37

سقراط، اسان کي گهوري ڏٺو، جيئن هو اڪثر ڪري ڏسندو هو، ۽ مشڪيائين. هن چيو ته، سمئس جو اعتراض واجبي آهي. جيڪڏهن اوهان مان ڪو مون کان وڌيڪ تيار آهي ته اهو ائي ڇو نه ٿو جواب ڏئي؟ ڇو ته سمئس هڪڙي زبردست حملي آور وانگر ڏسڻ ۾ ٿو اچي. پر هن کي جواب ڏيڻ کان اڳ ۾، آءُ ڀانيان ٿو ته اسان کي ٻڌڻ کپي ته ڪيبيز منهنجي بحث ۾ ڪهڙي خامي ڏٺي آهي، ۽ اهڙيءَ طرح سان وقت هٿ ڪريون جنهن ۾ پنهنجي جواب تي ويهي ويچار ڪريون ۽ پوءِ، ٻنهي جي ڳالهه ٻڌڻ بعد، جيڪڏهن ڏسون ته هنن جي ڳالهه ٺهڪي ٿي اچي ته هنن جي پيش پئون، ۽ جيڪڏهن هنن جي ڳالهه برابر ڏسڻ ۾ نه اچي ته پنهنجي دليلن جي بچاءَ لاءِ بحث ڪريون. چڱو، ڪيبيز، ٻڌاءِ ته ڪهڙيءَ ڏکيائيءَ تو ۾ شڪ پيدا ڪيو آهي؟

ڪيبيز جواب ڏنو ته، آءُ توکي ٻڌائيندس آءُ ڀانيان ٿو ته مباحثو اڃا اُتي جو اُتي ئي آهي، ۽ اسان جو اڳيون اعتراض اڃا قائم آهي. تو تمام هوشياريءَ سان، ۽ جيڪڏهن ائين چوڻ ۾ تڪبر نه هجي ته، بلڪل برابري سان ڏيکاريو آهي ته اسان جا روح جسماني شڪل ۾ گهڙڻ کان اڳ حيات هئا. هن نقطي نسبت جيڪا مون قبوليت ڏني آهي، تنهن کان آءُ انڪار نٿو ڪريان. پر مون کي يقين نٿو اچي ته ڪو اهي اسان جي مرڻ پڄاڻان حيات رهندا. آءُ، سمئس جي اعتراض سان متفق راءِ نه آهيان، ته ڪو روح جسم کان وڌيڪ مضبوط ۽ جٽائدار نه آهي. آءُ ڀانيان ٿو ته ڳالهين جو هو گهڻو سرس آهي. اتي ڪو بحث وارو جواب ڏئي سگهندو ته، چڱو، تڏهين توکي اڃا شڪ آهي، جڏهين تون ڏسين ٿو ته انسان جو هيڻو ڀاڱو موت پڄاڻان حيات رهي ٿو؟ تون نٿو ڀانئين ته هن جو وڌيڪ پائدار حصو اوترو عرصو حيات رهندو؟ تنهنڪري ڏس ته جيڪي آءُ چوان ٿو تنهن ۾ ڪا معنيَ لڀي ٿي؟ آءُ ڀانيان ٿو ته آءُ، سمئس وانگر، پنهنجو مطلب رنگين زبانيءَ ۾ وڌيڪ چڱي طرح ظاهر ڪري سگندس. مون کي ڏسڻ ۾ اچي ٿو ته ڪوبه ماڻهو تنهنجي دليل جهڙو دليل ڏئي ثابت ڪري سگهي ٿو ته، ڪو ڪوري جو وڏيءَ عمر ۾ مري ٿو سو سچ پچ ناس نٿو ٿئي، پر ڪنهن نه ڪنهن هنڌ زنده رهي ٿو، انهي سبب ڪري ته جا پوشاڪ ڪوريءَ پنهنجي لاءِ اُڻي هئي ۽ جا هو پهريندو هو، سا نانس نه ٿي آهي. ۽ جيڪڏهن ڪنهن کي اعتبار نه اچي ته، هو کڻي انهيءَ کان پڇي ته، انسان وڌيڪ جٽاءُ ٿو ڪري ڪين ڪو ڪپڙو جو هر وقت ڪم آيو آهي؟ ۽ جڏهين جواب مليس ٿو ته، انسان گهڻو وڌيڪ پائدار آهي، تڏهن هو کڻي ڀانئي ته مون بنان ڪنهن شڪ جي ثابت ڪيو آهي ته انسان بنهه سلامت آهي. ڇو ته جيڪي انسان کان گهڻو گهٽ عرصو باقي رهي ٿو، سو به ناس نه ٿيو آهي، پر، سمئس، آءُ ڀانيان ٿو ته ائين نه آهي، تنهنڪري جيڪي آءُ چوان ٿو تنهن کي تون به جاچ، سڀڪو سمجهي سگهي ٿو ته اهڙو دليل نسوري ناداني آهي. وري جيتوڻيڪ ائين برابر آهي ته، هن ڪوريءَ گهڻائي اهڙا لباس پنهنجي لاءِ اُڻيا ۽ انهن کي جوڙي ڦٽو ڪيائين، ۽ هو پوئين لباس کان سواءِ ٻين سڀني کان وڌيڪ عرصو زندهه رهيو، پر پوئين کان اڳ ۾ ناس ٿيو. پر ان ڳالهه هوندي به چئي سگهبو ته، انسان پنهنجي چوغي کان ڪنهن به صورت ۾ گهٽ يا هيڻو نه آهي. آءُ ڀانيان ٿو ته روح جو جسم سان لاڳاپو اهڙي ڪنهن نموني ۾ اظهار ڪري سگهبو. ڇو نه ڪو ماڻهو پوري واجبي طرح چئي سگهي ته انهيءَ دستور موجب روح گهڻي وقت تائين هلي ٿو، ۽ جسم ضعيف اهي ۽ گهٽ وقت هلي ٿو؟ پر، هو وڌيڪ هينءَ به چئي سگهي ٿو ته، سڀڪو روح گهڻائي جسم چوڙي ٿو، خاص ڪري، جيڪڏهن هو گهڻا سال هلي ٿو. ڇو ته جيڪڏهن بدن انسان جي حياتيءَ جي وقت ۾ ئي بي قراريءَ ۽ تباهيءَ جي حالت ۾ رهي ٿو، ۽ روح سدائين هن جي جهوني ڀاڱي کي درست ڪندو رهي ٿو، تڏهن ضرور ائين ٿيندو ته روح ناس ٿيڻ وقت، پنهنجي پوئين پوشاڪ ۾ پهريل هوندو، ۽ فقط انهيءَ کان ئي اڳ ۾ ناس ٿيندو. پر جڏهن روح ناس ٿي ويندو، تڏهن بدن پنهنجي ضعيفي ظاهر ڪندو ۽ جلدئي خراب ٿي ويندو. تنهنڪري اڃا اسان کي، هن دليل جي زور تي، يقين ڪرڻ جو حق نه آهي، ته ڪو اسان جا روح اسان جي مرڻ پڄاڻان حيات رهندا، ۽ ڪو ماڻهو کڻي هن کان به وڌيڪ ڪنهن تنهنجي دليل ڪم آڻيندڙ حمله آور وٽ قبول ڪري؛ ته اسان جا روح اسان جي ڄمڻ کان اڳ واري عرصي ۾ به حيات هئا، پر اهو به مڃي ته ڪوبه سبب نه آهي ته، ڇو نه انهن مان ڪي آئينده به حيات رهن، ۽ وري وري هستيءَ ۾ اچن، ۽ وري، اسان جي مرڻ پڄاڻان مرن، ڇو ته روح پنهنجي فطرت موجب گهڻا ئي دفعا هستيءَ ۾ اچڻ جي سگهه رکي ٿو. هو ايترو چئي سگهي ٿو، ته بنان قبول ڪرڻ جي ته انهن سڀني جنمن ۾ هن کي ڪوبه نقصان نٿو رسي، يا ڪنهن نه ڪنهن موت واري وقت هو صفا ناس ٿي نٿو وڃي؛ ۽ هو اهو به چئي سگهي ٿو ته ڪنهن کي به خبر نه آهي ته اهو موت ڪڏهين ٿيندو، جڏهن روح به ناس ٿي ويندو، ڇو ته اها ڳالهه معلوم ڪرڻ انسان لاءِ ناممڪن آهي؛ پر جيڪڏهن هيءَ ڳالهه برابر آهي ته ائين انسان جي موت نسبت يقين اجايو آهي، جيسين ڪِ هو ثابت ڪري ڏيکاري ته روح بلڪل لازوال ۽ اڻ مٽ آهي- نه ته سڀ ڪنهن انسان کي جو مري ٿو انديشو رکڻو پوندو ته هن دفعي جسم کان جدا ٿيڻ سندس روح کي صفا ناس ٿيڻو پوندو.

38

هنن ڳالهين ٻڌڻ سان اسان سڀني ۾ گهڻي بي آرامي پيدا ٿي، جيئن پوءِ اسان هڪ ٻئي کي ٻڌايو، اڳئين بحث جي ڪري اسان کي پوري خاطري ٿي ويئي هئي؛ ۽ هاڻي هنن اسان جي خاطريءَ کي الٽو ڪري ڇڏيو، ۽ ايندڙ دليلن لاءِ، توڻي اڳئين دليلن لاءِ، اسان ۾ بي اعتباري پيدا ڪرائي ڇڏي، ۽ اسان ۾ شڪ جاڳايو ته، اسان جي فتويَ ڪهڙي ڪم جي آهي، ۽ اسان ۾ گمان اٿاريو ته، ڪٿي ڪا خاطري به حاصل ٿي سگهندي يا نه.

ايڪيڪرئٽيز-خدائن جو سنهن آهي ته، فيڊو، آءُ تنهنجي اندر جو احوال سمجهي سگهان ٿو. جڏهن تو پئي ڳالهايو، تڏهن آءُ پاڻ ڀانئڻ لڳس ته پوءِ آئنده لاءِ اسان ڪهڙي مباحثي تي اعتبار ڪري سگهنداسون؟“ سقراط جو مباحثو بلڪل يقين ڏياريندڙ هو، ۽ هاڻي اهو خاطري کان گهڻو پري پيو لڳي. ڇو ته انهيءَ ڳالهه ته، روح هڪڙي همسازي (Harmony) آهي تنهن سدائين منهنجي مٿان عجيب اثر پيدا ڪيو آهي، ۽ جڏهن تو انهيءَ جو ذڪر ڪيو، تڏهن مون کي يادگيري آئي ته منهنجو پاڻ انهيءَ ۾ اعتقاد هو. هاڻي مون کي وري نئين سر ڳالهه ڳڻڻي پوندي ۽ ڪو ٻيو دليل ڳولڻو پوندو، جو مون کي يقين ڏياري ته، انسان جو روح سندس موت وقت ساڻس گڏ نٿو مري. تنهنڪري آءُ توکي عرض ٿو ڪريان ته، مون کي ٻڌاءَ، ڪيئن سقراط مباحثي کي هلايو؟ هن جي منهن مان ڪي بي آراميءَ جون نشانيون ظاهر ٿيون، جيئن تون چوين ٿو ته اوهان جو ‎حال هو، يا هن سانت ۽ سڪون سان پنهنجي مباحثي جي حمايت ڪئي؟ ۽ هن، پنهنجي بحث جو خاطريءَ جهڙو بچاءُ ڪيو ڪِ نه؟ مون کي جيترو به ٿي سگهي سموري ڳالهه سربستي ٻڌاءِ.

فيڊو- ايڪڪٽرئٽيز، مون گهڻائي دفعا سقراط تي عجب کاڌو هو، پر هو اڳ ڪڏهن به مون کي اهڙو پسند نه آيو هو، جهڙو انهيءَ وقت آيو ٿي. هن جي حاضر جواب هئڻ ۾ ڪا وڏي ڳالهه نه هئي؛ پر جنهن ڳالهه تي مون کي خاص طرح عجب لڳو سا هيءَ هئي: پهريون ته، هن، مڙني نوجوانن جي اعتراض کي مروت ۽ ميٺاج ۽ ادب سان ٻڌو؛ ۽ ٻيو ته، انهن جو جيڪو اثر اسان تي پيو، تنهن کي جلدائي سان جانچي ٿي ورتائين؛ ٽيون ته، عمديءَ طرح سان اسان جي زخمن تي پٽيون پئي رکيائين ۽ اسان ۾ اميد ۽ امنگ ٿي جاڳايائين، ڄڻ ته اسين ڪا جنگ هارائي ڀڄندڙ سپاهي هئاسون، ۽ هو اسان کي همٿائي رهيو هجي ته اسان سندس پويان لڳون ۽ مباحثي کي جانچيون.

ايڪيڪرئٽيز- ڪهڙي طرح؟

فيڊ- آءُ توکي ٻڌايان ٿو ته. آءُ هن جي سڄي پاسي کان کٽ ڀرسان هڪڙي اسٽول تي ويٺل هئس، ۽ هو مون کان گهڻو مٿي ويٺل هو. هو منهنجي مٿي تي هٿ ڦيرائڻ لڳو ۽ منهنجي ڳچيءَ تي پوندڙ وارن کي سهيڙي ڪري هٿ ۾ جهليائين- توکي معلوم آهي ته هو اڪثر منهنجي وارن سان راند ڪندو هو- ۽ چيائين ته، فيڊو، آءُ چئي سگهان ٿو ته سڀاڻي تون هنن سهڻن زلفن کي ڪپي ڇڏيندين.

مون جواب ڏنو ته، سقراط، آءُ به ائين ڀانيان ٿو.

جيڪڏهن منهنجي صلاح وٺين ته، ائين نه ڪجانءَ.

مون پڇيومانس ته، ائين ڇو نه ڪريان؟

هن چيو ته، تون ۽ آءُ اڄ پنهنجا وار ڪٽينداسون، پر تڏهن، جڏهن اسان جو مباحثو مري پوي ۽ اسين هن کي وري زنده ڪري نٿا سگهون ته. ۽ جيڪڏهن آءُ، تون ٿي پوان ۽ مباحثو سمجهه ۾ نه اچيم ته جيڪر آرگاس جي ماڻهن وانگر قسم کڻان ته آءُ تيستائين وڏا وار ڪين رکائيندس، جيستائين ڪِ وري جنگ جوٽي سمئس ۽ ڪيبيز جي دليلن کي نه جيتيندس.

مون جواب ڏنو ته، چوندا آهن ته، خود هرئڪليز پهلوان به ٻن جو مٽ ٿي ڪين سگهندو.

تڏهن، جيستائين اڃا روشني آيه، مون کي پنهنجي واهر لاءِ آيولاس دوست سمجهي، سڏ ڪر.

آءُ توکي پڪاريان ٿو، پر ائين به جيئن هرئڪليز، آيولاس کي سڏيو، بلڪ جيئن آيولاس، هرئڪليز کي سڏي ها.

39

هن جواب ڏنو ته، ڳالهه مڙيئي ساڳئي. پر پهريائين اسان کي هڪڙي غلطي ڪرڻ کان خبردار رهڻ گهرجي.

مون پڇيو ته، ڪهڙي غلطي؟

هن جواب ڏنو ته، بحث کي ڌڪارڻ واري غلطي، جيئن ماڻهو ترش مزاج ٿي پوندا آهن، ڇو ته بحث کي ڌڪارڻ اسان لاءِ سڀ کان وڏي مصيبت آهي. بحث لاءِ حقارت ۽ ترش مزاجي ساڳين سببن مان پيدا ٿينديون آهن. پوئين ڳالهه تڏهن پيدا ٿيندي آهي جڏهن ڪنهن ماڻهوءَ ۾ بيحد بيواجبي اعتقاد رکيو ويندو آهي، جنهن کي سندس دوست ڀائيندو آهي ته بلڪل سچار، صادق، ۽ اعتبار جوڳو آهي، ۽ جڏهن ته جلدئي پوءِ ظاهر ٿيندو آهي ته هو خراب ماڻهو آهي ۽ اعتبار جو لائق بلڪل ڪين آهي. ائين وري وري ٿيندو آهي، ۽ جڏهن ڪنهن ماڻهو کي هي تجربو گهڻا دفعا ٿيندو آهي، خاص ڪري انهن جي هٿان جن لاءِ هو ڀائيندو آهي ته سندس سڀ کان ويجها ۽ پيارا دوست آهن، ۽ جڏهن هو اهڙن گهڻگهرن سان تڪرار ڪري ويهندو آهي، ته پوءِ هو سڀ ڪنهن انسان کي ڌڪاريندو آهي ۽ ڀائيندو آهي ته انهن مان ڪنهن ۾ به شرافت نه آهي. تو ائين ٿيندي ڪين ڏٺو آهي؟

مون چيو ته، هائو، تحقيق.

هن چيو ته، اها ڳالهه خواري جهڙي ڪين آهي؟ ۽ اهو ثابت ڪين آهي ته اهڙو ماڻهو انساني فطرت سمجهڻ سواءِ انسانن سان رغبت رکڻ جي ڪوشش ٿو ڪري. جيڪڏهن هن انساني فطرت سمجهي هجي ها ته جيڪر هو ڄاڻي ها ته، حقيقت ۾ چڱا ۽ خراب انسان بلڪل ٿورا آهن، ۽ انسانن جو وڏو تعداد نڪي چڱو آهي ۽ نه ئي خراب.

مون پڇيو ته، تنهنجو مطلب ڇا آهي؟

هن جواب ڏنو ته، بس ايترو جيڪي برابر آهي بنهه وڏين ۽ بنهه ننڍين شين جي نسبت سان. تنهن کان ڪا وڌيڪ عجيب ڳالهه تڏهن ليکبي آهي، جڏهن اسان کي ڏسڻ ۾ ايندو آهي ته ڪو ماڻهو يا ڪتو، يا ڪا ٻي شيءِ جا يا ته بنهه وڏي هوندي آهي يا بنهه ننڍي هوندي آهي؟ يا وري، اڃان به اڻلڀ ڳالهه اها هوندي آهي، جڏهن ڏسڻ ۾ ايندو آهي ته ڪو ماڻهو بنهه تکو يا ڍرو آهي، يا بنهه ڪميڻو يا بنهه محترم آهي، يا وري بنهه ڪارو يا بنهه اڇو آهي، تو نه ڏٺو آهي ته، انهن سڀني حالتن ۾ نهايت درجي واريون شيون اڻلڀ ۽ ٿوريون هونديون آهن، ۽ رواجي درجي واريون جام ۽ گهڻيون هونديون آهن؟

مون جواب ڏنو ته، هائو، تحقيق.

هن جواب ڏنو ته، ۽ ساڳئي طرح، جيڪڏهن گنهگارن ۾ مقابلو ٿئي ته، تون نٿو ڀائين ته ڏسڻ ۾ ايندو ته سخت گنهگار ڪي ٿورا آهن؟

مون چيو ته، شايد ائين ئي ٿيندو.

هن جواب ڏنو ته، هائو، ائين ئي ٿيندو، پر هي نقطو نه آهي جنهن ۾ دليل ماڻهن جي مثل آهن. توئي هن نقطي جي بحث تي مون کي آندو آهي. تمثيل هيءَ آهي جڏهن ڪو ماڻهو ڪنهن مباحثي کي سچو ليکي ٿو، جيتوڻيڪ مباحثي جي فن کان غير واقف آهي، ۽ پوءِ سگهوئي، برابر يا غلط طرح، ڀانئي ٿو ته اهو صحيح نه آهي، ۽ جڏهن هن سان هر هر ائين ٿئي ٿو، تڏهينهو نيٺ مباحثي ۾ اعتبار رکڻ بلڪل ڇڏي ڏئي ٿو. توکي خبر آهي ته جيڪي ماڻهو پنهنجو وقت بحث ڪرڻ ۾ صرف ڪندا آهن. سي نيٺ سمجهندا آهن ته، هو سڀني ماڻهن کان وڌيڪ عقلمند آهن، ۽ هو ڀائيندا آهن ته فقط هنن ئي لڌو آهي ته ڪٿي به، مباحثي ۾ يا شين ۾ درستي يا خاطري ڪانهي. ۽ هر هستي، يوريپس جي وهڪرن وانگر، سدائين ڦير گهير جي حالت ۾ آهي، ۽ ڪڏهن به ڪا گهڙي ماٺ ۾ نه ٿي رهي.

مون جواب ڏنو ته، هائو، اها ڳالهه بلڪل برابر آهي.

هن چيو ته، فيڊو، ۽ جيڪڏهين ڪو مباحثي جو طريقو اهڙوهجي جو سچو هجي، ۽ خاطري ڏياريندڙ به هجي، ۽ جو اسان جو ضمير سمجهي به سگهي، ته پوءِ وڏي ڏک جي ڳالهه نه ٿيندي، جو جيڪڏهن ڪو ماڻهو، جنهن جي سامهون ڪي دليل آيا آهن جي هڪڙي وقت هن کي سچا نظر آيا ۽ ٻئي وقت غلط، سو نيٺ قلب جي ڪڙائي وچان سڀ ڏوهه، پنهنجي مٿان ۽ پنهنجي ناسمجهيءَ مٿان رکڻ بدران، مباحثي تي رکي، ۽ پنهنجي بچيل حياتي مباحثي کي ڌڪارڻ ۽ هن جي شڪايت ڪرڻ ۾ صرف ڪري، ۽ حق ۽ حقيقت جو علم وڃائي ويهي.

مون ورندي ڏني ته، تحقيق، اها ڳالهه وڏي ڏک جهڙي ٿيندي.

40

هن چيو ته، تڏهن پهريائين اسان کي خبر ٿيڻ گهرجي ته جيئن اهو خيال اسان جي اندر ۾ نه پيهي وڃي ته سڄو مباحثو گهڻو ڪري ٺيڪ نه آهي. ان جي بدران اسان کي سمجهڻ گهرجي ته اسين پاڻ اڃا نادرست آهيون. ۽ اسان کي مردن وانگر چاهه سان درست ٿيڻ جي ڪوشش ڪرڻ گهرجي. منهنجا دوستو، توهان کي اها ڪوشش پنهنجي ايندڙ سموريءَ حياتيءَ جي ڪري ڪرڻ گهرجي، ۽ مون کي پنهنجي موت جي ڪري، ڇو ته مون کي ڊپ ٿو ٿئي ته هن وقت آءُ موت ڏانهن فيلسوف وانگر نهاري نٿو سگهان؛ آءُ هن وقت تڪرار ڪرڻ جي حالت ۾ آهيان، انهن اڻ پڙهيلن ماڻهن وانگر جيڪي جنهن سوال نسبت بحث ڪندا آهن ته انهيءَ جي درستيءَ ڏانهن ڪوبه ڌيان نه ڏيندا آهن، بلڪه بحث هلندي رڳو اهو خيال هوندو اٿن ته ٻڌندڙن کي هائو ڪرائجي ته هو درست آهن. ۽ آءُ ڀانيان ٿو ته اڄ آءُ انهن کان فقدط هڪڙي ڳالهه ۾ علحدو يا الڳ آهيان. يعني پنهنجن ٻڌندڙن کي هائو ڪرائڻ ۾ ته آءُ درست آهيان، سو تنهنجو آءُ خيال ڪونه ڪندس، بحث هلندي ائين ٿيو ته واهه، نه ته ٺهيو؛ پر پاڻ کي انهيءَ ڳالهه تي آڻڻ جو سچ پچ مون کي وڏو ويچار آهي. ڇو ته ڏسو، پيارا دوستو، منهنجو مباحثو ڪهڙو نه خود مطلبيءَ تي بيٺل آهي. جيڪڏهن جيڪي آءُ چوان ٿو سو درست آهي، تڏهن ته لٿي پٿي مرڻ کان اڳ واري مدي ۾ واويلا نه ڪرڻ سان، آءُ ٻيهر پنهنجن دوستن کي گهٽ اهنج رسائيندس. ۽ بي خبري سدائين لاءِ ڪين هلندي- جي ائين هجي ها ته وڏي مصيبت ٿئي ها- اها جلد ختم ٿي ويندي. هن چيو ته، سمئس ۽ ڪيبيز، آءُ مباحثي ڏانهن ٻيهر اچان ٿو. ۽ اوهين جيڪڏهن منهنجي صلاح وٺو ته، سقراط جو خيال نه ڪجو، پر حق ڏانهن ڌيان ڏجو؛ ۽ اوهين مون سان متفق راءِ تڏهن ٿجو، جڏهن سمجهو ته جيڪي ڪجهه آءُ چوان ٿو سو درست آهي؛ نه ته اوهان وٽ جيڪو به دليل هجي تنهن سان منهنجي سامهون ٿجو؛ ۽ خبردار رهجو ته، متان آءُ پنهنجي ڳالهه مڃائڻ جي فڪر ڪري، اوهان کي ۽ پاڻ کي ٺڳيان، ۽ ڏينڀوءَ وانگر پوئتي فقط ڏنگ ڇڏي هليو وڃان.

41

هن چيو ته، هاڻي اچو ته ڪم هٿ ۾ کڻون، ۽ پهريائين، جيڪڏهن اوهين ڀانيو ته مون اوهان جون حجتون وساري ڇڏيون آهن ته اهي وري ٻڌايو. آءُ ڀانيان ٿو ته، سمئس کي خوف ۽ شڪ آهي ته روح جيتوڻيڪ جسم کان وڌيڪ مقدس ۽ اعليَ آهي، تڏهن به هو هڪڙي همسازي (Harmony) جو قسم آهي، ۽ تنهنڪري متان جسم کان اڳ ناس ٿي نه وڃي. جيڪڏهن آءُ ڀلو نه آهيان ته، ڪيبيز قبول ڪري ٿو ته، روح جسم کان وڌيڪ جٽائدار آهي؛ پر هو چوي ٿو ته ڪوبه چئي ڪين سگهندو ته ڪو روح، گهڻائي دفعا گهڻن جسمن جوڙڻ بعد، پوئين جسم مان پاڻ ڇڏڻ وقت ناس ٿي نٿو وڃي، ۽ شايد موت جي معنيَ ئي کڻي هجي روح جو ناس ٿيڻ؛ ڇو ته جسم جو ناس ٿيڻ ته سدائين پيو ٿو هلي. سمئس ۽ ڪيبيز، آهي ڪجهه ٻيو، جنهن تي اسان کي غور ڪرڻو آهي؟

هنن ٻنهي قبول ڪيو ته، اهي ئي سوال آهن.

هن پڇيو ته، اسان جيڪي اڳي نتيجا ڪڍيا آهن، سي سڀئي اوهين رد ڪريو ٿا، يا فقط انهن مان ڪي؟

هنن جواب ڏنو ته، انهن مان فقط ڪي.

هن چيو، چڱو، اوهين اسان جي انهيءَ عقيدي بابت ڇا ٿا چئو، جنهن موجب علم يادگيري آهي، ۽ تنهنڪري اسان جا روح اسان جي جسمن ۾ قيد ٿيڻ کان اڳ ضرور ڪٿي حيات رهيا هوندا؟

ڪيبيز جواب ڏنو ته، مون کي انهيءَ عقيدي اڳي ئي چڱي طرح خاطري ڏياري هئي، ۽ هاڻي ڪوبه ٻيو عقيدو نه آهي، جنهن ۾ مون کي وڌيڪ ويساهه هجي.

سمئس چيو ته، ۽ منهنجو به اهو ئي خيال آهي؛ بلڪه تڏهن مون کي تمام گهڻو عجب لڳندو، جڏهن آءُ انهيءَ کي ڪڏهن کڻي ڦيرائيندس.

سقراط چيو ته، پر، منهنجا ٿيبيس وارا دوست، توکي اهو خيال بدلائڻو پوندو، جيڪڏهن تنهنجو هي رايو بيهڻو آهي ته، همسازي (Harmony) هڪڙي مرڪب چيز آهي، ۽ روح جسم جي عناصرن جي پوري ميلاپ مان جڙيل همسازي (Harmony) آهي. تون پاڻ کي ائين چوڻ جي اجازت ڏئي ڪين سگهندين ته ڪو همسازي (Harmony) انهن شين کان اڳ حيات هوندي، جن مان هوءَ جڙي آهي؟ تون ائين ڪري سگهندين؟

سقراط! بلڪل نه.

پر تون ڏسين ٿو ته تنهنجن لفظن مان هيءَ معنيَ نڪري ٿي ته روح انسان جي جسم ۽ شڪل ۾ اندر اچڻ کان اڳ حيات هو، ۽ تنهن هوندي به هو اهڙن عنصرن مان جڙيل آهي جيڪي اڃا حيات نه هئا؟ تو واري همسازي (Harmony) اهڙي نه آهي جهڙيءَ سان تون هن کي ڀيٽين ٿو. سرندو ۽ تارون ۽ آواز، سر ۾ اچڻ کان اڳ ۾ ئي زنده هئا؛ ۽ همسازي (Harmony) سڀني کان پوءِ پيدا ٿي ٿئي، ۽ سڀني کان اڳ ۾ ناس ٿي ٿئي. تنهنجو هي ويساهه تنهنجي ٻئي عقيدي سان ڪيئن ڀچي ايندو؟

سمئس جواب ڏنو ته، اهي ڪين ڀچندا.

هن چيو ته، ۽ تنهنڪري همسازي (Harmony) بابت دليل ۾ اختلاف جي جاءِ هئڻ نه گهرجي.

سمئس چيو ته، تحقيق، نه.

هن چيو ته، پر تنهنجي دليل ۾ اختلاف آهي. توکي فيصلو ڪرڻ کپي ته تون ڪهڙو عقيدو رکندين، علم يادگيري آهي، ڪين روح هڪڙي همسازي (Harmony) آهي.

هن جواب ڏنو ته، سقراط، ضرور پهريون رکندس. پويون ڪڏهن به منهنجي اڳيان ثابت نه ٿيو آهي؛ اهو فقط ممڪن ۽ چڱن سببن تي بيٺل آهي، جن جي ڪري هو عام ماڻهن جو رايو ٿي پيو آهي. مون کي معلوم آهي ته جن عقيدن جون ثابتيون ممڪن ڳالهين تي بيٺل هونديون آهن، سي دولابي هوندا آهن، ۽ اهي، جيڪڏهين خبردار نه رهبو ته، جاميٽريءَ ۾ توڙي ٻيءَ سڀ ڪنهن ڳالهه ۾، اڪثر ڪري گمراهه ڪندا آهن. پر يادگيري ۽ علم وارو عقيدو اهڙي بنياد تي بيٺل آهي جو اعتبار تي دعويَ ڌري سگهي ٿو. اسان قبول ڪيو هو ته روح جسم ۾گهڙڻ کان اڳ زنده آهي، ۽ انهيءَ ڳالهه جي ايتري قدر خاطري آهي جيتري انهيءَ جوهر جي، جنهن جو نالو آهي خالص هستي. ۽ آءُ ڀانيان ٿو ته آءُ انهيءَ جوهر ۾ حق جي ڪري ۽ پوريءَ گواهيءَ جي ڪري اعتبار رکان ٿو. ۽ آءُ سمجهان ته انهيءَ ڪري نڪي آءُ پاڻ کي ۽ نڪي ڪنهن ٻئي کي اجازت ڏئي سگهندس ته چئجي ته روح هڪڙي همسازي (Harmony) آهي.

(وڌيڪ پڙهو)

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ