|
ڊاڪٽر پروين موسيٰ ميمڻ
مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ
”بزم طالب الموليٰ“ جو بنياد وجهندڙ مشهور و معروف
عوامي شخصيت، قومي، ادبي، تعليمي، ثقافتي، سماجي ۽
سياسي خدمتن جي سرواڻ مخدوم محمد زمان طالب
الموليٰ نوح سروري سلسلي جي سجاده نشين سندن جنم
4- آڪٽوبر 1919ع تي هالا نوان ۾ مخدوم محمد
صديقيءَ جي گهر ۾ ٿيو.
سنڌ جي هيءَ شهرت آفاق شخصيت ادبي ميدان ۾ اعليٰ
پايي جي شاعر جي حيثيت سان سڃاتي وڃي ٿي. سندن چند
ڪتاب سنڌي نثر ۾ آهن، جيڪي پڻ اهميت جا حامل آهن،
ڪل تصنيفات تقريباً ٻاويهه کن آهن جن ۾ شاعريءَ جي
ڪتابن جو انگ زياده آهي کين سندن سماجي، ادبي ۽
ملڪي خدمت جي مڃتا طور ڪيترن ئي اعزازن سان نوازيو
ويو آهي، جن ۾ ”تمغهء پاڪستان“، ”لطيف ايوارڊ“ ۽
”هلال امتياز“ اهم آهن. پاڻ ٻه دفعا سنڌ اسيمبليءَ
جو ميمبر ۽ ٽي دفعا قومي اسيمبليءَ جو ميمبر مقرر
ٿيو سندن خاندان سياسي طور سنڌ ۾ سرگرم عمل آهي،
طالب الموليٰ صاحب سنڌ جي علم و ادب جي ترقيءَ
لاءِ ڪيتريون ئي ڪوششون عمل ۾ آنديون، هالا ۾ پريس
قائم ڪيائون جنهن مان اشاعتي ڪم عمل ۾ آيو. پاڻ
سنڌي ادبي بورڊ جو پهرين ميمبر پوءِ چيئرمن چونڊيو
ويو، انهيءَ حيثيت سان خاص سنڌي ادب جي خدمت
ڪيائين، مشاعره منعقد ڪرائڻ، شاعرن ۽ اديبن جي مدد
ڪرڻ سندن ادبي خدمتن ۾ اهميت رکي ٿو. کين سنڌي
شاعريءَ ۽ راڳ سان گهڻي دلچسپي هئي، پنهنجو
شاعريءَ ۾ تخلص ”طالب“ اختيار ڪيائون.
طالب الموليٰ جي ڪتابن ۾ ”مصريءَ جون تڙون“،
”ڪافي“، ”سماع العاشقين في سرور الطالبين“، ”يادِ
رفتگان“، ”مثنوي عقل و عشق“، ”خود شناسي“، ”بهارِ
طالب“، ”رباعيات طالب“، ”امام غزاليءَ جا خط“،
”ڪچڪول“، ”سنڌ جو شڪار“، ”ڇپر ۾ ڇڙيون“، ”آءُ
ڪانگا ڪر ڳالهه“، ”اسلامي تصوف“، ”مضامين طالب
الموليٰ“، ”ڪوڙ ۽ سچ“، ”تفڪرات“، ”اشارات شاهه“،
”عجيب لغت سنڌي“، ”سنڌ جو سانوڻ“، ”بي پير اکيون“،
۽ ٻيا ڪتاب شامل آهن.
طالب الموليٰ جي گهڻي شاعري ناصحانه ۽ نيڪيءَ ڏي
سڏيندڙ آهي، هن بيت جي صنف ۾ ٻن سٽن کان 16 سٽن
تائين جا ڊگها بيت به چيا آهن جن جا موضوع رب ڏي
راغب ڪندڙ آهن هن الاهي محبت ۾ سرشار شاعريءَ ۾
قرآني آيتون ۽ حديثون پڻ شامل آهن، فرمائين ٿا ته:
ٿو چمان پنهنجا پير، جو وٺي تو وٽ آيا،
طالب موليٰ تي ڪيئون، ڀلائيءَ جا ڀير،
اوير ۽ سوير قدمن تان قربان ٿيان.
”شاعريءَ ۾ ڪافيءَ جي صنف کي سائين طالب الموليٰ
گهڻو اڳيان آندو، بلڪه ويهين صديءَ جو وڏو ڪافي گو
شاعر شمار ٿئي ٿو.“
شاعريءَ جي نِج صنف کي هن ٻيهر جياريو مخدوم صاحب
جون لکيل ڪافيون ٻولي، گهاڙيٽي ۽ عام فهم هئڻ سبب
گهڻيون مقبول ٿيون. مخدوم صاحب جي ڪافين ۾ سوز و
گداز جو اڻکٽ خزانو آهي، سندس ڪلام محبت ۽ مجاز جو
هڪ جيرو جاڳندو مثال آهي، غزل ۾ محبت جي مام کي
پنهنجي مخصوص انداز ۽ نرم لب و لهجي ۾ لڪائين ٿا،
اهڙيءَ طرح سندن رباعين ۽ بين صنفن ۾ به فڪري
گهرائي ملي ٿي.“(1)
سندس لکيل رباعين مان هڪ نمونو هن ريت آهي:
گرگن کي زماني ۾ نگهبان ٿا چون،
چورن کي ڏسي واسي مهمان ٿا چون،
ڪم جن جو شب و روز ٿيو آدم خوري،
هن دور ۾ سڀ تن کي ئي انسان ٿا چون.
هن دور جي ڏيکاءُ ۽ مطلب واري سياست کان هيءُ
دورانديش سياستدان شاعر هن ريت پَلي ٿو:
اڄ ڪنهن ۾ نه ڪائي فراست آهي،
ذهنن ۾ نزاڪت نه نفاست آهي،
هن دور جي بيڪار سياست آهي،
طاقت جي مقدر ۾ حراست آهي.
مخدوم صاحب اهلِ علم اهلِ ادب، موسيقيءَ جو پارکو
۽ اعليٰ درجي جو شاعر هو، هن لوڪ ادب کي سنوارڻ ۽
سينگارڻ ۾ اهم ڪم ڪيو، ڪيترائي مضمون ۽ مقالا
لکيائين. نثر جي ميدان ۾ سندن تحريرون وڏي ڄاڻ
مهيا ڪن ٿيون موسيقيءَ ۽ راڳ کي وڌائڻ ۽ ويجهائڻ
لاءِ ”راڳ ڪانفرنس“ ۽ ”سنڌ سگهڙ ڪانفرنس“ منعقد
ڪرايائون.
خادم حسين چانڊيو سندن علمي، ادبي، سياسي، سماجي ۽
مذهبي خدمتن جي حوالي سان لکي ٿو ته،
”ادبي دنيا ۾ مخدوم صاحب علم ۽ ادب جا واهڙ وهائي
ڇڏيا. هُو عوامي شاعر هو. پنهنجي وسيع ذات ۾ هڪ
ادارو هو، سندن سياسي، سماجي ۽ ثقافتي ميدان ۾
سرانجام ڏنل خدمتن کي ڪڏهن به وساري نٿو سگهجي.
لاکيڻي لطيف جي ميلي جي موقعي تي ٿيندڙ ادبي ۽
ثقافتي محفلون هجن، يا ون يونٽ تحريڪ هجي، سنڌي
ٻوليءَ جي بچاءَ لاءِ هلايل مهم يا ايم.آر.ڊي
تحريڪ هجي، مخدوم صاحب جن جي هڙان توڙي وڙان هر
سطح تي هرهنڌ ڀرپور شرڪت رهي آهي، هُو پاڻ هڪ شعر
۾ چون ٿا ته:
اگر خدمت ڪرڻ جي ناهه طاقت طالب الموليٰ،
ته پوءِ مخدومي دنيا ۾ وڏو منصب ته ڪونهي.
مخدوم صاحب جي محفلن مان ڪيترن ئي شاعرن، اديبن ۽
فنڪارن فيض حاصل ڪيو، سندس ادب پروري ۽ ادب نوازي
جو ڪو مثال نٿو ملي.“(2)
کين سنڌي ادب جي قادرالڪلام شاعر هئڻ جو اعزاز
حاصل آهي، شاعريءَ جي هر صنف تي طبع آزمائي ڪئي
اٿن.
”مخدوم صاحب جا غزل منفرد ته ڪافيون ۽ بيت جدت
آميز آهن، سندس شاعريءَ ۾ جمال جلوو پوري آب تاب
سان نظر اچي ٿو، سندس شاعريءَ جي خاص خوبي هيءَ
آهي ته ان ۾ داخليت جو عنصر وڌيڪ آهي.“(3)
مخدوم صاحب جو لکيل نثر روان علمي ۽ ادبي آهي، جن
۾ ”درِناياب عرف يادِرفتگان“ ڪتاب جي خاص اهميت
آهي ان کان سواءِ لغات سنڌي مخففات پڻ تمام ڪمائتو
ڪتاب آهي، لسانيات ۽ گرامر جي لحاظ کان مخدوم صاحب
جي نثر توڙي نظم ۾ انيڪ خوبيون آهن، سندن ڪتاب
سنڌي ادب جو اهم اثاثو آهن.
11- جنوري 1993ع تي سندن وفات دل جي تڪليف سبب ٿي.
کين هالن ۾ پنهنجي مرشد مخدوم نوح فقير جي ڀر ۾
سپردِخاڪ ڪيو ويو. طالب الموليٰ هڪ نرم خو،
وضعدار، مهربان ۽ سٻاجهي شخصيت جا مالڪ هئا، اهوئي
سبب آهي جو هن جو ڪلام هن جي خيالن ۽ سوچن جي
ترجماني آهي.
رُڳو ڪعبي جي اڳيان، جي سکڻا سِرَ جُهڪن،
۽ هلي احرام اُجرا، ٻيڻا کڻي ٻڌجن،
نيت ٺيڪ نه آهي جي، ۽ نمازون پڙهجن،
چمجي چائنٺ رسول جي، روزا پڻ رکجن،
ته به مولا محبوب ٻئي، دائم دليون ڏسن،
قلب جڏهن ٿو قلب ٿئي، ته دهرا دان ملن،
طالب مولا طلب سان، محبت رکبي من،
حَجَ هزار ڪجن، ته به درجا آهن دلين تي.
حوالا:
(1) جوڻيجو، عبدالجبار ڊاڪٽر، ”سنڌي ادب جي مختصر
تاريخ“، 1994ع، ص 227
(2) چانڊيو، خادم حسين، ”مارو جي ملير جا“، گنج
بخش ڪتاب گهر، 2001ع، ص 351.
(3) مير چانڊيو، ”سنڌي ادب ۽ ان جي صنفن تي هڪ
نظر“، روشني پبليڪيشن ڪنڊيارو، 2007ع، ص 72. |
