|
بالي ووڊ جا ڪجهه
سنڌي
ساڌنا. 1941ع ۾ ڪراچيءَ ۾ ڄائي. ورهاڱي بعد انڊيا
لڏي وئي. پاڻ ۽ سندس پيءُ فلمن جا شوقين هئا.
دراصل گهڻو اڳ ساڌنا بوس نالي هڪ بنگالي فلم
ائڪٽريس هئي جنهن کان متاثر ٿي ساڌنا جي پيءُ
پنهنجي ڌيءَ جو نالو ساڌنا رکيو.
ساڌنا پنهنجي فلمي ڪئريئر جي شروعات سنڌي فلم
”اباڻا“ کان ڪئي. ان بعد هندي فلم ”لو ان شملا“
(1960 ع)، ”هم دونون،“ ”ميري محبوب“ (1693ع)، ”وه
ڪون
تهي“ (1964ع)، ”انيتا“ (1960ع)، ”وقت“ (1965ع),
”راجڪمار“ (1964ع) جهڙين ويهارو کن فلمن ۾ ڪم ڪيو.
1966ع ۾ هن مشهور ڊائريڪٽر آر. ڪي نير سان شادي
ڪئي ۽ ان بعد فلمي دنيا ڇڏي ڏني.
ببيتا- ببيتا ان وقت فلمي دنيا ۾ آئي جڏهن مالها
سنها ۽ مينا ڪماريءَ جهڙيون قابل ائڪٽريسون اڳهين
موجود هيون. ان هوندي به هوءَ چڱي مشهور ٿي ۽ شمي
ڪپور، جيتندرا ۽ بسواجيت جهڙن ٽاپ هيرو سان ڪم
ڪيو.
ببيتا جي شادي راجڪپور جي پٽ رنڌير ڪپور سان ٿي.
اڄ جون مشهور فلمي ائڪٽريسون ڪرشما ۽ ڪرينا ببيتا
جون ڌيئرون آهن. ببيتا پڻ ڪراچيءَ ۾ ڄائي ۽ ساڌنا
جي ڪزن آهي.
ج. پي سپي. انڊين مشهور فلمن شعلي، شان، شڪتي
وغيره جو پروڊيوسر جي. پي سپي آهي. اها شايد گهٽ
ماڻهن کي خبر هجي ته بمبئيءَ ۾ فليٽ سسٽم جي
شروعات جي. پي سپيءَ ڪئي ۽ هن جو واسطو ڪنسٽر ڪشن
جي ڪمن سان پڻ آهي. جي. پي سپي فلمن جو ڊائريڪٽر
پڻ آهي. پاڻ انڊيا موشن پڪچرز پروڊيوسرس
ايسوسيئيشن جو صدر پڻ رهي چڪو آهي ۽ ان بعد آل
انڊيا پروڊيوسرس ايسوسيئيشن جو صدر پڻ رهيو.
سنگيتا بجلاڻي. سنگيتا بجلاڻي پهرين ماڊل طور ڪم
ڪيو ۽ پوءِ فلمي دنيا ۾آئي. ماڊل جي حيثيت سان
هوءَ تمام گهڻو ڪامياب رهي ۽ اشتهارن ۾ پڻ سٺو
نالو ٺاهيو پر فلمن ۾ سندس ڀاڳ سٺو ثابت نه ٿيو.
سنگيتا جي پهرين فلم 1989ع جي ”هٿيار“ هئي، جنهن ۾
هن ڌرميندر سان ڪم ڪيو، ان کان علاوه سندس ٻيون
فلمون آهن: جرم شو رام، تحقيقات، يوگنڌر وغيره.
پاڻ جيتوڻيڪ بيحد سهڻي هئي، مس انڊيا به ٿي رهي،
سڀني سوچيو ٿي ته فلمي دنيا ۾ هن جي اچڻ ڪري
ڪيتريون ائڪٽريسون گهر هلي ويهنديون پر ائين نه
ٿيو.
سنگيتا اڄڪلهه انڊين ڪرڪيٽ ڪئپٽن محمد اظهر الدين
جي زال آهي.
گووند نهالاڻي. گووند هڪ هوشيار فلم ٺاهيندڙ مڃيو
وڃي ٿو. هن جي ”ارڌ ستيا“ ۽ ”آڪ روش“ جهڙين فلمن
وڏو نالو پيدا ڪيو. انگريزي فلم ”گانڌي“ جي فوٽو
گرافي به گووند نهالاڻيءَ ڪئي آهي.
رميش سپي. رميش جي. پي سپي جو قابل پٽ آهي. ”سيتا
اور گيتا“، ”انداز“ ۽ ”ساگر“ جهڙيون فلمون رميش
ٺاهيون.
رميش توراڻي. رميش توراڻيءَ ”جي هند اليڪٽرونڪس“
جي نالي سان سينٽرل بمبئي جي علائقي نويجن
سوسائٽيءَ ۾ دڪان سان شروعات ڪئي. پوءِ پاڻ واري
ماڪا وانگر هندستان ۾ آڊيو ڪئسٽن ۾ نالو پيدا ڪيو.
رميش پهريون شخص آهي جنهن هندستان ۾ ڀڳونتي ناواني
۽ ڪملا ڪيسواڻي جهڙين جا سنڌي لاڏا، گيت، ڀڄنون
وغيره رڪارڊ ڪري آڊيو ڪئسٽن ذريعي گهر گهر متعارف
ڪرايا. اڄ سندس آڊيو ڪئسٽن جي ڪمپني،
Tips cassette pvt, Ltd هندي، سنڌي ۽ ٻين
زبانن جي ڪئسٽن لاءِ مشهور آهي.
اجيت واڇاڻي. ٽي وي، فلمن ۽ ٿيٽرن ۾ ڪم ڪندڙ اجيت
واڇاڻي 1951ع ۾ ڄائو. پاڻ گجرات يونيورسٽيءَ مان
ڊرامن ۾ ڊپلوما ڪيائين. فلم ”مسٽر انڊيا“ ۽ ٽي وي
سيريز ”اک محل هو سپنون کا“ ۽ ”آنگن“ ۾ سندس
يادگار رول آهن.
اسراڻي - ننڍي کنڊ ۾ ڪيترائي ڪميڊين آيا ۽ ويا پر
اسراڻي اڄ به قائم دائم آهي. هو اڄ به ماڻهن کي
کلائيندو رهي ٿو. اسراڻيءَ جون ڪجهه يادگار فلمون
هن ريت آهن: شعلي، باورچي، ميري اپني، اڀيمان،
رفوچکر، کام چور، چپکي چپکي ۽ ٻيون سوين فلمون.
ڪيٽو گدواڻي. ڪيٽو ڪيترين ئي فرينچ ۽ انگريزي
ڊرامن ۾ به ڪم ڪيو آهي. اڄڪلهه هوءَ ٽي وي سيريل ۾
ڪم ڪري رهي آهي، جن مان ”ايئر هوسٽيس“ ۽ ”جنون“ پڻ
آهن.
مئڪ موهن. اصل نالو موهن ماکيجاڻي جنهن جو ٽريڊ
مارڪ ڏاڙهي سمجهو، چار سؤ کان مٿي فلمن ۾ ڪم ڪري
چڪو آهي. هي اهوئي ”سامبها“ آهي جنهن ”شعلي“ فلم ۾
ولين جو رول ادا ڪيو. موهن جو پيءُ برٽش آرمي ۾
ڪرنل هو جنهن جي ممبئي بدلي ٿيڻ تي موهن ڪرڪيٽ
کيڏڻ چاهي ٿي پر اداڪاري جي شوق ڪري هن
IpTA ۾ حصو ورتو،
جتي هن جي ملاقات هندي ۽ اردو ڊرامن جي مشهور
اسٽيج آرٽسٽ شوڪت عاظمي (ڪيفي عاظمي جي زال) سان
ٿي ۽ موهن هن وٽ اسٽيج جي ڊرامن ۾ ڪم ڪندي ڪندي
فلمن تائين پهتو.
مئڪ موهن جو ”فلم آيا ساون جهوم کي“ ۾ چرئي جو رول
واکاڻ جوڳو آهي.
ڪمار شاهاڻي. ڪمار هڪ قابل ڊائريڪٽر آهي، جنهن جي
پهرين ئي فلم ”مايا درپن“ تي ڪيترائي قومي ۽ ٻين
الاقوامي ايوارڊ مليس. ڪمار اڄڪلهه سنڌي فلم ٺاهي
رهيو آهي جنهن ۾ هو سنڌو ماٿري جي تهذيب ڏيکارڻ
چاهي ٿو.
پريتي جهنگياني. محبتين فلم ۾ فقط هڪ نئين ڇوڪري
کنئي ويئي ۽ اها پريتي آهي جنهن تمام سٺي ائڪٽنگ
ڪئي. هاڻ هوءَ هڪ ئي وقت ٻارهن فلمن ۾ ڪم ڪري رهي
آهي.
ڪجهه مشهور سنگر
ڪملا ڪيسواڻي. سن 1934ع ۾ ڪراچيءَ ۾ ڄائي ۽ ننڍي
هوندي کان کيس ڳائڻ جو شوق هو. 1958ع ۾ هوءَ ريڊيو
جئپور لاءِ چونڊجي وئي ۽ بقول هڪ انڊين سنڌي
ڊائريڪٽر جي اڄ جي دؤر ۾ عابده پروين، شانتي
هيرانند ۽ ڀڳونتي ناواڻيءَ بعد ڪملا ڪيسواڻي جي
آواز ۾ مٺاڻ، اصليت ۽
Uniquenessآهي. ڪملا
هزماسٽرس وائس، Movac
۽ Tipsرڪارڊنگ
ڪمپنين لاءِ ڪيترائي راڳ رڪارڊ ڪيا آهن. اڄڪلهه
هوءَ ڌرمي راڳ ڳائي ٿي.
ڀڳونتي ناواڻي. ڀڳونتي سنڌي راڳ جي دنيا ۾ گهڙڻ
سان هڪ مختصر عرصي ۾ هند سنڌ ۽ سڄي دنيا ۾ مشهور
ٿي وئي. اهو هڪ عام جملو نه پر حقيقت آهي. مون
سندس راڳن جا پلاسٽڪ وارا رڪارڊ ستر واري ڏهي ۾
ممباسا (آفريڪا) ۽ بيروت (لبنان) مان ورتا. انهن
ڏينهن ۾ اڃا گراموفون مشهور هو. ڀڳونتيءَ کي سنڌي
ڪوئل سڏين ٿا.
ڪوشي لالواڻي. هڪ ٻي سنڌي ڳائڻي آهي. ڀڳونتي جي
سنڌي ڪوئل سڏجي ٿي ته ڪوشي ”دبئي جي ڪوئل“ سڏجي
ٿي. بمبئيءَ ۾ شايد ئي ڪو سنڌي گهر هجي جتي ڪوشيءَ
جو مٺو سر نه ٻڌو ويو هجي. ڪوشيءَ راڳ جي سکيا
پنهنجي پيءُ کان حاصل ڪئي جنهن کي سنوارڻ وارو
ڪرشن چندر هو.
ڪوشيءَ جي پئٿالاجيءَ ۾
B.scٿيل آهي ۽ ڪويت
۽ شارجا جي اسپتالن ۾ هن پئٿالاجسٽ جي حيثيت سان
ڪيترائي سال ڪم ڪيو آهي. سرهاڻ، لاڏو لاڏي آڻيندو،
گلڙن جا گيت وغيره سندس Top Hits
آهن. ڪوشيءَ سنڌي ڊرامن ۾ به ڪم ڪيو آهي.
ڪماري سڌا ڀاڳچنداڻي. هيءَ ڪٿڪ ڊانس کان مشهور
آهي. هن جي ڊانس شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي لوڪ
ڪهاڻين تي مبني آهي، جنهن جي شروعات ”سورٺ ٻيجل“
ڪهاڻيءَ سان ڪئي. هن عابده پروين جي راڳن تي پڻ
ڪٿڪ ڊانس ڪئي آهي. ڪماري سڌا ناگپور يونيورسٽيءَ
مان
B.scڪئي آهي ۽ اتي
جي ئي”ماڊرن اسڪول، ناگپور“ ۾ ڊانس سيکاري ٿي.
مهيش چندر. پنهنجي پيءُ ماسٽر چندر وانگر مهيش به
راڳ جي دنيا ۾ وڏو نالو پيدا ڪيو آهي. ٻه ٽي سال
اڳ انڊيا جي وزيراعظم اٽل بهاري واجپائي جي نظمن
تي مهيش چندر ميوزڪ ڪمپوز ڪئي ۽ کيس وڏي مشهوري
ملي. 19سالن جي ڄمار ۾ هز ماسٽرس وائس وارن هن جي
غزلن جو رڪارڊ ڀريو جنهن کيس فلمي دنيا ۾ متعارف
ڪرايو.
مهيش جو ٻيو ڀاءُ گوپ چندر نيويارڪ آمريڪا ۾ رهي
ٿو. نيويارڪ ۽ نيو جرسي رياستن ۾ ٿيندڙ سنڌي فنڪشن
۾ هو اڪثر پنهنجي راڳ جو مظاهرو ڪندو آهي.
شيلا منگتاڻي. هيءَ هڪ ٻي سنڌي ڳائڻي آهي جيڪا
انڊيا ۾ رهي ٿي. پاڻ گوورڌن ڀارتي، واسديو نرمل،
داد واسواڻي ۽ ٻين جا ڪلام، غزل ۽ گيت ڳائيا اٿس.
سندس اڄڪلهه جيڪي نوان ڪئسٽ آيا آهن اهي هن ريت
آهن؛ 1. او صنم، 2. ماتا جا اورڻ، 3. تو در
منگتا، 4. جمنا ڪناري، 5. ڪر قبول قدمن ۾، وغيره
وغيره.
ڪشن جوراڻي. شادين مرادين يا برٿ ڊي پارٽين جهڙن
فنڪشن ۾ ڪشن جوراڻيءَ جو نالو سڄي هندستان ۾ مشهور
آهي. هن جي ڳايل لاڏن، ڪلامن، غزلن، گيتن ۽ ڀڄڻن
جا ڪئسٽ جتي ڪٿي نظر اچن ٿا. خاص ڪري هتي گجرات
صوبي جي شهرن ۾.
ڪشن جو راڻي مختلف ملڪن ۾ به ايندو رهي ٿو. مون به
کيس پهريون دفعو سنگاپور ۾ ڏٺو ۽ ٻڌو.
رام نواڻي. اسڪول جي ڏينهن کان وٺي ڳائڻ جو شوقين
رام نواڻي 1936 ع ۾ ميرپورخاص سنڌ ۾ ڄائو. 1947ع
کان پوءِ ممبئيءِ لڏي آيو.
وشني ايسراڻي. شريمتي وشني گانڌيڌام (گجرات) جي
”ڊاڪٽر سي. جي. هاءِ اسڪول“ ۾ ٽيچر آهي. پاڻ مٺي ۽
سريلي آواز ڪري ”ڪڇ جي ڪوئل“ سڏجي ٿي. مختلف شهرن
جي مختلف محفلن ۾ لاڏا، ڪلام، ڀڄڻ ڳائڻ کان علاوه
”آل انڊيا ريڊيو ڀوڄ“ تان سندس ڳائڻ جا پروگرام هر
وقت ايندا رهن ٿا. هن جو آواز ڀڳوتي ناواڻيءَ سان
ڪافي ملي ٿو.
انڊيا ۾ رهندڙ ڪجهه ٻيا اهم سنڌي
سنت شاهاڻي. پهريون سنڌي جنهن کي 1963 ع ۾ پدما
بوشن ايوارڊ مليو، شاهاڻيءَ بنا ڪنهن ٻاهرين مدد
يا ٽيڪنالاجيءَ جي آٽوميٽڪ بندوق ۽ ٻيا هٿيار
ڊزائين ڪيا. پاڻ 1965 ع ۾ هوائي جهاز جي هڪ حادثي
۾ گذاري ويو.
ڊاڪٽر لاکومل هير ننداڻي. قابل
ENT specialist۽
سرجن آمريڪن سوسائٽيءَ جو پهريون انڊين ڊاڪٽر آهي.
کيس 1972ع ۾ پدما بوشن ايوارڊ مليو.
پروفيسر نارائڻ داس رتن مل ملڪاڻي. ٽيون سنڌي جنهن
کي 1973ع ۾ هريجن جي خدمت جي سلسلي ۾ ايوارڊ مليو.
ڊاڪٽر آر. ڪي ميندا. دل جو ڊاڪٽر جنهن کي 1972ع ۾
صدر وي. وي. گري طرفان ميڊيڪل سروسز جي سلسلي ۾
پدماشري ايوارڊ مليو.
هوندراج دکايل. مشهور سنڌي شاعر جنهن کي گانڌيڌام
۾ سنڌين جي خدمت ڪرڻ جي سلسلي ۾ 1985ع ۾ انڊيا جي
صدر زيل سنگهه پدماشري ايوارڊ ڏنو.
برگيڊيئر چندر آڏواڻي. 1921ع ۾ حيدرآباد سنڌ ۾
ڄائو ۽ ڪراچيءَ جي ڊي. جي سائنس ڪاليج ۾ داخل
ورتائين. 1942ع ۾ انڊين آرمي
Joinڪيائين جڏهن ننڍي کنڊ تي انگريزن جي حڪومت
هئي. ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ جپانين خلاف برما ۾ وڙهيو.
کيس وير چڪر ايوارڊ پڻ مليل آهي.
ليفٽيننٽ جنرل آ. ڊي. هرا. 1923ع سنڌ ۾ ڄائو ۽
ڪراچيءَ مان تعليم ورتائين. 1942ع ۾ آرمي ۾ ڪميشنر
ٿيو. ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ هن بلوچ ريجمينٽ ۾ نوڪري
ڪئي ۽ مڊل ايسٽ، برما، ملايا، سماترا وغيره ۾
رهيو. ننڍي کنڊ جي ورهاڱي بعد هن جي بدلي 9 گورڪا
رائفلز ۾ ٿي. 1959ع ۾ هن کي فوجي اتاشي طور مصر ۾
انڊيا جي سفارتخاني ۾ رکيو ويو.
ڪيترن سنڌين انڊيا جي پوليس ۾پڻ نالو پيدا ڪيو
آهي. ڪجهه اهڙا جن کي پريزيڊنٽ پوليس ميڊل ايوارڊ
طور مليو. اهي آهن: آءِ جي پوليس جي. ڪي بالاني،
ايس. پي متناني، ڪي. ايڇ ڪرمچنداڻي، ڊي آءِ جي
پوليس ايڇ. آر. پاهوجا، ڪئپٽن رغبير ڪمار ورماني،
وغيره.
انڊيا جي نيويءَ ۾ وڏي پوسٽ تي پهچڻ ۽ وشيشٿ ميڊيل
حاصل ڪرڻ وارو سنڌي ائڊمرل آر. ايڇ تهلياڻي آهي.
ڇا ڇا کائجي پيئجي ۽ بيمار ٿيڻ کان بچجي
نولراءِ جو ننڍو ڀاءُ ڊاڪٽر لڇمڻ اوڏ، سندس زال
ريکا ۽ ننڍي ڌي نوري آمريڪا کان سڌو اچڻ بدران
اسلام آباد کان ٿيندا آيا ان ڪري هنن کي دهلي پهچڻ
۾ دير ٿي وئي. جنهن ڏينهن اسان کين ايئرپورٽ تي
وٺڻ وياسين ان ڏينهن انهن جي اڏام ڪئنسل ٿي وئي
هئي، اسان کي دهلي ايئرپورٽ تي ڪافي دير انتظار
ڪرڻ بعد خبر پيئي. ايئرپورٽ تي وقت گذارڻ لاءِ ڀر
۾ ويٺل انگريز سان خبرون ڪندو رهيس جيڪو ڪجهه
ڏينهن دهلي گهمڻ بعد هاڻ باءِ ايئر بمبئي ٿي ويو.
هو منهنجي اڳيان بار بار بئگ ٺاهيندو رهيو جنهن ۾
ڪيتريون ئي دوائن جون شيشيون ۽ گوريون هيون.
”توهان هيتريون دوائون کنيون آهن، ڏسڻ ۾ ته توهان
بلڪل صحيح ٿا لڳو؟“ آخر پڇي ويٺوسانس.
ٽهڪ ڏيئي وراڻيائين: ”بلڪل صحيح ٿا چئو. هي سڀ
دوائون مون احتياط طور کنيون آهن.“ هن ٻڌايو.
همراهه گهمڻ ڦرڻ جو شوقين ٿي لڳو. بلڪ عادي
Travellerٿي لڳو جنهن کي گهر ۾ سک نه اچي.
پنهنجي تجربي بابت دوائن لاءِ ٻڌائين ته مسافريءَ
۾ کڻڻ ضروري آهن، خاص ڪري ايشيا ۽ آفريڪا جي ملڪن
۾ گهمڻ دوران جتي Hygenic Conditions
صحيح نه آهن. پاڻي صحيح آهي نه هوا، مڇر، منگهڻ ۽
ٻيا ڏنگ هڻڻ وارا ڪيترائي جيت ۽ سرڻا آهن، جتي ڪٿي
ڊاڪٽر يا صحيح دوائون نه آهن.
هن جيڪي دوائون کنيون هيون انهن ۾ بخار ۽ سور جي
لاءِ ائسپرين ۽ پيراسٽامول هئي، ٿڌ، زڪام ۽ نڪ بند
ٿيڻ جي علاج لاءِ بيناڊرل ۽ ٻيون
Antihistamine دوائون هيون جن مان
جيتن جي چڪن يا ڏنگن کان به فرحت ملي سگهي. ڪجهه
Antibioties
هيس جن لاءِ هن ٻڌايو ته پاڪستان ۽ هندستان جهڙن
ملڪن ۾ ته کڻي سگهجن ٿيون باقي ملائيشيا، هانگ
ڪانگ ۽ جپان جهڙن ملڪن ۾ ڊاڪٽر جي
Prescription هجڻ
ضروري آهي. منهنجي خيال ۾ ساڳيو قانون آمريڪا ۽
يورپ جي ملڪن ۾ آهي. انهن ملڪن ڏي ويندي يا سعودي
عرب ۽ ايران جهڙن ملڪن ۾ ان قسم جون اهم دوائون
ضرور کڻي وڃجن جو ٻاهرين ملڪن ۾ دوائون تمام
مهانگيون آهن پر انهن سان گڏ پنهنجي ملڪ مان ڪنهن
ڊاڪٽر کان اهو ضرور لکائي وڃجي ته توهان لاءِ اهي
دوائون ضروري آهن نه ته اهي دوائون ڌارين ملڪن جي
ايئرپورٽ تي توهان لاءِ مسئلو پيدا ڪري سگهن ٿيون.
ان کان علاوه هن انگريز وٽ دستن
(Diarrhoea)۽ الٽي جي علاج لاءِ
Stemetil ۽
مئڪسالان هيون. اسان جي ملڪ ۾ خبر ناهي اهي دوائون
آهن يا نه پر Lomotil
ته آهي جيڪي گوريون آئون به احتياط طور کڻي آيو
آهيان. هن انگريز Antiseptic
۾ پاڻ سان بيٽاڊين کنئي هئي ۽ ريئڊريشن مڪسچر پڻ.
مڇرن کي ڀڄائڻ لاءِ موسپيل جهڙو لوشن پڻ هوس ۽
پاڻيءَ کي صاف ڪرڻ جون گوريون پڻ. چوڻ لڳو:
(Number one rule is to be careful of the water
and specially ice.)
شهرن ۾ وري به پاڻي صاف ٿو ٿئي پر ڳوٺن ۾ خيال سان
پاڻي پيئجي. گهٽ ۾ گهٽ اوٻاريل پاڻي پيئجي. اهڙين
حالتن ۾ ٿي سگهي ته
Mineral water وٺجي.
انڊيا ۾ ڪيتريون لوڪل ۽ ولائتي نالن واريون منرل
واٽر جون بوتلون ملن ٿيون. انهن مان ڪجهه برانڊ
نالا هي آهن: بسليري، انڊيا ڪنگ، آفيسرس چئائس،
هني ڊيو ۽ اڪئا سيف وغيره.
”دل ۾ نه ڪرين ته هڪ ڳالهه ٻڌائين،“ انگريز سياح
چيو.
”انڊيا ۾ توڙي توهان جي ملڪ پاڪستان ۾ اهو سڄو
فراڊ جو ڪم آهي. انهن ۾ ڪوبه صحيح قسم جو منرل
واٽر ناهي. نل جي پاڻيءَ ۾ ڪيميڪل وجهي منرل واٽر
جي نالي ۾ پيا پئسو ڪمائين. سندن خرچ فقط پلاسٽڪ
جي بوتلن تي آهي. جنهن ۾ پاڻي ٿا وجهن ۽ ٻيو
اشتهارن تي. اهي بوتلون ٻارهين کان ويهين رپئي
دڪانن تي ۽ ويهين کان پنجاهه رپئي توهان جي ملڪ جي
فائيور اسٽار هوٽلن ۾ ٿيون وڪامن. مزي جي ڳالهه
اها ته انهن مان ڪن بوتلن ۾ ايڏو گندو ۽ پاروٿو
پاڻي آهي جو ان کان ته نلڪن جو پاڻي پيئجي.“
انڊيا ۾ ڪنهن زماني ۾ ڌارين ملڪن جا شربت ڪوڪا
ڪولا، پيپسي يا سيون اپ جهڙا نه ملندا هئا پر هاڻ
اهي سڀ ملن ٿا ۽ ان کان علاوه انڊيا جا مڪاني
مشروب به اوترائي سٺا ۽ پاپيولر آهن جهڙوڪ ڪمپوا
ڪولا، ٿمس اپ،
Limca، گولڊ اسپاٽ ۽ ڊبل سيون.
هن انگريز سياح کان کاڌي جي شين جو پڇيم ته ڇا
کائڻ کپي. خاص ڪري انڊيا، پاڪستان يا بنگلاديش
جهڙن ملڪن ۾.
”اسان جي ملڪ جا انگريز هنن ملڪن ۾ حڪومت دوران
رهي ويا انهن جي هڪ چوڻي مشهور آهي ته:
(If you can cook it, boil it or peel it you can
eat it... otherwise forget it)
يعني هر اها شيءِ توهان کائي سگهو ٿا جيڪا رڌي
سگهو يا اوٻاري سگهو يا صوف، ناسپاتي جهڙو فروٽ
جيڪو ڇلي سگهو يعني جنهن جي کل لاهي سگهو. آئيس
ڪريم کان ته اصل خبردار رهي. خاص ڪري اها جيڪا
گهٽين ۾ وڪامي ٿي.“
بهرحال هاڻ اسان انگريزن وانگر ته خبردار رهي نٿا
سگهون. اهڙو خبردار رهڻ کان ته بهتر آهي ته گهران
ئي نه نڪرجي. منهنجي خيال ۾ هڪ هوٽل تان يا گاڏي
واري کان به کاڌو وٺي کائجي جيڪڏهن اهو ڏسڻ ۾ اچي
ته اهو کاڌو، ٿانو ٿپا ۽
Surrounding صاف سٿري آهي
۽ کاڌو وڪڻڻ وارو به صاف سٿرو آهي.
ٻه لفظ دهليءَ
بابت...
صديون اڳ تائين ۽ اڄ به انڊيا جي گاديءَ جو هنڌ هي
شهر ”دهلي“ دنيا جي عجيب شهرن مان آهي. ڪلڪتي ۽
بمبئي بعد دهلي هندستان جو ٽيون نمبر وڏو شهر آهي.
دهليءَ جو شهر ٻن حصن ۾ ورهايل چئي سگهجي ٿو. نئون
دهلي ۽ پراڻو دهلي. پراڻو دهلي سترهين ۽ اوڻهين
صديءَ جي وچ ۾ مسلمان حاڪمن جي گاديءَ جو هنڌ رهيو
جنهن ۾ توهان کي ان دؤر جي مسلمان حاڪمن جون
ٺهرايل مسجدون ۽ مقبرا نظر ايندا. ٻيو دهلي نئون
دهلي آهي، جنهن کي توهان
Imperial city چئي
سگهو ٿا جيڪو شهر انگريزن اڏرايو جيئن ڪراچيءَ جي
صدر وارو علائقو، بولٽن مارڪيٽ ۽ ڊينسو هال وغيره
جتي جون عمارتون انگريزن جي ياد ڏيارين ٿيون. نئين
دهليءَ ۾ کليل ۽ وڏيون عمارتون آهن، سفارتخانا ۽
سرڪاري آفيسون آهن. باقي لال قلعو يا جامع مسجد
ڏسڻ لاءِ پراڻي دهلي پهچ ته ڄڻ ته کارادرجي مپي
مياني مارڪيٽ يا چاڪيواڙي پهچي ويا آهيون.
هونءَ دهلي سڄي سونهن ئي سونهن نه آهي. دهلي ۾ به
ملتان وانگر ڌوڙ، مٽي، گرمي، مڇر ۽ مکيون آهن. هي
رڳو آئون نه پيو چوان هڪ مڃيل حقيقت آهي ته دنيا ۾
ڌوڙ ۽
Air pollution ۾
ميڪسيڪو بعد هلي ٻيو نمبر شهر آهي. پر اهي سڀ
ڳالهيون ان اڳيان تڇ آهن ته دهلي هڪ تاريخي شهر
آهي. هن شهر جي پويان هڪ ڊگهي، دلچسپ، حيرت انگيز
تاريخ آهي ۽ ان جي حوالي سان ڪيتريون ئي دلچسپ
شيون هن شهر ۾ ڏسڻ وٽان آهن.
دهلي هر وقت انديا جي گانڌيءَ جو هنڌ به نه رهيو
آهي. پر اهو آهي ته دهليءَ انڊيا جي تاريخ ۾ هميشه
اهم رول ادا ڪيو آهي. چون ٿا ته دهليءَ وارو
علائقو ايڏو پراڻو آهي جو مهاڀارت ڪهاڻي ۾ اڄ کان
3000 سال اڳ جي جنهن بستي اندرا پراسٿا جو ذڪر آيل
آهي اها اڄ واري دهلي هئي. پر پوءِ ٻه هزار سال اڳ
يعني حضرت عيسيٰ عليه السلام جي ڏينهن ۾ شهنشاهه
اشوڪا جي حڪومت جي گاديءَ جو هنڌ پٽنا ٿيو جنهن کي
تنهن زماني ۾ پٽاليا پترا سڏبو هو. مغلن جي به سڄي
دؤر ۾ دهلي گاديءَ وارو شهر نه رهيو. سورهين ۽
سترهين صديءَ ۾ آگرو مغلن جي گاديءَ جو هنڌ هو.
انگريزن جي حڪومت ۾ به دهلي نه پر ڪلڪتي ۾ هئي.
پوءِ اڳتي هلي 1911ع ۾ دهليءَ کي گاديءَ وارو شهر
بنايو ويو.
اڄ جو شهر دهلي اٽڪل اٺن مختلف شهرن جو مجموعو آهي
جيڪي ماضيءَ جا مختلف حاڪم اڏائيندا رهيا ۽ اها
چوڻي عام هئي ته جنهن به نئون شهر اڏايو ته ان جي
حڪومت هلي وئي. ڪنهن حد تائين ڏٺو وڃي ته اها
حقيقت به هئي. پهريان چار شهر اڄ جي دهليءَ جي ڏکڻ
واري حصي ۾ هئا جتي اڄڪلهه قطب مينار آهي. اندرا
پراسٿا سڀ کان پراڻو دهلي چيو وڃي ٿو، اهو ان
علائقي ۾ هو جتي پراڻو قلعو آهي. ٻارهين صديءَ جي
شروعات ۾ دهليءَ تي جن آخري هندو گهراڻن حڪومت ڪئي
اهي تومارا ۽ چائو ٿان سڏجن ٿا ۽ انهن جي ”دهلي“
قطب مينار جي آس پاس ئي رهي جنهن بعد ٻارهين صديءَ
۾ علاؤ الدين نئون شهر سري
(Siri) نالي اڏرايو
جنهن جي Location
اتي هئي جتي اڄڪلهه ”حوض خاص“ آهي. ان بعد ٽين
دهلي تغلق آباد ٿي جيڪو شهر قطب مينار کان ڇهه ميل
کن پري ڏکڻ اوڀر ۾ آهي. هي شهر اڄڪلهه بلڪل کنڊهر
جي حالت ۾ آهي. دهليءَ جو چوٿون شهر به تغلق
خاندان جي حاڪمن ٺهرايو. هي شهر قطب مينار جي ڀر
واري علائقي ۾ ”جهان پناهه“ نالي سان چوڏهين صديءَ
۾ ٺهرايو ويو.
پنجين دهلي فيروز آباد آهي جيڪو شهر ان هنڌ تي هو
جتي اڄ جي نئين دهلي آهي ۽ فيروز شاهه ڪوٽلا
اڏرايو. هن شهر جي پراڻن کنڊرن ۾ اشوڪا جو ٿنڀو به
آهي جيڪو لڳي ٿو ته ڪنهن ٻئي هنڌان هتي آندو ويو
هو ۽ ان مسجد جا نشان به موجود آهن جنهن ۾ تيمور
لنگ انڊيا تي حملو ڪرڻ وقت نماز پڙهي هئي.
شهنشاهه شير شاهه سوريءَ ڇهين دهلي اتي اڏرائي جتي
پراڻو قلعو آهي (انڊيا گيٽ جي ويجهڙائيءَ ۾) ستين
دهلي شهنشاهه شاهه جهان سترهين صديءَ ۾ ٺهرائي
جنهن جو نالو شاهجهان آباد رکيائين ۽ گاديءَ جو
هنڌ آگري کان دهلي شفٽ ڪرائين. هن جي دهليءَ ۾ لال
قلعو ۽ جامع مسجد به اچي وئي ٿي جيڪي پڻ هن ئي
ٺهرايا. اهڙي طرح آخري ۽ اٺين دهلي اڄ جي نئين
دهلي آهي جيڪا انگريزن ٺهرائي ۽ 1911ع ۾ پنهنجي
گاديءَ جو هنڌ ڪلڪتي کان نئين دهلي شفٽ ڪرڻ جو
اعلان ڪيو پر مڪمل طرح تبديلي 1931ع ۾ ٿي ۽ پوءِ
سگهو ئي 16سالن بعد انگريزن به ٽپڙ ٻڌا.
دهليءَ جي شهر ڪيترن ئي ڦورن، ڌاڙيلن ۽ حملا ڪندڙ
حاڪمن ۽ غنڊن کي ڏٺو. تيمورلنگ چوڏهين صديءَ ۾ اچي
ڦر ڪئي. افغاني بابر سورهين صديءَ ۾ دهليءَ تي
قبضو ڪيو. 1739ع ۾ ايراني شهنشاهه نادر شاهه هن
شهر جي اچي ڀينگ ڪئي ۽ ڪوه نور هيري کان وٺي مور
جو تخت ٻهاري پاڻ سان ايران کڻي ويو. 1803ع ۾
انگريزن دهليءَ کي پنهنجي قبضي هيٺ ڪيو ۽ 1857ع
کان دهلي انگريزن جي مخالف ڌرين جو مرڪز رهي.
دهلي جي حال ۽ ماضيءَ بابت دلچسپ احوال پڙهڻو هجي
ته
William Dalrymple جي ڪتاب ”جنن
جو شهر“ (City of Djinns)
جو انٽروڊڪشن ضرور پڙهجي.
لال قلعي جي ٻاهران چڍيءَ ۽ گنجيءَ ۾ هڪ اڪيلو
گورو ٽوئرسٽ مليو.
Are you a Britisher?
(انگريز آهين؟) مون پڇيومانس.
”نه آمريڪن آهيان. انهن سوٽ ٽائين وارن جي ماضيءَ
جو اوج ڏسڻ آيو آهيان. “ (هن جو اشارو انگريزن ۽
انهن جي
Raj ڏي هو).
”ڀلا دهلي ڪيئن ٿو لڳئي؟“
”ماضيءَ جي شان شوڪت جي اجڙندڙ نظاري جو احساس ٿو
ٿئيم. دهلي ان ڪراڙي راڻي وانگر ٿي لڳي جيڪا ڳهه
ڳٺن ۽ هيرن جواهرن بنا زندگي گذاري رهي هجي. هونءَ
دهلي ڪن ڪنڊن کان بيحد سهڻي به لڳي ٿي. سفارتخانن
وارو علائقو، چنڪياپوري ته ڪئليفورنيا جو ڏيک ڏئي
ٿو. خاموش گهٽيون، وڏيون آفيسون، بنگلن اڳيان
ويڪريون ڇٻرون ۽ چوڌاري ساوڪ ئي ساوڪ.
جيئن ڪراچي رڳو ڪلفٽن جهڙو کليل ۽ سهڻو علائقو نه
آهي ۽ نه وري چاڪيواڙي ۽ بغداديءَ جهڙو ڳتيل ۽
غريب علائقو آهي. ڪراچي وانگر دهلي به مختلف
علائقن، ڪميونٽين ۽ ماڻهن جو مليل جليل شهر آهي
جنهن جو هر حصو، هر علائقو سکر خيرپور جيڏو شهر
آهي. ڪراچي جي ملير، لانڍي، گلشن اقبال، گلستان
جوهر، صدر، ڪلفٽن، ڊفينس ۽ ٻين علائقن وانگر
دهليءَ جي مختلف علائقن جا نالا ياد ٿي ويا آهن جن
مان اڪثر گذر ٿيندو رهي ٿو. جيئن ته ڪارول باغ جتي
شروع وارا ڏينهن رهياسين، ”ڪالڪاجي“ جتي هاڻ رهون
ٿا، اوکلا
(Okhla) جتان ٿيندا
جاميه ملي يونيورسٽي وڃڻ ٿيو هو. ”جاميا نگر“ جنهن
۾ اها جاميه آهي، ”ڪيلاش“ شهر جو هڪ خوبصورت
علائقو جتان روز گذر ٿئي ٿو ۽ آٽو رڪشا وارو
ٻڌائيندو آهي ته هن علائقي کي جي ڪي يعني گريٽر
ڪيلاش به سڏين ٿا ۽ فلمي ماڻهو ۽ پئسي وارا وڏا
واپاري هن ۾ رهن ٿا... وغيره وغيره.
دهليءَ جي ڪجهه ٻين علائقن جا نالا جن مان ڪيترا
دلچسپ به آهن ۽ هن وقت ياد آهن هن ريت آهن:
وسنت وهار، اتم نگر، تلڪ نگر، شاهدرا، پنجابي باغ،
نجف ڳڙهه، موج پور، گوڪل پوري، جهل مل، کچڙي پور،
وغيره وغيره.
انڊيا اچڻ کان اڳ مون سمجهيو (۽ توهان مان به
ڪيترا پنهنجي ملڪ جو حال ڏسي اهو سوچي رهيا هوندا)
ته جيئن اسان جي ملڪ ۾ هر ان روڊ ۾ بلڊنگ جو نالو
جيڪو ڪنهن هندو، عيسائي يا پارسي سياستدان يا مخير (Philanthropist) نالي هو اهو
مٽائي مسلمان نالي ڪيو ويو آهي تيئن هتي انڊيا ۾
به سڀني رستن، روڊن، عمارتن ۽ رهائشي ڪالونين ۽
پارڪن جا نالا نج هندو ماڻهن جا هوندا. پر دهليءَ
۾ اچڻ سان هتي ڪجهه ٻيو ئي نظارو لڳو. دهليءَ جي
شهر ۾ صبح شام چڪر هڻڻ دوران ڪجهه اهم روڊن جا
نالا نظر اچن ٿا. اهي هن ريت آهن:
ڊاڪٽر ذاڪر حسين روڊ، مولانا محمد علي مارگ، بهادر
شاهه ظفر مارگ، لوڌي روڊ، شاهجهان روڊ، شير شاهه
روڊ، اورنگزيب روڊ، اڪبر روڊ، قطب روڊ، پشاور روڊ،
مالا ڪنڊ روڊ، وغيره وغيره.
۽ ڪجهه رهائشي علائقن ۾ ڪالونين جا نالا: ابراهيم
لوڌي ڪالوني، غفور نگر، ذاڪر نگر، ابو الفضل
Enclave ، غفار منزل
ڪالوني، مجيب باغ، خصر آباد، قدسيه باغ، اجمل خان
پارڪ، ابوالڪلام آزاد ميڊيڪل سينٽر وغيره.
|
