عقل آ مغرب جي ليء ساز حيات

عشق مشرق لاءِ راز ڪائنات

عقل بڻجي عشق کان ٿو حق شناس

عشق آهي عقل کان محڪم اساس

عشق جي ٿو، عقل سان شامل ٿئي

نشق بند عالم ڪامل ٿئي

اٿ ۽ ٻي ڪنهن ٿي جهان جو نقشگر

ريزڪي سان عشق کي آميز ڪر

شعلئه افرنگ آهي بي اثر

دل سندس مرده ۽ اک صاحب نظر

زخمي آهي پنهنجي ئي شمشير کان

آهه بسمل پنهنجي ئي نخچير کان

سوز مستي ڳول ان وٽ ڪينڪي

عصر انجو گرچ پر شوڪت اٿي

مصطفى(1) جنهن وٽ تجدد هو سدا

ٿي چيائين نقش ڪهنو آ خطا

نو نه ٿي ڪعبي جو سامان حيات

گر اچي افرنگ کان لات و منات

نو نه آهي ترڪ جو آواز چنگ

تازه انجو، آ پراڻو ميء فرنگ

انجي سيني ۾ ڪٿي هو دم ٻيو

انجي دل ۾ ڪٿ هيو عالم ٻيو

عالم موجود جي هو پڙ پيو

ميڻ وانگر انجي گرمي کان ڳريو

طرف هي جيڪي رکي ٿي ڪائنات

سي ڪٿي تقليد ”تقويم حيات“

زنده دل خلقي ٿو اعصار و دهور

آهه هو تقليد کان هردم نفور

جي مسلمانن جان توکي آ جگر

پاڻ کي ڏس، رک قرآن تي نظر

انجي هر آيت ۾ آهن سو جهان

آ لڪل هر لفظ ۾ انجي زمان

عصر حاضر لي جهان هڪ آهه بس

وٺ اگر سيني ۾ ٿي دل نڪته رس

بنده مومن آ، آيات خدا

هر جهان جي ٿي ٺهي ان تي قبا

هڪ جهان سيني ۾ پنهنجي گم اڃا

آهه محو انتظار قسم اڃا

او جهان بي امتياز خون و رنگ

شام جنهن جي آهه برتر کان فرنگ

او جهان جت آ نه سلطان و غلام

آ دل مومن جيان او تيز گام

او جهان پر فيض جنهنجي هڪ نظر

نور سان پر نور ڪئي جان عمر

لازوال ۽ واردات انجا نوان

فيض وارا محڪمات انجا نوان

آ تغير کان سندس باطن جدا

ظاهري آ، انقلاب ان ۾ سدا

آدو عالم ۾ عيان آثار عشق

ابن آدم خود آهي اسرار عشق

عشق جو ڇا، عالم اجسام سان

هي نه سام  و حام، روم و شام کان

ڪوڪب بي شرق و غرب هي بي غروب

هو نه ڄاڻي ٿو اتر يا ڪي جنوب

انجي اِني جاعل تقدير آهه

هي جهان انجو سڄو تفسير آهه

موت، قبر ۽ حشر انجو آ بيان

هن جهان جو نور و نار ان کان عيان

هو امام آ، هو صلوات آ، هو حرم

هو ئي مس آ ۽ ڪتاب آ ۽ قلم

ذرو ذرو غيب جو ان کان حضور

ملڪ انجو آ حدن کان دور دور

انجي هستي اعتبار ممڪنات

اعتدال انجو عيار ممڪنات

انجي ساحل جو عمق، مان ڇا چوان

غرق انجي دل ۾ اعصار و زمان

جو رسي آدم ۾ ٿو عالم اَٿي

جو نه عالم ۾ اچي آدم اَٿي

چنڊ ۽ سج انجي جلوت کان جميل

انجي خلوت کي نه پهچي جبرئيل

زندگي ڇا آهه، چؤ اي زنده دل

آ دوئي ۾ عشق يڪ بين ۽ اَٽل

مرد عورت آهه هڪ ٻي جو حبيب

ڪائنات شوق ۾ هر دم قريب

زال کان روشن ٿئي نار حيات

انجي فطرت لوح اسرار

آگ کي ٿي جان پنهنجي ۾ ڀري

انجو جوهر خاڪ کي آدم ڪري

انجي دل ۾ ممڪنات  زندگي

انجي تابش ۾ ثبات زندگي

شعله جنهن مان ٿو ٿئي پيدا شرر

جان و تن ان سوز ري آ بي اثر

مرتبو پنهنجو آ، ان کان ارجمند

سڀ اسان ان کان ٿيون ٿا نقشبند

عصر حاضر دين جو نيو آهه تاب

ٿو ٻڌايان توکي اسرار حجاب

ذوق تخليق آگ آ اندر بدن

واڌ انجي کان وڌي ٿي انجمن

آگ هي جنهن کي ٿئي حاصل نصيب

پنهنجي سوز و ساز جو بڻجي رقيب

نقش پنهنجي تي رکي هردم نظر

جيستائين نقش ٻيو ٿي سازگر

مصطفى اندر حرا ٿيو جائگير

پاڻ ري سائين، نه ٻي جو ٿيو اسير

نقش امت جو ڪڍيو ٿي ات حضور

هي سندس خلوت کان ملت جو ظهور

ٿي سگهي ٿو منڪر يزدان ڪو

پر نه ٿي منڪر نبي جي شان جو

تون اگر روشن هجين مثل ڪليم

فڪر تنهنجو آهه بي خلوت عقيم

علم و شوق آهن مقامات حيات

آهه سرچشمو ٻنهي جو واردات

علم ٿو تحقيق کان لذت وٺي

عشق ٿو تخليق کان لذت وٺي

صاحب تحقيق کي جلوت عزيز

صاحب تخليق کي خلوت عزيز

طلبيو موسى ٿي اسرار وجود

لذت تحقيق جي هئي، هي نمود

لن تراني ٿي رکي نڪتا دقيق

بحر هن اونهي جي اندر ٿي غريق

هر جڳهه بي پرده اسرار حيات

چشمو انجو آ ضمير ڪائنات

ڏس ذرا هنگامهء آفاق کي

زحمت جلوت نه ڏي خلاق کي

بندهء حق ڪين ڄاڻي ڪو مقام

ناغلام ان کي، نه او ڪنهن جو غلام

بندهء حق مرد آزاد آهه بس

ملڪ ۾ آئين خداداد آهه بس

ان جي راهه ۽ دين ۽ آئين حق

نيڪ بد ۽ تلخ ۽ نوشين  حق

عقل خودبين نا ڏسي بهبود غير

سود پنهنجي کي ڏسي، ناسود غير

وحي حق سڀ جي ڏسي ٿو سود کي

هر ڪنهين جي سود کي بهبود کي

عادل آهي، صلح آ توڙي مصاف

انجي سامهون لا يراعي لايخاف

غير حق جي حاڪم و آمر ٿئي

ٿي سگهو هيڻو، سگهو قاصر ٿئي

قاهر آمر جي بڻجي پخته ڪار

پنهنجي قانون جي ٺاهي ٿو حصار

باز ۽ شاهين وانگر زود گير

ٿو بڻائي پنهنجي لقمي کي مشير

قاهري آئين پنهنجو ٿو رکي

بي بصيرت سرمو انڌي کي وجهي

آ عجب دستور، جمهوري فرنگ

مرده تر مرده ڪري صور فرنگ

آسمان وانگر هي بازيگر ڦري

راند قومن جي ٿو تختي تي ڪري

ڪي منجهانئس گنج ور، ڪي رنج ور

هي سدا چالاڪ، هڪ ٻي ليء ڪٽر

دلبرن جي ڳجهه کي ظاهر چوان

هو خريدار ۽ وڻج آهيون اسان

حب دنيا کان اکين ۾ نا نمي

بار پٽ سمجهي ٿي پنهنجي ليء اَمي

انجي تارن مان هي نڪري جي سرود

ٿو وڃائي هٿ سان پنهنجن جو وجود

گرچه انجا ناز آهن رنگ رنگ

مون کي عبرت ري ڏنو، ڪجهه نافرنگ

سر گذشت آدم جي اندر شرق و غرب

خاڪ جي ليءَ آهه فتنهء حرب و ضرب

هڪ ڪنوار آ، انجا سڀ همسفر اسان

ان فسونگر جي ڦرون چوڌار اسان

ناز ۽ انداز انجو مڪرو فن

جت هلي نا ٿي سگهي، ڪاتو و من

ڪئن ٺهن، تو ساڻ هي سنگ و حجر

هي سڀي اندر حضر تون در سفر

اختلاط  خفته ۽ بيدار ڇا؟

ڪار تاري جي ڪٿي، سيار ڇا؟

حق زمين کي چئي اسانجو آ متاع

بي بها، جو مفت، سهنجو آ متاع

هي ذرا نڪتو زميندارو ٻڌو

سڀ ڇڏي ۽ قبر و رزق ان کان وٺو

ان جي صحبت کانسواءِ ٻيو بي نمود

تون وجود ۽ او نمود بي وجود

تون عقابي، طائف افلاڪ ٿي

کول پر ۽ خاڪ هن کان پاڪ ٿي

مان نه توکي ٿو چوان ڇڏ ڪاخ وڪو

تنهنجي دولت هي جهان رنگ وبو

داڻو داڻو آ گهر وٺ خاڪ کان

باز وانگر صيد وٺ افلاڪ کان

هڻ کڻي تيشو سندس ڪهسار تي

پاڻ کان وٺ نور کي، هڻ نار تي

ڇڏ طريقهء آزري جي ڪار کي

نوجهان تعمير ڪر پنهنجو رٿي

رنگ بو ۽ ڪاخ ڪو کي دل نه ڏي

دل حريم انجي، نه ڏي ڪنهن غير کي

لااله جو حرف جو اذري ڪري

پاڻ ۾ گم هي جهان يڪسر ڪري

ٿو خدا حڪمت کي چئي خير ڪثير

خير وٺ هي، جت ڏسين روشن ضمير

علم حرف ۽ صوت کي شهپر ڏئي

بد گهر کي پاڪيءَ گوهر ڏئي

علم کي اوج فلڪ تي آهه راهه

سج جي اک کان پري انجي نگاهه

نسخو ان جو نسخهء تفسير ڪل

انجي آ تدبير ۾ تقدير ڪل

دشت ۾ پيدا ڪري ٿو او حباب

بحر ۾ پڻ ٿو ڪري پيدا سراب

اک ۾ انجي واردات ڪائنات

جنهن جي اندر محڪمات ڪائنات

دل ڏئي حق کي ته آ پيغمبري

جي ڇڏي حق کي ته آهي ڪافري

علم دل جي سوز ري آ، شور و شر

انجي اونداهي جي اندر بحر و بر

رنگ کان انجي جهان ڪور ۽ ڪبود

آ بهار انجي خزان هست و بود

بحر، صحرا، ڪوهسار ۽ جهنگ باغ

انجي طياره جي بم کان داغ داغ

سينهء افرنگ ۾ هي نار آهه

جت سدا شبخون ۽ يلغار آهه

سير الٽو هي ڏئي ايام کي

ٿو کسي سرمايهء اقوام کي

قوت ابليس انجي يار ٿي

نور ان کان ٿو بدلجي نار ٿي

تون نه ماري ٿو سگهين ابليس کي

ڇو ته گهرائي ۾ دل جي گم رهي

آ چڱو ان کي مسلمان جي ڪرين

زير سايه تيغ قرآن جي ڪرين

ڀڄ جلال بي جمالي کان پري

هن فراق بي وصالي کان پري

عشق ري هي علم ڪل طاغوت  آهه

عشق سان ئي علم هي لاهوت آهه

بي محبت علم و حڪمت بي شرف

عقل ڄڻ هڪ تير آهي بي هدف

حڪمتن وارو ته کوليو تو ڪتاب

پر اهو عالم اڃا اندر حجاب

ڇو ڇڏي پردو ٿئي ظاهر نه ٿو

دل اسانجي مان اچي ٻاهر نه ٿو

پنهنجي اڳيان عالم فرسوده آهه

خاڪ ۾ ملت جتي آسوده آهه

دين حق اڄ ڪافري کان بي پري

پيشهء ڪافر گري ملا ڪري

ماڪ، پنهنجي آ نظر ۾ يم مثال

پر نظر ۾ هنجي آ شبنم مثال

رنگ بوقلمون رکي قرآن فروش

جنهن کان آ، روح الامين اندر خروش

آسمان کان انجي دل بيگانه آ

ان جي ليءَ ام الڪتاب  افسانه آ

هو نه ڄاڻي حڪمت دين نبي

آسمان آهي سندس بي روشني

ڪم نگاهه ۽ ڪور ذوق ۽ ڪوچه گرد

گفتگو کان انجي ملت فرد فرد

مڪتب ۽ ملا ۾ اسرار ڪتاب؟

ڄم جو انڌو ۽ نور آفتاب

در حقيقت مرد حق جان جهان

جو ويو خلوت ۾ انجو ڪر بيان

اي جو تنهنجو فڪر مومن جي حيات

آ نفس کان تنهنجي ملت کي ثبات

تنهنجو آئين حفظ قرآن عظيم

حرف حق کولي چوڻ دين سليم

تون ڪليم آهين ٿيئن ڇو سرنگون

آستين مان هٿ کي ڪڍ ٿي رهنمون

سر گذشت ملت بيضا کي چؤ

وڃ هرڻ سان وسعت صحرا کي چؤ

مرد حق ٻي وٽ نه ڳولي رنگ و بو

مرد حق، حق کان قبولي رنگ و بو

هر گهڙي انجي آ تن ۾ جان ٻي

هر گهڙي حق جان سندس آ، آن ٻي

راز او چؤ مرد مومن کي وري

شرح رمز ڪل يوم کي وري

ري حرم منزل نه ساري ڪاروان

حق بنا دل ۾ نه ڌاري ڪاروان

جي حديث مصطفى تنهنجو نصيب

دين حق اندر جهان آيو غريب

ٿو ٻڌايان توکي معني حرف فڪر

غربت دين ناهه فقر اهل ذڪر

جستجو جنهن مرد جي آ بي مثال

غربت دين انجي آهي لازوال

غربت دين، هر گهڙي بدلي اثر

سمجهه هي نڪتو اگر اٿئي نظر

دل نه ڪر ٻي ڪنهن حقيقت ساڻ بند

عصر نو کي تان جهلي تنهنجو ڪمند

ڪنهن نه ڄاتو آهه اسرار ڪتاب

مشرقي ۽ مغربي در پيچ تاب

روسين نئون نقش ڪيو آهي بپا

دين، ماني تي وڃائي ٿيا ولها

منزل و مقصود قرآن آ ٻيو

رسم و آئين مسلمان آ ٻيو

هنجي دل ۾ ڪو تپش جو نا اثر

مصطفى سيني ۾ هنجي ڪٿ مگر

بدهء مومن آ قرآن کان پري

انجي ڏيئي ۾ نه روشن وٽ ٻري

خود طلسم قيصر و ڪسرى ڀڃي

تخت شاهي جي مٿان ويٺو وڃي

سلطنت قوت ته ڪئي ان کي عطا

پر پيو آ دين ان کان دربلا

طرح تو پنهنجي ڪئي ٻي اختيار

توکان دستور ڪنهن ٿيو زير بار

تو مسلمانن جيان اندر جهان

قيصريت جا ڀڃي ڇڏ استخوان

تان ٿئي روشن چراغ اندر ضمير

ٿي اسانجي حال کان عبرت پذير

جنگ هن ۾ پير رک محڪم ڀري

ڀڄ انهيءَ لات و هبل کان تون پري

توکان ملت ٿي گهري دنيايءَ پير

جا هجي ڪامل، بشير ان سان نذير

تون ئي آهين رهبر اقوام شرق

تنهنجي آ، ايام سان ايام شرق

جان ۾ تنهنجي ڏسان سوز آ ٻيو

قلب ۾ تنهنجي شب و روز آ ٻيو

ڪهنو ٿيو افرنگ جو آئين و دين

رک نه ان دير ڪهن ۾ ڪو يقين

تو بتن جي ڪار کي ڪيو آ تمام

لا ڇڏي الا جي طرف جلدي اڏام

لاجي ڳولا کي ڪري ڇڏ درگذر

تان ملي اثبات جو توکي ثمر

هن پراڻي داستان جو ڌو ءُ باب

روشني جي لاءِ وٺ ام الڪتاب

حٻشين کي ڪنهن يد بيضا ڏنو

قيصر و ڪسرا جو ڪنهن رشتو ڇنو

ڇڏ اهي جلوا جي آهن رنگ رنگ

پاڻ کي تون ڳول، ڪر ترڪ فرنگ

مغربين جي مڪر کان ٿي باخبر

ٿي نه لومڙ،  شينهن وانگر ٿي سٻر

روبهي آهي تلاش ساز و برگ

شير مولا ڳولهي آزادي ۽ مرگ

آهه قرآن ريءَ شيري روبهي

فقر قرآن، سچ پڇين شاهنشهي

فڪر قرآن ۾ ملي ٿو ذڪر فڪر

فڪر ڪامل ليء ضروري آهه ذڪر

ذڪر ذوق ۽ شوق کي بخشي ادب

جان جو سودو آ ان ۾ روز شب

سينه سوز ان مان سوين شعلا اٿن

ڇو طبيعت سان سندءِ هي نا ٺهن

ڇاهه قرآن؟ موت خواجي جو پيام

چمڪي ان کان بي سرو سامان غلام

خير زردارن ۾ ڳولج ڪين تو

لن تنالوالبر حتى تنفقو

فتني کي پيدا ڪري آخر وياج

قرض حسنى کي ٿو ڄاڻي ڪو مزاج

ٿي ربا کان جان ڪاري دل پهڻ

آدمي بڻجي وڃي ٿو ديو ڄڻ

وٺ زمين کان رزق پنهنجو آ روا

هي متاع بنده آ، ملڪ خدا

آهه مالڪ حق ۽ مومن آ امين

آهه هالڪ غير حق جيڪي ڏسين

رايت حق آ ملوڪي کان نگون

شهر انجي دخل کان زار و زيون

نقش قرآن جو جڏهن اظهار ٿيو

پوپ ۽ ڪاهن جو نقشو بدليو

ٿو چوان ظاهر جو دل ۾ آ عيان

هي ڪتاب آهي ڪٿي، ٻي شيِ چوان

جان ۾ اندر وڃي ٻي جان ڏي

جان جي ٻي ٿي جهان مٽجي وڃي

مثل حق مخفي ۽ پيدا آهه هي

زنده ۽ پاينده گويا آهه هي

ان ۾ اوڀر ۽ اولهه جو قسمتون

وڄ جيان انديشه جون رک سرعتون

رک تري تي سر مسلمان کي چئج

گهرج کان وڌ جو هجي ڏيئي ڇڏج

شرع ۾ آئين ٻيو، پيدا نه ڪر

نور قرآڻ تي به رک ٿوري نظر

مي نه محفل ۾، نڪي ساقي ڏسان

ساز قرآن جي نوا باقي ڏسان

پنهنجو جي مضراب بڻيو بي اثر

آسمان وٽ سؤ هزارين زخمه ور

امتن کان ذڪر حق برتر غني

جاءِ ۽ آ وقت کان ظاهر غني

ذڪر حق هر ذڪر ذاڪر کان جدا

ملڪ روم ۽ شام کان فارغ سدا

حق اسان جي کسي ان کي وٺي

قوم ٻي ڪنهن کي ڏئي ان کي سگهي

هي مسلمان ۾ ڏسي تقليد وطن

جان منهنجي ٿي ڏڪي اندر بدن

پير رومي صاحب جذب و يقين

هن سخن کان بڻجي ويو اندوهگين

آهه سرد انجي ٿي سيني مان پديد

ان جي ڳوڙهن سان نه مٽ خون شهيد

تير جنهن جي دل کي مردن جي چٽيو

ان ڏسي افغان کي هن پرچيو

”دل کي رت ۾ ڏي، شفق جي ٿي مثال

هٿ رکي فتراڪ حق تي وٺ ڪمال

جان آ، اميد کان جوئي روان

ترڪ اميد آهه مرگ جاودان“

پوءِ ڏسي مونکي چيائين ”زنده رود

ڪجهه ٻڌائي سوز ڏي اندر وجود

اٺ ٿڪايل پنهنجو ۽ محمل گران

تلخ تر گهرجي نوائي ساربان

امتحان آ پاڪ مردن جو بلا

آهه اڃين کي ڪرڻ اڃيو روا

وڃ ڪليم الله جان ٽپ رود نيل

باهه ۾ هڻ گام کي مثل خليل