|
مان توهان کي سچ پچ ڪار ڏيئي نه سگهندس جو سرڪار
جي آهي ۽ خانگي ڪمن لاءِ ڪم آڻڻ ايمان جي ڳالهه نه
ليکبي. مون طرفان ڪا بندش نه آهي. اوهين دنيا ڏسو.
سو اسين هاڻ ٻاهر نڪرڻ لڳاسين. اڪثر اَتوار صبح ۽
ڪنهن شام.
ساون ڪي نظارﻵ هين
اَها- ها آ..........
پتو نه پوندو هئو ته اَسين ڪير آهيون.
هڪ دفعي ائين ٿيو ته اسين لورس برج تي ويٺا هئاسين
مون کي خيال ٿيو ته سڀاڻي لاءِ بچايل خزاني مان هڪ
چمي چورائي کيس ڏيان. اسين ڪلفٽن طرف ويندي آمريڪي
هاسٽل ڀرسان هڪ بنگلي مان رستو ڪڍي، ڪنهن طرح اُتي
پهتا هئاسين. اسان کي دين دنيا جي ڪا خبر نه هئي.
آزاديءَ جي هلچل کان به ٻاهر هئاسين. اسان جي
محدود دنيا پوري برهمانڊ کان وڏي هئي جو دل ننڍي
آهي پر من جو سنسار وڏو آهي.
مون هن طرف منهن ڪيو ته هن مشڪيو. هن پنهنجو هٿ
وڌائي منهنجي چپن تي رکيو. ”سائين ڪجهه سڀاڻ لاءِ
به ڇڏيو.“
”مگر هيءَ آگ......“
هو کلڻ لڳي. هن ڪنڌ مٿي آڪاش ڏانهن ڪيو.
۽ اهو سڀ مون کي سندر لڳو.
۽ اُن کن.....
اوچتو هڪ جيپ سامهون بيٺي. اڳيان ٻه ۽ پٺيان چار
آمريڪي سولجر بيٺا هئا.
ڊرائيور سحر کي اک هڻندي چيو، ”ڪم. ڪم هيئر. آءِ
ول گِوِ يُو مني.“ (هيڏانهن اچ. مان توکي پئسا
ڏيندس.)
سحر ٻني تان هيٺ لهي چيو، ”ساحر، سائيڪل کڻ ۽ هل.
هتي خطرو آهي.“
”تون منهنجي سائيڪل تي اڳيان ويهه. مان سائيڪل
اُڏايان ٿو.“
هوءَ اُمالڪ سائيڪل تي اڳيان ويٺي ۽ مون سائيڪل تي
سوار ٿي نيٺي جيٽي طرف ڀڄڻ شروع ڪيو. تيز. ۽ تيز
سحر جا وار منهن تي اَچڻ لڳا. هن جي پُٺي منهنجي
ڇاتي کي لڳي رهي هُئي ۽ مان من ۾ چئي رهيو هوس:
پرڀو، هن کن بچاءِ، وري کيس وٺي هتي نه ايندس.
هيءَ فقط منهنجي دنيا نه آهي مگر هن جي پنهنجي
دنيا به آهي. کيس ڪک جو به ايذاءُ اچي، مان سهي نه
سگهندس.
پٺيان جيپ اچي رهي هُئي. هنن رفتار تيز نه ڪئي.
اُن طرف رستي تي بتيون نه هيون ۽ رستو بنهه سنسان
هئو. آخر جيپ اڳيان اچي بيٺي. ٻن ڄڻن سائيڪل
بيهاري مون کي جهليو ۽ کڻي رستي جي پاسي کان پريان
ڦٽو ڪيائون. ٻن آمريڪي سولجرن سحر کي کڻي جيپ ۾
ويهاريو ۽ جيپ وراڪو کائي پٺيان آمريڪي هاسٽل طرف
ڊڪڻ لڳي. مان اُٿيس. سائيڪل کنيم ۽ جيپ پڍيان ڊڪڻ
لڳس. جيتري طاقت هيم سا لڳايم. سائيڪل تمام تيز
هلي رهي هُئي ۽ جيپ اڃا به تيز. پر مان اُن جي
نزديڪ ٿيڻ لڳس. اوندهه ۾ خبر نه پيئي. ڪنهن بندوق
کنئي. گولي هلائي. مان زخمي ٿي ڪري پيس. ڪنڌ مٿي
ڪري ڏٺم: جيپ وڃي رهي هئي. جيپ وڃڻ لڳي هئي. جيپ
وڃي چڪي هئي. پٺيون ڳاڙهيون بتيون جهڪيون ٿينديون
ويون. اوندهه ٿيندي وئي ۽ ڳاڙهي روشني گم ٿي ويئي.
پر مون کي لڳو ته اڃا به اُن اوندهه واري رستي جو
سڄو رنگ ڳاڙهو ٿي ويو.
منهنجون اکيون پوسرڻ لڳيون، ڪلهي ۾ سور پوڻ لڳو ۽
مان بيهوش ٿي ويس.
ڪراچي سول- هاسپيٽل ۾ اکيون کوليم ته ڏٺم بابا
پاسي کان ويٺو هئو. پريان ٻه پوليس وارا بيٺا هئا.
مون ڪنڌ پٺيان ورائي نهارڻ جي ڪوشش ڪئي مگر سحر
اُتي ڪانه هئي. چؤطرف نهاريم: نه سحر هئي ۽ نه
ڪليڪٽر.
”بابا، آمريڪي سولجر مون تي گولي هلائي!“
”تون اِن پاسي وئين ڇو؟“
”ڪالهه دل ٿي.“
”ڪالهه؟ ٽي ڏينهن اڳ.“
”بابا سحر ڪٿي؟“
”ٻه ڏينهن اڳ ان جو لاش......“
”سحر جو لاش! بابا سحر جو لاش! بابا سحر مري
ويئي.“
”هن جو لاش لورس برج هيٺان ريل جي پٽن تي ڏٺو
ويو!“
”بابا...... سحر مري ويئي!“
”رات جو دير تائين ڪليڪٽر توهان ٻنهي کي ڳولهيندو
رهيو. پوليس پهرين توکي ڏٺو. توکي هتي ڪليڪٽر ئي
آندو. تون بيهوشيءَ ۾ چئي رهيو هئي: پرڀو، سحر کي
بچاءِ. پرڀو، سحر کي سولجرن کان بچاءِ.....“
”پوءِ بابا؟“
”ڪليڪٽر کي ٽيون ڏينهن پوليس ٻڌايو ته.......“
”۽ پوءِ؟“
”ڪليڪٽر واردات تي ويو. هن ڌيءَ جي لاش جا ٽڪر ڏٺا
۽ هن بندوق کڻي پاڻ کي ماري ڇڏيو.“
منهنجي اکين اڳيان، منهنجي اکين ۾ آيل ڳاڙهاڻ سبب،
اُهو لال ٿيل رستو نظر آيو...... منهنجي پنهنجي
اکين جي سامهون منهنجي دنيا برباد ٿي ويئي. ان جو
مون کي غم ته آهي مگر سحر کي ڪيڏي تڪليف ٿي هوندي
۽ هو گريٽ ڪليڪٽر.... ڪجهه به ته نه آهي زندگيءَ
۾. باقي مان ڇو بچيس. گولي ڪلهي تي ڇو، سيني ۾ ڇو
نه لڳي!
جنهن منهنجي چپن تي هٿ رکيو، اُن سان ڇا ٿيو.....؟
منهنجو لڱ لڱ ڪنبڻ لڳو. مان ئي ڏوهار آهيان. مون
کي ڦاسي تي لٽڪايو وڃي. مان جيئڻ نٿو چاهيان....
مان جيئڻ نٿو چاهيان.... جيئڻ ۾ ڪجهه آهي به ته
ڪونه.
۽ هڪ دفعو وري مان بيهوش ٿي وڃان ٿو.
پوليس بيان بعد عدالت ۾:
”تنهنجو سحر سان ڪهڙو ناتو هئو؟“
”شايد اَنام........“
”تون هتي کيس ڇو وٺي وئين؟“
”ڪڏهن به ته نه ويو هوس هتي.“
”پر تون ويو هئين، کيس وٺي. اُن جو ڪهڙو ثبوت آهي
ته کيس تو نه ماريو آهي؟“
”ثبوت ته ڪونهي ۽ مان اِن جرم کي مڃان ٿو ته هن جي
موت جو ڪارڻ مان آهيان ۽ مان چاهيان ٿو ته مونکي
اِن جرم لاءِ ڦاسي ڏني وڃي.“
”ڇا تو کيس ريپ نه ڪيو؟“
”مان سنڌي آهيان.“
”ڇا مطلب آهي تنهنجو!“
”مان اشراف آهيان“
”توکي گولي ڪنهن هنئي؟“
”آمريڪي سولجر.“
”اُهي اُتي ڪيئن آيا؟“
”جيپ ۾ آيا، ڪٿان آيا؟ دوزخ مان.“
”مذاق ٿو ڪرين؟“
”سچ ٿو چوان.“
”تو کين ڇا ڪندو ڏٺو؟“
”ته هو زبردستي منهنجي سحر کي کڻي وڃي رهيا آهن.“
”تو کي خبر آهي ته دنيا کي بچائڻ لاءِ آمريڪا دنيا
۾ سڀ کان اڳتي آهي؟“
”مون گردن اوچو ڪيو، پر کيس جواب نه ڏنم. هو پاڻ
بادشاهه کان وڌيڪ بادشاهه جو وفادار ٿي لڳو.
”تون مڃين ٿو ته ڪليڪٽر لطف الله جي موت جو ڪارڻ
تون آهين؟“
مون ڪنڌ ڌوڻيو.
”ته تون چاهين ٿو ته توکي ڦاسي ڏني وڃي؟“
مون اکيون ٻوٽي ۽ کولي نهار سان ها ڪئي.
”تو کي ٻه ڦاسيون اچڻ گهرجن.“
مون هلڪو مشڪيو.
”سکر ۾ تون وڏيري جي پٽ کي ڪٽهڙي مان ڦٽو ڪيو!
قبول ڪرين ٿو؟“
مون ڇرڪ ڀريو، پر لڳايل نئين الزام تي ڳالهائڻ
لاءِ مجبور ٿيس.
”اوهين ته سڀ ڄاڻو ٿا.“
”يعني تون اُهو گناهه به قبول ڪرين ٿو؟“
”مان اُهي سڀ گناهه قبول ڪريان ٿو جي مون نه ڪيا
آهن؟“
”ڪهڙو گناهه آهي جيڪو تو نه ڪيو آهي؟“
”اوهين ٻڌايو.“
”تون هن ڌرتيءَ تي بار آهين.“
”بار ڊوهيو؟“
”توکي موت جو ڊپ نٿو ٿئي؟“
”اوهين منهنجو گناهه ثابت ڪرڻ جي ڀيٽ ۾ مقالميبازي
ڪرڻ پسند ڪريو ٿا. لڳي ٿو اوهان سڪندر ۽ پورس جا
ڊئلاگ ٻڌا آهن. پر مان به اوهان کي هڪ ڳالهه ٻڌائي
ڇڏيان. مرڻ وارو ڪڏهن پنهنجو موت نٿو ڏسي اِن ڪري
موت کان ڊپ نه ڪجي. هڪ ته جي اُهو نه ايندو ته ڊپ
ڪرڻ جي ڳالهه ڪونهي ۽ ٻيو ته جڏهن ايندو ته مرڻ
واري کي اُن جي خبر ڪونه پوندي. ڪوبه چئي نه
سگهندو ته هن پنهنجو موت ڏٺو آهي، اِنڪري موت جو
ڊپ ڪرڻ جو ڪو سبب ڪونهي.“
هن ڦڙتيءَ سان پاسو ورائي جج ڏانهن منهن ڪيو ۽ چيو
مي لارڊ! هن کي اهڙي نموني سان ڦاسي ڏني وڃي، جيئن
هن کي پنهنجي گناهه سان گڏ پنهنجي موت جو احساس
ٿئي.
جج مون ڏانهن نهاريو. شايد مان کيس وڻيس. جي قلم
مون مٿان لڳايا ويا، اُن تي اڀياس ڪرڻ لاءِ هن
فتويٰ لاءِ هڪ ڏينهن ڪارروائي بند رکي ۽ ٻئي ڏينهن
ڄڻ مون تي احسان جتائڻ لاءِ هن مون کي چوڏهن سال
سخت پورهئي سان سزا ڏني ته خون هن تي ثابت ٿي چڪو
آهي مگر اُهو هن جي معصوم شڪل مان ظاهر نٿو ٿئي.
مگر قانون جي عزت رکڻ لاءِ مان کيس سزا ڏيڻ لاءِ
مجبور آهيان.
مقدمو ٻڌڻ لاءِ سکر جا به ڪي ماڻهو آيا هئا. فتويٰ
ٻڌي بابا مٿي تي هٿ رکي پَٽَ تي ويهي رهيو ۽ مان
هٿن ۾ هٿڪڙي ڏانهن نهاري چپ چاپ پوليس جيپ ۾ وڃي
ويٺس. مون کي جيلي ڪپڙا پارائي ڪنڊ واريءَ ڪوٺيءَ
۾ ڦٽو ڪيو ويو ته مون کي لڳو ته مان هٺ ۾ ۽
جوانيءَ ۾ پهريون دفعو سڏڪا ڀري روئي رهيو هئس.
سحر. سحر. سحر. منهنجي پياري. منهنجي مٺي. منهنجي
جان.... سچ ته منهنجي توسان سچي محبت نه آهي جو
تون نه آهين ۽ مان زندهه آهيان!
مان پَٽَ تي اونڌو ٿي سمهي پيس. مون کي لڳو منهنجي
اکين مان گرم گرم پاڻي وهي رهيو هو.
سوچيم ته پَٽَ سان مٿو ڀڃي پاڻ ماري ڇڏيان. مان
روئي رهيو هئس. رات گذري رهي هئي ۽ مان بنهه خالي،
اَڇاترو اطرفو ٿي رهيو هوس. رات آئي پر ننڊ نه
آئي. مون ساڄي بانهن ڊگهي ڪئي ۽ کاٻيءَ تي سر رکي
سوچڻ لڳس ته ڇا ا:هو ممڪن آهي ته مون کي ڪي بم ملن
۽ مان جيل مان ڀڄي پوري آمريڪي هاسٽل اُڏائي
ڇڏيان....
ٿي سگهي ٿو ته اوندهه ۾ سحر ڏٺو هجي ته مون کي
گولي لڳي آهي ۽ مان ڪري پيو آهيان. ٿي سگهي ٿو ته
سحر سمجهيو هجي ته مونکي گولي لڳي آهي ۽ مان مري
ويو آهيان. هن چيو هوندو : خدا، مون کي ڪجهه به
ٿئي مگر منهنجي ساحر کي ضرور بچائج.
ڀلا کيس ترسڻ کپندو هئو. اگر سندس بي حرمتي ڪئي به
وئي ته اُن ۾ هن جو ڪو ڏوهه ڪونه هئو. ظلم به هن
سان ٿئي ۽ هوءَ سزا به پاڻ کي ڏئي. برابر جسم پاڪ
ٿيندا آهن، مگر حرامين جي حرڪتن سبب اُهي خراب
ليکجڻ نه گهرجن، ڇو ته پاڪيزگي جون جڙون روح ۾
ٿينديون آهن. ٿورو مون لاءِ ترسي ها، مان کيس ڀاڪر
پايان ها. چمان ها. سندس اکين ۾ آيل ڳوڙها اُگهان
ها. چوان ها: مون لاءِ تون اهڙي ئي آهين جهڙي
هئينءَ. مان توکي اوترو ئي پيار ڏيندس. نه جسم
تجارتي چيز آهي نه تو تجارت ڪئي آهي.
تون مون لاءِ ٿورو ترسين ها مهنجا پريم.
ٿورو....
هڪ پل....
منهنجي پيار جي ڪجهه وصعت ڏسين ها.
ڇهان نه ها توکي، اگر تون نه چاهين ها.
بس قريب رهان ها تنهنجي، هڪ ڇت هيٺان.
ٿورو ترسين ها.
خدا توکي مون لاءِ ٺاهيو اهڙو
جو کيس مون تي رشڪ ٿيو
۽ هن توکي پاڻ وٽ گهرايو
۽ پنهنجي خدائيءَ کي ختم ڪري ڇڏيو!
مان اُن رات جيل ۾ ڦٿڪندو رهيس. مونکي لڳو ته هن
برهمانڊ ۾ ڪا تنظيم هجي نه هجي، مگر هتي اهڙو ڪو
’گاڊ‘ ’خدا‘ ’ڀڳوان‘ڪونهي جو پالڻهار، دک سک ۾ مدد
ڪندڙ ۽ مجبور جي دانهن ٻڌندڙ هجي. يا شايد هو ڊپ ۽
خوف جي پئداش آهي شايد هو ڊپ ۽ خوف کان ڀڄڻ جو
رستو آهي. پيغمبر، سنت فقير، درويش فقط زخمن تي
ملم هڻڻ لاءِ پئدا ٿيا آهن.
بابا، سيٺ پرسرام ۽ سکر جي هڪ مسلمان دوست سان گڏ
آيو. ڪجهه وقت ڪجهه چيائين ڪونه..... فقط شيخن
پٺيان بيٺل پٽ کي ڏسندو رهيو ۽ اُن بعد آهستي
چيائين:
”جڳهه جي چاٻي جڻئي سان ٻڌي رکي اٿم. ان تي تنهنجو
حق. ٻنيون يار الله بخش کي ڏنيون اٿم. جي زمين تي
هر کيڙين زمين تي اُن جو حق. وقت گذري ويندو. تون
آزاد ٿيندين ته پوءِ مان تيرٿن لاءِ هردوار هليو
ويندس. هاڻ نٿو وڃان جو ٿي سگهي ٿو گهڻي دک سبب
واپس ئي نه اچان. تنهنجو ڪو ڏوهه ڪونهي، ۽ تون جيل
۾ بند آهين. آزادي ايندي ته نوان قانون ٺهندا.
آزادي ايندي ته تون آزاد ڪيو ويندين.
ڏک نه ڪر. اَڃا مان آهيان. سڀ ڌن دولت تو لاءِ
ڪمائي اَٿم. فقط ڌڻي جو نالو کڻ. هوئي تنهنجا دک
دور ڪندو.“
مان هن جي ان اٽل وشواس اڳيان ڪجهه ڳالهائي نه
سگهيس. اگر ڀڳوان ڪوڙ آهي ته اهو ڪوڙ ڪيترو طاقتور
آهي جو من چاهي ٿو ته اُنکي مڃجي.....
ڀل اهو هجي، انهن لاءِ جن لاءِ هو سهارو آهي. مون
لاءِ اَهو ٿي نٿو سگهي.
مون آهستي چيو، ”بابا، ٻنيون ڏيئي اوهان سٺو ڪيو.
حق کي مڃڻ سان هيءُ ملڪ خوشحال ٿيندو.“
الله بخش مٿي تي هٿ رکيو.
ڪراچي جيل ۾ گهڻا قيدي سياسي هئا. هو اِن ڪري جيل
۾ بند هئا جو هنن ديش جي آزادي چاهي ٿي. گيت
ڳائيندا، بحث ڪندي، ڪتاب پڙهندي ۽ وقت گذرندي آزاد
ٿي ويندا. منهنجو ڪم چڪي پيهسڻ مان چڪيءَ کي
پيسهيان. چڪي مون کي پيسهي. وقت مون کي ڪڻڪ جو ڏڏر
ڪندو رهي.
انقلابي هڪ اڌ ڪتاب منهنجي ڪوٺيءَ ۾ ڦٽا ڪندا وڃن.
سال بعد سيڪنڊ ورلڊ وار ختم ٿي. سال بعد مون کي
جيل جي ان حاطي وارن اَٺ ڪوٺين جو وارڊرن بڻايو
ويو ته ٻين قيدين تي اک رکان. مون لاءِ مشهور ٿيو
ته مان بي گناهه هوس.
ڪلڪتي ۾ مسلم ليگ پاڪستان جي تقاضا کي تيز ڪيو ۽
بنگال ۽ پنجاب جلڻ لڳا. 15 آگسٽ 1947 هندستان جو
ورهاڱو ٿيو پڌرائي اڳ ٿي ۽ جون ۾ جيلر گهرايو.
”توکي پنهنجي جوکم تي هڪ موقعو ڏيئي سگهان ٿو.“
”ڪهڙو؟“
”سنڌ پاڪستان ۾ وڃي رهي آهي“.
”ها.“
”اگر تون پاڪستان مان هندستان هليو وڃين ته توکي
مان ڇڏي سگهان ٿو.“
”پر مان سنڌ مان ڇو وڃان؟“
”لڏ پلاڻ ته ٿيڻي آهي. مان چوندس ته تون جيل مان
ڀڄي ويو آهين.“
”اِهو ڪم توهان ڇو ٿا ڪرڻ چاهيو؟،
”ڇو ته تون بي قصور آهين.“
”۽؟“
”۽ تون منهنجي قوم جي هڪ ملسم عورت سان عشق ڪيو
آهي. مان مسلمان آهيان، سو ايمان جي تقاضا آهي ته
مان توکي ڀڄڻ ۾ مدد ڪريان؟،
”وڌيڪ؟“
”تون چاهين ته تون مسلمان ٿي سگهين ٿو. توکي مان
سهڻي ڇوڪري وٺي ڏيئي سگهان ٿو.“
”اِهو توهان جو ايمان چوي ٿو؟،
”نَه!“
”توهان مون کي ائين به ڀڄائي سگهو ٿا.“
”ويندين ڪيڏانهن؟“
”وار ۾ اَڌ ڪراچي خالي ٿي ويئي. ڏاڙهي مڇون به
رکايون اٿم، نالو بدلائي ڪٿي رهي پوندس.“
”ٺيڪ آهي.“
سو پاڪستان ٿئي، اَن کان اڳ راتو واهه مان جيل مان
ڀڄايو ويس. مون جيلر صاحب کي وينتي ڪئي ته ٿورا
پئسا ڏينم ۽ هڪ ٽئڪسيءَ جو بندوبست ڪري ڏي.
۽ مان رات جو اٽڪل ٻي بجي ڪراچيءَ ايڪسٽينشن تي
ڪليڪٽر لطف الله جي بنگلي پريان واري فوٽ پاٿ تي
هيٺ لهي بيٺس.
بنگلي ۾ ڪا روشني نه هئي. مان ڪافي وقت يڪ ٽڪ
اوڏانهن نهاريندو رهيس. ڪو پيانو نٿي هليو.
ٽئڪسي ڊرائيور چيو، ”صاحب، هلندا؟ لهندا؟،
”تون ڪٿان چانهه پي اچ. مان ڪجهه وقت هتي بيهندس.“
لائيٽ هائوس وڃان، اُتي ئي چوويهه ڪلاڪ چانهه ملي.
اوهان لاءِ وٺي اچان.“
”نه.“
ٽئڪسيءَ واري پئسا نه گهريا. پٺاڻ هئو اِن ڪري هو
نه بي ايماني ڪري ٿي سگهيو ۽ نه ٻئي مان اهڙو
انديشو رکي ٿي سگهيو ٿو. جوان جي زبان تي هڪ پشتو
گيت آيو ۽ هو هليو ويو.
اُهو لنبو ڪارو رستو، ان تي لال لال رت - ۽ پوءِ
ٻه پٽا. سامهون گاڏي. پٽن وچ ۾ سحر. ڪليڪٽر جو پاڻ
کي بندوق هڻڻ. پياني ۾ ڀيانڪ آواز ٿا ٻڌڻ اچن.
اوندهه ڄڻ چنبا کڻي کائڻ ٿي اچي.
اوڪي. ڊارلنگ، الوداع.
مون پاسو بدلايو. ٽئڪسي آئي. مان ان ۾ چڙهي ويٺس.
پڇيائين، ”ڪيڏانهن؟،
”برنس روڊ.“
بابا حيران ٿي ويو. سڄي ڳالهه ٻڌائيمانس. صبح جو
رتن تلاءَ ڀرسان هڪ منزل تي مسواڙ تي فلئٽ وٺي
آيو. چاٻي ڏنائين ۽ اُن ئي ٽئڪسيءَ ۾ اوڏانهن
موڪلي ڏنائين.
پوءِ نوڪر هٿان وڪٽوريا ۾ سامان موڪليائين. رات
آيو ته چيائين، ”تون ڪجهه ڏينهن ٻاهر نه نڪرج، وقت
خراب آهي. پرسرام کي چئي مانيءَ جو بندوبست ڪندو
سانءِ ۽ کير وغيره موڪليندس. چانهه پاڻ ٺاهجانءَ.
سنڌ ۾ اسان جو داڻو پاڻي ختم ٿيڻ تي بيٺو آهي.
چنتا نه ڪج. اسين وقت جي آزمائش مان تري پار
پونداسين.“ |
