|
ڏوهه ڪنهن جو آهي
اسان جو هڪ اوپن بڪ ٽيسٽ ٿيو. يعني سوالن جا جواب لکڻ لاءِ ان
سبجيڪيٽ جا ڏهه ٻارهن ڪتاب کولي ڏسڻ جي اجازت هئي.
هڪ هڪ ڪتاب ٽن چئن کان اٺ نوَ صفحن تي مشتمل. نالي
۾ ته ڏسي لکڻ وارو امتحان هو پر اهڙي ٽيسٽ ڏسي به
اهو لکي سگهي ٿو جنهن پڙهيو هجي.
ڪلاس روم جي آخري چئن بينچن تي منهنجو نمبر هو ۽ ٻيا ٽي ڄڻا:
فلپين جو سوتي ڇائي، تنزانيا جو دوبيلو، ۽ مصر جو
ڪئپٽن حنفي هو. حنفيءَ کي ته امتحان جو فڪر ٿئي ئي
ڪونه. سڀ کان آخر ۾ ڪلاس ۾ اچي ۽ سڀ کان پهرين
پيپر ڏئي وڃي. ان ڏينهن امتحان شروع ٿيڻ ۾ اڃا ڏهه
پندرهن منٽ هئا. ٿائلينڊ جي سوتي ڇائيءَ مون کي ۽
تنزانيا جي دوبيلي کي چيو: ”توهان پاڪستاني ۽
تنزانيا جا ته خوش نصيب آهيو جو توهان جي ملڪ ۾
انگريزي پڙهائي وڃي ٿي. مون کي ته ڪيترن سوالن جا
جواب اچن به کڻي ته به چڱيءَ طرح لکي نٿو سگهان جو
انگريزيءَ کان گهڻو واقف نه آهيان. ٿائي زبان ۾چئو
ته ڪئين ڪاڳر ڪارا ڪري ڏيکاريانوَ. ڀلا هڪڙو قرب
ته ڪجو گهٽ ۾ گهٽ صفحي جو نمبر ته ٻڌائجو.
مون ڏٺو ته تنزانيا جو دوبيلو سنجيدو ٿي ويو. تنهن تي مون
چيومانس:
”دوبيلو! تون امتحان جي معاملي ۾ ايترو گنڀير ٿيو وڃين جو توکان
ڊپ ٿو لڳي.“ ۽ پوءِ هڪ ڏينهن اڳ جي ڳالهه ياد
ڏياري چيومانس.
”ڪالهه امتحان دوران مون توکان ڪئلڪيوليٽر پئي گهريو پر مجال
آهي جو ڪنڌ کڻي نهارين.“
”امتحان دوران ڳالهائبو ناهي ۽ ٿائلينڊ جي سوتي ڇائيءَ کي صفحي
جو نمبر ٻڌائڻ معنيٰ ڪاپي ڪرائڻ. اهو ڪم آءُ هرگز
نه ڪندس.“ دوبيلو ٺهه پهه وراڻيو.
مون کي سندس ان ڳالهه جتي تعجب ۾ وڌو اتي خوشي پڻ ٿي. هونءَ ته
دنيا جي ڪيترن ملڪن ۾ ٿوري گهڻي ڪا پيءَ جي پٽ
شروع ٿي وئي آهي. پاڪستان ۾ (۽ خاص ڪري سنڌ ۾ ته)
تباهيءَ جي حد تائين ڪاپيءَ جوناسور پکڙجي ويو
آهي. پر ڪي ملڪ اهڙا به آهن جن ۾ امتحان تمام
سختيءَ سان ورتا وڃن ٿا ۽ شاگرد لاءِ امتحان پاس
ڪرڻ جو واحد طريقو محنت ۽ فقط محنت آهي. انهن ملڪن
۾ ڪاپي يا سفارش جهڙي ڪا شيءِ نٿي هلي سگهي.
ملائيشيا به انهن ملڪن مان هڪ آهي جتي امتحان
سختيءَ سان ورتا وڃن ٿا. گهٽ مارڪون کڻندڙ شاگرد
کي ٻئي ڪلاس ۾ داخلا ڏيڻ بدران اسڪول يا ڪاليج مان
يڪدم ڪڍيووڃي ٿو. جيئن پڙهڻ بدران وڃي ڪو پورهيو
ڌنڌو ڪري. يا ڪنهن دڪان، هوٽل وغيره تي وڃي سيلز
مين يا بئرو ٿي ڪم ڪري، جتي دماغي ڪم جي گهڻي
ضرورت نه هجي. ملائيشيا جي سفرنامي ۾لکي چڪو آهيان
ته هڪ سال امتحان وٺندڙ واسطيدار اٿارٽيءَ کي اهو
شڪ ٿيو ته ڪنهن ڳوٺ ۾ هڪڙو پيپر ليڪ آئوٽ ٿي ويو
آهي. ان بعد نه فقط ان سبجيڪٽ جو پر سڀني ڪمن جو
امتحان سڄي ملڪ جي شاگردن کان وري ورتو ويو.
سو تنزانيا جي دوبيلو جي اها ڳالهه ٻڌي مون کي يڪدم خيال آيو ته
تنزانيا هونءَ کڻي آفريڪا جو هڪ غريب ملڪ آهي جتي
سياسي هنگاما لڳا پيا هجن، پر ٿي سگهي ٿو ته تعليم
جو معيار بلند هجي. هونءَ به دوبيلي جي معلومات ۽
ڄاڻ مان اهوئي لڳي ٿو ته هو ڪو سفارشي نه پر پڙهيل
ڳڙهيل ۽ پنهنجي سبجيڪٽ ۾ ڀڙ انجنيئر آهي. سو
دوبيلو کان پڇيم:
”دبيلو! لڳي ٿو توهانجي ملڪ ۾ ڪاپي نٿي هلي.“
”سوال ئي نٿو پيدا ٿئي. امتحان هلندي ڪنهن شاگرد وٽان ڪو ڪاغذ
ڀور ملي وڃي يا هو ٻئي سان ڳالهائيندي ڏٺو وڃي ته
اٿارٽي ان ئي وقت ان شاگرد کي ريسٽيڪيٽ ڪري ڇڏيندي
آهي.“
”ويري گڊ! خوشي جي ڳالهه آهي تنزانيا تعليم جو اهوئي معيار
رکندو اچي جيڪو انگريز ڇڏي ويا.“ مون چيو، ”ان جو
مطلب اهو آهي ته تنزانيا جي ڪاليجن، يونيورسٽين
مان جيڪي شاگرد گريجوئيٽ ٿي نڪرندا هوندا سي
پنهنجي پنهنجي فيلڊ ۾ ماسٽر هوندا.“ مون چيو.
”ها.“ دوبيلو وراڻيو، ”اسان جي ملڪ ۾ جيتوڻيڪ ڪي گهڻا ڪاليج ۽
يونيورسٽيون نه آهن پر جيڪي شاگرد تعليم حاصل ڪري
نڪرن ٿا انهن جو سڄي دنيا ۾ قدر آهي. اڄ به
تنزانيا جا ڊاڪٽر، انجنيئر ۽ ٻين سبجيڪٽن جا ماهر
انگلينڊ، آمريڪا ۽ آسٽريليا ۾ نظر ايندا ۽ هنن جي
تمام گهڻي تعريف ڪئي وڃي ٿي.“
”دوبيلو توکي ڏسي ان جي شاهدي آئون به ڏيندس.“ مون چيو. ساڻس ان
بابت وڌيڪ خبرون نه ڪري سگهيس. پر اهو سوچي ڏک
ٿيندو اٿم ته ڪو زمانو هو، سنڌ يونيورسٽي کي تعليم
جي معيار کان پاڪستان ۾ سڀ کان اعليَ درسگاهه
سمجهيو ويندو هو، پر اڄ سنڌ جي تعليم گاهن ۾
تنزانيا جهڙو حال به نه رهيو آهي. تعليم حاصل ڪري
ڪيترن ملڪن ۾ اسانجا ڊاڪٽر، انجنيئر وڃن ٿا پر
سواءِ ايڪڙ ٻيڪڙ جي، گهڻائي ولايت ۾ نوڪري حاصل
ڪرڻ ۾ ڪامياب نٿي ٿئي. ڊگري ته سندن هٿن ۾ ضرور
آهي پر علم نه هجڻ ڪري هنن جو حالتن سان گذارو ٿي
نه پيو سگهي.
هڪ مسلمان ملڪ اسانجي نوجوانن جي بيروزگاريءَ جو خيال ڪندي ويهه
کن تازن گريجوئيٽ ڊاڪٽرن کي پنهنجي ملڪ جي اسپتال
۾ نوڪري ڏني. پر افسوس جو هڪ به رهي نه سگهيو.
ڪنهن چيو مون کي ڏورانهين ڳوٺ ۾ا ڪيلو رکيوويو.
ڪنهن چيو مونکي گائني وارڊ ۾ رکيو ويو هو ۽
پڙهائيءَ دوران مون کي ويم جو تجربو نه ٿيو هو.
ڪنهن چيو غلط دوا ڏيڻ جيئن ته ان ملڪ ۾وڏو ڏوهه
آهي، سو مون کي ڊپ لڳو ته ڪٿي غلطي نه ٿي وڃيم.
سڀني اهو سبب ڏنو ته کين ڪاليجن ۾ا ستادن چڱي طرح
نه پڙهايو يا تجربن لاءِ
Dead Bodies گهٽ هيون، يا هاسٽل جي هڪ هڪ ڪمري ۾ ٻه ٻه ٽي ٽي رهڻ ڪري
پڙهائي نه ٿي سگهي يا سال جا ڇهه مهينا هنگامن ڪري
ڪاليج بند رهيو وغيره وغيره. ڏوهه ڪنهن جو آهي؟
شاگرد جو، استاد جو، ڪاليج هلائيندڙن جو، حڪومت
جو، سياستدانن جو، چند لوفر ڇوڪرن جو جيڪي ٻين کي
پڙهڻ نٿا ڏين، ڪنهن ملڪي يا ڌارئين دشمن جو يا اڃا
به ڪنهن ٽئين جو.
بهرحال هي تعليم ۾ ملاوٽ، کوٽ ۽ دغا قوم جي نئين نسل کي تباهيءَ
ڏي وٺيو پئي وڃي.
پاڻ وٽ ڪهڙا مهمان ايندا
سئيڊن جي هن شهر مالمو ۾ اربع، ڇنڇر ۽ آچر ڏينهن مارڪيٽ ٽائيپ
مارڪيٽون لڳنديون آهن. انهن کي جمع مارڪيٽ ته نٿو
سڏي سگهجي جو جمع مارڪيٽ ۾ گهڻي ڀاڱي ميوو ۽ ڀاڄي
هوندو آهي يا رڌ پچاءَ جو راشن ۽ نئون ڪپڙو گندي ۽
ٿانو ٿپو. پر اڃا به هن کي ڪراچيءَ جي لنڊا بازار
سڏي سگهجي ٿو، جتي، هتي جا ماڻهو پنهنجي گهر جون
فالتو شيون اچي وڪڻندا آهن. جن ۾نيون به هونديون
آهن ته پراڻيون به. ڪي دڪان يا ڪارخانا هميشه لاءِ
بند ٿيندا آهن يا موسم جي تبديليءَ تي گذريل موسم
جو سامان ڪڍندا آهن ته ڪي واپاري ان کي لاٽ ۾ خريد
ڪري هنن مارڪيٽن ۾ سستو ڪري وڪڻندا آهن يا زال مڙس
طلاق تي گهر جو سامان وڪڻي، وڪري جي پئسن جو اڌو
اڌ ڪندا آهن. ان بابت شروع جي مضمون ۾ پڻ لکي چڪو
آهيان. سئيڊش ماڻهو، يورپ جي ملڪن ۾ ته خاص ڪري،
پر ويندي جپان، ملائيشيا، ٿائيلينڊ، آسٽريليا پاسي
گهمڻ وڃن ٿا جتان مختلف شيون وٺيو اچن. ڪجهه وقت
کانپوءِ دل ڀرجڻ تي ههڙين مارڪيٽن ۾ اچيو تين وال
ڪن. هونءَ به سئيڊش ماڻهن کي پئسي اڏائڻ- يعني خرچ
ڪرڻ جي ڏاڍي پٽ آهي. بچت جو ته هنن وٽ
Concept
آهي ئي ڪونه. بچائين ته ڪنهن لاءِ بچائين. پاڻ بي
روزگار ٿين ته سرڪار مهيني سر کين خرچ پکو پهچائي.
باقي رهيو اولاد، سو جيئن ئي ماءُ جي پيٽ ۾ سرجي
ٿو ته سرڪار طرفان ان لاءِ پئسا ملڻ شروع ٿيو وڃن.
بقول هتي رهندڙ پاڪستاني همراهه جوهر زمان جي، هتي
جي ماڻهن ۾ اجايو سجايو خرچ ڪرڻ جي عادت آهي. جيڪا
نئين شيءِ ڏسن يڪدم وٺي اچن. ۽ پوءِ ٿورن ڏينهن
بعد ان مان بيزاري محسوس ڪن ۽ پوءِ اوترو ئي جهٽ
ان مان پنهنجي جان آجي ڪن. گهر جا ٿانوَ ٿپا ته
ٺهيو پر ايتريقدر جو زال مڙس مان ۽ مڙس زال مان،
پاڻ کي آزاد ڪرائڻ جي چڪر ۾ رهن ٿا.
اهڙيون سستيون مارڪيٽون جن کي انگلينڊ ۾ ”پيني مارڪيٽ“ به سڏجي
ٿو، هتي مختلف ڏينهن ۽ هنڌن تي لڳن ٿيون. اڄڪلهه
سڀ کان وڏي مارڪيٽ اربع ڏينهن، شهر جي وچ مان
لنگهندڙ ڪئنال جي ڪپر تي لڳي ٿي ۽ ٻي ڇنڇر ڏينهن
فوڪيٽ پارڪ ۾. ان ۾ آيل خريدارن ۾ هڪ ته اسين
يونيورسٽيءَ ۾ پڙهندڙ سؤ کان مٿي ملڪن جا شاگرد
هوندا آهيون ۽ ٻيو هتي رهندڙ ايراني، عرب، ترڪ ۽
آفريڪي باشندا هوندا آهن. ان کان علاوه هتي جا
لوڪل سئيڊش ۽ يورپي پڻ جام هوندا آهن. مڙيئي
چاليهه پنجاهه کن هٽڙا لڳندا آهن. هر هڪ پنهنجيون
شيون ٽيبل تي سجائي رکندو آهي. هر دفعي نوان وڪڻڻ
وارا پنهنجوسامان نيڪال ڪرڻ لاءِ آڻيندا آهن. ڏهه
پندرهن مڙيئي اهڙا همراهه به هوندا آهن جيڪي هر
هفتي دڪان هلائين،اهي هتان هُتان شيون گڏ ڪري يا
ٻهراڙيءَ جي گهرن مان اڃا به گهٽ قيمت تي وٺي ڪجهه
نفعي تي اچي وڪڻندا آهن. يعني ڦلن مٺ ۾ وٺي ڀڳڙن
مٺ ۾ وڪڻندا آهن.
ڇنڇر ڏينهن اسان کي موڪل ٿئي سو فوڪيٽ پارڪ جي ان مارڪيٽ ۾ ڪلاڪ
ٻه سٺي وندر ٿي ويندي آهي. پوءِ ڪا هڪ اڌڪم جي
شيءِ بنهه سستي اگهه تي ملي ويندي آهي ته ضرور
وٺندا آهيون. دڪاندار ماين ۽ مردن سان (جن کي
انگريزي اچي) خبر چار به ڪندا آهيون ڇو پيا وڪڻو
يا فلاڻي يا فلاڻي شيءَ ڪٿان ورتي اٿوَ. ساڳي وقت
خريدارن جي انبوهن ۾ مختلف ماڻهو ۽ سندن ويس وڳا ۽
خريداري جي نموني کي ڏسي لطف وٺندا آهيون.
منهنجي ڪورس پروفيسر پاڪستان ۾ اونيڪس پٿر مان ٺهندڙ شين جي
تعريف ڪئي. کڻي ٿي کٽي سو چيومانس ته ڪو آيو ته
تولاءِ گهرائي وٺندس. پوءِ ته پروفيسر منهنجو مٿو
کائي ويو. نه پاڪستان کان اچي ۽ نه هن کي تحفو
ملي. ۽ پوءِ هڪ ڏينهن هڪ همراهه ان پٿر جون شيون
ان ”جهونا پرانا“ مارڪيٽ ۾ وڪڻڻ آيو، جيڪي هن
پشاور مان ورتيون هيون. اهي وٺي اچي پوڙهي پروفيسر
کي پنهنجي طرفان ڏنم ته تولاءِ ڪراچيءَ مان
گهرايون اٿم. جان ڇٽي پئي نه ته اهي مهنگيون شيون
ڪير صدر جي ڪوآپريٽو مارڪيٽ مان خريد ڪري، پوءِ
اهي بار هوائي جهاز ۾ ڍوئي مون تائين پهچائي ها.
وڪڻڻ وارا به خوش، وٺڻ وارو به خوش، جنهن کي تحفو
مليو اهو به خوش.
هڪ همراهه لالٽين وڪڻي رهيو هو جيڪو پڻ پاڪستان يا هندستان مان
ورتل لڳو ٿي. قيمت پنج سؤ روپيا، چيومانس؛ ”هي ته
ٽڪو به نه لهي. نئين جو مُلهه به ٽيهه چاليهن رپين
کان مٿي نه هوندو“.
چوڻ لڳو: ”نه هي
Antique
پراڻي زماني جي شيءِ آهي. انڊيا پاسي کان منهنجي
پيءُ آندي هئي. اڄ کان سٺ ستر سال اڳ جڏهن لائيٽ
نه هئي ته ان پاسي جا ماڻهو هي استعمال ڪندا هئا.“
دل ۾ چيم: ”چريو ٿيو آهين. سنڌ جي ڳوٺن ۾ هينئر وڃ ته اڄ به
اهي لالٽين پيا ٻرن. پاسي کان پڪن رستن تان بجليءَ
جون تارون ۽ سئي گئس جا پائيپ لنگهيو پيا وڃن پر
هن دؤر ۾ به اهڙن گهرن ۾لالٽين پيا ٽمڪن ۽ مائرون
ڇيڻن ۽ ڪاٺين جي دونهين ۾ ڪُنا پيون رڌين.“
هڪ دفعي هتي جون رهاڪو ٽي افغاني ڇوڪريون وڪڻڻ لاءِ نون ڪپڙن
جون وڏيون هڙون ٻڌي آيون. سوٽ، قميصون، سئيٽر تمام
گهٽ اگهه ۾ پئي ڏنائون. مون به هڪ سئيٽر ۽ قميض
کانئن ورتي ۽ جڏهن خبر پين ته پاڪستاني آهيان ته
هڪ قميص مٿان مفت ۾به ڏنائون. پنهنجن پاڪستاني
ساٿين کي چيم:
”مون سمجهيو افغاني رڳو پاڪستان، هندستان، برما، بنگلاديش ۾
ڪپڙن جو واپار ڪن ٿاپر هاڻ خبر پيئي ته هو ته اچي
اتر قطب کان نڪتا آهن.“
ڇوڪرين کان پڇيم: ”هي ڪپڙا ڪٿان آندا اٿوَ؟“
”هي جرمني جي هڪ فئڪٽري جو رجيڪٽ ٿيل مال آهي، ڪنهن جو تند ڌاڳو
ڇڄيل آهي ته ڪنهن جو ڪاڄ ٻيڙو اڻپورو آهي.
فئڪٽريءَ وارن اهو مال فيڪٽري ۾ ڪم ڪندڙن کي سستي
اگهه ۾ خريد ڪرڻ لاءِ آفر ڏني. اسان جا پيئر ڀائر
ان فئڪٽريءَ ۾ ڪم ڪن ٿا سي اتان وٺي آيا آهن.“
ايندڙ مهيني هاسٽل کان فليٽ ۾ شفٽ ٿيڻ لاءِ ڪجهه سامان جي ضرورت
هئي جهڙوڪ: ٿانوَ، پڙدا، چادرون، وهاڻا وغيره. هڪ
عورت ڇت ۾ لڳائڻ جا لئمپ وڪڻي رهي هئي. هتي سيءَ
هجڻ ڪري گهرن ۾ پنکا ته ٿين ڪونه. باقي لئمپ يا
بلبن جا ڇٽ هرڪو مسواڙي پنهنجا آڻيندو آهي ۽ گهر
خالي ڪرڻ وقت هن کي پنهنجو آندل هر سامان ڪڍڻو
پوندو آهي ۽ هتي جي قاعدي موجب گهر ۾ ڇڏڻو ناهي.
پنهنجي سٺي يا خراب شيءِ پاڻ سان کڻي وڃڻي آهي
پوءِ ڪو ڪچري جو وڏو دٻو ڳولي اڇلي يا ههڙين
مارڪيٽ ۾ وڪڻي.
گهر ڇڏڻ وقت هنڌ بسترن، ٽيبل ڪرسين ۽ کٽن ڪوچن لاءِ ته اخبار ۾
ڏبو آهي ته جيئن ڪو ضرورتمند اچي خريد ڪري وڃي.
خريدار نه ملڻ جي صورت ۾ وڏو مٿي جو سور ٿي پوندو
آهي. ان فرنيچر کي اڇلڻ لاءِ ٻه سؤ ڪرونا (اٺ سؤ
رپيا) ڏئي ٽرڪ ڀاڙي تي ڪبي آهي جيڪا اهو فرنيچر ۽
ٻيو سامان شهرجي ڊمپ هائوس ۾ اڇلي ايندي آهي. ڊمپ
هائوس وارا سؤ کن ڪرونا ان جي في الڳ وٺن، جو آخر
هنن جو گدام آهي ۽ ان ۾ ڪم ڪندڙ ماڻهو کانئن پگهار
وٺن ٿا. پوءِ هو اهو سامان پنهنجن ماڻهن کان ڌار
ڌار ڪرائين. يعني ڪاٺ جو الڳ، لوهه جو الڳ (جنهن ۾
لوهي ڪٻٽ، ريفريجريٽر، واشنگ مشين وغيره اچي وڃن)
شيشي جو الڳ ۽ پوءِ ان کي مشين ذريعي چيڀاٽي مختلف
ڪارخانن کي ڪچي مال جي صورت ۾ تورتي وڪڻن.
سو مٿي ذڪر ڪيل دڪاندار عورت کان اهو ڀت جو لئمپ (شيڊن سميت)
وٺڻ چاهيم ٿي. هن وٽ ڇت جا لئمپ ۽ ٻه ٽيبل لئمپ پڻ
هئا، جيڪي سڀ وٺڻ چاهيم ٿي پر قيمتن تي نه پئي
ٺهياسين. هوءَ سيڪنڊ هينڊ مارڪيٽ جي حساب سان گهڻو
اگهه چئي رهي هئي ۽ رکي رکي مونکي دليل ٿي ڏنائين.
”فلاڻن لئمپن يا بجلي جي دڪانن تان وڃي معلوم ڪر ته هيتري جو ٿو
ملي. آئون ته اڌ کان به گهٽ قيمت تي وڪڻي رهي
آهيان.“
هاڻ هن کي ڪير سمجهائي ته اتان وٺڻو هجي ها ته هتي ڇو اچجي ها ۽
ٻي ڳالهه ته دڪان تي نئين شيءِ ۽
Variety
جا پئسا آهن. آئون هڪ وٺڻ جي ٻڏتر ۾ هوس ته
بنگلاديش جو ڪئپٽن حبيب پتلون جا ور کجيندو اچي
نڪتو. سندس فئملي به ايندڙ مهيني اچي رهي هئي سو
مونسان گڏ هن مهيني جي آخر ۾ هاسٽل ڇڏي فليٽ ۾ شفٽ
ٿيڻو هوس. پاڻ مسواڙ تي ورتل فليٽ لاءِ هر شيءِ
وٺي ڇڏي هئائين. ان ڏينهن کيس ڪي وهاڻا ۽ ٽاول ملي
ويا هئا سي پلاسٽڪ جي وڏي ٿيلهيءَ ۾ (جنهن ۾ ماڻهو
به بند ٿي وڃي) اهو سامان وجهي، سانٽا ڪلاز
وانگرڪلهي وٽان پٺيءَ تي ورائي، منهنجي اڳيان اچي
بيٺو ۽ پنهنجي کلمک انداز ۾ هيلو ڪري ڀڳل سڳل
اڙدوءَ ۾ خبرچار پڇڻ لڳو:
”اڙي ڀائي کيا هورها هي. آڌا گنٽا سي هم ديکهه رها هي. کيا
ڇوڪري ڪا سامان لي رها هي يا ڇوڪري کو خريد رها
هي.“
”يار! ڳالهه ٻڌ هن لئمپ جا هيترا پئسا پيو ڏيانس مڃي نٿي. هاڻ
وٺانس يا نه؟“ مون صلاح ورتي مانس.
”اڙي اهي به تمام گهڻا آهن. ان جو به اڌ مناسب آهي.“ حبيب مون
کي چيو ۽ پوءِ هن ڇوڪريءَ کي به انگريزي ۾ چيو
”منجهند جو هڪ ٿي ويو آهي. دڪان بند ڪرڻ ۾ باقي
ڪلاڪ. ماٺ ڪري جلدي وڪڻي تون به گهر وڃ اسان به
گهر وڃون. جي هي مٽن دلن جيڏا بلبن جا شيڊ ڪنهن نه
ورتئي ته سائيڪل تي ته گهر کڻي نه ويندينءَ ۽ نه
بس وارو انهن مٽن سان توکي چڙهڻ ڏيندو. پوءِ سؤ
ڪرونا (چار سؤ رپيا) ٽئڪسيءَ تي خرچ ڪرڻو پوندءِ
يا ٻه سؤ ڪرونا ٽرڪ واري کي ڏيڻا پوندءِ ته توکي ۽
تنهنجن مٽن کي ڍوئي گهر رسائي.“
ڇوڪريءَ کي الائي حبيب ڳالهائڻ جي جو مزاحيه انداز وڻيو يا پيش
ڪيل دليل. مون کي نه فقط اهي شيڊ وڪڻي ڏنائين پر
ڊنر سيٽ (جنهن ۾ فقط ٻه ڪوپ کٽل هئا) لاءِ به
منٿون ڪرڻ لڳي ته جيتري ۾ وڻيم کڻان. گهڻوئي
چيومانس ته اهو مفت ۾ به نه کپي مون وٽ گهڻو بار
ٿي پوندو ۽ ان کي کڻڻ لاءِ مون کي ٽئڪسي ڪرڻي
پوندي. ته چوي ته گهٽ اگهه ۾به کڻ. ڪئپٽن حبيب
چيو: ”لو يار. آئو کڻائي ٿو هلانءِ پئسن ۾ اڌو اڌ
ڪنداسين ته ٿانوَن ۾ به.“
هاسٽل پهچي ڊنرسٽ جو اڌو اڌ ڪيوسين. ڇوڪري آمريڪا لڏي پئي وئي
تڏهن اهو ڊنرسيٽ وڪيائين نه ته ٻن ڪوپن جي ڀڄڻ ڪري
ههڙو قيمتي ڊنرسيٽ ڪو ورلي وڪڻندو. اهي ٿانوَ عام
چلهه توڙي مائڪرو ويو اوون ۽ فريزر ۾ رکي سگهجن
ٿا. جنهن بابت هر ٿانوَ جي هيٺان لکيل آهي ۽
فنلئنڊ جا ٺهيل آهن. ڪئپٽن حبيب ڏسي چيو.
”سندر آهي. ڀالو (سٺو) آهي.“
چيومانس: ”اهو سڀ صحيح آهي پر هتي، هن اتر قطب جي ملڪ ۾ پاڻ وٽ
ڪهڙا مهمان ايندا جن لاءِ هروڀرو ڊنرسيٽ وٺي آيا
آهيون؟“
”تڏهن ته اڌو اڌڪري رهيا آهيون جيئن مهمانن لاءِ نه پر گهر ۾ ئي
پنهنجي لاءِ استعمال ڪريون ۽ خدانخواسته ڪو
حيدرآباد، هالا، يا نرائڻ گنج ڪوميلا کان ڪو مهمان
ٿڙي ٿاٻڙي هن پاري جهڙي ملڪ ۾ تو وٽ يا مون وٽ اچي
نڪتو ته هڪ ٻئي کان اوڌر تي ٿانوَ وٺي استعمال ڪري
سگهون ٿا.“
ڪمپليٽ سوٽ خريدڻ
هڪ دفعي اهڙي مارڪيٽ ۾ سيڪنڊ ايئر جو بنگالي شاگرد ڪئپٽن معين
ملي ويو. هن ڪمپليٽ سوٽ (ٿري پيس) وارو خريد ڪرڻ
لاءِ چونڊيوهو. منهنجي پهچڻ تي مون کان صلاح
ورتائين ته ڪيئن آهي!؟
وندر جي وندر
”سٺو آهي،“ مون چيومانس، ”پر پاڻ ههڙن غريب ملڪن
جا غريب ماڻهو شيءِ جي چونڊ فقط سونهن ڏسي نه
ڪندا آهيون پر ان جو قيمت تي پڻ مدار آهي. بلڪه
تمام ضروري شيءِ اگهه آهي. جي گهٽ آهي ته پاڻ لاءِ
صحيح شيءِ آهي جي نه ته پسند هوندي به ڇڏڻي
پوندي.“
”بس يار قيمت ۾ ئي ته گهپلو ڪري رهي آهي، ٿوري اڃا گهٽ ڪري ته
کڻي وٺانس. چئن مهينن بعد منهنجو ڪورس ختم پيو
ٿئي. بنگلاديش لاءِ وٺي وڃڻ چاهيان ٿو.“
معين پاران مون دڪاندار زال مڙس کان وري اگهه پڇيو پر هنن
گهٽائڻ نٿي چاهيو. معين کي چيم ته هڪ ڳالهه آهي
جيڪڏهن سوٽ ۾ ڪو نقص ڳولي وڃين. يعني ڪو ٻيڙو نه
هجيس يا صحيح استري نه ٿيل هجي گهنج هجنس ته پوءِ
هي پڪ قيمت ڪيرائي ڇڏيندءِ.
”اها ئي ته ڪا خامي ڳولڻ سان نٿي ملي. بلڪل نئون نڪورو آهي.“
معين هڪ واري سوٽ کي وري غور سان ڏسي چيو:
”ڏسو مون کي ته هن کي آلٽرا ڪرڻ لاءِ درزري کي به پئسا ڏيڻا
آهن.“
ڪئپٽن معين جو اهو کوڙو اهڙو لڳو جو ٽرقمي آسانيءَ سان ڇڏائجي
وئي. سوٽ جي مالڪن هائوڪر ۾ ڪنڌ ڌوڻي چيو: ”ها.
اها ڳالهه ڪر. ان لاءِ پنجاهه ڪرونا (ٻه سؤ رپيا)
اسان کي گهٽ ڪرڻ کپن جو هتي جا (هن شهر مالمو جا)
درزي وڏا مٿي جا سور آهن. معمولي بٽڻ هڻڻ جا به
ڏهه ڪرونا وٺن ٿا.“
ان بعد معين کي يونيورسٽي توڙي هاسٽل ۾ ڪڏهن چيڙائڻو هوندو اٿم
ته چوندو آهيانس: ”بيهه ته سوٽ جي اصلي مالڪن کي
ٻڌايان ٿو ته توهان کان پنجاهه ڪرونا ڦٻايو ويٺو
آهي. پتلون جي ڊيگهه مالمو جي درزيءَ بدران ڍاڪا
جي الهه ڏتي درزي کان ويهين رپئي صحيح ڪرائڻ جو
ارادو رکي ٿو“.
وندر جي وندر
سئيڊن۾ هر شيءِ مهنگي آهي. ڊاڪٽرن جون فيون به آسمان سان
ڳالهيون ٿيون ڪن. شل نه ڪو بيمار ٿئي. ڀلي
بيماريءَ جو علاج رپئي جي ائسپرو گوري هجي پر
ڊاڪٽرن جي في هڪ سؤ ويهه ڪرونا يعني پنج سو رپيا
ٻڌل آهي. اڃا ته اڌ انشورنس ڀري ٿي نه ته هزار
رپيا. قاضيءَ کي گوڏي ۾ڌڪ لڳي ويو. فرئڪچر جي ڊپ
کان ڊاڪٽر کي ڏيکاريائين جنهن 120 ڪرونا وٺي چيس
فرئڪچر ڪونهي فزيوٿراپسٽ کان ٽي ڏينهن زيتون جي
تيل جي مالش ڪراءِ. ٻئي ڏينهن يونيورسٽيءَ مان
موٽندي زيتون جي تيل جي ڊٻي وٺي آيو ۽ پاڻ ئي
مالشون ڪري نوبنو ٿي ويو. نه ته مالش جا به هر
دفعي جا هڪ سؤ ڪرونا. پر اها في به ڪجهه نه آهي.
شل نه ڪنهن کي ڏندن جو مسئلو ٿئي.
ملائيشيا کان ڪراچي ايندي سڄو سال اهڙو مشغول گذريو جو هتي
سئيڊن ۾ ايندي تائين ڏندن جي ڊاڪٽر وٽ نه ويس.
پوءِ هتي مهيني ٻن بعد ڏندن جي ڊاڪٽر وٽ وڃڻو پيو.
يونيورسٽيءَ وارن ٻڌايو ته هتي جي سڀني ڊاڪٽرن جو
ساڳيو اگهه آهي- سرڪاري توڙي پرائيويٽ ڊاڪٽرن جو
ريٽ ساڳيو آهي. سرڪاري ڊاڪٽرن جي في سرڪار کڻي ٿي،
خانگي ڊاڪٽر جي في ٽئڪس ڪٽجڻ تي باقي کين ملي ٿي.
يونيورسٽيءَ وارن ڀر واري بس اسٽاپ وٽ هڪ ڪلينڪ ۾
وڃڻ جي صلاح ڏني، جنهن ۾ ڊينٽل سرجن هڪ سئيڊش عورت
آهي. مريضن جي هن وٽ به ڊگهي لسٽ هئي. بهرحال ست
اٺ ڏينهن بعد جي
Appointment
ڏنائين.
ڏينهن اچڻ تي سندس ڪلينڪ ويس. سندس نرس سڀني ڏندن جا ايڪسري
ورتا جيڪي ڏسي چيائين: ”ڏند سڀ صحيح آهن.“
دل ۾ چيم اهوئي معلوم ڪرڻ لاءِ آيو هوس. هاڻ ڏي موڪل، پر
چيائين: (اسڪيلنگ (صفائي) جي ضرورت آهي. لڳي ٿو ته
سال ڏيڍ کان ڏند صاف نه ڪرايا آهن“.
”ها. آئون شهري زندگيءَ کان ڏور هوس. مستقل جهازن تي ۽ سمنڊ تي
هوس.“ ساڻس ڪوڙ ڪيم. هاڻ کيس ڪير ٻڌائي ته ڏينهن ۾
ٻه دفعا ڏندن کي برش ڪرڻ ۽ هر ڇهين مهيني ڊاڪٽر
کان ڏند چيڪ ڪرائڻ واري اصول تي اسان جهڙن ملڪن ۾
ڪيترا آهن جوهلن ٿا.
پوءِ پاڻ ڊرل ذريعي ڏند به صاف ڪندي رهي ۽ وچ ۾ رکي رکي مون کان
سمنڊ جون خبرون پڇندي رهي. ڪلاڪ سوا بعد منهنجي
جان آجي ٿي ۽ مون کي پرچيءَ تي ٽن مهينن کانپوءِ
جي تاريخ هڻي ڏنائين ته ان تي وري چڪاس لاءِ
اچجان. نرس کي چيم ته منهنجو فون نمبر نوٽ ڪري ڇڏ
جيئن هفتو اڳ ۾ هو مونکي اطلاع ڪري سگهي.
پاڻ واچ ۾ ٽائم ڏسي بل ٺاهڻ لڳي. مون کان منهنجو هتي جو
رجسٽريشن نمبر ۽ انشورنس جو ڪارڊ وٺي نمبر پاڻ وٽ
لکيائين جو کين اڌپئسا انهن کان وٺڻا پوندا آهن.
بل جي رسيد تي ست سؤ ڪرونا (يعني ٽي هزار رپيا) ڏسي مونکي تعجب
لڳو جومون سمجهو ته ٻين ڊاڪٽرن وانگر ڏندن جي
ڊاڪٽر جو به ساڳيو اگهه هوندو. مون کي تعجب
کائيندوڏسي ۽ اهو سمجهي ته آئون هن ملڪ ۾ نئون آيل
آهيان. هوءَ سمجهي ويئي ۽ مون کي ٻڌايائين ته هتي
ڏندن جي سڀني ڊاڪٽرن جي في وقت مطابق ٿئي ٿي ۽ اها
ڪلاڪ جا ڇهه سؤ ڪرونا آهي (يعني اڌ انشورنس
ڪمپنيءَ جو ڪٽڻ بعد اها آهي نه ته ٻارهن سؤ
ڪرونا.) توتي هڪ ڪلاڪ ٽيهه منٽ لڳا آهن.
اسان جي جهازران ڪمپنيءَ جي چيف انجنيئر عبدالحميد قاضي جيڪو پڻ
ٻن سالن لاءِ هتي سئيڊن ۾ آيل آهي اها خبر ٻڌي
چيو: ”مونکي جيڪڏهن هتي سئيڊن ۾ ڏاٺ ۾ سور ٿيو ته
ڏندن جي ڊاڪٽر وٽ وڃي ڇهه ست سؤ ڪرونا خرچ ڪرڻ
بدران پنجاهه ڪرونائن جي انبوري وٺي پاڻهي ڏند ڏاٺ
ڪڍي ڇڏيندس. آئون به خوش انشورنس ڪمپني به خوش ته
پاڪستان جي هن شخص قاضيءَ تعليم دوران ڊاڪٽرن جا
بل نه ڪڍيا.“
قاضي کي چيم: ”مون کي جي خبر هجي ها ته ڏندن جي ڊاڪٽرن جو بل
ڪلاڪن جي حساب سان آهي ته کيس حجامن واري بَڪ ڪرڻ
کان جهليان ها، جيئن ڪجهه وقت بچي پوي ها، پر اهو
ته نه ڪيم ويتر پڏڻ ٿي ويٺي اوٽ پٽانگ جا سوال
ڪيامانس ته ڪهڙي ڪاليج مان پڙهي آهين. مڙس ڇا ٿو
ڪريئي. گهڻا ٻار اٿئي. وغيره وغيره.“
مٿين ڏندن جي ليڊي ڊاڪٽر جو ذڪر ان ڪري ڪڍيم جومنهنجي ان علاج
بعد واري ڇنڇر تي مون ان ڊاڪٽرياڻي کي گهرجو فالتو
سامان فوڪيٽ پارڪ ۾ وڪڻندو ڏٺو. ڪجهه لاليون
سرخيون، روج ۽ لپ اسٽڪون وغيره. ڪجهه ٻارن جا
رانديڪا ۽ پنهنجا گڏ ڪيل سووينئر، ڪجهه ڪتاب پينون
۽ گهڙيال، ٿيلها وغيره وڪڻن لاءِ رکيو ويٺي هئي.
کيس ڏسي مون کي تعجب لڳو ۽ هن کي وري مون کي ڏسي.
ٻنهي ساڳي وقت هڪ ٻئي کي چيو: ”يو آر اَلسو هيئر!“
ان جي جواب ۾ مون چيومانس اسان ته رهون ئي هتي ڀر ۾ ٿا ۽ اڄوڪي
ڏينهن تي اسين يونيورسٽي وارا هتي جو چڪر ضرور
هڻندا آهيون.
”۽ آئون به سال ۾ هڪ ٻه دفعا گهر نئين سنئينءَ سيٽ ڪرڻ بعد
فالتو سامان هتي اچي وڪڻندي آهيان.“ هن چيو.
”۽ پوءِ ڪلينڪ؟“ مون پڇيومانس.
”اڄوڪي ڏينهن بند ڪئي اٿم.“
ٽيبل تي پکڙيل سندس سامان تي نظر وجهي، چيومانس:
”ڪمال آهي. هي سڀ سامان ٻه سؤڪرونائن جو به ناهي جنهن لاءِ تون
هتي چار پنج ڪلاڪ بيهندينءَ ۽ هوڏانهن ڪليڪ بند
ڪئي اٿئي جنهن ۾ ڪلاڪ جا پنج ڇهه سؤ ڪرونا توکي
ملن ٿا.“
”بس مڙيئي وڪري جو وڪرو وندر جوندر.“ هن کلندي چيو.
”اها ڳالهه ڪر.“
سو دراصل هنن مارڪيٽن ۾ وڪڻڻ وارا ۽ خريداري ڪرڻ وارا ڏوڪڙ پئسا
ڪمائڻ يا بچائڻ کان وڌيڪ وندر لاءِ اچن ٿا.
غلط جانورن جي کَلَ جو چمپل
هڪ دفعي هڪ همراهه نيون گنجيون، ڪڇا، جراب ۽ اڻ رڱيل چمڙي جا
چمپل وڪڻي رهيو هو. اهي شيون ڀرپاسي واري ڪنهن
ملڪ: پولينڊ، هنگري يا چيڪو سلاويا جون لڳيون ٿي.
آئون اهو سامان ڏسي رهيو هوس ته ٻه عرب عربي
ڳالهائيندا اچي ان ٽيبل وٽ بيٺا ۽ چمپلن کي غور
سان ڏسڻ لڳا جيڪي بيحد سهڻا ٺهيل هئا ۽ لڳو ٿي ته
ڄڻ هٿ جا ٺهيل هجن. ايران ۾ خميني جي انقلاب بعد ۽
ايران عراق جي جنگ بعد ڪيترائي ايراني عراقي ۽ ڪرد
هن ملڪ ۾ سياسي پناهه هيٺ رهن ٿا. هي عراق جا هئا.
جيڪو پوءِ کانئن ئي معلوم ٿيو. هو ٻئي ڄڻا چمپلن
کي اٿلائي پٿلائي ڏسڻ لڳا ۽ وضو ۽ صلو جا لفظ ٻڌي
مون کي لڳو ته هو پڪ اهوئي سوچي رهيا هوندا ته هي
چمپل نماز يا وضوءَ لاءِ سولو رهندو. ان بعد هنن
قيمت پڇي جيڪا پڻ واجبي هئي. قيمت ۽ شيءِ جي سٺائي
مان مطمئن لڳا ٿي پر ان هوندي به چمپل هٿ ۾ جهلي
بحث ڪندا رهيا. جيڪو صاف لڳو ٿي ته ان چمپل جي
سلسلي ۾ هو. اتي هنن واتان مون هڪ ٻه دفعو پاڪستان
جو لفظ ٻڌو ۽ دل ۾ سوچيم ته هو پڪ اهو سوچي رهيا
هوندا ته ههڙا سٺا ۽ سستا چمپل پاڪستان ٺاهيا
هوندا. جو پاڪستاني چمڙي جي سامان ۾ ماهر آهن.
ايتريقدر جو ملائيشيا ۾ به اتي جي واپارين
پاڪستانين کي پاڻ سان ملائي بوٽن ٺاهڻ جو ڌنڌو
شروع ڪيو آهي.
ايتري ۾ مون هنن کي انگريزيءَ ۾ پاڻ بابت ٻڌايو ۽ هنن پنهنجو
تعارف ڪرايو ۽ پوءِ ٻڌايائون ته هو بحث ڪري رهيا
آهن ته آيا هي چمپل پاڪستان جا آهن يا نه؟ ”تنهنجو
ڇا خيال آهي؟“ هنن مون کان پڇيو.
مون کي جيتوڻيڪ پڪ هئي ته اهي پاڪستان جا ٺهيل نه آهن پر مون
پاڪستان جي لئه رکڻ لاءِ گول مول جواب ڏنو ته شايد
پاڪستان جا ئي آهن. آخر پاڪستان ۾ چمپل، سپاٽا،
سئنڊل، سليپر ٺهن ڪونه ٿا ڇا. ان کان بهتر ۽ سهڻا
ٺهن ٿا.
پر پوءِ اهو چوڻ بعد مون کي يڪدم خيال آيو ته هي چمپل ٺاهيندڙ
ملڪ جو نالو معلوم ڪري ان ملڪ کي چمپل جي سونهن،
ڪاريگري ۽ آرٽ ورڪ جو داد ڏيڻ لاءِ آتا نه آ هن پر
هو اها پڪ ٿا ڪن ته هي چمپل جنهن چمڙي مان ٺهيل
آهي اهو ڪنهن غلط جانور جو ته نه آهي. ۽ ظاهر آهي
جي پاڪستان جو ٺهيل هوندو ته مينهن، ڍڳي، ٻڪري جي
کل جو ئي هوندو ۽ هو اکيون پوري وٺي سگهندا.
مون کي سندن مذهبي خيال کان اهو جذبو وڻيو جو هنن سونهن ۽ گهٽ
قيمت کي به ڪٿ ۾ نه آندو ۽ جيئن ئي معلوم ٿين ته
اهو چمپل پولينڊ جو ٺهيل آهي ته پرس مان ڪڍيل پئسا
واپس رکي چمپل واپس ڪري ڇڏيائون. |
