۑڝ ڊۑڷڈإ ێیإ. ښڷڈڷ ڢۑڝ بكڛۑ٪ ضۆ
ښڵښڵۆ جڤڎۑبڷ، ێڎ ۆڤج ضإڎۑ ڎێڷڈۆ ێۆ. إڷ ښڵښڵۑ ۾
كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ ڷڟإڶإڼۑ ڠڵۑێ ڎقڶج ڵڦۑ حۆ:”ڶضڶڠ
إڵبڎڥإج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ ێڎ ۆڤج ۽ ێڎ قإڵ ۾ بۑ
ڎإێڷ ضۑ ڎێڷڶإیۑ٪ ضۑ ڥۆڛڛ ۽ ڢڥڎ ۾ ڎێڷڈإ ێیإ(27)
ڞڵب ضۑ جڤإڝإ جێ إێإ آێۑ ضۆ ڞإڵب ڶڞڵۆب ۆخ صإڼ
ڥێۑ إغۑ صڎ صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ قڤ کۆڵإیۆ ۆخ ێڵۑ
ۆعۑ صإڼ ڢۑڝ ڊۑڷڈۆ ێۆ“. ښڷڈښ ڢۑڝ ضۑ إڷێۑ٪ ڞبۑڠج
ضۆ إێۆ ڠإڵڶ ێۆ جێ إێۆ ڥۆ ڷێ ڊښڷڈإ ێیإ جێ ښڷڈڷ
ڢۑڝ ڶإڷ ڥۑجڎإ ۽ ڥێڏإ ڶڎۑڈ ڶښجڢۑڝ حۑڷ حإ. ێڥ ڈڢڠۑ
صإڼ ڢڤڞ ڷۆِ ڶإڼێڷ ڦۑ جڵڤۑڷ ڊۑڼ ڵإ٭ ښڢڎ جۑ ڷڥجإ ۽
قڤ ضۑ ڦۑڷ ڎإێێ ڊښۑإیۆڷ. ښڷڈڷ إێإ ڢۑإڝۑ ڊښۑ كڵۑڢۑ
ڶقڶۆڈ ڠڎڝ ڥۑۆ جێ:”ڤبڵإ ڢڤڞ ڷۆِ ڶإڼێڷ ڦۑ قڤ ضۑ
جڵڤۑڷ ڥڎڼ ضۑ إۑجڎۑ جڥۑڵڢ“؟. إڷ جۑ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ
ڢڎڶإۑۆ جێ” إێۑ ڷۆِ ڶإڼێۆڷ ێڥ یۑ ۆڤج فخۑێێ ێڐإڎ
ثۑڎإ ”ڵإإڵۏ إڵإ^“ ضۑ جێڵۑڵ صڏێڷڈإ إێۆ یۑ ڠڟۑڶ
ڢإیڈۆ آێۑ“.(28)
إێۑ
ڶڎۑڈ ضۑڥۑ ښڷڈڷ ڠڟڶج ثڎیۑ آښجإڷۑ جۑ إغۑ قإڝڎ
حۑڷڈإ ێیإ، جڷ ضۑ إڛڡإڵ ۽ ڶڠڶۆڵإج جۑ صإڼ ڷڟڎ
ڎڦڷڈإ ێیإ ڥۑجڎإ ڢڤۑڎ إڈب ۆغإڷ ڛڡڵ ۽ ښبڤ صفۑ ڥۆ
ڷێ ښڧێڷڈإ ێیإ. إڷ ڥڎۑ صإڼ ێڥ ڎۆقإڷۑ ۽ ڷڢښۑإجۑ
ڎێبڎ ضۑ قۑشۑج ۾ ښڷڈڷ ڶښیڵۆ قڵ ڥڷڈۑ ڤإبڵ ڛإێێ،
ڤإڝۑ ڠبڈإڵڎقڶإڷ ۽ ڜإقبڐإڈۑ ڶۑإڷ قښڷ ڛإێێ ڦۑ
إڷێۑ٪ ڶڷڜب جۑ ڶڤڎڎ ڥۑإیۆڷ جێ ضۑیڷ إێۑ ښکۆڎإ
ڶڎۑڈڷ ڦإڷ إقۆإڵ ڶڠڵۆڶ ڥڎۑ ښڷڈڷ قڝۆڎ ۾ قإڵ بۑإڷ
ڥڷ ۽ ضک ضۆکۑۆڷ ێڈإۑجۆڷ ۆسۑ ڞإڵبڷ ڦۑ إکۑإڷ ښبڤ ۽
ڛڡڵ ڊښۑڷڈإ ێڵڷ.
ڶڎۑڈ ۽ ڞإڵب ضۑ ڎۆقإڷۑ ڎێبڎۑ٪ ضۆ ڦۑڷ إۑجڎۆ جێ
إۆڷۆ ێۆڷڈۆ ێۆ ضۆ إڷێڷ ڶإڷ ضڷ ڦۑ ڈڵۑ جۆضێێ،
ڶڎإڤبۑ ۽ ڢڥڎ ضۑ ڝڎۆڎج ێۆڷڈۑ ێیۑ جڷ ڵإ٭ ڜإقبڐإڈۑ
ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ڦۑ جإڥۑڈ ۽ ێڈإۑج ڥیۑ ۆۑڷڈۑ ێیۑ جێ
إێۆ ڦۑڷ صڷێڷضۑ ڜقبج ۾ آڼۑ ڶڎإڤبۑ ضۑ ڛۆڤ ۾
ڶڜڎۆڢ ڎڦۑ ۽ ڥإ بێ ڧێڏۑ ڡڢڵج ۾ ڷێ ڧڍإڎڼ ڊۑڷ.
إڥشڎ إۆڤإج ضڊێڷ ڷۆڷ ڶڎۑڈڷ ۽ ڞإڵبڷ ضۑ ۆڊۑ ضڶإڠج
إغۑ قإڝڎ حۑڷڈۑ ێیۑ جێ صإڼ إڷێۑ٪ ۆڤج جإیۑڷ قۆۑڵۑ٪
ڛڎۑڢ ڊإڷێڷ ڷێ إښێڷڈإ ێیإ ضۑښجإیۑڷ ێڎ ێڥ ڦۑ
صڷێڷضۑ ڢۑڝ ۽ جۆضێێ ښإڷ ڷێ ڷۆإڐۑڷڈإ ێیإ، إۑجڎۑ
ڤڈڎ ضۆ ڥڊێڷ ڥڊێڷ ڦۑڷ ڎإجۑڷ ضۆڷ ڎإجۑۆڷ قۆۑڵۑ٪ ۾
ۆعڼ ضۆ ڶۆڤڠۆ یۑ ڷێ ڶڵڷڈۆ ێۆ.
ڶڠڶۆڵ ڶڞإبڤ صإڼ ڠڛإ٭ ضۑ ڷڶإڐ ڦإڷ صۆ٭ قۆۑڵۑ٪
ڊإڷێڷ إښێڷڈإ ێیإ. جێضڈ ضۑ ۆڤج صإڼ ضڊێڷ ڶښضڈ ۾
ۆڎۑ ڶۆخۑ إۑڷڈإ ێیإ جێ ڶڎإڤبۑ ۽ ڢڥڎ ۾ ڶڜڎۆڢ ڞإڵبڷ
ڦۑ ڎۆقإڷۑج ضۑ طڼ ڷیۑڷ ضۆج ڶڵۑ ۆۑڷڈۑ ێیۑ. ێڷڷ ۾
ۆډۑڥ ڛۆڤ ۽ ڠڛڤ صۑڈإ حۑڷڈۆ ێۆ، فۆ جێ إڷێڷ ڶڎۑڈڷ
ڵإ٭ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڶۆضۆڈڧۑ ڥإ ڧێخ ڥإ ڷێ ێیۑ، ڥڷ
ڞإڵبڷ ۾ ڥڊێڷ صإڼ ښښجۑ ڊښڷڈإ ێیإ جێ صڷێڷضۑ ڍإجۑ
جۆضێێ ۽ جڷبۑێێ ښإڷ إێإ بێ ڈۆڎ ڥڎڼ ڢڎڶإیۑڷڈإ ێیإ.
ڶڵڢۆڟإج ڛڎۑڢ ضۑ ڶڞإڵڠۑ ڶإڷ ڶڠڵۆڶ حیۑ حۆ جێ قڝڎج
صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ آښجإڷۑ جۑ قإڝڎ حۑڷڈڏ
ڞإڵبڷ ضۑ ضڶإڠج ضۆ ۆڊۆ قڜۆ ڛڎۆڠ ۾ ښڷڈڷ جۆضێێ ښبب
ێۆڛ ۽ ڟإێڎۑ ښڶضێێ ۆعإیۑ ۆۑێڷڈۆ ێۆ، جإڷ ضۆ ڥۑجڎإ
ڶڎۑڈ ڥۑجڎۑ ڠڎڜۑ جإیۑڷ ۆضڈ، ښڥڎ ضۑ ڥۑڢۑج ۾ ڎێڷڈإ
ێیإ. إێڏڷ ڶڎۑڈڷ ڦۑ إڷێۑ٪ قإڵ ڶإڷ تإێڎ آڼڼ ڵإ٭
ڜإقبڐإڈۑ ڶۑإڷ ڶقڶڈ ڠڞإ ڦۑ ێڈإۑج ۽ جإڥۑڈ ڥۑۆ
ۆۑڷڈۆ ێۆ، ضۑڥۆ ڶضڍۆبڷ ڦۑ صڷێڷضۑ ڜقبج ۾ ڎڦۑ ڶڎڛڈ
ڶڎبۑ٪ ضۑ ڎێبڎۑ٪ ۽ جۆضێێ ښإڷ إڷێۑ ڠإڎڝۑ ڶڷڐڵ ڶإڷ
خصإیۑ إکیۑڷ ښڢڎ ڵإ٭ جۑإڎ ڥڷڈۆ ێۆ.
ڶښضڈ ضۑ جڠڶۑڎ
إښڵإڶۑ جإڎۑك ۾ ڶښضڈ ڦۑ بڷۑإڈۑ، ڎۆقإڷۑ ۽ جڠڵۑڶۑ
قۑشۑج ڎێۑ آێۑ. إښڵإڶ ضۑ إبجڈإیۑ ڈۆڎ ضۑ ڶڏڷۑ
إڜقإبۑڷ ۽ ڷإڶۑإڎڷ ڛكڜۑجڷ ضۑ ڎۆقإڷۑ جڠڶۑڵ ۽ جڥڶۑڵ
ڶښضڈ ڷبۆۑ٪ ۾ حۑ، صإڼ ڥڎۑڶ ' ضڷ إڷێۑ٪ ڶڎڥڐ ڦۑ
إښڵإڶ ضۑ جبڵۑڡ ڠإڶ ڥڎڼ ڵإ٭ إێڏۑ ڷڶۆڷۑ ڥڶ آڷڈۆ ضۆ
ێڎ ڈۆڎ ضۑ بڐڎڧڷ، ڎۆقإڷۑ ڎێبڎڷ ۽ ڠإڵڶڷ ضۑ ڵإ٭ ێڥ
ڶشإڵ بڼضۑ صۑۆ. ڶښضڈ ڦۑ إڷ ڥڎۑ بێ إێڶۑج قإڜڵ آێۑ،
ضۆ إجۑ ڶڛإیك إ^ ضۑ جۆقۑڈ ضۆ ښبڤ ڊۑڷڈإ آێڷ ۽ قڝۆڎ
ڜڵۑ إ^ ڠڵۑێ ۆښڵڶ ضۑ إقإڈۑش ضۑ جڠڵۑڶ بێ ڊۑڷڈإ آێڷ
(29).
ضۑیڷ جێ قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ صإڼ ڛڎۑڠج ضۆ صإبڷڈ، ښڷج
ڷبۆۑ٪ ضۆ ڠإڛڤ ۽ ڞڎۑڤج ضۆ ڶإڵڥ ێۆ إڷ ڥڎۑ ڶښضڈ ۽
ڶڷبڎ صڼ ێڷ ڵإ٭ ښڷج ضۑ قۑشۑج ڎڦۑ صۑۆ، ۽ إڷێۑ٪
ښڷج ضۑ صۑڎۆۑ٪ ڦۑښ تۑڷ ښببڷ ښإڷ ڧڊضۑ ضإڶڠ ڶښضڈ
ضۑ جڠڶۑڎ ڞڎڢ ڶجۆضێێ ڥۑۆ.
ڎقۑڶ ڊڷۑ ڥڵێۆڏۑ ۾ ڶښضڈ ڛڎۑڢ جێ إک بێ ڶۆضۆڈ ێیۑ
ضڷێڷ ۾ صإڼ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ۽ ۆإڵڈ ضۑ إڶڎ ښإڷ ڶڜڵۑ جۑ
بۑێۑ إڶإڶج ڥڷڈإ ێیإ. ۆڤج ڧڍڎڼ ښإڷ ڧڊ ضڶإڠج ضۆ
إڷڈإڐ ۽ جڠڈإڈ ڎۆڐ بڎۆڐ ۆډڼ ڵکۆ ۽ إێإ ڥشڎج بێ
ضإڶڠ ڶښضڈ ضۑ جڠڶۑڎ ضۆ ښبب بڷۑ. إڷێۑ٪ ڜۆڎج ضۑ
صۆڎإیۑ ڵإ٭ ضإڶڠ ڶښضڈ سێڎإۑإیۆڷ. ڥۆخڏۑ ڥبۑڎ ڶإڷ
ڶڵۑڵ ێڥ جقڎۑڎ ڶإڷ ڶڠڵۆڶ حیۑ حۆ جێ صۑڎ ښإیۑڷ
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ڶښضڈ جڠڶۑڎ ڥڎإیۑ صڷێڷضۑ إښجإڈ بڐڎڧۆإڎ
ڶكڈۆڶ ۑإڎ ڶقڶڈ ۆخ آۑإ جێ ضۑیڷ إڷێۑ٪ ڶښضڈ ڛڎۑڢ ضۑ
جڠڶۑڎ ضۑ جڥڶۑڵ ضۑ ڶۆڤڠۑ جۑ ڈڠإ بێ ڧێڎڷ ۽ ڶښضڈ ضۆ
جإڎۑك ڤڞڠۆ بێ جقڎۑڎ ڥڎۑ ڊۑڷ. قڝڎج ڶكڈۆڶ ۑإڎ ڶقڶڈ
إڷ ڶۆڤڠۑ جۑ ضڷ ضڍبڷ ضۆ إڟێإڎ ڥۑۆ إڷ ضۆ ڷڤڵ ێۑس
ڊضۑ حۆ.
قڶڈ
قڤ ڎإڦڷڶ ڷكښجۑڷ ۑإڈ،
ڦێ
ڷڶۆڈإڎ إڐ ڠڈڶ إۑضإڈ،
ێڶ
ڈڎۆڈ قبۑب بڠڈ إڐإڷ،
ڶڠێ
ڜقبۏ ۆ آڵۏ إڵإ ڶښضإڈ،
إڐ
كڈإ كۆإێڶ إڐ ڞڎۑڤ ڷۑإڐ،
ڛڡڵ
قڶڈ ۆ ڜڵۆإج ڈڎڈڶ بإڈ،
ڍڦڎ
قڤ ڈڎ ڐبإڷ ۆضۆإڎق ێڶ،
ڤڵب
ڶڷ ێڶغڷۑڷ بۆڈ آبإڈ،
صښ
إڐإڷ ڶۑڛۆڶ ڶڧڎ ڧښجإك
ڜڢقێ ڈڵ ڦڷڶ ڐڡڶ ڶڦڎ- آڐإڈ،
ڐإڷڦێ ڈۑڈڶ ڶڦإڷ بڛڎڢ ڶڦۑڷ،
ڶڎڈ
ڶإڷ بێڎۑإب إڐ إڎڛإڈ،
صۑڛۆإیۑ كڈإڶ ”ڎإڛڈ“ ڛإێ
بۆإڵڠضب إۑڷ غڷۑڷ ڛڈ ڈۆڈڎڛإڈ،
ڈڎ
إڐڵ غۆڷ ڎڛۑڈ بۆڈ ښڠۑڈ،
إښڶ
ێڶ ضښڶ ڎإ ۆڢإ ڦێ ڷێإڈ،
ڶښضڈ ۆ ڶڈڎښێ ڍڦڎ إڛڡإڵ،
ێڶ
ڶڠڶۆڎ بڎ ڈۆإڶ ڦڷإڈ،
إڦشڎۑ ښڠۑێ ڜإڵقإج بۆڈ،
بۑك
ێڎ ښۑآج ڛڈ بڎبإڈ،
ڈۑڷ
ڷبۆۑ ڈڎۑڷ ڐڶإڷ ڢجۆڈ،
ڎۆڷڤڛ ڠڛڎۏ ڧڛج إڐ آڶإڈ
ښإڵ
جإڎۑك ڶښضڈڛ ڧڢجڶ،
ڶښضڈۑ ڍإڦڎإڷ قڤ ۆ ڈإڈ
(30)
1212
ێێ
ښڷڈښ إڷێۑ٪ ڶڷڟۆڶ ڈڠإ ضۑ آكڎۑ بڷڈ ڶإڷ ڶښضڈ ضۑ
جڠڶۑڎ ضۆ ښإڵ صڼ ڶڵۑ حۆ، ضۑڥۆ
1212
ێضڎۑ آێۑ. إکجۑ ێڵۑ ۆإڤڠ إێإ ڶښضڈ ڛڎۑڢ ڍڥڎ ۽ ڢڥڎ،
ڠڵڶ ۽ ڠڎڢإڷ، ڠڛڤ ۽ ڢۑڝ ۆإڎڷ ضۑ ڶشإڵۑ ضڶإڠج ضۆ
ڠإڵۑڛإڷ ڶڎڥڐ بڼضۑ ۆۑیۑ. إڷێۑ٪ ڶښضڈ ڛڎۑڢ ۾ قڝڎج
صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ قڈۑش، جڢښۑڎ، جڜۆڢ ۽ جڐڥۑێ
ڷڢښ ضإ ێڐإڎۑڷ كڞبإ ڊڷإ ۽ إڷێۑ ڶښضڈ ښکۆڎۑ٪ ۾
ڶشڷۆۑ ڛڎۑڢ، ڛڎق ڛڶإیڵ إڵڶجڎڶڍۑ، ۽ تۑڷ ڈۑڷۑ
ڥجإبڷ ضۆ كڜۆڜۑج ښإڷ ڈڎښ ۽ ڈۆڎ ێڵإۑۆ.
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ثڎۑإ إۑڥۑێێ ښإڵ إڷێۑ٪
ڶښضڈ ضۑ ڶڷبڎ جإڷ صڷڈ ۆ ڷڜۑقج، ۆإڠڟ ۽ جڤڎۑڎ ڍڎۑڠۑ
ڎۆقإڷۑج ضإ ڈڎښ ڊڷإ ۽ صڷێڷضۑ ڶڎۑڈڷ، كۆإێێ قڤ ضۑ
ڞإڵبڷ ڦۑ ێڥ ڶڎڥڐ ڶێۑإ ڥۑۆ، ضڷێڷ ۾ ێڷڷ ڍڥڎ ۽ ڢڥڎ،
ۆڎڈڷ، ۆڟۑڢڷ ۽ ڶڎإڤبڷ ڍڎۑڠۑ صڷێڷضۑ ښڵۆڥ ضۆڷ
ڶڷڐڵۆڷ ڞۑ ڥۑۆڷ.
قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ ڷێ ڢڤڞ ڎۆقإڷۑ ڎێبڎ ێۆ، صڎ ڈۑڷۑ
جڠڵۑڶ ضۆ ڶإێڎ، ڷڢښۑإج ضۆ طإڼۆ ۽ بۑ ڶشإڵ إښجإڈ صڼ
ێۆ. ۆإڠڟ ڥڎڼ ضإ ضۑڥۑ ڛڎڞ صإڼ جۑ ڵإکۆ ڥۑإیۆڷ، ۑإ
ضڷ إڜۆڵڷ ڦۑ آڊۆ ڎڦۑ ۆإڠڟ ضۆ ڞڎۑڤۆ إكجۑإڎ ڥۑإیۆڷ
إڷ ڦۑ ڷێ ڢڤڞ ڈۑڷۑ ۽ ڎۆقإڷۑ صڎ ڠإڶ جڠڵۑڶۑ ڷڟإڶ ۾
صڼ ۆڊۑ إێڶۑج قإڜڵ آێۑ. ښڷڈڷ إێۆ إڜۆڵ ێۆڷڈۆ ێۆ جێ
ۆإڠڟ ڥڎڼ ضإ بێ ڥۑ ڛڎڞ حۑڷ حإ، ضێڏۆڥێ، ۆإڠڟ ڥڷڈڏ
ضۑ ڷۑج كإڵڜ ێضۑ، ڥڵإڶ إڵإێۑ ڠۆإڶ ڦۑ تډإیضۑ ۽
ښڷڈڷ ڈڷۑإیۑ كۑإڵ ڶخإیۑ آكڎج ڊۑ ڎإڡب ڥضۑ. تډڷڈڏڷ
ڦۑ جۆبێێ ۑإڈ ڊۑإڎضۑ إڧڎ إڷێڷ ڶإڷ ڥڷ ضۑ ڈڵ ښكج
ێضۑ جێ ڷڎڶ حۑ صۆۑ، ۽ بكۑڵ ێضۑ جێ ښكۑ حۑ صۆۑ.(31)
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ۆإڠڟ ڥڷڈڏڷ ڵإ٭ ڥۑ ڛڎڞ
صڼ ڶڤڎڎ ڥۑإ آێڷ، ضۑڥۑ ێڷ ڎۑج آێڷ.
(1)
ۆإڠڟ ڥڷڈڏ ضۆ صڷێڷضۑ ڠڵڶ جۑ ڶڥڶڵ ڠڶڵ ێضۑ.
(2)
ڦۑښ
صڷێڷضۑ ڷڢښ جۑ ڝإبڞۆ قإڜڵ ێضۑ.
(3)
ێڷضۑ ڷڢښ ښڎڥڛ ضۆڷ ښډۆڷ ڶیڵ ێضڷ،
(4)
ښڷڈښ إكڵإڤ ښێڼإ ێضڷ.
(5)
ێۆ صڷێڷضۆ ۆإڠڟ ڷۑڥ ڷۑجۑ ښإڷ ڥڎۑ.
(6)
ڦۑښ ۆإڠڟ ۽ ڷڜۑقج ۾ صڷێڷضۑ ڛێڎج ۽ ڷۑڥ ڷإڶۑ٪ ضۆ
إۆڷۆ ڷێ ێضۑ.
صۑڎ
ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڶڤڎڎ ڥۑڵ إڷێڷ ڛڎڞڷ ڦۑ ضۑڥڊێڷ
ډۑإڷ ۾ ڎڦضۑ جێ إښإڷ ڦۑ ڤبۆڵ ڥڎڼۆ صۆۑ حۆ جێ ێڷ
طڼ جێ ێڥ ڶشإڵۑ إښجإڈ ضۆڷ كإڜۑجۆڷ بۑإڷ ڥۑۆڷ آێڷ،
ضڷ ڦۑ إښإڷ ضۑ ڈۑڷۆۑ جڠڵۑڶۑ ڷڟإڶ ۾ بێ إۆجڎۑ إێڶۑج
قإڜڵ آێۑ، ضۑجڎۑ ڎۆقإڷۑ جڠڵۑڶ ۾. إێۆ یۑ ښبب آێۑ
ضۆ قڝڎج صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ صڷێڷضۑ ڶڎۑڈڷ، ڢڤۑڎڷ ۽
ڞإڵبڷ ضۑ ڶڷإښب ڷڶۆڷۑ ښإڷ جڎبۑج ڥڎۑ ښڧێۑۆ ۽ ڎۆڐ
بڎۆڐ ښڷڈښ قڵڤۑ ۾ قڤ ضۑ ڞإڵبڷ ضۆ جڠڈإڈ ۆډڷڈۆ
ڎێۑۆ.
ښۑڎ ښڢڎ
قڝڎج صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ صڷێڷضۑ ڢۑڝ ڦۑ ڠإڶ ڥڎڼ ڵإ٭
ڶڎۑڈڷ جإیۑڷ صێغڼ ضإ تێ ڞڎۑڤإ إكجۑإڎ ڥۑإ. صێڎیۑڷ
ڞڎۑڤۑ ڶۆضب ڶڠجڤڈ صإڼ صجڷڧڷ ضۑإڷ ڥێۑ إغۑ ڈڎڧإێێ
جۑ قإڝڎ حۑڷڈإ ێیإ ۽ إجۑ ڎێۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڎۆبڎۆ
ڎۆقإڷۑج ضإ ڈڎښ ۆسڷڈإ ێیإ. ضڷێڷ ضۆ ڍڥڎ ێڷ ڦإڷ إک
ڥۑۆ ۆۑۆ آێۑ.
تیۑ
ڞڎۑڤۑ ڶۆضب صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ صإڼ ڈڎڧإێێ فڊۑ ڶڎۑڈڷ جۑ
ڶێڎ ڥڎڼ ڵإ٭ ۆعۑ ښڷڈڷ إڪڼ إضإڎۑڷڈإ ێیإ. ښڷڈڷ
إڷێۑ٪ ڎۆۑۑ ێڥ ڞڎڢ ڈڎڧإێێ ضۑ ڢۑڝ ڦۑ ڠإڶ ڥۑۆ ۽ تیۑ
ڞڎڢ ێڥ ڥإڶڵ ڎێبڎ ۽ ڶڎڛڈ ڦۑ ښڷډ، بڵۆغښجإڷ ۽
ضۑښڵڶۑڎ ضۑ ڞۆڵ ڠڎڝ ۾ ڠۆإڶ ڦۑ ڊښڼ ۽ إڷێڷ ضۑ
ڎۆقإڷۑ، ښڶإضۑ، ښۑإښۑ ۽ إڤجڜإڈۑ ڶښیڵڷ ڦۑ ڶقښۆښ
ڥڎڼ ضۆ ڶۆڤڠۆ ڊڷۆ، ضڷێڷ ضۑ ڎۆڛڷۑ ۾ صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪
صڷێڷضۑ ڞإڵبڷ، ڶڎۑڈڷ ۽ ڶڠجڤڈڷ ضۑ ڎۆقإڷۑ ڶښیڵڷ ڦۑ
قڵ ڥڎڼ ضۆ ضۆکۆ ۽ ڶڷإښب ڞڎۑڤۆ إكجۑإڎ ڥۑۆ. صۑڎ
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ښڷډ ۾ ڎۆقإڷۑج جڜۆڢ ۽ كڈڶج ضۆ إێۆ ڶشإڵۑ
ڥڎڈإڎ صۑڛ ڥۑۆ، ضڷێڷ ڥڎۑ ښڷڈښ ڶڎۑڈڷ ضۑ قڵڤۑ ۾ ڎۆڐ
بڎۆڐ جۑڐۑ ښإڷ ۆإډإڎۆ إۑڷڈۆ ڎێۑۆ. صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ
ښڷډ، بڵۆغښجإڷ ۽ ضۑښڵڶۑڎ ضۑ ڞۆڵ ۆ ڠڎڝ ۾ ضۑڥۑ
ۆښجۑۆڷ ۽ ۆإێڼ، ڛێڎ ۽ کۆس ڊسإ ۽ ڧێڶۑإ جڷ ضۆ ۆغۆڎ
صڼ ښڷڈښ ڎۆقإڷۑ كڈڶجڷ جۑ ڎۆڛڷۑ ۆضێڼ ڵإ٭ ڥإڢۑ آێۑ.
ێۑس إێۆ ۆغۆڎ صۑڛ ڥضۑ حۆ:
”إڶإڶ ۆإێێ، إۆتإۆڏۆ، بڷڈڎ ڶڊیۑ، بڷڋۆ، بێإۆڵ صۆڎ،
بإڧڏضۑ، صڷۆڠإڤڵ، ثط، سخۆ، خڷڋۆبێإڎۆ ڷڟإڶإڼۑ،
خڷڋۆڵڤڶإڷ خإڵصڎ، خڷڋۆ ښۆڶڎ ڷڟإڶإڼۑ، خڷڋۆ ڶقڶڈ
كإڷ، خڷڋۆ ضإڷ ڶقڶڈ، خڷڋۆ ښإیۑڷ ڈإڈ، خڷڋۆ ڤۑڜڎ
ڷڟإڶإڼۑ، حڎ ۾، ڈۑێێ جڎإیۑ، ڈۑێێ ضێۑضإ، ڈۑێێ
ڦۆڏإ، ڈۑێێ قۑڈڎ خإڵصڎ، ڈۑێێ ڥڏۑۆ، ڈۑێێ صإێڼۑ،
ڦۑڎ ڋێۑ، ڈۑێێ كضڥ، ڈۑێێ بڦڎۑ، ڈۑێێ ڧێإڎۑ، ڈۑێێ
ڎإێۆڷ، ڈۑێێ ڈۑڎۆ ڛإێێ، ڈۑێێ ڢجق صۆڎ، ڈۑێێ ڦۆڦڎ،
ڈۑێێ ڥإجۑإڎ، ڈۑێێ إۆضڵ ڎإضڏ، ڈۑێێ ڦڊێڎۑ، ڈۑێێ
قۑڈڎ ڢڤۑڎ ثڎکڏۑ، ڋڧێڏۑ، ڦڊڏۆ، کڏێۑ بكجۑإڎ، کۆس
ۆڷڋۑ، قۑڈڎآبإڈ، ښإڷڧێڏ، ښۑڈ صۆڎ، ڥف، ڤڵإج، ڤڵڠۆ
جڷۆج، حڎ ڶڵڥ، ێإڵإ، كۑڎصۆڎ، ڎۆێڏۑ، ڎۑڧښجإڷ ڵإڏ،
ڵإڏڥإڼۆ، ڛڥإڎصۆڎ، ڛێڈإڈصۆڎ، ڷۆڛێڎۆ، ڵۆإڎۑ، ڧڷڈإ
ۆێ، ڠڶڎ ڥۆخ، ضێإڵإۆإێێ. ضۑښڵڶۑڎ.
ڶڦۑێ ڶڎۑڈ:
كإڜ
كڵۑڢڷ ڦإڷښۆإ٭ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڶڦۑێ
ڶڎۑڈڷ ۽ ڶڠجڤڈڷ ضۑ ڷإڵڷ ضۆ ۆغۆڎ صڼ سإێۑ ښڧێضۑ حۆ،
ضڷ ښڷڈښ صۑڡإڶ ڦۑ صێغإیڼ ۾ إێڶ ڥڎڈإڎ ڥۑۆ. ښڷڈڷ
جۆښڞ ۽ ڎۆإۑجڷ ښإڷ قڝڎج صۑڎ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڶڵڢۆڟإج
ڤڵڶبڷڈ حۑ ښڧێۑ. إڷێڷ ڶإڷ ڥۑ ڷإڵإ ێۑس ڊضڷ حإ.
إبڎإێۑڶ ڛإێێ، إقڶڈ ڢڤۑڎ، إڵێێ ڈإڈ ڢڤۑڎ، تڌۆ
ڢڤۑڎ، تڋڵ ێڷڈۆ، صۑڎ ڜبڡج إ^ ڛإێێ، كڵۑڢۆ ڶسۆ،
كڵۑڢۆ إڶۑڈ ڠڵۑ، كڵۑڢۆ ڶقڶڈ ڛڢۑڠ، كڵۑڢۆ ښۑڈ ڡڵإڶ
قښۑڷ ڛإێێ، كڵۑڢۆ ڡإڐۑ كإڷ، كڵۑڢۆ ڶۑإڷ بكڛ ڠڵۑ،
كڵۑڢۆ ښإڎڷڧ، كڵۑڢۆ ضإڷ ڶقڶڈ، كڵۑڢۆ ڠبڈإڵڎقڶإڷ،
كڵۑڢۆ ڶقڶڈ ڶڵۆڥ، كڵۑڢۆ ڜإقبڊڷۆ، كڵۑڢۆ ڶۑإڷ إڵێێ
ڎڦۑۆ، كڶۑښۆ ڢڤۑڎ، قإڶڈ ڛإێێ، ێڈإۑج إ^ ڛإێێ، قإضۑ
إقڶڈ خإڵصڎ، قإڢڟ ڢڤۑڎ، قإڢڟ ڈڎۆۑڛ، قإڢڟ إبڎإێۑڶ،
ڠبڈإ^ ڢڤۑڎ، ڶقڶڈ ڜإڵق ڢڤۑڎ، ڶقڎإب ڢڤۑڎ، ڢڤۑڎ
ۆإقڈ ڊڷۆ ڦۑبڎ، ڶۑإڷ ڈۆښج ڠڵۑ ڛإێێ، ښۑڈ بڈڎ ڛإێێ،
ښۑڈ إۆڵ ڛإێێ، ښۑڈ ڶۑإڷ قښۑڷ ڠڵۑ، ښۑڈ ڈۆښج ڠڵۑ
ڛإێێ، ښإیۑڷ ڊڷۆ ڢڤۑڎ، ڎڶڝإڷ ڢڤۑڎ، ڤإښڶ ڢڤۑڎ.
(ب) كڵإڢج ضۆ ښڵښڵۆ:
ضۑیڷ جێ ێڷ ڦإڷ إک ۾ ڠڎڝ ڥۑۆ ۆۑۆ آێۑ جێ قڝڎج صۑڎ
ڎۆڝۑ ډڼۑ ڶشإڵۑ ڎۆقإڷۑ ڎێبڎ ضۑ قۑشۑج ۾ صڷێڷضۑ
ڞإڵبڷ، ڢڤۑڎڷ ۽ ڶڎۑڈڷ ضۑ ڎۆقإڷۑ جڎبۑج ضۆ ضۆکۆ
بڷڈۆبښج ڥۑۆ ێۆ، إڷ ڥڎۑ ښڷڈڷ ضإڶڠ ڶښضڈ ۽ ڈڎڧإێێ
ێڥ ڎۆقإڷۑ ڶڎڥڐ بڎإبڎ ێیإ. صإڼ ڜإقبڐإڈۑ ڶقڶڈ قښڷ،
ڤإڝۑ ڠبڈإڵڎقڶإڷ ۽ ڜإقبڐإڈۑ قإڶڈ ڛإێێ ضۑ ښڷیۑڷ
ښډۑ ښڎصڎښجۑ ڥڎۑ ښڷڈڷ یۑ قۆإڵۑ ښإڷ صڷێڷضۑ ڶڎۑڈڷ
ضۑ ڎۆقإڷۑ جڎبۑج ڥڷڈإ ێیإ.
صڎ
ضۑیڷ جێ ښڷڈڷ ڶڎۑڈڷ ۽ ڢڤۑڎڷ ضۑ ضڶإڠج، ۾ ڎۆڐ بڎۆڐ
إڝإڢۆ حۑڷڈۆ ڎێۑۆ ۽ صإڼ ۆڤج بۆڤج ښڷډ، بڵۆغښجإڷ ۽
ضۑښڵڶۑڎ ضۆڷ ښڎقڈۆڷ ۽ قڈۆڷ إۆڎإڷڧێۑ ۆعۑ ښڷڈڷ
ڎۆقإڷۑ ښڎصڎښجۑ ڥڷڈإ ێیإ. صڎ صۆ٭ بێ صإڼ إێۆ ڶقښۆښ
ڥۑإیۆڷ جێ ڊۆڎإڷێڷ ێڷډڷ ۽ صڎکڼڷ ۾ ڎێڷڈڏ ڶڎۑڈڷ ۽
ڢڤۑڎڷ ضۑ ڎۆقإڷۑ ڎێبڎۑ ڵإ٭ ڥۆ ڶښجڤڵ ڎإبڞۆ ڤإیڶ
حۑڼ ڧێڎضۑ. إڷ ڵإ٭ صإڼ ڥۑجڎڷ ێڷډڷ جۑ كڵۑڢإ ڶڤڎڎ
ڥۑإیۆڷ، ضۑڥۑ ڶكجڵڢ ضکێڷ جۑ ڎڛڈ ۆ ێڈإۑج ضۆڷ
كإڷڤإێۆڷ ڤإیڶ ڥڎۑ جڜۆڢ ضۑ جڷڈ جڷۆإڎۑڷڈإ ڎێۑإ.
ښڷڈڷ بڎڧڐۑڈێ كڵۑڢڷ ضۆ جڠڈإڈ ۆڊۆ آێۑ، صڎ إڷێڷ ڶإڷ
كڵۑڢۆ ڶقڶڈ قښۑڷ ڶێۑښڎ، كڵۑڢۆ إڵێێ ڎڦۑۆ ڥڵێۆڏۆ،
كڵۑڢۆ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ ښۆیۑ ۆإڎۆ، كڵۑڢۆ
ښإڎڷڧ، كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ ڥڏیۑ ۆإڎۆ، كڵۑڢۆ ڶقڶڈ صڷإێێ
ڥۑێڎ، كڵۑڢۆ ڶقڶڈ ڵڤڶإڷ، كڵۑڢۆ ڷبۑ بكڛ ڵڡإڎۑ٪ ضإ
ڷإڵإ ڤإبڵ ڍڥڎ آێڷ. إڷێڷ ڶڦۑێ كڵۑڢڷ ڶإڷ ڥڷ كڵۑڢڷ
ضۆ ڍڥڎ ێۑس ڊضۑ حۆ:
i.
كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ ڥڏیۑ ۆإڎۆ:
كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ ۆڵڈ ڧڷێۆڎ كإڷ
1774ڠ
۾ ڥڏۑۆ ڧڷێۆڎ كإڷ جڠڵڤۑ خڷڋۆ
ڶقڶڈ كإڷ ۾ طإیۆ. ښڷڈښ جڠڵڤ ڷڟإڶإڼۑ ڤبۑڵۑ ضۑ
ڶبإڎڥإڼۑ ڛإك ښإڷ ێۆ(32).
ێڷ صڷێڷضۑ جڠڵۑڶ ڠبڈإڵڥڎۑڶ ڵڥڏۑ٪ ۆإڎۑ ۆخ ۆڎجۑ، صڎ
ضۑیڷ جێ صإڼ ۆڊ ڧێڎإڼۆ تإڎ ێۆ إڷ ڥڎۑ ښڷڈښ ۆإڵڈ
صڷێڷضۑ یۑ کۆس ۾ قإڢڟ ڈڎۆۑڛ ڷإڵۑ إښجإڈ ڶڤڎڎ ڥڎۑ
ڊڷۆ، ضڷێڷ ۆخ ڧڵښجإڷ ضۑ ڥڷ قڥإۑجڷ جإیۑڷ جڠڵۑڶ
قإڜڵ ڥۑإیۑڷ(33).
كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ ڥڏیۑ ۆإڎۑ ضۑ ڞبۑڠج ڷڷڌۑ ێۆڷڈۑ ڦإڷ
ڢڤۑڎۑ ڊإڷێڷ ڶإیڵ ێۆڷڈۑ ێیۑ. صإڼ ضڊێڷ غۆۆۑێڷ ښإڵڷ
ضۑ ڣۆێێ ضۆإڷۑ جۑ صێجإ جێ قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ێح جۑ
بۑڠج ڥۑإیۆڷ(34).
إڷ ڦإڷ إک صإڼ ڷڤڛبڷڈۑ ڞڎۑڤۑ ۾ ڈإكڵ حۑ غڥإ ێیإ(35).
كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ ڥڏیۑ ۆإڎۆ حۆڎۑ ڠڎڜۑ ۾ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ
ښڎصڎښجۑ، ڜقبج ۽ جڎبۑج ڶإڷ ڶښجڢۑڝ حۑ ۆۑۆ، جإڷ ضۆ
ښڷڈښ ڛڶإڎ قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ۆڊڷ كڵۑڢڷ ۾ حۑڼ ڵکۆ.
كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ إڷێۑ٪ إڠڐإڐ ڶڵڼ ضۆ جڢڜۑڵ ێڷ ڎۑج ڊیۑ
حۆ جێ:”ضڊێڷ ڶڎڛڈ صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضڷ ڥف ضۑ
ښڢڎ ڦإڷ ڢإڎڡ حۑ ڶۆخۑ ڵإڏ ڊإڷێڷ آۑإ، جڊێڷ صإڼ
ڈۑێێ ڦۑإڎۑ ضۑڥإ ڵإڦإخ ضۑ صڎکڼۑ ۾ آێۑ ڶبإڎڥ ۆإێێ
ضۑ ڥص جۑ ڵحإ. ڠڛإ ضۑ ڷڶإڐ بڠڈ ښطۑ ضڶإڠج ښإڷ ڧڊضۑ
ڈڠۆجۑ٪ ضۑ ڧێڎ ڎإج ضۑ ڶإڷۑ ڦإډإیۆڷ ۽ آڎإڶ كإڞڎ
آڎإڶڧإێێ جۑ ۆعۑ آڎإڶۑ حۑإ. حۆڎۑ ڈۑڎ بڠڈ ښڷڈښ
كإڈڶ قإضۑ سإڎۆ ڢڤۑڎ آۑۆ ۽ ڶۆڷ ڦۑ غۑإیۑڷ جێ ښإیۑڷ
إۆێإڷ ڦۑ ۑإڈ ڢڎڶإیۑ حۆ”آ ضڵڈۑ ۾ ڶڎڛڈ ڶڎبۑ٪ ۆخ
قإڝڎ حۑښ. صۑڎ ښإیۑڷ ضڷ ڢڤۑڎ قإضۑ سإڎۑ ۽ ڥۆڐێ
بڎڈإڎ ڶۆڵۑڊڷۑ ڦۑ تإێڎ ۆعڼ ڵإ٭ إڶڎ ڥۑۆ ۽ صۆ٭
ڢڎڶإۑۆ جێ:
”ڶقڶۆڈ إښإڷ ڦۑ ێڥ کإڵێێ ڈڵ ۾ آێۑ ضإ جۆ ښإڷ إط
ڥۑۆڷ حإ، جێ ضڊێڷ إښإڷ ۽ ڶۑإڷ ڠڵۑ ڶڎجڝۑٰ ڥۆخڏۑ
ڥبۑڎ ۾ صڏێڷڈإ ێیإښۆڷ جڊێڷ إښإڷ ضۑ ۆإڵڈ ڛڎۑڢ ضڷ
إجۑ آۑإ ۽ ڶۆڷ ڦۑ ڢڎڶإۑإیۆڷ جێ بإبإ ښثڷۑ ڢڎڐڷڈڷ
۾ جۆڷ إښإڷ ڦۑ صۑإڎۆ آێۑڷ جڷێڷ ڥڎۑ ڤڈڶ بڎڧڎڈڷ
ۆإڎۑ إڶإڷج جۆجۑ ڎڦۆڷ حإ، صۆ٭ صڷێڷضإ ڤڈڶ ڶڷێڷضۑ
ڧڎڈڷ جۑ ڎڦۑإیۆڷ ۽ جڢڜۑڵۆإڎ ښطۑ قڤۑڤج ڶۆڷ ڦۑ ڦۆڵۑ
ښڶضێۑإیۆڷ جێ إێإ ڎښڶ ڶحإڷ ێڵڷڈۑ إغۑ حۑ. جڷێڷ ڥڎۑ
ێإڼۑ إښإڷ ڦۑ ۆڎۑ جۆڷ ښثڷۑ كڵۑڢڷ ڦإڷ صۑإڎۆ آێۑڷ.
إښإڷ ضۑ ڶڎڝۑ آێۑ جێ إښۑڷ صڷێڷضإ ڤڈڶ إط جڷێڷضۑ
ڧڎڈڷ جۑ ڎڦۆڷ ۽ إێإ ڶڎڛڈڷ ۆإڎۑ ښڷج صۆڎۑ ڥۑۆڷ ۽
صۆ٭ ڢڎڶإۑإیۆڷ جێ ۆۑێێ آ ښڷڈڷ قڥڶ ڶۆضب ۆۑێۑ
ڎێۑښ. صإڼ صڷێڷضۑ ڈښجإڎ ڶبإڎڥ ڵإێۑ ڶڷێڷضۑ ڶحۑ ۾
ۆډإیۆڷ ۽ صڷێڷضإ ڤڈڶ ڶڷێڷضۑ ڥڷډ جۑ ڎڦۑإیۆڷ(36).
كڵۑڢۑ ڶقڶۆڈ إڷێۑ٪ إڠڐإڐ ښإڷ ثڎصۆڎ إڷڜإڢ ڥۑۆ، جإڷ
ضۆ ڦۑڷ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ښکۆڎۑ ۆخإڷ جڵڤۑڷ ڥڎڼ ضۑ إضإڐج
ڶڵۑ. كڵۑڢۑ ڶقڶۆڈ ڦۑ إێۆ صڼ إڠڐإڐ ڷڜۑب حۑۆ ضۆ ێڷ
صڷێڷضۑ طڶإڎ ضۆ کغ قڜۆ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڜقبج ۾
ڧڍإڎۑۆ(37).
كڵۑڢۆ ڶقڶۆڈ ڥڏیۑ ۆإڎۆ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڜقبج ۽ ڶقبج
۾ ڷێ ڢڤڞ كڵإڢج ضۆ إڠڐإڐ ڶإڼۑۆ صڎ ڤڵڶ ډڼۑ٪ ضۑ
قۑشۑج ۾ صڷێڷضۑ ڶڎبۑ ڶڎڛڈ ضۑ”ڶڵڢۆڟإج“ ۽ ”ڶڥجۆبإج“
ڦۑ صڼ جڎجۑب ڊڷإیۆڷ. إڷ ڦإڷښۆإ٭ ڥۑجڎإ ڥجإب صڼ
ڵڦۑإیۆڷ ضڷ ضۆ ڍڥڎ ێۑس ڊضۑ حۆ:
i.
إڵڶقبۆبۑۏ ۆ إڵڶقڶۆڈۑێ:
ێۑ
ڥجإب كڵۑڢۑ ڜإقب قڝڎج صڎ ښإیۑڷ ڠڵۑ ڧۆێڎ”إڜڡڎ“ ضۑ
قڥڶ ضۑ جڥڶۑڵ ۾ ڵڦۑۆ ضڷێڷ ۾ صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪
ضۑ ڤإڈڎۑ ۽ ڷڤڛبڷڈۑ ڞڎۑڤڷ جۑ تډڵ ڷڜۑقج ۽ ێڈإۑج ڦۑ
ڶۆڝۆڠ بڼإۑۆ ۆۑۆ آێۑ.
ii.
ڎښإڵۆ:
كڵۑڢۑ ڜإقب ښڷډۑ ڐبإڷ ۾ ڛإڠڎۑ صڼ ڥیۑ آێۑ، ضڷێڷ ضۑ
ڷۆڠۑج آڐإڈ ڷڟڶ ضێڏۑ آێۑ.
iii.
ڧڵڛڷ إۆڵۑإ٪:
ێۑ
ڥجإب
1258ێضڎۑ٪
۾ ڵڦۑ صۆڎۆ ڥۑإیۆڷ ضڷێڷ ۾ قڈۑڤێ إڵإۆڵۑإ، بۑإڷ
إڵڠإڎڢۑڷ، جڷبۑێ إڵڡإڢڵۑڷ ۽ جقڢجێ إڵڞإێڎۑڷ ڶإڷ
إښجڢإڈۆ قإڜڵ ڥڎۑ صڷێڷضۑ ڈۆڎ ۽ ډڎجۑ٪ ضۑ بڐڎڧڷ،
ڢڤۑڎڷ ۽ ۆڵۑڷ ضإ ۆإڤڠإ ڤڵڶڷبڈ ڥۑإ آێڷ(38).
ۆڢإج
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ێڷ ۆڊۑ كڵۑڢۑ
1851ڠ
۾ ۆڢإج ڥیۑ.
ii.
كڵۑڢۆ ڷبۑ بكڛ ڵڡإڎۑ:
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ۆڢإڈإڎ صڎۆإڷڷ ڶإڷ
كڵۑڢۆ ڷبۑ بكڛ ڵڡإڎۑ بێ ێۆ. ښڷڈښ ۆإڵڈ ضۆ ڷإڵۆ
بإڵإغ كإڷ ێۆ(39).
ښڷڈښ ۆڵإڈج
1190
ێضڎۑ ڶڞإبڤ
1776
۾ حۑ(40).
ێڷ ضۆ ڷڷڌصڼ ۽ ضۆإڷۑ ضۆ کغ قڜۆ صڷێڷضۑ إڜڵۆڥۑ کۆس
ڶسۑ٪ ۾ ڧڍڎۑۆ(41).
ضڷێڷڥڎۑ ڦۑښ ۽ ښڷڈښ إۆڵإڈ ڦۑ ”ڶسۑ ۆإڎإ كڵۑڢإ“
ښڊۑۆ ۆۑڷڈۆ آێۑ.
ڥڵێۆڏڷ ضۑ ڈۆڎ قڥۆڶج ۾ ښڷڈڷ ڊإڊۑ ڶڎڐإ ڠڵۑ كإڷ ڦۑ
ضإڧۑڎ ڠڞإ حۑڵ ێیۑ.
1783ڠ
۾ ضڊێڷ ڶۑڎڷ ڥڵێۆڏڷ ڦۑ ڛڥښج ڊۑیۑ ښڷډ ڢجق ڥیۑ جێ
ښڷڈښ ۆإڵڈ بإڵإغ كإڷ ڦۑ إێۑ ضإڧۑڎۆڷ ڊڷۑۆڷ ۆۑۆڷ
ضۑڥۑ ڥڵێۆڏڷ ڞڎڢإڷ ښڷڈڷ ڊإڊۑ ڦۑ قإڜڵ ێۑۆڷ(42).
إڷێۑ٪ ڎڛجۑ ڷإجۑ ڦۑ ډۑإڷ ۾ ڎڦڷڈۑ ښڷڈښ ۆڢإڈإڎۑ ۽
بێإڈڎۑ٪ ضۆ ڤڈڎ ڥڷڈۑ ڶۑڎ سإڎۑ كإڷ ڷبۑ بكڛ ڵڡإڎۑ٪
ڦۑ صڷێڷضۑ كإڜ ڶڤڎبڷ ۾ ڛإڶڵ ڥۑۆ. ڵۑڥڷ إغإڷڥ ښڷڈښ
قۑإجۑ ۾ ێڥ ۆڊۆ ڣۑڎۆ آۑۆ ۽ ڶضإڐ ضۑ ڶێڶۑڐ ښڷڈښ
ڐڷڈڧۑ بڈڵإیۑ فڊۑ. ێۆ ڶۑڎ سإڎۑ ضۑ ڈڎتإڎ ۾ ڧێخ إغڼ
ۆعڼ ڵکۆ ۽ ڷۑس ڶسۑ٪ ڶإڷ
ڵڊۑ
ڶۑڎ بإڧۑ ضۑ ضإڧۑڎ ۾ ۆۑسۆ(43).
ضۑیڷ جێ ێڷ ڦإڷ إک ڶۑڎ بإڧۆ ڶقبج ڦۑ قڥۆڶج جۑ
جڎضۑق ڊۑڷڈۑ ڶڵڥ ضۆ کغ قڜۆ فڊۑ ښڷډ ڎإڼۑ٪ ښإڷ ڛإڈۑ
ڥڎۑ غڥۆ ێۆ إڷ ڥڎۑ ڶۑڎ بإڧۑ ښإڼښ ێڶڈڎڈۑ ڥیۑ، ضڷێڷ
ضۑ ڥۆڛڛ ښإڷ ێڷ ڦۑ صڷێڷضۆ ڶضإڐۑ ڶقبۆب ڶڵۑۆ، صڎ
ښجج یۑ ښڷڈښ ڧێڎ ډۑإڼۑ ۆڢإج ڥڎۑ ۆیۑ، ضڷێڷ ضۑ ڜڈڶۑ
كڵۑڢۑ ڜإقب ضۑ ڐڷڈڧۑ٪ ڦۑ بۑ غۑڷ ۽ بۑ ڤڎإڎ ڥڎۑ
فڊۑۆ. كڵۑڢۑ ڜإقب صڷێڷضۑ ڊڦڷ ۽ ښۆڎڷ ښإڷ غإڵۑێێ
ښإڵ ڶښ ڶإڼۑإ جێ
1230
ێضڎۑ
1815
۾ ښڷڈښ ڶڵإڤإج قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ښإڷ حۑ
ضڷ صێڎیۑڷ ڊۑڷێڷ ڍڥڎ ضۑ جڵڤۑڷ ڊیۑ ڦۑښ صڷێڷضۑ
كڵإڢج ضۑ صک تډإیۑ(44).
كڵۑڢۑ ڷبۑ بكڛ ڵڡإڎۑ٪ ضۑ ڐڷڈڧۑ٪ ۾ إێۆ ۆڊۆ إڷڤڵإب
ێۆ، ضڷێڷ ښڷڈښ قۑإجۑ بڈڵإیۑ فڊۑ. ێڷ ڠبإڈج ۽ ڎۑإڝج
ڊإڷێڷ جۆضێێ ڊڷۆ، غڵإ ڥڌۑإ ۽ ڶكجڜڎ ڠڎڜۑ ۾ صإڼ ڦۑ
صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڵإیڤ كڵۑڢڷ ضۑ ڜڢ ۾ آڼۑ
بۑێإڎۑۆ. صڷێڷضۑ ڎێبڎ ۽ ڶڎڛڈ ضۑ كڈڶج، ڶقبج ۽ ڜقبج
۾ خۑ ښإڵ ڶښ ڶإڼۑإیۑڷ ضۆ صۑڎ ښإیۑڷ
1233
ێضڎۑ ۾ ڎقڵج ڥڎۑ ۆۑۆ(45).
ێۑ قإڈشۆ صڼ ێڷ ڵإ٭ ڧێخ ڥۆ ڷێ ێۆ، صڎ كڵۑڢۑ ڜإقب
بڈڵضڷڈڏ قإڵجڷ ڶڞإبڤ صإڼ ڦۑ ښڷثإڵۑ ۆڎجۆ ۽ ڶڎڛڈ
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڢڎڐڷڈ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڜبڡج إ^ ضۑ
ڶڠجڤڈ، ۆڢإڈإڎ ۽ ضإڷ ڷشإڎ كڵۑڢۑ ضۑ قۑشۑج ۾ ڈڎڧإێێ
ضۑ كڈڶج ضۆ ڥڶ صڷێڷضۑ ێح ۾ ڦڷۑۆ. ڈڎڧإێێ جۑ ڶۆضۆڈ
ڎێڼ ۆإڎۑ ڠڎڜۑ ڈۆڎإڷ إقڶڈ ڛێۑڈ بڎۑڵۆۑ٪ ضۑ ڶڈڈ
ڵإ٭”قڎ ضڶإڠج“ ضۑ جڛڥۑڵ ۾ ڶڈڈ ڥۑإیۑڷ(46).
ضۑڥڊێڷ ڈڎڧإێێ ڦإڷ صڎۑ ڎێۑۆ جێ صۆ٭ ښڷډ ضۑ ڥڷڋ ڥڏف
ڦإڷ ۆسۑ ڥإسۑإۆإڏ ۽ ڧضڎإج جإیۑڷ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ
ڢۑڝ ۽ صۑڡإڶ ڦۑ صێغإیڼ ۾ ڶڛڡۆڵ ڎێۑۆ، جإڷ ضۆ قڝڎج
صۑڎ ڜبڡج إ^ ڛإێێ
1246
ێضڎۑ ۾ ۆڢإج ڥیۑ ۽ قڝڎج ڠڵۑ
ڧۆێڎ”إڜڡڎ“ ښضإڈۏ ڷڛۑڷ حۑۆ(47).
ێڷ یۑ ڈۆڎ ۾ كڵۑڢۑ ڜإقب صڷێڷضۑ ڥڵإڶ ضۆ ۆڊۆ قڜۆ
غۑۆ(48).
ێۑ إێۑ ڊۑڷێڷ ێیإ ضڊێڷ
1834ڠ
۾ إڢڡإڷۑ ڵڛڥڎ ښڷډ جۑ قڶڵۆ ڥۑۆ ۽ ڦڎڏۑ٪ ۆإڎۑ ضڷڧ
ڵکۑ، ضڷێڷ ۾ ښڷډ ضإ ڥۑجڎإ یۑ ضۆډإ ضۆإڷ ڥښۑ ۆۑإ(49).
إڷێۑ٪ ۆإڤڠۑ ښڷڈښ ڛإڠڎۑ ڦۑ ڤۆڶۑ ڎڷڧ ڊڷۆ، ضڷێڷ ضۑ
ڷجۑضۑ ۾ ”ښڎ ڥۑڊإڎۆ“ ضۆڏۑإیۑڷ(50).
1843ڠ
۾ إڷڧڎۑڐڷ ښڷډ جۑ ڤبڝۆ ڥۑۆ ۽ ۆڞڷ ضۑ آڐإڈۑ ضۑ
كإجڶۑ ێڷ ۆڞڷ ڈۆښج ضۑ ڠڶڵۑ ڐڷڈڧۑ جۑ صڼ إشڎ فڊۑۆ.
إڷ ڥڎۑ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڠڵۑ ڧۆێڎ ضۑ كڈڶج ۾ صڷێڷضۆ
ۆڤج ڧڍإڎڼ ڵکۆ.
1263ێضڎۑ٪
ڶڞإبڤ
1848ڠ
۾ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڠڵۑ ڧۆێڎ ۆڢإج ڥیۑ جێ ڶڎڛڈ ضۑ
ڤڎب ۽ ڶقبج ۆإڎۑڷ ڜقبجڷ ڦإڷ ڶقڎۆڶۑ ێڷ ڵإ٭ ێڥ ۆڊۆ
ڜڈڶۆ بڼۑ، ڵۑڥڷ قڝڎج قڐب إ^ ڛإێێ جكج ډڼۑ ضۑ
ښضإڈێ ڷڛۑڷ ڦإڷصۆ٭ ێڷ ۆڢإڈإڎ كڵۑڢۑ ۆڊۑ طڶإڎ ۾
ۆڊۑۆڷ ڍڶۑۆإڎۑۆڷ ڤبۆڵۑڷڈۑ ضڶإڠج ڦۑ ڶڛڡۆڵ ۽ ڶڜڎۆڢ
ڎڦۑۆ، جإڷ ضۆ
1280
ێضڎۑ ڶڞإبڤ
1863ڠ
۾ ۆڢإج ڥیۑ(51).
iii.
كڵۑڢۆ ښۑڈ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ:
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڢۑڝ ضۆ ڈڎۑإێ إجڎ
ښڷډ ۾ صڷضإب ضۑ ڞۆڵ ۆ ڠڎڝ ڦۑ صڼ ښۑڎإب ڥۑۆ ۽ إجإڷ
ضۑ ڥۑجڎڷ ڶڠجڤڈڷ ڥێۑ إغۑ بۑڠج ڥیۑ. ضڷ ڶإڷ كڵۑڢۆ
ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ صڼ ێۆ.
كڵۑڢۆ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ إڜڵ ڛڎڤصۆڎ ضۑ ”ڛإێڷ
ضۑ ۆښجۑ٪“ ضۆ ڎێۆإښۑ ێۆ. ښڷڈښ ۆڊإ، ڛإێڈڎۏ ڵک
ڵإێۆڎ ضۑ ڷڐڈۑڥ إعإ بێ ڎێڷ حإ (52).
ێڷ بڐڎڧ ڢإڝڵ ڶقڶڈ ضۑ ڶڈڎښۑ ڶإڷ ڈۑڷۑ جڠڵۑڶ قإڜڵ
ڥیۑ(53).
إڷ ڦإڷصۆ٭ قض ضۑ إڎإڈۑ ښإڷ ڠڎبښجإڷ ۆۑۆ. ڎۆقإڷۑج
ضۑ إڷێۑ٪ ښڢڎ ضۆ ډڼۑ جڠإڵۑٰ ڦۑښ إێۆ ڣڵ ڊڷۆ ضۆ صإڼ
إغۑ ښإیۑڷڈۑ ڥڵێۆڏۑ ۾ قڝڎج ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ڦإڷ ڎۆقإڷۑ
ڢۑڝ قإڜڵ ڥۑإیۑڷ ۽ كڵإڢج ضۑ ڶڷڐڵ ڶإڼۑإیۑڷ(54).
إڷ ڦإڷ صۆ٭ ێۑ ضۑڵإڷۑ بڐڎڧ”ښۆیۑ ڛڎۑڢ“ ۾ إغۑ آبإڈ
حۑۆ.(55).
۽ ۆڞڷ ۆڎڼ بڈڎإڷ ښڈإیۑڷ إجۑ ڎێۑۆ.
كڵۑڢۑ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ٪ صڷضإب ڦۑ ڛإۑڈ إڷێۑ
ڥڎۑ ڷڟڎ إڷڈإڐ ڥڎۑ فڊۑۆ جێ ضۑیڷ ێۆ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ
ۆۑضێۆ ڎێۑ ڎۆقإڷۑج ضۆڷ بإڤۑ ڶڷڐڵۆڷ ڶإڼۑ ښڧێۑ. إێۆ
یۑ ښبب آێۑ ضۆ إڥشڎ ڥڎۑ صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڈڎڧإێێ جۑ
قإڝڎۑۆڷ ثڎۑڷڈۆ ڎێۑۆ. ێڥ ڎۆإۑج ڶۆضب صإڼ ضڊێڷ ښۆیۑ
ڦإڷ ڶڎڛڈ ضۑ ڈڎڧإێێ ڞڎڢ ښڢڎ ڥڷڈۆ ێۆ جێ ڤڜڎ ڷڶإڐ
ڷێ صڏێڷڈۆ ێۆ، صڎ ضڊێڷ ۆإصښ ”ښۆیۑ“ ڶۆخڷڈۆ ێۆ جێ
ڤڜڎ ڷڶإڐ صڏێڷڈۆ ێۆ. فۆ جێ ښڷڈڷ كۑإڵ ڶڞإبڤ ڶڎڛڈ
ڊإڷێڷ ۆعڼ ۆڤج ێۆ قڤ ضۑ جڵإڛ ۾ ێۆڷڈۆ ۽ إێڏۑ
قإڵج ۾ ”ڤڜڎ“ ڷڶإڐ ضۆ قڥڶ ڵإکۆ ڷێ حۆ حیۑ(56).
قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ ښڷڈښ كڵۆڜ ۽ ڎۆقإڷۑج
ڊإڷێڷ ڎڡبج، ڠبإڈج ۽ ڎۑإڝج ڦإڷ ڶجإشڎ حۑ ڦۑښ كڵإڢج
ضۆ كڎڤۆ ڠڞإ ڥۑۆ ۽ ښڷڈښ إڷێۑ٪ إێڏۑ ڎۆقإڷۑ ڶڷڐڵ
ڵإ٭ صإڼ ڢڎڶإیۑڷڈإ ێیإ جێ:
”بڠڝ كڵۑڢڷ ڦۑ، إڷێڷ ضۑ كۆإێڛ ڦۑ كۑإڵ ۾ ڎڦڷڈۑ
كڵإڢج ڠڞإ ڥیۑ ښۆڷ، بڠڝ ڦۑ إښإڷ صڷێڷضۑ ڶڎڝۑ ښإڷ
كڵإڢج ڊڷۑښۆڷ، ڵۑڥڷ صڷضإبۑ ڐإڈۑ كڵۑڢۑ ښۑڈ ڶقڶڈ
قښڷ ڛإێێ ڦۑ كڈإ ضۑ قڥڶ ښإڷ كڵإڢج ڠڞإ ڥۑی ښۆڷ“(57).
كڵۑڢۑ ښۑڈ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ٪ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ
ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۑ ڶڛێۆڎ كڵۑڢۑ ێیڼ ضۑ قۑشۑج ڶإڼۑ. ێۆ
ڦۑښ إڥڶڵ ڞإڵب ۽ ڢۑڝ ضۆ ڜإقب ڊښڼ ڧێڎۑ صۑۆ(58).
ێڷ بڐڎڧ صڷێڷضۑ إڷێۑ قۑشۑج ضۆ ثڎصۆڎ ڷڶۆڷۑ قڤ صڼ
إڈإ ڥۑۆ. ضڊێڷ ښۑڈ إقڶڈ ڛێۑڈ بڎۑڵۆۑ ښڦڷ ښإڷ ضڷڧ
ضۆخڼ ڵإ٭ ڶإڵۑ، إكڵإڤۑ ۽ إڢڎإڈۑ ڶڈڈ ۆسڼ ڵإ٭
ڈڎڧإێێ ڛڎۑڢ جۑ آۑۆ جێ جۑڎێڷ ڊۑڷێڷ ڤۑإڶ ڥڎڼ
ڦإڷصۆ٭ ڥضێێ ۆڤج كڵۑڢۑ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ٪ ۆخ
ڶڵإڤإج ڥڎڼ ڵإ٭”ښۆیۑ ڛڎۑڢ“ صڼ ۆۑۆ“(59).
ښۑڈ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڢۑڝ ڦۑ ڠإڶ ڥڎڼ
ڦإڷښۆإ٭ ڛڎۑڠج ضۑ ڷڢإڍ ۽ بڈڠجڷ ضۑ صإڏ صخڼ ڵإ٭
ڶشإڵۑ ڥۆڛڛ ۆڎجۑ. إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ ضڊێڷ صخڼ
ڶڷإڎۏ ضۆ ڶڷڈڎ ێڷڈۆ كۆإێێ ڶښڵڶإڷ ڵإ٭ بڈڠج ۽ ڛڎڥ
ضۆ ڶڎڥڐ بڼضۑ ۆۑۆ جێ كڵۑڢۑ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ٪
بێإۆڵ صۆڎ ضۑ ڷۆإب (بێإۆڵ كإڷ) ښإڷ ضێۑڏۆ ضۆخڼ ڵإ٭
جۑإڎ حۑ ۆۑۆ. صڎ ڷۆإب ضێۑڏۑ ڥڎڼ بڈڎإڷ ڜڵق ڥڎڼ
کۑ
ڢۆڤۑج ڊڷۑ، ضڷێڷ ضۑ ڷجۑضۑ ۾ كڵۑڢۑ ڜإقب ڶڷڈڎ
خۆڏإیۑ ڶښضڈ جڠڶۑڎ ڥڎإیۑ(60).
إڷ ڦإڷښۆإ٭ كڵۑڢۑ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ٪”ۆإێ ڢڤۑڎإ“، صڼ
ڦۆخإۑۆ ضڷێڷ ڥڎۑ جڎ ضۑ ڥۑجڎۑ ڡۑڎ آبإڈ ڐڶۑڷ آبإڈ
حۑ(61).
ښۑڈ
قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ٪
1254ێضڎۑ
ڶڞإبڤ
1830ڠ
۾ ڎقڵج ڥیۑ(62).
ضۑیڷ جێ صإڼ ښطۑ ڠڶڎ ڶضڎڈ ڎێۑإ إڷ ڥڎۑ ښڷڈښ ڧإڈۑ٪
إڷ ضۑ كڵۑڢڷ ضۑ قۆإڵۑ حۑ. ڦإڷیښ صۆ٭ صێڎۑۆڷ كڵۑڢۆ
ڶۑإڷ ڶقڶڈ قښۑڷ ڠڎڢ”ثۆڎڵ ښإیۑڷ“ ښۆیۑ ڛڎۑڢ“ ضۆ
ڧإڈۑ ڷڛۑڷ حۑۆ. ێۑ بڐڎڧ ڍإج ضۆ ڥڷثڎ ێۆ، ښڷڈښ ۆڢإج
1840ڠ
۾ حۑ. صڷێڷضۑ ڶڎڛڈ ضۑ ڷڤڛ ڤڈڶ جۑ ێڵڷڈۑ ێڷ صڼ ڛإڈۑ
ڥإ ڷێ ڥیۑ، جڷێڷ ڥڎۑ ڦإڷیښ صۆ٭ ڶۑإڷ إبۆبڥڎ
ڠڎڢ”ښإڷۆڵ ښإیۑڷ“ ڶښڷڈ جۑ ۆۑسۆ ضۑڥۆ ڍإج ضۆ ثخۆ
ێۆ. ښڷڈښ ۆڢإج
1885
ڠۑښۆۑ٪ ۾ حۑ(63).
قڝڎج ښۑڈ ڶقڶڈ قښڷ ڛإێێ ضۑڵإڷۑ٪ ضۑ كڵۑڢڷ ڶإڷ
ثڎغۆڷڋۑ٪ ضۆ بڐڎڧ قإڢڟ ڶقڶڈ ڜڈۑڤ صڼ ڍڥڎ ڵإیڤ آێۑ.
ښڷڈښ یۑ ڥۆڛڛ ښإڷ ”ښۆیۑ ڈڎڧإێێ“ آبإڈ ڎێڷڈۑ إغۑ
حۑ. ښإڷۆڵ ښإیۑڷ٪ ضۑ ڶښڷڈ ڷڛۑڷۑ٪ ۾ ێڷ بڐڎڧ إێڶ
ڥڎڈإڎ إڈإ ڥۑۆ ۽ ڧإڈۑ ڷڛۑڷ ضۑ ڛإڈۑ ڥڎإیۑ ۽ إێڏۑ٪
ڎۑج ښإڷۆڵ ښإیۑڷ ضۆ إۆڵإڈ صۑڏێۑ بصۑڏێۑ ”ڈڎڧإێێ
ښۆیۑ ڛڎۑڢ“ ضۆ ڶښڷڈ ڷڛۑڷ حۑڷڈۆ إغۑ حۆ.
ج. ڎۆقإڷۑ جڠڵۑڶ
حضرت پير سائين روضي ڌڻي پنهنجي شخصيت ۽ ڪردار،
قول ۽ فعل سان شريعت ۽ طريقت جو اهم پيغام پهچايو،
جيڪو اڄ تائين مثالي حيثيت رکي ٿو. هن کان اڳ اسان
انهن مکيه طريقن تي روشني وجهي چڪا آهيون، جن جي
ذريعي حضرت پير سائينءَ پنهنجي پيغام کي عام ڪيو.
هن ئي بيان هيٺ اسان انهيءَ ڏسڻ جي ڪوشش ڪنداسين
ته حضرت روضي ڌڻيءَ ڪهڙي قسم جو پيغام عوام کي
ڏنو.
چيو ويندو آهي ته ”وڻ پنهنجي ميوي سان سڃاتو ويندو
آهي، علم خواه علم جو ڌڻي پنهنجي قلمي ڪوشش جي
روشنيءَ ۾ پرکيو ويندو آهي. حضرت پير سائين روضي
ڌڻيءَ جي ملفوظات علم ۽ عرفان، شريعت ۽ طريقت جو
درياه آهي.(64) اسان جي اڳيان سندن ملفوظات شريف
ئي مؤثر ذريعو آهي، جنهن جي اوراق گرداني ڪرڻ سان
اندازو لڳائي سگهون ٿا ته پاڻ ڪهڙي قسم جو پيغام
ڏنائون. هن ڪتاب جو تفصيلي تنقيدي جائزو ته حضرت
”روضي ڌڻيءَ جي علمي ۽ ادبي خدمتن“ واري باب ۾ ڏنو
ويندو، پر هتي اسان انهيءَ ڏسڻ جي ڪوشش ڪيون ٿا ته
حضرت پير سائين روضي ڌڻيءَ ڪهڙي قسم جو پيغام عوام
۽ انسان ذات کي ڏنو آهي.
حضرت پير روضي ڌڻيءَ جي تعليم لاءِ مختصر طور ائين
چئي سگهجي ٿو ته سندس تعليم، انسان جي شخصيت ۽
ڪردار، شريعت ۽ طريقت جي روشني ۾ تعمير ۽ تڪميل
جوڳو، عام فهم، آسان ۽ قبول ڪرڻ جهڙو طريقو هو.
حضرت پير روضي ڌڻي شريعت جو پابند، طريقت جو صاحب
۽ تصوف جي دنيا جو روشن سج هو. هن روحاني رهبر جي
حيثيت سان هڪ انسان کي بندي هئڻ جو احساس ڏنو، ۽
کيس خدا جي خليفي ٿيڻ ۽ انهيءَ حيثيت ماڻڻ طرف
راغب ڪيو. ڇهن جلدن ۾ شايع ٿيل هن ملفوظات جي
ترتيب ۽ تدوين مرتبن پنهنجي حساب ۽ خيال سان ڪئي
آهي. پر جيڪڏهن اسان سڄي متن ۽ مواد کي غور ۽ فڪر
سان ڏسون ٿا ته ائين معلوم ٿئي ٿو ته ڄڻ حضرت پير
روضي ڌڻيءَ جو پيغام اسلام جهڙي بي بدل، آسان ۽
مناسب ضابطه حيات جي تشريح آهي. جن موضوعن ۽
عنوانن کي حضرت پير روضي ڌڻيءَ پنهنجي خيالن جي
اظهار سان نوازيو آهي، اهي عبادات کان وٺي معاملات
جي هر پهلوءَ سان لاڳاپيل آهن. عبادات ۽ اسلام جي
بنيادي اصولن کان وٺي ارڪانن تائين حضرت پير روضي
ڌڻيءَ هرهڪ شيءِ جي وضاحت ڪئي آهي. اهڙي نموني
معاملات ۾ وري سماجي، اقتصادي، سياسي، تعليمي ۽
زندگيءَ جي ٻين پهلوئن سان واسطو رکندڙ معاملن کي
پنهنجو موضوع بڻايو اٿن، انهن منجهان ڪي موضوع هيٺ
ڏيئي حضرت پير روضي ڌڻيءَ جي پيغام جي جهلڪ پيش
ڪجي ٿي.
جۆقۑڈ
حضرت پير روضي ڌڻيءَ جي پيغام جو مقصد ٻانهي ۽
سندس رب جي وچ ۾ اهو رشتو قائم ڪرائڻ آهي، جنهن جو
بنياد اسلامي توحيد جي اصول تي ٻَڌل هجي. ڇو ته
اسلامي تصوف انسانيت جي معراج جي اهائي حد مقرر
ڪئي آهي ته بندو پاڻ سڃاڻي، وحدانيت جي واديءَ جو
سير ڪري سچو موحد ٿئي. حضرت پير روضي ڌڻيءَ جي
ملفوظات جو آغاز هن ئي موضوع سان ٿئي ٿو. انهيءَ
موضوع سان لاڳاپيل ڪيترائي نقل سندس ملفوظات شريف
۾ ڏنا ويا آهن، جهڙوڪ ”لاالـﮣ الاالله جي ڀلائي“
(باب 1، فصل 1) ”جمال صفت ۽ جلال“ (باب 3، فصل 1)،
”الله تي توڪل ڪرڻ“ (باب 6، فصل 3)، ماسويٰ الله
کان تجديد ۽ آزادگي“ (باب 6، فصل 5)، ”ٻانهي تي
الله جي شفقت“ (باب 7، فصل 4)، ”توحيد ۽ ڪفر
حقيقي“ (باب 8، فصل 4)، ”الله تعاليٰ جو لقاءُ“
(باب 11، فصل 1)، ”قضا الاهيءَ تي راضي رهڻ“ (باب
22، فصل 2).
حضرت پير روضي ڌڻيءَ ڪهڙي انداز سان توحيد پرستيءَ
جا درس ڏنا آهن، انهيءَ جي اندازي لڳائڻ لاءِ سندن
ملفوظات مان هڪ نقل هيٺ ڏجي ٿو: ”حضرت جن کان
ارشاد آهي ته سلطان العارفين شيخ بايزيد بسطاميءَ
کان ڪنهن توحيد سکڻ جو سوال ڪيو، شيخ صاحب کيس چيو
ته وڃ ڪجهه ڳڙ کڻي اچ. ان شخص ان وقت ڳڙ وٺي پيش
ڪيو. شيخ صاحب کيس حڪم ڪيو ته ڳڙ مان حلال ۽ حرام
صورتون ٺاهه، ان شخص ائين ڪيو. شيخ صاحب چيو ته
حلال صورتون هڪ طرف رک ۽ حرام ٻئي طرف. جڏهن ان
شخص ائين به ڪيو ته شيخ صاحب کيس حڪم ڏنو ته تون
پنهنجو مُنهن ٻئي طرف ڪر جڏهن ان شخص پنهنجو مُنهن
ڦيرايو، ان وقت شيخ صاحب انهن سڀني صورتن کي پاڻ ۾
ملائي غلولو ٺاهي، ان شخص جي هٿ ۾ ڏنو ۽
فرمايائين، ته: ”هن مان حلال صورتون جدا ڪر ۽ حرام
جدا.“ اهو ماڻهو ماٺ ٿي ويو. سلطان العارفين
فرمايو ته ”هٰذا التوحيد“ يعني توحيد هيءَ آهي.
(65)
إښڵإڶ ضۑ جڛڎۑق
حضرت پير روضي ڌڻي ٻارهين صديءَ جو روحاني رهبر
هو، يعني کانئس اڳ اسلام يارهن صديون پنهنجو
تاريخي سفر طئي ڪري چڪو هو. جنهن ۾ اسلام دشمن
قوتن تحريڪون هلائي اسلامي روايتن ۾ پنهنجا من
پسند اثرات مرتب ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. ان ڪري هر
دور جي مجتهد حقيقي اسلام جي تصوير چٽڻ جي ڪوشش
ڪئي آهي. حضرت پير روضي ڌڻيءَ پنهنجي پيغام ۾
انهيءَ تشريح کي پڻ موضوع بڻايو، جنهن جا مثال
اسان کي سندس مفلوظات مان ملن ٿا. (66)
ڛڎۑڠج
حضرت پير روضي ڌڻيءَ پنهنجي قول ۽ فعل، شخصيت ۽
ڪردار سان شريعت جي مثالي تشريح ۽ تصديق ڪئي ۽
انهيءَ تي نه فقط پاڻ پابند رهيا، پر پنهنجي مريدن
۽ طالبن کي به شريعت جو مثالي پوئلڳ بڻائي
ڏيکاريائون. اسلام جا مڙيئي رڪن سندن جماعت جو
تشخص بڻجي چڪا هئا. سندن ملفوظات شريف ۾ ”شريعت“
(باب 1، فصل 4) ۽ دين جي مڙني ارڪانن بابت تفصيلي
مواد ملي ٿو. جيئن نماز بابت ملفوظات شريف جو باب
پهريون فصل پنجون ۽ روزن بابت باب ساڳي جو فصل
ڇهون ڪيترن نقلن سان ڀريو پيو آهي. پاڻ شريعت جا
ڪيترا پابند هئا. روزي، نماز جي قائم ڪرڻ ۾ ڪيڏي
دلچسپي وٺندا هئا ان جو مثال هن ئي مقالي ۾ سندن
تعليم ۽ تربيت واري باب ۾ سندن استاد مخدوم محمد
آريجويءَ جي حوالي ڪيو ويو آهي.
قڤۑڤج ڶقڶڈۑ
دين اسلام ۾ توحيد ۽ نبوت تي ايمان آڻڻ هڪ سڪي جي
ٻن پاسن برابر آهي. ان وقت تائين ڪنهن به مسلمان
جو ايمان مڪمل نٿو ٿئي، جنهن وقت تائين هو اڙين جي
آڌار، نبين جي سردار حضرت محمد مصطفيٰ
'
جي رسالت تي ايمان نٿو آڻي. تصوف ۽ شريعت جو بنياد
ئي رسول ڪريم
'
جي محبت تي ٻڌل ٿئي ٿو. اهوئي سبب آهي جو الله
تعاليٰ فرمايو آهي ته:
قُل اِن ڪُنتُم تحبون الله فاتبعوني يحببڪم الله
(67)
حضرت پير روضي ڌڻي عاشق رسول هو، اهوئي سبب آهي جو
هن موضوع تي سندس ملفوظات شريف ۾ ڪيترائي نقل شامل
آهن، جهڙوڪ: ”حقيقت محمدي“ (باب
9،
فصل
1)،
”معراج شريف“ (باب
9،
فصل
3)،
”نبي ڪريم جا معجزا“ (باب
10،
فصل
1)،
”شفاعت“ (باب
16،
فصل
1)،
مثال طور حضرت پير روضي ڌڻيحقيقت محمديءَ جو بيان
هن ريت ڪري ٿو:
”حقيقت محمدي عليٰ صاحبها الصلواې
والسلام جي فضيلت ۽ ٻين نبين سڳورن جي ظهور جي
حقيقت هڪ مثال جي روشني ۾ بيان ڪئي ته چنڊ
پهريائين تاريخ کان تيرهين تائين ڪمال ڏانهن وڌندو
رهي ٿو. تان جو چوڏهين تي ڪامل ٿئي ٿو. ان کان
پوءِ وري آهستي آهستي گهٽجي غائب ٿيو وڃي. اهڙي
طرح حقيقت محمدي عليه السلام نبين سڳورن جي مختلف
لباسن ۾ مختلف جلوا ظاهر ڪندي آخر هن مبارڪ صورت ۾
تمام ۽ ڪامل ٿي ظاهر ٿي ۽ ڪلي ۽ جزي ڪمالن تي جامع
ٿي.
ڷبۑڷ جۑ إۑڶإڷ
ايمان مفصل ۽ ٻين ڳالهين کان سواءِ اڳوڻن نبين جي
مڃتا به بنيادي شرط جي حيثيت رکي ٿو. حضرت پير
روضي ڌڻيءَ انهيءَ سلسلي ۾ پڻ پنهنجي خيالن جو
اظهار ڪيو آهي، ۽ انهيءَ شرط کي آڏو رکي پنهنجي
”ملفوظات شريف“ جي باب 15 ۽ فصل 3 ۽ 2 ۾ نبين
سڳورن بابت تعليم ڏني آهي.
إڷښإڷ بإبج جڜۆڎ
حضرت پير روضي ڌڻيءَ پنهنجي پيغام ذريعي انهيءَ
ٻڌائڻ جي
ڪوشش ڪئي آهي ته انسان ڄمندي ڄام نه ٿو ٿئي. هو
نيڪي ۽ بدي، شر ۽ خير جو مجموعو ٿئي ٿو. پر انهن
مان هڪڙا انسان پاڻ سڃاڻي الله جي نيڪ ٻانهن ۾
شامل ٿين ٿا، ۽ ٻيا انسان عام زندگي گذاري وڃي
قبرستان وسائن ٿا. ڀلن انسانن جو تصور ڏيندي حضرت
پير روضي ڌڻيءَ ڪيترو ئي پيغام ڏنو آهي جيڪو سندن
ملفوظات شريف جي مختلف بابن تي مشتمل آهي. جهڙوڪ:
”اصحابن سڳورن جي ڀلائي“ (باب 15، فصل 4)، ”اصحابن
سڳورن جا نقل“ (باب 15، فصل 5)، ”اوليائن جي
سڃاڻپ“ (باب 5، فصل 2)، ”اوليائن سڳورن جا نقل“
(باب 16، فصل 5)، ”اولياءَ ڪرام جي مناقبات“ (باب
16، فصل 5)، ”ڪرامت“ (باب 10، فصل 3)، ”لدني علم“
(باب 11، فصل 3).
انهيءَ پيغام جي جهلڪ ڏيڻ لاءِ ملفوظات شريف مان
هڪ نقل هيٺ ڏجي ٿو:
” حضرت جن فرمايو ته سڄي زمين جا ولي صحابن جي
جُتيءَ برابر به نه آهن. ڇو ته اهي حضور
'
جي صحبت کان مشرف ٿيا ۽ اُمت جي ٻين ولين جو جسم
جي اکين سان حضور
'
کي ڏسڻ محال آهي. اي عزيز! حضرت جن جو فرماڷ
ته سڄي زمين جا ولي صحابن جي جُتيءَ برابر به نه
آهن، اهو هن ڪري جو صحابن حضور
'
جن سان بي انتها عشق ۽ محبت سان زيارت پڻ ڪئي.“
(68)
ڶڠإڶڵإج
حضرت پير روضي ڌڻي مثالي استاد جي حيثيت سان
انهيءَ ڳالهه کي محسوس ڪيو ته انسان جي شخصيت ۽
ڪردار قول ۽ فعل جي تعمير جو ڪم درجي به درجي ٿي
سگهي ٿو. ان ڪري پاڻ معاملات جي موضوع تي ڪيتري ئي
تعليم ڏني اٿن. جنهن تي عمل ڪرڻ سان انسان پنهنجي
معاشري جو ڪارگر فرد ٿي سگهي ٿو. سندن اهڙي تعليم
کي اسان اخلاقي تعليم پڻ چئي سگهون ٿا، انهيءَ
موضوع تي سندن ملفوظات شريف ۾ ڪيترو ئي مواد موجود
آهي. جهڙوڪ:
”علم جي طلب“ (باب
1،
فصل
3)،
”سچ بابت“ (باب
2،
فصل
4)،
”رياءُ“ (باب
2،
فصل
5)،
”نالائق جي صحبت کان بچڻ“ (باب
3،
فصل
5)،
”ادب“ (باب
4،
فصل
3)،
”ويساء جي سچائي“ (باب
5،
فصل
1)،
”الله جي خلق جي خدمت“ (باب
13،
فصل
1)،
”مسڪينن تي رحم“ (باب
13،
فصل
2)،
”سخاوت ۽ مروت“ (باب
13،
فصل
4)،
”سٺن اخلاقن بابت“ (باب
13،
فصل
5)،
”ڪسر نفسي“ (باب
13،
فصل
6)،
”قصورن جي معافي“ (باب
16،
فصل
2)،
”خوشطبعي“ (باب
16،
فصل
3).
جڜۆڢ
جيتوڻيڪ هن کان اڳ حضرت پير روضي ڌڻيءَ جي تعليم
جي جيڪا جهلڪ پيش ڪئي وئي آهي، اها پڻ تصوف جي
بنيادي تعليم آهي، پر ان هوندي به پاڻ اهڙي قسم جي
تعليم به ڏني اٿن جيڪا سندن قادري طريقي جي مطابق
هئي ۽ ان کي نج تصوف جي تعليم چئي سگهجي ٿو.
”معاملات“ جي تعليم ۽ اسلام جي روشنيءَ ۾ عام
انسانن جي بنيادي، اخلاقي تربيت ڪئي ويئي آهي، پر
هن تعليم ذريعي انسان کي رندي راهه تي آڻي بيهاريو
ويو آهي ۽ تصوف جي تند تنواري سندس شخصيت ۽ ڪردار
جي تعمير جو خاص بندوبست ڪيو ويو آهي. انهيءَ ڏس ۾
سڀ کان پهرين انهيءَ ٻُڌائڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي آهي
ته مرشد، رهبر ۽ استاد جي ڪهڙي اهميت ٿئي ٿي؟ مرشد
۽ مريد جو پاڻ ۾ ڪهڙو لاڳاپو ٿئي ٿو؟ مريد کي
پنهنجي مرشد جي خدمت، محبت ۽ صحبت مان ڪهڙو فائدو
وٺڻ گهرجي.
ملفوظات جا مختلف باب ئي هن تعليم جو پڙاڏو آهن،
حضرت پير روضي ڌڻيءَ انهيءَ موضوع تي تفصيل سان
روشني وڌي آهي. جهڙوڪ:
”مرشد جي صحبت ۽ الله جي طلب“ (باب 5، فصل 3)،
”مرشد جي مريد سان دوستي“ (باب 5، فصل 4)، ”پير جو
مريد کان امتحان“ (باب 5، فصل 5)، ”مرشد جي مريد
مٿان مهرباني“ (باب 7، فصل 3)، ”مرشد جي وصيت“
(باب 16، فصل 4). سندن اهڙي تعليم جي جهلڪ ڏيڻ
لاءِ ملفوظات شريف مان هڪ مثال هيٺ ڏجي ٿو:
”پاڻ (روضي ڌڻيءَ) فرمايو ته، جيڪڏهن ڪو مريد چوي
ته آئون پنهنجي مرشد جي سڀني وردن خواه قولن،
فعلن، اُٿڻ ويهڻ ۽ ٻين سڀني عام و خاص ڪمن ۾
متابعت ڪيان اهو سڀ کانئس يڪدم نه ٿي سگهندو.
تنهنڪري کپيس ته پنهنجي مرشد جي هڪڙي فعل تي پوري
استقامت سان عمل ڪري، ان جي برڪت سان کيس پورو فيض
حاصل ٿي ويندو ۽ ٻين ڪمن ۾ به قناعت حاصل ٿي
پوندس.“ (69)
مرشد جي تلاش کان پوءِ، حضرت پير روضي ڌڻي مريد کي
طالب ٿيڻ
جون بنيادي ڳالهيون ٻڌائي ٿو. سندس اهڙي قسم جي
تعليم پڻ ملفوظات جي هڪ ڇيڙي کان وٺي ٻئي ڇيڙي
تائين پکيڙي پئي آهي. جهڙوڪ:
”بي ادبي تي تنبيهه“ (باب
3،
فصل
4)،
”توبهه استغفار“ (باب
4،
فصل
1)،
”ذڪر ۽ شغل“ (باب
4،
فصل
4)،
الله جي رغبت ڏيارڻ“ (باب
4،
فصل
7)،
غفلت کان تنبيهه“ (باب
4،
فصل
8)،
”نفس جي مخالفت“ (باب
4،
فصل
9)،
”سچو ارادو“ (باب
5،
فصل
1)،
”دنيا ۽ دنيا جي طالبن جي مذمت“ (باب
6،
فصل
1)،
”دنيا کي ترڪ“ (باب
6،
فصل
2)،
”تدبير جو ترڪ“ (باب
6،
فصل
4)،
غير حق کان جدا رهڻ“ (باب
6،
فصل
5)،
”هميشـﮣ حاضر دل رهڻ“ (باب
8،
فصل
6)،
”طالب جي بلند همٿي“ (باب
7،
فصل
1)،
”سچي طالب جي ڪشش“ (باب
7،
فصل
2)،
”شفقت“ (باب
7،
فصل
4)،
”نفس جي سڃاڻپ سان الله جي سڃاڻپ“ (باب
11،
فصل
2)،
وردن ۽ وظيفن بابت“ (باب
13،
فصل
7).
انهيءَ سلسلي جي پاڻ جيڪا تعليم ڏني اٿن ان جي
اندازي لڳائڻ لاءِ هڪ مثال هيٺ ڏجي ٿو:
”خليفو لقمان رحمة الله عليھ نقل ٿو ڪري ته هيڪر
درگاهه مبارڪ تي مسجد شريف ۾ واعظ نصيحت ويٺي
فرمايائون ته: ”اي يارو فقيرن کي ادب درڪار آهي،
کپي ته پنهنجي طريقي کان سواءِ جيڪي ٻيا طريقا آهن
تن جو بي ادب نه ٿجي. ڇو ته يهودي ۽ نصارا پنهنجي
نبين جي دين تي هئا، پر حضرت پيغمبر ڪريم
'
جي دين کان انڪار ڪرڻ ڪري الله سبحانھ وتعاليٰ کين
خراب ڪري ڇڏيو. اهڙي طرح جيڪو شخص فقيرن جي ٻين
طريقن جي عيب جوئي ڪندو ته اهو به يهودي ۽ نصارن
جهڙو چئبو. پر سڀني کي پنهنجي مرشد جهڙو نه سمجهه.
مرشد کي مرشد ڪري ڏسجي ۽ ٻين ڏي به ارادتمند هئڻ
گهرجي ۽ انڪار نه ڪجي، پر جي ڪو نالائق انڪار ڪندو
ته اهو يهودي يا نصارو ٿيندو. (70)
حضرت پير روضي ڌڻي حق جي طالب جي بنيادي تربيت ڪرڻ
کان پوءِ پنهنجي تعليم ذريعي سندس روحاني مسئلن ۾
پڻ ڀرپور رهبري ڪئي آهي. انهيءَ رندي راهه وٺڻ کان
پوءِ طالب کي ڪيترائي مسئلا ڏسڻا پون ٿا. انهيءَ
موڙ تي هڪ رهبر ۽ ڪامل ئي سندس رهبري ڪري سگهي ٿو.
ملفوظات شريف ۾ اهڙا ڪيترا نقل ڏنا ويا آهن. جن
مان هڪ طرف حضرت پير روضي ڌڻيءَ جي ڪامل رهبر هجڻ
جي ثابتي ملي ٿي ۽ ٻئي طرف روحاني رندن جي رهبري
ٿئي ٿي. انهيءَ سلسلي ۾ حضرت پير روضي ڌڻيءَ جن
مسئلن کي پنهنجي تعليم جو موضوع بڻايو آهي، اهي
آهن:
”خوف ۽ اُميد“ (باب
3،
فصل
6)،
”الله تي توڪل“ (باب
6،
فصل
3)،
”جذب ۽ عشق“ (باب
8،
فصل
1)،
”محبت ۽ بيقراري“ (باب
8،
فصل
2)،
”شڪر ۽ بيخودي“ (باب
8،
فصل
3)،
”عروج ۽ نزول“ (باب
9،
فصل
3)،
”فقر ۽ قناعت“ (باب
12،
فصل
1)،
”اسرار“ (باب
11،
فصل
4)،
”ڪامل ۽ ناقص“ (باب
14،
فصل
2)،
”سعادت ازلي ۽ شقاوت ازلي“ (باب
14،
فصل
4)،
”قبض ۽ بسط“ (باب
4،
فصل
5)،
”خواب ۽ واقعات“ (باب 4، فصل
6).
آخر ۾ انهيءَ نتيجي تي پهچجي ٿو ته حضرت پير روضي
ڌڻي پنهنجي دور جو ڪامل ولي ۽ روحاني رهبر هو.
ش. ڶڵڢۆڟإج ڍڎۑڠۑ ڎۆقإڷۑ كڈڶج ۽ جڎبۑج
حضرت پير روضي ڌڻي پنهنجي شخصيت ۽ ڪردار، قول ۽
قلم سان روحانيت جي مثالي خدمت ڪئي. قلمي طور تي
اسان جي هن بزرگ جيڪي ڪتاب لکيا، انهن مان ”اسماء
الحسنيٰ“، ”جمع الجوامع“، ”مڪتوبات“ ۽ شاعري ذڪر
لائق آهن. ”اسماء الحسنيٰ“ جيڪو اصل ۾ فارسي زبان
۾ آهي، سو پڻ تصوف جي طالبن ۽ شريعت جي مشتاقن
لاءِ معرفت جي موتين جي حيثيت رکي ٿو. هن ڪتاب ۾
حضرت پير روضي ڌڻيءَ الله تعاليٰ جي نوانوي نالن
جي تشريح ۽ روحاني تاثير تي روشني وڌي آهي. ڪتاب
”جمع الجوامع“ فارسي زبان ۾ لغت آهي ۽
انسائيڪلوپيڊيا جي برابر آهي، سندن هي ڪتاب پڻ
فارسي زبان ۾ آهي. مڪتوبات ۾ پڻ پاڻ مثالي علمي
رهبري ڪئي اٿن. ان کان سواءِ سندن ”ملفوظات“ پڻ
انهيءَ سلسلي جي اهم ڪڙي آهي. جيتوڻيڪ اها
”ملفوظات سندن ذاتي تحرير ڪانه آهي پر ان جو مواد
سندن ارشادات ۽ فرمودات تي ٻڌل آهي، ان ڪري هن
ڪتاب کي پڻ فيض جون موجون هڻندڙ مهراڻ جي حيثيت
آهي. هيٺ سمورن ڪتابن مان مثال طور ”ملفوظات“ جي
تنقيدي جائزي پيش ڪرڻ جي حوالي سان حضرت پير روضي
ڌڻيءَ جي روحاني خدمتن جي جهلڪ پيش ڪجي ٿي: |
