|
فخۑ ڠڶڎإڼۑ بإبج جإڎۑكۑ ڶڠڵۆڶإج
قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ٪ ضۑ ښڷډ ۾ آڶڈ ۆإڎۑ صښ ڶڷڟڎ ۾
ڈڵۆڎإ٭ ڦإڷ ڠڵإۆۏ فخۑ ڠڶڎإڼۑ ضۆ ڍڥڎ بێ بإڎ بإڎ
إغۑ حۆ(51).
ڶڏیۑ ڥجإبڷ ۾ فخۑ ڠڶڎإڼۑ٪ ڦۑ ڈڵۆڎإ٭ ضۆ ثإ ښڊۑۆ
ۆۑۆ آێۑ. صۆ٭ بێ ڶكجڵڢ ڥجإبڷ ۾ ێڷ بإبج ڶكجڵڢ
ڶڠڵۆڶإج ڊڷۑ ۆۑیۑ آێۑ، ضۑڥإ ێۑس صۑڛ ڥضۑ حۑ.
”جقڢې إڵڥڎإڶ“ ضۆ ڶڜڷڢ فخۑ ڠڶڎإڼۑ بإبج ڶڠڵۆڶإج
ڊۑڷڈۑ ڵڦۑ حۆ جێ:” ڈڵۆڎإ٭ ڛێڎ ضۑ ۆۑڎإڷۑ٪ ڦإڷ صۆ٭
إڷێۑ٪ ڛێڎ بڎێڶڼ آبإڈ ۾ ڎێڼ ڵکۆ. ڦۑښ ”فخۑ“ ڷإڵۑ
ێڥ ثإ ێۆ، ضڷێڷ ضۆ ڵڤب”ڠڶڎإڼۑ“ ێۆ. كڈإ جڠإڵۑٰ إڷ
ڦۑ ڷڷڌصڼ ۾ إښڵإڶ ضۑ جۆڢۑڤ ڠڞإ ڥیۑ، ۽ ێڷ إڷێۑ٪
ڛێڎ ڶإڷ ڷڥڎۑ ۆعۑ ڤڎآڷ ڛڎۑڢ ۑإڈ ڥۑۆ، ۽ إښڵإڶ ضإ
ڠڤإیڈ ښڦۑإ. ڛێڎ ۾ ڶۆخۑ آۑۆ جێ ښڷڈښ ڶإیخڷ ڦۑښ
ڛإڈۑ ڥڎڼ ڵإ٭ ڐۆڎ ثڎۑۆ، ڶڧڎ ێڷ ڤبۆڵ ڷێ ڥۑۆ، إجۑ
ڦۑښ ڥڷێڷ ڶإڼێۆ٪ ڞڠڷۆ ێڼۑ غۑۆ جێ ێۑ جڎڥ ڛإۑڈ ڥڠبۑ
۾ ۆعۑ ڢڵإڼۑ ڷإڵۑ ۆإڎۑ ڠڎب ضۑ ډۑ٪ ښإڷ ڛإڈۑ ڥڷڈۆ“
قښڷ إجڢإڤ ڊښۆ ضۆ إڷێۑ٪ ڷڷڌصڼ ضۑ ۆڤج ۾ ڦۑښ قض ضۆ
صڥۆ إڎإڈۆ حۑۆ، إجۑ صێغۑ ێڥ ڠۆڎج ڦۑ ڈڥإڷ جۑ ڤڎآڷ
صإڥ ضۑ جڵإۆج ۾ ڶڛڡۆڵ ڊسإیۑڷ، ێۑ تډڼ ۆإښڞۑ بۑێۑ
ڎێۑۆ، ڠۆڎج صفۑښ جێ”فۆ بۑسۆ آێۑڷ“؟ ۆڎإڼۑإیۑڷ
”ڤڎآڷ ڛڎۑڢ تډڼ ڵإ٭:، ضۑڥڊێڷ ڥڎڶ ڥڎۑ ڶۆڷ ڦۑ ڤڎآڷ
ښۑڦإڎۑڷ جێ ڡڵإڶ ڎێڷڈښ“ ڠۆڎج غۑۆ جێ: ”ڶڷێڷضۑ
إښجإڈٔ ”ڢڵإڼۑ“ ڷۑڷڧڎ آێۑ“، ضۑڥڊێڷ جۆڷ ڥصڏإ
بڈڵإیۑ فۆڥڎۑ٪ ضۑ ڵبإښ ۾ حۑ إغۑڷ جێ آیۆڷ جۆڦۑ إجۑ
ۆسۑ ێڵإڷ. ”إێڏۑ ڞڎق ڦۑښ ۆسۑ ۆعۑ إڷێۑ٪ ڷۑڷڧڎ ۆخ
ڤڎآڷ صإڥ صڏێڼ ۾ ڵکإۑإیۑڷ، إێإ ڷۑڷڧڎ ڷضۆڶ ضۑ ڠڵڶ
۾ ڊإڌۑ ڶإێڎ ێیۑ. ێڥ ڊۑڷێڷ ڥإ ڠۆڎج صڷێڷضۑ ډۑ٪ ضۑ
ڞإڵڠ صفڼ ڵإ٭ ۆخښ آیۑ. ۆإڷڈۑ حۑڼ ڦإڷ صۆ٭ فخۑ
إڷێۑ٪ ڤإڎۑ ڷۑڷڧڎٔ ڦۑ غۑۆ جێ:”ضڊێڷ جۆڦۑ تۑڷ ضۆ
قإڵ ڶڠڵۆڶ حۑ ښڧێۑ حۆ جێ ڝڎۆڎ صڷێڷضۑ قإڵ ضۑ بێ
جۆڦۑ ۆإڤڢۑج ێۆڷڈۑ.“ ێۑ تډۑ ڤإڎۑ ڷۑڷڧڎٔ غۑۆ
جێ”غڪۆ ضۆ ۑإڈ ڊۑإڎ٭“ ۽ ێڥڈڶ صڷێڷضۆ ڞإڵڠ ڊښۑ
غۑإیۑڷ:”ڶڷێڷضۑ ڛإڈۑ ێڥڏۑ ښڷډ ضۑ ڎێإڥۆ٪ ښإڷ
حۑڷڈۑ.“ فخۑ صفۑۆ”ڥڊێڷ“، ۆڎإڼۑإیۑڷ ”ڠڷڤڎۑب“.
غۑإیۑڷ ”إێۆ ڶإڼێۆ ڥحۑ آێۑ“؟ ڤإڎۑ ڷۑڷڧڎٔ قښإب
ڥڎۑ غۑۆ جێ: ” إێۆ ڶإڼێۆ جۆڷ آێۑڷ“ ضڊێڷ فخۑ ضۑ
قإڵ جإڷ صڎڈۆ ڦطۑ ۆۑۆ جڊێڷ ڤإڎۑ ڷۑڷڧڎ غۑښ جێ: ”إط
ڦإڷصۆ٭ ێجإڷ ڷڥڎۑ ۆع ۽ تۑێڎ ڷێ إغض. ێۑ ڥصڏإ ڵإێۑ
فڊ ۽ ڶڷێڷضۑ ڛإڈۑ ضۑ ڧێڎ ڥڎ، فإڥإڼ جێ ڶإڷ جڷێڷضۑ
ڤښڶج ۾ ڵڦضۑ غڥۑ آێۑإڷ. صۆ٭ صڷێڷضۑ صۑ ڶإ ڦۑ
إقۆإڵ تډإیۑ حۆڎۑ یۑ ۆڤج ۾ فخۑ ضۑ ڷڥإق ۾ آیۑ، فخۆ
ڥضێێ ۆڤج ڦإڷصۆ٭ ۆڞڷ ۆڎۑۆ ۽ ڐإڵ ڦۑ بێ ضڷێڷ ضۆ
ڷإڵۆ ”ڢإڞڶێ“ ێۆ صإڼ ښإڷ ۆسۑ آۑۆ. ڈڵۆڎإ٭ ضۑ ڛێڎ ۾
صێغڼ جۑ إڷێۑ٪ ڟإڵڶ ضۆ ێۑ ڈښجۆڎ ڊښڼ ۾ آۑښ جێ ضۑڥإ
بێ فۆڥڎۑ ڷیۑڷ صڎڼضۑ حۑ آیۑ، جڷێڷ ڦۑ ڐبڎڈښجۑ
ڧێڎإیۑ صإڼ إښجڠڶإڵ ڥڎۑ ڶۆخإیۑ حۑ ڊڷإیۑڷ. فخۆ
ێڶۑڛێ ڦۑښ ڷڜۑقج ڥڎڼ ضۑ ڥۆڛڛ ڥڷڈۆ ێۆ، صڎ ێۆ
صڷێڷضۑ بڎڷ ڥڶڷ ڦإڷ بإڐ ڷێ آۑۆ، ڷۑس ێڥ ڊۑڷێڷ
ڢإڞڶێ ضۑ جڠڎۑڢ تډإیۑڷ، ۽ إێڏۑ ۆڤج ضڊێڷ فخۆ تإێڎ
ێۆ ۆضێێ ۆسۑ ێڷ ضۑ ڊښڼ ڵإ٭ ښڷڈښ ڧێڎ ۾ آۑۆ. فخۑ ڈڵ
ضۑ ڜڢإیۑ ضۑ ڶڈڈ ښإڷ ێۑ٪ ێإڵ صڎصس ڊښۑ ۆڎجۆ ۽ ێڥڈڶ
ڧێڎ صێغۑ ڐإڵ ڦۑ صإڼ ښإڷ ۆسۑ بڷإ ڈۑڎ ڛێڎ ڦإڷ تإێڎ
ڷڥجۆ ۽ صڏێۆ ڊۑإڎۑإیۑڷ جێ قإڥڶ ضۑ ڷقۆښج ڦإڷ إط
ڎإج ڛێڎ ښڎ ڷڧۆڷ حۑ ڐڶۑڷ ۾ ڡڎڤ حۑڷڈۆ. ضڷێڷ ڦۑ بێ
حۆڎۑ ڢڎڜج ۾ ێڷ ڶۆج ضۑ ڈإڶ ڶإڷ ڷڥڎڼۆ ێضۑ جێ ثڵۑ
ڷڥڎۑ ۆعۑ. ښڷڈښ کإڵێێ جۑ ڥڷ حۆڎڷ ڶإڼێڷ إڠجبإڎ
ڥۑۆ. صێڎیۑڷ ڎإج ێڥ صۆڏێۑ٪ ضڷێڷ غڎكۑ جۑ ښّخ حۑ
ڥجۑۆ ضإکڼ ضۑ بڎڥج ښإڷ، ۽ تۑ ڎإج ێڥ غإڥۑ٪ ضۑ
ڶقإبۑ، ڛێڎ جإڷ إێإ بڵإ خڎۑ ۆیۑ، ڷۑس خیۑڷ ڎإج،
ښطۆ ڛێڎ ڎێإڥڷ ښڶۑج ښڎ ڷڧۆڷ حۑ ڠڈڶ ضۑ إۆڏإێێ ۾
ڡڎڤ حۑ ۆۑۆ. ڢڤڞ ێڥ ڶڷإڎۆ ڠبڎج كإڞڎ ۑإڈڧإڎ ڎێۑۆ(52).
ڋإڥخڎ ڷبۑ بكڛ كإڷ بڵۆغ صڷێڷضۑ ڥجإب”ښۆڶڎڷ ضۆ
ڈۆڎ“ ۾ ڵڦۑ حۆ جێ: ”فخۆ ڠڶڎإڼۑ ضۑڥۆ ښۑۆێڼ ۾ ڶڈڢۆڷ
آێۑ ښۆ ڈڵۆڎإ٭ ضۆ ثإ ێۆ: ۑڠڷۑ ڈڵۆڎإ٭ ۽ فخۆ تیۑ
ڠڶڎإڷ ضإ صخ ێیإ ۽ إڷێۑ٪ ڵقإڟ ښإڷ ێۆ ڠڶڎإڷۑ
كإڷڈإڷ ضإ ێیإ ضۆ ڥڷێڷ ڠڎب ڤبۑڵۑ ضۑ ڛإك ێۆ(53)
ښۑڈ
قإضۑ قښۑڷ ڠڵۑ ڛإێێ ښۑۆێإڼۑ ”جڍڥڎێ ڶڛإیك ښۑۆښجإڷ“
۾ ڵڦۑۆ آێۑ جێ :فخۆ ڠڶڎإڼۑ ڠڶڎإڷ ڷإڵۑ ڥڷێڷ ڠڎب ضۆ
صخ ێۆ. ښڷڈښ جڠڵڤ جڶۑڶ ڤۆڶ ښإڷ طإڼإۑۆ ۆعۑ حۆ. ێۆ
ڥضێێ ۆڤج بڎێڶڼ آبإڈ ضۆ قإڥڶ بێ حۑ ڎێۑۆ ێۆ.
ڈڵۆڎإ٭ بێ إڷێۑ٪ ضۆ صخ ێۆ ضۑڥۆ صڷێڷضۑ صۑ ضۑ ڶڎڼ
ڦإڷ صۆ٭ إڷ ضۑ ڧإڈۑ٪ جۑ ۆۑسۆ(54).
ڋإڥخڎ ڠبڈإڵڶضۑڈ ښڷډۑ فخۑ ڠڶڎإڼۑ ضۑ بإڎۑ ۾ ڶڢۑڈ
ڶڠڵۆڶإج ڊۑڷڈۑ ڵڦۑ حۆ جێ:”ښۑۆێڼ ۾ فخۑ ڠڶڎإڼۑ ضۑ
ڶڤبڎۑ ڦإڷ
3-2
ۆڦۆڷ إۆڎۑ ێڥ ڶڥإڷ آێۑ، ضۆ ښڷڈښ یۑ ڷإڵۑ صسۑإڷ
ښڊضۑ حۆ. ڶڥإڷ ضۑ ڶضإۆڎ ۆخ ێڥ ڶێڎ آێۑ ضڷێڷ جۑ آۑج
إڵڥڎښۑ ۽ إڜقإبڷ ضۑ ڷإڵڷ ڦإڷښۆإ٭ ێۑسۑإڷ إڦڎ بێ
إڥڎۑڵ آێڷ:.
”قڝڎج ڤڞب ڎبإڷۑ ڡۆش ڜڶڈإڷۑ،
قڝڎج ڛۑك فخێ ڛإێێ ڠڶڎإڷۑ (55).
305
ێێ
ڶحۑ
ڊڷڵ ڶڠڵۆڶإج ضۑ بڷۑإڈ جۑ فخۑ ڠڶڎإڼۑ ضۑ ڛكڜۑج ضۆ
كإڥۆ ێڷ ڎۑج غخۑ ښڧێضۑ حۆ.
إڵڢ: فخۆ ڠڶڎإڼۑ ۽ ڈڵۆڎإ٭ صإڼ ۾ ثإیڎ ێیإ ۽ تڷێۑ
ضۆ جڠڵڤ ڥڷێڷ ڠڎب كإڷڈإڷ ښإڷ ێۆ.
ب: ڡإڵب ڧڶإڷ آێۑ جێ فخۑ ڠڶڎإڼۑ ڦۑ ۆڊڷ ضۑ ڈۑښ ضۑ
فڥ ۆسۑ ۆۑیۑ، ضجۑ ێڷ ڷێ ڢڤڞ ڤڎآڷ ڛڎۑڢ قڢڟ ڥۑۆ صڎ
ڛإڈۑ ڥیۑ.
ج:
فخۆ ڠڶڎإڼۑ ڛإڈۑ٪ ڦإڷصۆ٭ ڥضێێ ۆڤج بڎێڶڼ آبإڈ ۾
ڎێۑۆ جڷێڷ ڦإڷصۆ٭ ڵڊۑ ۆعۑ ښۑۆێڼ ۾ ۆۑسۆ.
ش:
فخۆ ڠڶڎإڼۑ
305
ێضڎۑ٪ ڶڞإبڤ
917ڠ
۾ ۆڢإج ڥیۑ.
ض:
ڧڶإڷ ڡإڵب آێۑ جێ ێڷ ضۑ ۆڵإڈج
852ڠ
ډإڎۑ حۑ ێۆڷڈۑ.(56)
(iii)
قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ٪ ضۑ ښڷډ ۾ إغڼ ضإ إښبإب
ڧڍڎۑڵ ۆڎڤڷ ۾ إێإ کإڵێێ شإبج حۑ غڥۑ آێۑ جێ ڶقڤڤڷ
ضۑ إڥشڎۑج إڷێۑ٪ قڤۑڤج ڦۑ جښڵۑڶ ڥۑۆ آێۑ جێ قڝڎج
ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ ڈۑڷۑ جبڵۑڡ ۆإښڞۑ ښڷډ ۾ آۑۆ(57).
ضڊێڷ إښإڷ إڷ ڈۆڎ ضۑ ڠإڵڶٔ إښڵإڶ ضۑ ښۑإښۑ ۽ ڶڍێبۑ
قإڵجڷ جۑ ڷڟڎ ڣۑڎإیۑڷڈإښۑڷ جێ ڥۑجڎۑۆڷ یۑ قڤۑڤجۆڷ
ڟإێڎ حۑڷ حۑۆڷ. إڷێۑ٪ ڦإڷ إک ضۆ ڥڷێڷ ڷجۑضۑ جۑ
صێغضۑ ڝڎۆڎۑ آێۑ جێ ێۑس طإڼإۑڵ ۆإڤڠڷ ڦۑ ډۑإڷ ۾
ڎڦضۑ:
إڵڢ:
256
ێضڎۑ ڶڞإبڤ
870ڠ
۾ إبڎإێۑڶ بڷ ڶقڶڈ ۑقۑٰ بڷ ڠبڈإ^ بڷ ڶقڶڈ بڷ قڷۑڢێ
بڷ قڝڎج ڠڵۑ ڠڵۑێ إڵښڵإڶ ڶڜڎ ۾ ڟإێڎ حۑۆ ۽ آڵ ڶقڶڈ
ضۑ ڈڠۆج ڊۑڼ ڵکۆ. غڷڈ ښإڵڷ بڠڈ”قڶڈإڷ إڛڠج ڤڎإڶڞۑ
ضۆ
224
ێێ ۽ بڤۆڵ إبڷ كڵڈۆڷ
278
ێێ ۾ ڟإێڎ حۑۆ، ێڷ ڠإڶ بإڞڷۑ ڞڎۑڤۑ ضۑ بڎكڵإڢ
بڍڎۑڠۑ جإۆۑڵ ڥضێێ بإڞڷۑ إڜۆڵڷ ښإڷ ڧڊ ڟإێڎۑ قڥڶڷ
ڦۑ بێ صڷێڷضۑ ڶڍێب ۾ ڛإڶڵ ڥۑۆ(58).
ب: إڷ ڐڶإڷۑ ۾ إښڶإڠۑڵۑ ڠڤۑڈڷ ضإ ڶإڼێۆ ضۑڥۑ
ڤڎإڶڞۑ ښڊإیۑڷ حإ، ڶڜڎ ۽ ڛإڶ ۾ ڤإبڝ ێیإ ۽ ڤإێڎۏ ۾
إڷ ڠڤۑڈۑ ضۑ ڶإڼێڷ ضۑ ڶعڼ ۆإڎڷ ڢإڞڶۑ كڵۑڢڷ ضۑ
قڥۆڶج ێیۑ. بڡڈإڈ ۽ ڊڦڼ ڠڵإیڤإ ڠبإښۑڷ ضإ ڶإجقج
ێیإ، ضڷ ڦۑ ڢإڞڶۑڷ ښإڷ ښكج ڠڈإۆج ێیۑ. جڷێڷ ڥڎۑ
ڤڎإڶڞۑ ڈإڠۑ ۽ ڶبڵڡ ڠبإښۑڷ ضۑ ڠڵإیڤڷ ۾ ۆعۑ صڷێڷضۑ
ڶڍێب ۽ ڢإڞڶۑڷ ضۑ ڵإ٭ بۑڠج جڵڤۑڷ ڥڷڈإ ێیإ، ښڷډ بێ
إێڏۑڷ ڥۆڛڛڷ ضۆ ڶڎڥڐ حۑ صیۑ ێیۑ (59).
ج:
ڠبڈإ^ بڷ ڶۑڶۆڷ إۑڎإڷۑ ضۆ إښڶإڠۑڵۑ ڛۑڠۆ ێۆ، جڷێڷ
بڡڈإڈ ضۑ كڵإڢج ڋإێڼ ۽ إښڵإڶ ضۑ ۆڤإڎ ڥۑڎإیڼ ضۑ
إڎإڈۑ ښإڷ كڵۑڢۑ ڶڠجڶڈ ڠبإښۑ ضۑ ۆڤج ۾ ڥۆڢۑ ڛێڎ ۾
ێڥ ڷیۑڷ ڢڎڤۑ ضۆ بڷۑإڈ ۆډۆ. ێۆ جڤڎۑڎۆڷ بێ ڥڷڈۆ
ێۆ. إڷ ضۑ جڠڵۑڶ إێإ ێیۑ جێ:”ښث ڶڍێب إضإۑإ آێڷ،
ڊۆێێ ۽ شۆإب، قڵإڵ ۽ قڎإڶ ڥضێێ بێ ڷێ آێۑ“. إڷێۑ٪
ڠبڈإ^ ضۆ ێڥڏۆ ڶڎۑڈ إقڶڈ ڷإڵۑ صۑڈإ حۑۆ ضڷێڷ صإڼ
ڦۑ ”ڤڎإڶڞ“ ښڊإۑۆ. ”ڤڎإڶڞ“ ڵڢڟ ضۑ ڶڠڷۑٰ آێۑ ”إڼ
ڵڦۆ ڵۑڥۆ، ۑڠڷۑ کضێۑ ښخإ“. إقڶڈ ڶإڼێڷ ڦۑ ڵڥ فص ۾
ڧڶڎإێێ ڥڷڈۆ ۆجڷڈۆ ێۆ جڷێڷ ڥڎۑ إڷێۑ٪ ڢڎڤۑ ضۆ
ڷإڵۆ یۑ ”ڤڎإڶڞۑ“ڎڦۑإیۆڷ. ”ڤڎإڶڞۑ“ ڶڍێب ضۆ ښغۆ
صغۆ بإڷۑ ۽ ڣێڵإیۑڷڈڏ إقڶڈێۆ(60).
ڶحۑ
ڍڥڎ ڥۑڵ قۆإڵڷ ڶإڷ إێإ قڤۑڤج ڟإێڎ حیۑ حۆ جێ ڵک ثک
ڷإیۑڷ ڜڈۑ ضۑ صۆیۑڷ ڊێإڥۑ ۾ ”ڤڎإڶڞۑ“ جقڎۑڥ ضۑ
إبجڈإ حۑ ضۑڥإ ڠبإښۑ قڥڶڎإڷڷ ضۑ إكجۑإڎ ۽ إڤجڈإڎ
ڵإ٭ ێڥڏۆ كڞڎۆ شإبج حۑ. ضۑیڷ جێ إێإ جقڎۑڥ قڥۆڶج
ضۑ كڵإڢ ێیۑ، إڷ ڥڎۑ قڥۆڶج ضۑ ښڶۆڎۑڷ ڥۆڛڛڷ ۽
ڍڎۑڠڷ إڷ ڦۑ ڡۑڎ إښڵإڶۑ جقڎۑڥ شإبج ڥڎڼ ضۑ ضڈۆضێڈ
ڥیۑ ێۆڷڈۑ ضڷێڷ ضۆ صڏإڊۆ إط بێ صڷێڷضۑ جإڎۑك ضۑ
ۆڎڤڷ ڶإڷ تډڼ ۾ إغۑ حۆ.
ڠبإښۑ قڥڶڎإڷ صڷێڷضۑ ڠڈڵ ۽ إڷڜإڢ ۽ تۑڷ ڥۑجڎۑڷ
غڪۑڷ کإڵێۑڷ ضۑ بإۆضۆڈ صڷێڷضۑ إڤجڈإڎ ۽ إكجۑإڎ ۾
ڥڷێڷ ڦۑ بێ ڛڎۑڥ ڥڎڼ ڵإ٭ جۑإڎ ڷێ ێیإ. صۆ٭ إێۑ فۆ
ڷێ ښۑڈ ڧێڎإڼۑ ضإ ڢڎڈ ێضڷ، ضڷێڷ ضۑ ۆڊڷ ڵإ٭ ڠڤۑڈج
ڦۑ إکۑإڷ ڎڦۑ صإڼ ڦۑ ښڷڈڷ ۆڢإڈإڎ شإبج ڥۑۆ(61).
إڶإڶ قښڷ ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ڛێإڈج صڼ ڠبإښۑ قڥڶڎإڷ ڶڠجڶڈ
بإ^ ضۑ ڊۑڷێڷ ۾ إڷ ۆڤج حۑ، ضڊێڷ ڠڵۆۑ جقڎۑڥ ڦۑ صۑڎ
صكجإ ڥڷڈۑ غإڎ ښإڵ ڧڍڎۑ غڥإ ێیإ قڝڎج إڶإڶ قښڷ
ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ڛێإڈج ضۑ إڵڐإڶ ڦإڷ جڷێڷ ۆڤج ضۆ ڠبإښۑ
قڥڶڎإڷ جإڎۑك ضۑ ۆڎڤڷ ۾ صإڼ ڦۑ بغإیۑ ڷێ ښڧێۑۆ. (62)
إێۑ قإڵجۆڷ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ٪ ضۑ ښڷډ ۾ آڶڈ ضۑ
ښببڷ جۑ ڎۆڛڷۑ ۆضێڷ حۑۆڷ. إێۆ شإبج حۑ غڥۆ آێۑ جێ
قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ٪ قڝڎج إڶإڶ قښڷ ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ڛێإڈج
ضۆ تډۑ ښڷډ فڊۑ ێڵۑۆ ۆۑۆ(63).
ۑڠڷۑ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ ڎۆقإڷۑ كۆإۏ ښۑإښۑ ڞۆڎ جۑ
قڝڎج إڶإڶ قښڷ ڠښڥڎۑ٪ ضۑ صۆیڵکڷ ڶإڷ ێڥ ێۆ. ڧڶإڷ
ڡإڵب آێۑ جێ قڝڎج ڠڵۑ ڶڥۑ کضێۑ ڷڶۆڷۑ ”ڠڵۆۑ جقڎۑڥ“
ښإڷ بێ جڠڵڤ ڎڦڷڈۆ ێۆڷڈۆ. إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ صإڼ
ښڷډ ۾ ضڷێڷ ”ڵڥ“ ۆخ إغۑ ڎێۑإ، إێۆ صۆ٭ ”ڵڥڠڵۆۑ“
(ڵڥ+ ڠڵۆۑ) ضۑ ڷإڵۑ ښإڷ ڶڛێۆڎ حۑۆ. ضڷێڷ ضۑ ڵڢڟۑ
ڜۆڎج بڈڵضۑ صۆ٭
”ڵڥۑإڎۑ“ حۑ.
جإڎۑك ضۑ ڥجإبڷ ضۑ إۆڎإڤ ڧڎڈإڷۑ ڥڎڼ ڶإڷ بێ إێۆ
ڶڠڵۆڶ حیۑ حۆ جێ ڶۆښۑٰ بڷ ڥڠب إڵجڶۑڶۑ ڦإڷصۆ٭ ڠإڶڎ
إبڷ قڢڝ ڶێڵبۑ ښڷډ ضۆ ڧۆڎڷڎ حۑ آۑۆ. ێڷ ضۑ ڊۑڷێڷ ۾
ڶقڶڈ إبڷ ڠبڈإ^ ڠڵۆۑ ښڷډ ۾ ۆۑښ بڈڵإیۑ ڧێۆڏڷ ضۆ
ۆإصإڎۑ حۑ آۑۆ(64).
ښڷډ ضۑ ڧۆڎڷڎ ێڷ ڦۑ جڶإڶ ۆڊۑ ڠڐج ڊڷۑ ۽ إڷ ښإڷ ڧڊ
ێڎ ڶڶڥڷ ڶڈڈ ڊۑڼ ضۑ صڼ كۆإێڛ ڟإێڎ ڥیۑ جڷێڷ ڥڎۑ
ڠإڶڎ ڦۑ إجڎ آڢڎۑڥإ ڶۆڥڵۑۆ ۆۑۆ ۽ إڷ ضۑ ضإ٭ جۑ
ێڛإڶ جڡڵبۑ٪ ڦۑ ښڷډ ضۆ ڧۆڎڷڎ ڶڤڎڎ ڥۑۆ ۆۑۆ. ضڷێڷ
ڶقڶڈ إبڷ ڠبڈإ^ ڠڵۆۑ٪ ڦۑ ڶإڎإیۑ ښڷڈښ ښڎ بڡڈإڈ
ڊۑإڎۑ ڶۆڥڵۑۆ(65).
ێڷ
ڶإڷ صڼ إێإ قڤۑڤج ڟإێڎ حیۑ حۑ جێ جڷێڷ ڈۆڎ ۾ ښڷډ
إڷڈڎ ڠڵۆۑ جقڎۑڥ ضۆ آڡإڐ حۑ غڥۆ ێۆ ۽ إڷ ښڵښڵۑ ۾
ڥۑجڎإ یۑ ڶبڵڡ ښڷډ ۾ آۑإ. ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ صڼ إڷێۑ٪
قۆإڵۑ ښإڷ ێجۑ آۑۆ ێۆڷڈۆ ۽ إڷ ڥڶ ڦۑ إکجۑ ۆډإیڼ ضۑ
ڥۆڛڛ ڥیۑ ێۆڷڈۑ. ڧڶإڷ ڡإڵب آێۑ جێ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ
ڶڥۑ ضۑڥۆ صڼ ڵک ثک
870ڠ
ډإڎۑ ښڷډ ۾ آۑۆ ښۆ صڼ ښډۑ ۽ إڼ ښډۑ ڞڎق إڶإڶ قښڷ
ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ښۑإښۑ ۽ ڶڍێبۑ ڷڟڎۑڷ ۽ ڛإۑڈ ڠڵۆۑ جقڎۑڥ
ضۑ ڶڤڜڈڷ ضۑ صڎغإڎ ڥڎڼ ڵإ٭ ښڷډ ۾ آۑۆ. ضۑیڷ جێ
إڷێڷ تڷێۑ جقڎۑڥڷ ڠۑڷ إښڵإڶۑ ۽ ښۑڈ ڈۆښج جقڎۑڥڷ ضۑ
ڎۆص ۾ ڥِڎّ ڦڷۑۆ، إڷێۑ ڥڎۑ إڷێڷ ضإ ڶبڵڡ ۑإ
صۑڎۆڥإڎ صڷێڷضۑ ڥڶ ڦۑ جبڵۑڡ جڜۆڎ ڥڷڈإ ێیإ. إڷ ڥڎۑ
غیۑ ښڧێضۑ حۆ جێ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ إڷێۑ٪ ڶڤڜڈ كإڞڎ
ښڷډ ۾ آۑۆ. إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ ێڷ ښۑۆێڼ ضۑ ڵک ثک
صإڼ ڦۑ ڶڤۑڶ ڥۑۆ. ڥجإبڷ ۾ إغۑ حۆ جێ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ
ڶڥۑ ێڥ ښِۆِ ښصإێۑڷ ښإڷ ڧڊ ښڷډ ۾ آۑۆ.
ڧڶإڷ ڡإڵب آێۑ جێ إێۑ صڼ ڶبڵڡ ێیإ، ضڷ ضۑ ڤۑإڈج
قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ صإڼ ڥڎۑ ڎێۑۆ ێۆ. قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ
ڶڥۑ٪ ضۆ قڝڎج إڶإڶ قښڷ ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ڛێإڈج ڦإڷ صۆ٭
ښجج ښڷډ فڊۑ ۆعڼ ضۆ إێۆ یۑ ڶڤڜڈ حۑ ښڧێۑ حۆ جێ
قڝڎج إڶإڶ قښڷ ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ڛێإڈج ضۑ ڷجۑضۑ ۾ ضۑڥۑ
قإڵجۆڷ صۑڈإ حۑ غڥۑۆڷ ێۑۆڷ إڷێڷ ضۑ جڤإڝإ إێإ ێیۑ
جێ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ إۆڊإڷێڷ ێڵۑۆ ۆعۑ.
”ڠڵۆۑ جقڎۑڥ“ ۑإ تۑ ڥإ إێإ جقڎۑڥ ضڷێڷ ڍڎۑڠۑ
إێڵبۑج ضۑ إۆڵإڈ ڦۑ إڤجڈإڎ ۽ إكجۑإڎ ضۑ ۆإک ڊۑإڎۑ
ښڧێضۑ صیۑ إێإ ښڷډ ۾ إڷێۑ٪ قۆإڵۑ ښإڷ صڼ ڶڤبۆڵ حۑ
ضۆ ښڷډ ضۑ ښۑڈڷ ښإڷ ڎج ضۆ ڎڛجۆ صڼ شإبج حیۑ حۆ.
جإڎۑك إڷێۑ٪ قڤۑڤج ضۑ صڼ جڜڈۑڤ ڥڎۑ حۑ جێ قڝڎج
قښۑڷ ڎڝۑ إ^ جڠإڵۑٰ ڠڷێ ضۑ صۆخۑ قڝڎج ڐۑڈ بڷ ڠڵۑ
ضۑ ضۑضڵ إڶڏ ښڷډۑإڼۑ ێیۑ. كۆڈ قڝڎج ڐۑڈ
122
ێضڎۑ٪ ۾ ێڛإڶ ضۑ ڐڶإڷۑ ۾ كڵإڢج ضۑ ڈڠۆے ڥیۑ ێیۑ، ۽
ۑۆښڢ بڷ ڠڶڎ إڵشڤڢۑ ښإڷ ڶڤإبڵۆ ڥڷڈۑ ڛێۑڈ حۑۆ ێۆ(66).
ۆڊۑ ڠڎڜۑ ڦإڷ صۆ٭ إێڵ بۑج ڶإڷ ښڷډۑ ڶإ ضۑ ڢڎڐڷڈ
كڵإڢج ضۑ ڈڠۆے ڥیۑ ێیۑ، ڟإێڎ آێۑ جێ ښڷډۑ ڠۆإڶ
إڷێۑ٪ ڎڛجۑ ڷإجۑ ښإڷ إێڵبۑج ضۑ ڠڤۑڈج ۽ ڶقبج ضۆ
ثڎصۆڎ ڶڟإێڎۆ ڥۑۆ ێۆڷڈۆ. إڷ ڦإڷ ښۆإ٭ إێڵبۑج ضۑ
تۑڷ ڛكڜۑجڷ ښڷډ ڦۑ صڷێڷضۑ جقڎۑڥ ضۆ ڶڎڥڐ بڷإیڼ
ۆإڎۆ ڢۑڜڵۆ آښإڷۑ٪ ښإڷ ڥۑۆ ێۆڷڈۆ، ۽ إیۑڷ إڷێۑ
جقڎۑڥ ښإڷ ڵإکإصۑڵ ښۑڈ ښڷډ ۾ آۑإ، ضڷ ڶإڷ قڝڎج ښۑڈ
ڠڵۑ ڶڥۑ صڼ ێڥ ێۆ.
إښإڷ ضۆ ڷڤڞێ ڷڟڎ ڈڵۆڎإ٭ ضۑ ڛكڜۑج ۽ قۑشۑج ڦۑ صڼ
ښڶضێڼ ۾ ڥإڎڧڎ شإبج حیۑ حۆ. ضۑیڷ جێ ڈڵۆڎإ٭ قڝڎج
ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ٪ ضۑ ښۑإښۑ ۽ ڶڍێبۑ ڷڟڎۑڷ ڦإڷ ڶجإشڎ
حۑۆ ێۆ، إڷ ڥڎۑ ێڷ ښۑڈ ښکۆڎۑ ڦۑ صڷێڷضۆ ښڪ ڊڷۆ.
قڝڎج إڶإڶ قښڷ ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ڛێإڈج ڦإڷ صۆ٭ قڝڎج ښۑڈ
ڠڵۑ ڶڥۑ٪ ضۆ ښڷډ فڊۑ ۆعڼ بڠڈ ڈڵۆڎإ٭ ڠبإښۑڷ ضۑ
ښۑإښۑ ۽ إڷجڟإڶۑ قڥڶج ڠڶڵۑڷ ڦۑ ڠڐج ضۑ ڷڧإێێ ښإڷ
ڷێ ڊسۆ ێۆڷڈۆ ۽ ڷجۑضۑ ۾ ڤڎإڶڞۑ جقڎۑڥ ضۑ إشڎ ێۑس
آۑۆ ێۆڷڈۆ. ضۑیڷ جێ ڠبإښۑ قڥڶڎإڷڷ بإڤۑ تۑڷ ڥۑجڎڷ
ضۑإڷ صڷێڷضۑ كڵإڢ ڛڎۆڠ ڥۑڵ جقڎۑڥڷ ڦۑ ڊإڌ ضۑ ڐۆڎ
جۑ إښڵإڶ ڶكإڵڢ جقڎۑڥۆڷ ڶڛێۆڎ ڥۑۆ ێۆڷڈۆ، إڷ ڥڎۑ
ڠڵۆۑ، ڤڎإڶڞۑ ۽ إێڏۑڷ تۑڷ جقڎۑڥڷ ڦۑ إښڵإڶ ڈڛڶڷ
جقڎۑڥۆڷ طإڼإیۑ كجڶ ڥڎڼ ضۑ ڥۆڛڛ ڥیۑ ێۆڷڈۑ ۽ إڷێۑ٪
قڥڶج ڠڶڵۑ٪ ضۆ ڷڛإڷۆ ڈڵۆڎإ٭ ۽ ښڷڈښ ڛكڜۑج ڦۑ بێ
حۑڼۆ صۑۆ ێۆڷڈۆ. إێۆ یۑ ښبب آێۑ ضۆ ښڎڥإڎ صڎښج ۑإ
إڼ صۆڎۑ ڶڠڵۆڶإج ڎڦڷڈڏ جإڎۑك ڷۆۑښڷ ێڷ ڷإڶۑإڎۑ
قإڥڶ ڦۑ بڈڷإڶ ۽ بڈ ڥڎڈإڎ إڷښإڷ ضۑ ڜۆڎج ۾ صۑڛ ڥۑۆ
آێۑ ۽ إڷێۑ٪ كڵإڢ بۑ بڷۑإڈ إڵڐإڶ ڵکإۑإ آێڷ، ضڷ ضۑ
جڎڈۑڈ آښإڷۑ٪ ښإڷ
ڥڎۑ ښڧێضۑ حۑ، ضۑیڷ ێڷ ڶڤإڵۑ ضۑ ڧڍڎۑڵ ۆڎڤڷ ۾ ڷڟڎ
إۑڷڈۆ.
(iv)
قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ٪ ضۆ ښڷډ ۾ ڤۑإڶ، إۆڵإڈ ۽ ۆإصښۑ
ضۑیڷ إک ۾ ڠڎڝ ڥۑۆ ۆۑۆ آێۑ جێ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ ڵک
ثک
870
ډإڎۑ ښڷډ ۾ آۑۆ ۽ قڝڎج إڶإڶ قښڷ ڠښڥڎۑ٪ ضۑ ڛێإڈج (874)
ڦإڷ صۆ٭ ۆإصښ ێڵۑۆ ۆۑۆ(67).
إڷ ڠڎڜۑ ڈۆڎإڷ ښڷڈښ ڛإڈۑ ۆڤج ضۑ ڷإڶۑإڎۑ قڥڶڎإڷ
ڈڵۆڎإ٭ ضۑ ڷۑإڼۑ ښإڷ حۑ، ضڷێڷ ڶإڷ ڦۑښ غإڎ ڢڎڐڷڈ
إڎضڶڷڈ حۑإ. ضڷ ضۆ جڢڜۑڵ ێڷ ڎۑج آێۑ: (68)
.1
ښۑڈ
ڶقڶڈ
.2
ښۑڈ
ڶڎإڈ
.3
ښۑڈ
قإضۑ ڠڎڢ ثڎڥۑۆ.
.4
ښۑڈ
غڪۆ ڠڎڢ فڥڷ ڠڎڢ ڠبإښ.
ښۑڈ
فڥڷ ڠڎڢ ڠبإښ ضۑ صۆڷۑڎڷ ڶإڷ ښۑڈ ڜڈڎ إڵڈۑڷ ڛإێێ
صڷێڷضۑ ڈۆڎ ضۑ ڶڛێۆڎ ڛكڜۑج حۑ ڧڍڎۑۆ آێۑ، ضڷێڷ ڦۑ
ڛإێێ ڜڈڎ بێ غۆڷڈإ آێڷ(69).
ښڷڈښ یۑ ثإ بێإ إڵڈۑڷ ڛإێێ ضۑ إۆڵإڈ ڶإڷ صإکإڎإ
كإڷڈإڷ ضڷڶ ۆڎجۆ(70).
(v)
ڵڥۑإڎۑ ښإڈإج
جڷێڷ ڈۆڎ ضۑ جإڎۑكۑ ڶآكڍڷ ضۑ ڶڞإڵڠۑ ڥڎڼ ڶإڷ
ڶڠڵۆڶ حیۑ حۆ جێ قڝڎج ښۑڈ ڠڵۑ ڶڥۑ٪ ضۆ إۆڵإڈ ضۑڥۆ
صۆ٭ ”ڵڥۑإڎۑ ښإڈإج“ ضۑ ڷإڵۑ ښإڷ ڶڛێۆڎ حۑۆ(71).
صڷێڷضۑ ڠڵڶ، ڢڝڵ، ڜقۑق ڷښب ۽ قۑشۑج ښبب ڶقڤڤڷ ۽
ڠإڵڶڷ ضۑ ڤڵڶ ڦإڷ ڈإڈ ۆسڷڈۆ ڎێۑۆ. ڶۑڎڥ ۑۆښڢ ڦۑڷ
كڎإض ڠڤۑڈج صۑڛ ڥڷڈۑ ڵڦۑ حۆ جێ: ”ێۆ إۑجڎۑ ڤڈڎ
ڜقۑق ڷښب آێڷ ۽ صڷێڷضۑ ڷښب جۑ ڷإڐ إحڷ ضۆ صڷێڷضۆڷ
ڷۑإڼۑۆڷ تۑڷ ښإڈإجڷ ڦۑ ښڪإبڷڈۑ٪ ۾ ڥۆ ڷێ ڊۑڷڈإ
آێڷ(72).
ڛۑڎ ڛإێێ ضۑ إڤجڈإڎ ۾ إغڼ ڦإڷ صۆ٭ ێڶإۑۆڷ٪ جۑ ضڊێڷ
ڊڦۑإ ڊۑڷێڷ آۑإ جێ ێڷ ښڷډ ضۆ ڎك ڥۑۆ ێۆ(73).
جڷ ڊۑڷێڷ ۾ ”ڵڥۑ“ ”آڶڎۑ“ ۽ ”سخۆ“ ۆڵۑ ڶقڶڈ“(74)
ڵڥۑإڎۑڷ ضۆ آڶإضڧإێێ ێۆ.
ضۑیڷ جێ ڵڥۑإڎۑ ښإڈإج ڛإڷ ۽ ڛۆڥج ښإڷ ڎێڷڈإ ێیإ ۽
ۆڊۆ إشڎ ڎښۆك ڎڦڷڈإ ێیإ جڷێڷ ڥڎۑ ێڷڷ ښڷډ ضۑ ڟإڵڶ
قإڥڶ ڛإێێ إڎڡۆڷ(75).
ضۑ ڶكإڵڢج بڎڈإڛج ڥڷڈۑ ێڶإۑۆڷ٪ ضۑ ڶڈڈ ڥیۑ(76).
ڡڎۑب إڵۆڞڷۑ ۽ ڊڦڷ ښۆڎڷ ۆإڎۑ قإڵ ضۆڷ إێۑ قإڵجۆڷ ۽
”ڵڥۑإڎۑ ښإڈإجڷ“ ضۆڷ كڈڶجۆڷ ێڶإۑۆڷ٪ ضۑ ڈڵ ۆسڼ ڵإ٭
ڥإڢۑ ێۑۆڷ، إڷ ڥڎۑ ێۆ بۑ بښ ێۆڷڈۑ بێ ڵڥۑإڎۑ
ښإڈإجڷ ڦۑ ڶكجڵڢ ڈۑێڷ ۽ ضإڧۑڎڷ ڵإ٭ صڎۆإڷإ ڊۑڷڈۆ
ۆۑۆ(77).
إڷێۑ٪ إڶۑڈ ښإڷ جێ ێڷڈښجإڷ ضۆ إڤجڈإڎ ۆڎۑ ضڊێڷ ێڷ
ضۑ ێح ێۑس إۑڷڈۆ جێ ێۆ ”ڵڥۑإڎۑ ښإڈإجڷ“ ضۑ ڶێڶإڷ
ڷۆإڎۑ٪ ڦۑ ڶإڷّ ڊۑیۑ ښڧێڷڈۆ.
”ڵڥۑإڎۑ ښإڈإجڷ“ ضۆ إێۆ ڠڶڵ ڟإێڎ آێۑ جێ ۆڤج ضۑ
ضإبڎ قڥڶڎإڷڷ ڦۑ صښڷڈ ڷێ آۑۆ ێۆڷڈۆ. إێۆ یۑ ښبب
آێۑ ضۆ ڦۑڷ ڥۆ ۆڤج صڷێڷضإ ڶإک فڊۑ ڥإێإڷ ضۑ ڠڵإیڤۑ
ڊإڷێڷ خڏۑ صڦڏۑ ۆعڼۆ صۑۆ(78).
صڎ ضڊێڷ ڶۑڎ ڷڶڥۑڷ ښۑۆێڼ ضۆ ڜۆبۑڈإڎ حۑ آۑۆ(79).
جڊێڷ”ڵڥۑإڎۑ ښإڈإجڷ“ ڦۑ تۑێڎ صڷێڷضۑ إڜڵۑ کۆس ۾
آبإڈ ڥڎڼ ۾ ښسۑ ڶڈڈ ڥۑإیۑڷ. ڌڵڷ ضۑ ڶڠإڢۑ ۽ ۆۑڎإڷ
ڐڶۑڷۆڷ آبإڈ ڥڎإیۑ ڊۑڼ ښإڷ”ڵڥۑإڎۑ ښإڈإج“ ۆڎۑ ێڥ
ڈڢڠۆ صڷێڷضۑ ۆعإۑڵ قۑشۑج قإڜڵ ڥڎۑ ښڧێۑإ. ڵۑڥڷ
ڶۑڎ ڷڶڥۑڷ ڦإڷصۆ٭ ”ڵڥۑإڎۑ ښۑڈڷ ڦۑ ښۑۆێڼ ضۑ ښڶۑضڷ
۽ خڥڎ ضۑ ډإڏۑڵڷ ضۑ ڣڎڵخ ضۑ ڷجۑضۑ ۾ ڊإڌإ ڊڦۑإ
ڊۑڷێڷ ڊښڼإ صۑإ(80).
ۆڎۑ ضڊێڷ ڈۑڷڈإڎ كإڷ ڦۑ ڜۆبۑڈإڎۑ ڶڵۑ(81)
جێ ۆڎۑ ێڥ ثۑڎۆ”ڵڥۑإڎۑ ښۑڈڷ“ ښڦ ضۆ ښإێێ ڦڷۑۆ.
إێڏۑ ڷڶۆڷۑ ښإڷ ”ڵڥۑإڎۑ ښإڈإج“ ۆڤج ۽ قإڵجڷ ضۑ
قإڈشڷ ضۑ بإۆضۆڈ صڷێڷضۑ كإڷڈإڷۑ ڛڎإڢج، ڛإڷ ۆ
ڛۆڥج، ڢۑإڝۑ، ڠڵڶ ۆ ڢڝڵ ڥڎۑ ښڷډ ضۑ جإڎۑك ضۑ ێڎ
ڈۆڎ ۾ صإڼ ڶعڎإیۑڷڈإ ڎێۑإ.
(vi)
ڵڥۑإڎۑڷ ڦإڷ ضڈإیۑ
ڧڍڎۑڵ ۆڎڤڷ ۾ تډإۑۆ ۆۑۆ آێۑ جێ صإکإڎۆ كإڷڈإڷ ښۑڈ
بێإ إڵڈۑڷ ضۑ إۆڵإڈ ڶإڷ آێۑ، ۽ ڥۑجڎۆ ۆڤج”ڵڥ
ڠڵۆۑ“ ۾ ڎێۑۆ. ڵۑڥڷ ۑإڎێۑڷ صۑڏێۑ٪ جإیۑڷ صێغڼ
ڦإڷصۆ٭ إڷ كإڷڈإڷ ڦۑ إكجڵإڢڷ ضۆ ڛڥإڎ حۑڼۆ صۑۆ جإڷ
ضۆ ښۑڈ ڦخڼ ڛإێێ صڷێڷضڷ ښإڷ ڎڷضڛ ڥڎۑ إغۑ ښإیۑڷڈۑ
ڥڵێۆڏۑ ۾ آبإڈ حۑۆ(82).
ضڷێڷ ڦۑ ڎښۆڵ صۆڎ صڼ غۑۆ ۆۑڷڈۆ آێۑ. ښۑڈ ڦخڼ ڛإێێ
ضۑ صس ڶإڷ قڝڎج صۑڎ ښإیۑڷ ڎۆڝۑ ډڼۑ٪ ضۆ ۆإڵڈ قڝڎج
صۑڎ ښإیۑڷ ڶقڶڈ بڤإ ڎقڶې إ^
ڠڵۑۏ
ضڷڶ ۆڎجۆ(83).
۽ ڛإڈۑ ڥڎڼ ڦإڷ صۆ٭ ڎقۑڶ ڊڷۑ ۆإڤڠ ڢڎۑڈ آبإڈ ڝڵڠۆ
كۑڎصۆڎ ۾ ښڥۆڷج إكجۑإڎ ڥیۑ(84).
قۆإڵإ ۽ ښڶضێإڼۑۆڷ
(1)
مشوري محمد قاسم (مترجم)، ”ملفوظات شريف“ (سنڌي)،
لاڙڪاڻو، مدينه پرنٽنگ پريس، حصو پهريون، سال
1963ع، ص. 13.
(2)
يعني ته ”دلوراءِ هنن ٻنهي شهرن (الور ۽ برهمڻ
آباد) تي حڪومت ڪندو هو، هو ظالم هو، زاني ۽
بدڪردار هو، ايستائين جو هر رات ڪنواري نينگريءَ
سان هم بستر ٿيندو هو. (”تاريخ طاهري“، ص. 25-26.
(3)
ميمڻ محمد صديق ”انتخاب تاريخ طاهري“، شڪارپور،
پوڪرداس، ٿانور داس پرنٽنگ پريس، سال 1928ع، ص.
15.
(4)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1957ع، ص. 95-96.
(5)
چوڌهري تبسم، ”تذکره پيران پاگارا“، حيدرآباد،
ڪنگري پرنٽرس، سال 1975ع، ص. 92.
(6)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1957ع، ص. 96.
(7)
ايضاََ، ص. 363.
(8)
ايضاََ، ص. 69.
(9)
ايضاََ، ص. 112.
(10)
قصي جو اختصار هن ريت آهي ته سيف الملوڪ نالي هڪ
سوداگر پنهنجي حسين ۽ جميل گهر واري بديع الجمال
سان گڏ اروڙ شهر جي ويجهو درياهه ۾ لنگر انداز ٿئي
ٿو. دلوراءِ هن کان سهڻي زال زوري کسڻ جو ارادو
ڪري ٿو. ليڪن سيف الملوڪ لڪ چوريءَ راتو رات پاڻي
روڪيندڙ جبل کي وچان ٽڪرائي ٻيڙي جو لنگهه تيار
ڪرائي ڀڄي وڃي ٿو. (تفصيل لاءِ ڏسو ”تحفة الڪرام“،
ص. 113-114).
(11)
ڀٽي رشيد، ”مهراڻ“، ٽماهي، حيدرآباد، سنڌي ادبي
بورڊ، سال 1974ع، ص. 190.
(12)
E.H. Aitkems, “Gazetteer of the Province
of Sind”, Karachi, Merchantile Steam Press,
1907, P-96.
(13)
قليچ بيگ مرزا، ”قديم سنڌ ان جا مشهور شهر ۽
ماڻهو“، حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1966ع، ص.
24.
(14)
علي اڪبر قاضي، ”دولهه درازي“ سکر، ڪمال پرنٽنگ
پريس، سال 1980ع، ص. 2.
(15)
مشوري محمد قاسم (مترجم)، ”ملفوظات شريف“،
لاڙڪاڻو، مدينه پرنٽنگ پريس، سال 1962ع، ص. 13-14.
(16)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1957ع، ص. 363.
(17)
Sorley H.T, “Gazetteer of West Pakistan”,
Lahore, West Pakistan Printing Press, 1968.
P-151.
(18)
علي اڪبر قاضي، ”دولهه درازي“ سکر، ڪمال پرنٽنگ
پريس، سال 1980ع، ص. 2.
(19)
مشوري محمد قاسم (مترجم)، ”ملفوظات شريف“ (سنڌي)،
ڇاپو 2، لاهور، موليٰ واليٰ پرنٽرس، سال 1981ع، ص.
15.
(20)
رحيمداد مولائي شيدائي، ”شاهه صدر نمبر“، روزنامه
مهراڻ“ ڄامشورو سپيڪٽرم سنڌ يونيورسٽي ڪالوني،
ڇاپو 2، نفيس پرنٽنگ پريس، سال 1988ع، ص. 88.
(21)
راشدي حسام الدين، ”ستاره سنڌ“، بهار نمبر، سال
1936ع.
(22)
راشدي حسام الدين، ”ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون“،
حيدرآباد، سردار پرنٽنگ پريس، سال 1981ع، ص. 360.
(23)
شاهه صاحب رقمطراز آهي ته حضرت سيد علي مڪي ”لڪي“
۾ رهڻ ڪري سندس اولاد ”لڪياري“ سڏجڻ لڳو. لڪيءَ جو
مشهور ولي الله شاهه صدر الدين عليھ رحمة جو نسب
هن سان هن طرح ملي ٿو: سيد صدر الدين بن شاهه
محمود بن شاهه حسين، بن شاه ڇڪن، بن سيد علي مڪي.
(”جنب گذاريم جن سين“ جلد 2، ص. 204)
(24)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1957ع، ص. 363.
(25)
E.H. Aitkens, “Gazetteer of the Province
of Sind”, Karachi, Merchantile Steam Press,
1907, P-96.
(26)
قدوسي اعجاز الحق ”تذڪره صوفياء سنده“، ڪراچي،
اردو اڪيڊمي، سال 1959ع، ص. 108.
(27)
قدوسي اعجاز الحق ”تاريخ سنده“، لاهور، مرڪزي اردو
بورڊ، نقوش پريس، سال 1974ع، ص. 427.
(28)
ونڊير فقير رحمت الله، ”حضرت روضي ڌڻي بادشاهه“،
سکر، همدرد پريس، سال 1957ع، ص. 7.
(29)
ايضاََ، ص. 8
(30)
مشوري محمد قاسم (مترجم)، ”ملفوظات شريف“ (سنڌي)،
ڇاپو 2، لاهور، موليٰ واليٰ پرنٽرس، سال 1981ع، ص.
16.
(31)
ونڊير فقير رحمت الله، ”حضرت روضي ڌڻي بادشاهه“،
سکر، همدرد پريس، سال 1957ع، ص. 8.
(32)
انهيءَ سلسلي ۾ مشهور ثابتي اسان کي لوڪ ادب مان
ملي ٿي. اها هي آهي ته مانگر مڇ جڏهن مورڙي جي ڇهن
ڀائرن کي کائي ختم ڪري ڇڏيو، تڏهن دلوراءِ مورڙي
کي هڪ ڪَلَ ٺهرائي ڏني هئي، جنهن جي زور تي هن
ڪلاچي واري ڪُنَ جي مانگر مڇ کي ماري وڌو. انهيءَ
ڳالهه مان ثابت ٿئي ٿو ته دلوراءِ رعيت پرور
حڪمران هو. (تفصيل لاءِ ڏسو، ”روح رهاڻ“، ص. 99)
(33)
سومرا شروعات ۾ اسماعيلي مڪتب فڪر سان تعلق رکندا
هئا ۽ پوءِ هو وري قرامطي، دروزي، فرقن جي پٺڀرائي
ڪندا هئا، ان ڪري سلطان محمود بار بار سنڌ ۽ ملتان
جي چڙهائي ڪئي، ڇو ته قرامطي، خارجي ۽ دروزي اسلام
جي خلاف هئا ۽ انهن توحيد جو هڪ نئون اڻوڻندڙ اصول
ڏنو هو ۽ ماڻهن کي آزادي ڏيڻ جا قائل هئا. (تفصيل
لاءِ ڏسو، ”جنت السنڌ“، ص. 308-309).
(34)
حسني ۽ حسيني ساداتن کان علاوه رضويه، قادريه
چشتيه سهرورديه ۽ رفاعيه طريقن جا اڳواڻ پڻ انهيءَ
دور ۾ ساڳين حالتن ۾ سنڌ ۾ آيا. (تفصيل لاءِ ڏسو،
”جنت السنڌ“، ص. 337-338)
(35)
راشدي فيض الدين شاهه، ”راشدي خاندان جو شجرو“،
حيدرآباد، مقرب پرنٽنگ پريس، سال 1985ع، ص. 2.
(36)
انهيءَ اندازي لڳائڻ جي هڪ ڪسوٽي ذهن ۾ رکي ويئي
آهي اها هي آهي ته حضرت پير سائين محمد راشد رح جي
ولادت با سعادت 1170هه ۾ ٿي. سندس ڇهين پيڙهيءَ
يعني موجوده پير پاڳاري تائين جمله دور لڳ ڀڳ
اڍائي سَؤ سال جو ٿئي ٿو حضرت پير سائين محمد راشد
رح ۽ حضرت سيد علي مڪيءَ جي وچ ۾ ويهه پيڙهيون
آهن. جڏهن ڇهن پيڙهين جي وقفي ۾ اڍائي سؤ سال اچي
وڃن ٿا ته ويهين پيڙهيءَ ۾ لڳ ڀڳ نَوَ سؤ سالن جو
عرصو ٿي سگهي ٿو.
(37)
راشدي حسام الدين (حاشيو)، ”تڪلمه مقالات شعراء“،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1958ع، ص. 443.
(38)
قدوسي اعجاز الحق، ”تذکره صوفياءِ سنده“، ڪراچي،
اردو اڪيڊمي، سال 1959ع، ص. 109.
(39)
چوڌهري تبسم، ”تذکره پيران پاگارا“، حيدرآباد،
ڪنگري پرنٽرس، سال 1975ع، ص. 87.
(40)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سال 1957ع، ص. 112.
(41)
قدوسي اعجاز الحق، ”تذکره صوفياءِ سنده“، ڪراچي،
اردو اڪيڊمي، سال 1959ع، ص. 110.
(42)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سال 1957ع، ص. 112.
(43)
تفصيل لاءِ ڏسو، ”تاريخ طاهري“، ص. 1-2، ”تاريخ
سنده“، ص. 427، ”جنت السنڌ“، ص. 314، ”سومرن جو
دور“، ص. 213، ”تاريخ سنڌ“، ڀاڱو 3، ص. 2.
(44)
قليچ بيگ مرزا، ”احوال شاهه عبداللطيف ڀٽائي“،
شڪارپور، پوڪرداس ٿانورداس، سال 1897ع، ص. 7.
(45)
اها معلومات ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ ۽ ڊپٽي ڊائريڪٽر
سنڌالاجي کان مورخه 12 جولاءِ 1986ع تي انٽرويو
ذريعي ورتي ويئي.
(46)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سال 1957ع، ص. 363.
(47)
بلوچ ڊاڪٽر نبي بخش، ”سومرن جو دور“، حيدرآباد،
سنڌي ادبي بورڊ، سال 1980ع، ص. 213.
(48)
ايضاََ، ص. 214.
(49)
يوسف ميرڪ، ”تاريخ مظهر شاهجهاني“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1979ع، ص. 341.
(50)
بلوچ نبي بخش ڊاڪٽر، ”مورڙو ۽ مانگر مڇ“،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، ڇاپو 2، سال 1976ع، ص.
9-10.
(51)
”تحفة الڪرام“، ”تاريخ طاهري“، ”ڳالهيون ڳوٺ وڻن
جون“، ”تاريخ مظهر شاهجهاني“، ”امراڻي“ لکيو آهي،
”تذڪره مشائخ سيوستان“، ”سومرن جو دور“، ”عمراڻي“
لکيو آهي، ليڪن جيئن ته ڇٽو مسلمان هو ۽ مسلمانن
جي ڪابه ذات اهڙي ڪانهي جيڪا ”امراڻي“ هجي ان ڪري
اسان پنهنجي هن مقالي ۾ هر جاءِ تي ”عمراڻي“ لکيو
آهي.
(52)
قانع مير علي شير ”تحفة الڪرام“، حيدرآباد (سنڌي)،
سنڌي ادبي بورڊ، سال 1957ع، ص. 114، 115، 116.
(53)
بلوچ ڊاڪٽر نبي بخش، ”سومرن جو دور“، حيدرآباد،
سنڌي ادبي بورڊ، سال 1980ع، ص. 214.
(54)
راشدي حسام الدين، ”مهراڻ“، ٽماهي، جلد 23، نمبر
3-4، حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1974ع، ص.
212.
(55)
ميمڻ عبدالمجيد سنڌي ڊاڪٽر، مضمون برهمڻ آباد/
منصوره، ”مهراڻ“ ٽماهي، حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ،
نمبر 2، سال 1986ع، ص. 60.
(56)
سندس ولادت جو سال 852ع انهيءَ ڪري تجويز ڪيو ويو
آهي جو هن حضرت سيد علي مڪيءَ کي سنڌ ۾ ايندي ڏٺو.
حضرت سيد علي مڪي 870ع ۾ سنڌ ۾ آيو، ان وقت ڌاري
ڇٽي عمراڻيءَ جي ڄمار لڳ ڀڳ ارڙهن سال هوندي، ڇو
ته اهو چئي سگهجي ٿو ته سندس ڄمار لڳ ڀڳ سورهن سال
هوندي، جڏهن هو عربستان ويو هوندو. هن هڪ سال اتي
گذاريو هوندو، جنهن کان پوءِ شادي ڪري برهمڻ آباد
آيو هوندو. هتي هڪ سال اندر سندس ڀاءُ سان اختلاف
ٿيا هوندا.
(57)
راشدي حسام الدين، ”ڳالهيون ڳوٺ وڻن جون“،
حيدرآباد، سردار پرنٽنگ پريس، سال 1981ع. ص. 360.
(58)
مير حاجي محمد بخش ٽالپر، ”چونڊ ذاتيون“، (سومرن
جو حسب نسب مضمون)، حيدرآباد، سنڌ پرنٽنگ پريس،
سال 1981ع، ص. 101.
(59)
شيخ محمد اڪرام، ”آب کوثر“، لاهور، اداره ثقافت
اسلاميه، سال 1986ع، ص. 30.
(60)
عبدالله عبدالغني، ”تاريخ سنڌ“، ڀاڱو 3، ڄامشورو
انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي، سال 1984ع، ص. 8.
(61)
لغاري گل حسن ڊاڪٽر، ”تاريخ بني عباس“، حيدرآباد،
آر. ايڇ احمد، سال 1976ع، ص. 4.
(62)
حضرت امام حسن عسڪري عليھ السلام (سامره ۾) قيد و
بند جي زندگي گذارڻ دوران هڪ ڏينهن پنهنجي خادم
ابوالاديان کي فرمايو ته، جڏهن تون مدائن جي سفر
تان پندرهن ڏينهن کان پوءِ واپس ايندين ته سندن
گهر مان آه و بڪا جي آواز ايندي. سندن هي فرمائڻ
به منقول آهي ته 260 هجري ۾ منهنجي مڃڻ وارن جي
درميان عظيم انقلاب ايندو. الغرض امام حسن عسڪريءَ
کي تاريخ 1 ربيع الاول 260 هجري ۾ معتمد عباسي زهر
ڏياريو ۽ امام صاحب 8 ربيع الاول 260 هجريءَ ۾
شهادت پاتي. (سيد نجم الحسن، ”چوده ستاري“، ص.
448)
(63)
راشدي فيض الدين شاهه، ”راشدي خاندان جو شجرو“،
حيدرآباد مقرب پرنٽنگ پريس، سال 1985ع، ص. 3
(64)
محمد ابن عبدالله علوي جو سلسله نسب هن ريت آهي:
محمد ابن عبدالله ابن حسن مثنيٰ ابن حسن رضي الله
تعاليٰ عنھ ابن علي رضي الله تعاليٰ عنھ (عين
الحق، ”تاريخ اسلام“، پندرهين ايڊيشن، ص. 247)
(65)
Pathan, Mumtaz Hussain Dr. “History of
Sind Arab Period”, Hyderabad, Sindhi Adabi
board, 1978, P-215.
(66)
قاسمي غلام مصطفيٰ علامه (حاشيو)، ”التمهيد آئمه
تجديد“، حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1976ع، ص.
320.
(67)
راشدي فيض الدين شاهه، ”راشدي خاندان جو شجرو“،
حيدرآباد، مقرب پرنٽنگ پريس، سال 1985ع، ص. 2.
(68)
قدوسي اعجاز الحق، ”تذکره
ڜۆڢۑإیڌ
سنده“، کراچي، اردو اکيڊمي، سال 1959ع، ص. 111.
(69)
قانع مير علي شير، ”تحفة الڪرام“، (سنڌي)،
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1957ع، ص. 363.
(70)
حضرت سيد علي مڪيءَ کان اڳ ۽ پوءِ حضرت پير سائين
محمد راشد روضي ڌڻيءَ تائين تفصيلي شجرو هن مقالي
جي ضميمي 1 ۾ ڏنو ويو آهي.
(71)
”تڪمله مقالات شعراء“، فارسي، ص. 443.
(72)
”تاريخ مظهر شاهجهاني“، فارسي، ص. 73.
(73)
Ikram S.M, “Muslim Rule in India and
Pakistan”, Lahore, Law publishing Press, 1966,
P-228.
(74)
ٺٽو ولي محمد آمري ريلوي اسٽيشن کان ٽي ڪلو ميٽرن
جي مفاصلي تي آهي.
(75)
ٺٽي ۾ سمن جي حڪومت جو چراغ گل ٿيو ۽ مرزا شاهه
حسن جي حڪومت جو بنياد پيو ته سڀ کان پهريائين
مرزا شاهه حسن سمن جو نالو نشان مٽائي ڇڏيو.
پنهنجي حڪومت کي مستحڪم ڪرڻ لاءِ سڀ تدبيرون
اختيار ڪيون، يعني بهادر ماڻهن جي سردارن ۽ معتبر
ماڻهن کي باغباني ۽ ڪڙمت جهڙي پيشي تي لڳايو. اهڙي
طرح انهن کي غلاميءَ جي زنجيرن ۾ مضبوط ڪيائين.
هاڻي عوام صرف غلام هئا، قومي جذبو ۽ احساس ختم ٿي
چڪو هو. هرڪو ماڻهو خوف ۽ هراس ۾ مبتلا هو، غرض
مرزا شاهه حسن ماڻهن کي اهڙو ڪچليو ته جيئن هو ڪنڌ
مٿي نه کڻي سگهن. (تفصيل لاءِ ڏسو، ”تاريخ سنڌ“،
قدوسي، حصو 2، ص. 54-55).
(76)
ميرڪ يوسف، ”تاريخ مظهر شاهجهاني“، (سنڌي)
حيدرآباد، سنڌي ادبي بورڊ، سال 1979ع، ص. 168.
(77)
راشدي حسام الدين، ”تذڪره امير خاني“، حيدرآباد،
سنڌي ادبي بورڊ، سال 1961ع، ص. 45.
(78)
ايضاََ، ص. 45.
(79)
1004 هجري مطابق 1515ع ۾ مير نمڪين بکر جو گورنر
مقرر ٿي آيو. سال کان پوءِ نواب مرزا انور کي هيءَ
جاگير ملي. ان کان پوءِ ٻيهر بکر جي حالتن کان
واقف ٿيڻ لاءِ بکر جي حڪومت تي ٿي آيو. هن جو
مقبرو مهراڻ جي ڪناري قومي شاهراه تي واقع آهي.
(Dr. Nafis-u-Din Siddiqui, “History of Sindh”,
P-158)
(تفصيل لاءِ ڏسو ”تاريخ سنده“، جلد دوئم، قدوسي،
ص. 54-55)
(80)
راشدي حسام الدين، ”تذڪره امير خاني“، حيدرآباد،
سنڌي ادبي بورڊ، سال 1961ع، ص. 46.
(81)
ديندار خان جو اصل نالو سيد بهرو هو. 18 سال جلوس
جهانگيري ڌاري دهلي جو حاڪم هو. جڏهن مهابت خان
گستاخيءَ جو مرتڪب ٿيو ته هن کي ان جي سيکت ڏيڻ
لاءِ موڪليو ويو. مهابت خان ۽ هن جي وچ ۾ دوبدو
مقابلو ٿيو. انهيءَ وچ ۾ جهانگير جو انتقال ٿيو ۽
شاهجهان تخت تي ويٺو ته هن کي ٻه هزاري منصب،
ٻارهن سؤ سوارن ۽ ديندار خان جي لقب سان نوازيو
ويو. اورنگزيب سان گڏ جهار سنگ بديلي سان مُنهن
ڏيڻ لاءِ گڏجي ويو. کيس سيوهڻ جي راڄڌاني جاگير
طور ملي. ذخيره الخوانين جو مؤلف لکي ٿو ته هن اتي
چڱا ڏينهن گذاريا قلندر جي درگاهه ۽ ڇٽي عمراڻيءَ
جي مزارن تي ڪتبا لڳاريائين، 1045هه ۾ طبعي موت
گذاري ويو. (ميرڪ يوسف، ”تاريخ مظهر شاهجهاني“، ص.
383)
(82)
مشوري محمد قاسم (مترجم)، ”ملفوظات شريف“، سنڌي،
ڇاپو 2، لاهور موليٰ واليٰ پرنٽرس، سال 1981ع، ص.
8.
(83)
حضرت پير سائين محمد بقا جو احوال، باب 2 ۾ تفصيل
سان ڏنو ويو آهي.
(84)
بدرالدين حافظ ”آئينه سڪندري“، شڪارپور، محمدي
اليڪٽرڪ پرنٽنگ پريس، سال نامعلوم، ص. 19. |
