سيڪشن؛  فلسفو

ڪتاب: موڪلاڻي

باب: --

صفحو :10

51

اتي ڪنهن- مون کي پڪ نه آهي ته اهو ڪير هو- چيو ته،

پر هي ضرور انهيءَ جي ابتڙ ڪين آهي جيڪي اسان مباحثي ۾ اڳ برابر سمجهي قبوليو هو ته، وڏو ننڍي مان پيدا ٿئي ٿو ۽ ننڍو وڏي مان، مطلب ته مخالف شيون مخالف شين مان پيدا ٿين ٿيون؟ پر هاڻي ڏسجي ٿو ته ان کان انڪار ڪيو ٿو وڃي ته ڪو ڪڏهن ائين به ٿي سگهندو.

سقراط ڳالهائڻ واري ڏينهن ڪنڌ ورايو ۽ ٻڌڻ لڳو. هن چيو ته، واهه جي دليري سان ڳالهه ڪئي اٿئي، پر تو هنن ٻن قولن جي وچ ۾ فرق نه جاچيو آهي. ساڳي اسان جيڪي به چيوهو سو هيءَ هو ته هرڪا شيءِ پنهنجي مخالف مان پيدا ٿئي ٿي. اسين جيڪي هاڻي چئون ٿا سو هيءُ آهي ته، ڪابه مطلق شيءِ، کڻي اها اسان ۾ اندر هجي يا ٻاهر خلقت ۾ هجي، هرگز پنهنجي مخالف حالت ۾ اچي ڪين سگهندي. اسان اڳي انهن شين جو بيان ڪيو ٿي، جن ۾ مخالف خصلتون رهن ٿيون، ۽ اسان انهن کي انهن مخالف خصلتن جي پٺيان نالا ڏنا هئا. پر هنيئر اسين خود انهن مخالف خصلتن جو بيان ڪريون ٿا، جن جي هئڻ سبب شين کي سندن نالا ملن ٿا، ۽ اهي، اسين چئون ٿا ته، ڪڏهن به هڪ ٻئي مان پيدا ڪين ٿينديون. انهي ساڳئي وقت هن ڪيبيز ڏانهن نهاريو ۽ پڇائينس ته، ڪيبيز، هن اعتراض توکي ڪا تڪليف ڏني آهي؟

ڪيبيز ورندي ڏني ته، نه: اها تڪليف آءُ محسوس نٿو ڪريان. پر آءُ ان کان به انڪار نٿو ڪريان ته، ٻيو ڪيتريون ڳالهيون به مون کي تڪليف نٿيون ڏين.

هن چيو ته، تڏهين اسين هن نقطي تي بلڪل متفق راءِ آهيون: هڪڙي مخالف شيءِ هرگز پنهنجي مخالف ڪين ٿيندي.

هن ورندي ڏني ته، نه، بلڪل نه.

 

52

هن چيو ته، هاڻي وري مون کي ٻڌاءِ؛ هن ڳالهه ۾ تون مون سان متفق راءِ آهين؟ اهڙيون شيون ڪين آهن، جن کي تون گرمي ۽ سردي سڏين ٿو؟

هائو.

اهي اهڙيون آهن، جهڙيون برف ۽ باهه؟

نه، بلڪل نه.

گرمي باهه کان نرالي آهي، ۽ سردي برف کان الڳ؟

هائو.

پر آءُ سمجهان ٿو ته، جيئن اسان چيو آهي، تون نٿو ڀائين ته ڪو برف، گرميءَ کي پاڻ وٽ اچڻ ڏيندي؛ ۽ وري جهڙي هئي تهڙي رهندي، برف ۽ گرمي، هوءَ گرميءَ جي اوڏي اچڻ تي يا ته ڀڄي پاسو ڪندي يا ته ناس ٿي ويندي.

تحقيق.

۽ باهه، وري، سردي جي اوڏي اچڻ تي يا ته ڀڄي پاسو ڪندي يا ته ناس ٿي ويندي.

هن چيو ته، سچ آهي.

تڏهن، انهن شين مان ڪن لاءِ برابر آهي ته، نه رڳو انهن جو خيال سدائين لاءِ پنهنجي نالي تي حق رکي سگهي ٿو، پر ٻي به هڪڙي شيءِ، جا خيال نه آهي، پر هر هنڌ جتي اها رهي ٿي تتي خيال جي صورت اٿس، تنهن کي به انهيءَ نالي ۾ حصو آهي. شايد منهنجي معنيَ مثال ڏيڻ سان وڌيڪ صاف ٿيندي. اڪي شين کي سدائين اڪي نالو هئڻ گهرجي، هائو يا نه؟

هائو، بلڪل برابر.

چڱو، منهنجو سوال هي آهي.اڪي شيءِ ئي فقط انهي نالي سان آهي، يا ڪا ٻي به شيءِ آهي، جا اڪي جهڙي ساڳي نه آهي، پر جنهن کي سدائين پنهنجي نالي سميت اهو به نالو هئڻ گهرجي، ڇو ته هن جي فطرت اهڙي آهي جو هوءَ ڪڏهن به اڪي کان جدا ٿي نٿي سگهي؟ آءُ جيڪي چوان ٿو تنهنجا گهڻائي مثال آهن: اچو ته انهن مان هڪڙي، عدد ٽي، کي هٿ ۾ کڻون، ۽ انهيءَ کي جاچيون. تون نٿو ڀائين ته اسان کي سدائين انهيءَ کي اڪي جي نالي سان سڏڻ گهرجي، ۽ پڻ سندس پنهنجي نالي سان، جيتوڻيڪ اڪي ساڳي شيءِ نه آهي جهڙو عدد ٽي؟ جيتوڻيڪ عدد ٽي، ۽ عدد پنج، ۽ انگن جي سلسلي جي اڌ جي بيهڪ/ فطرت اهڙي آهي جو انهن مان هر ڪو اڪي آهي، البت انهن مان ڪو ساڳيو نه آهي جهڙو اڪي. ساڳيءَ طرح عدد ٻه، ۽ عدد چار، ۽ انگن جو ساروئي ٻيو سلسلو، سدائين ٻڌي آهن، جيتوڻيڪ اُهي ساڳيا نه آهن جهڙو ٻڌي. تون هيءَ ڳالهه قبول ڪرين ٿو يا نه؟

هن ورندي ڏني ته، هائو ضرور.

تڏهن ڏس ته آءُ توکي ڇا ڏيکارڻ گهران ٿو. نه رڳو ائين آهي ته، ڏسڻ ۾ اچي ٿو ته مخالف خيال پنهنجن مخالفن کي پاڻ وٽ اچڻ نٿا ڏين؛ پڻ ائين آهي ته جيڪي شيون مخالف نه آهن، پر هن جن ۾ مخالف خصلتون سدائين موجود آهن، سي به ڏسڻ ۾ اچي ٿو ته ڄڻ انهيءَ خيال کي پاڻ وٽ اچڻ ڪين ڏينديون، جيڪو منجهن موجود خيال جي ابتڙ آهي. اُهي يا ته انهيءَ جي اوڏي اچڻ تي ناس ٿي ٿيون وڃن يا ته ڀڄي پاسو ٿيون ڪن. اسين ائين ڪين چئي سگهنداسون ته عدد ٽي، جيسين اهو ٽي ٿي رهي، تيسين ٻڌي هرگز ڪين ٿيندو، ليڪن ٻيو ڪجهه سهي سگهندو يا ناس ٿي ويندو؟

ڪيبيز چيو ته، تحقيق، برابر.

هن چيو ته، تنهن هوندي به عدد ٻه، عدد ٽن جي ابتڙ نه آهي.

نه، بلڪه نه.

تڏهين اُهي نه رڳو خيال آهن جي پنهنجن مخالفن جو اوڏو اچڻ سهي نٿا سگهن؛ انهن کان سواءِ ٻيون به شيون آهن جي انهن جو اوڏو اچڻ سهي نٿيون سگهن.

هن چيو ته، اها ڳالهه بلڪل صحيح آهي.

 

53

هن چيو ته، ڪريون فيصلو جي ٿي سگهي ته انهن جي فطرت ڪهڙي هوندي؟

ضرور.

ڪيبيز، اُهي اهڙيون شيون ڪين هونديون جي جنهن به شيءِ ۾ موجود آهن ته انهيءَ تي بار آڻين ٿيون ته، اها نه فقط پنهنجو خيال پاڻ وٽ حاضر رکي، پر ڪنهن مخالف شيءِ جو به خيال موجود رکي؟

ڇا آهي تنهنجو مطلب؟

فقط ايترو جيڪي اسان هنيئر پئي چيو. آءُ ڀانيان ٿو ته، توکي خبر آهي ته، جتي به ٽن جو خيال موجود آهي، سو ضرور نه فقط ٽي هوندو، پر اڪي به هوندو.

ضرور.

چڱو، اسين چئون ٿا ته جيڪا صورت هي نتيجو پيدا ڪري ٿي، تنهن جي ابتڙ خيال ڪڏهن به انهيءَ شيءِ ۾ نه ايندو.

تحقيق، نه.

پر اڪي جو خيال انهيءَ کي پيدا ڪري ٿو.

هائو.

پر ٻڌي جو خيال مخالف آهي اڪي جي خيال جي؟

هائو.

تڏهن ٽن وٽ ڪڏهن به ٻڌي جو خيال نه ايندو؟

بلڪل نه.

تڏهن ٽن جو ٻڌي ۾ ڪوبه حصو نه آهي؟

ڪوبه نه.

تڏهن عدد ٽي ٻڌي نه آهي؟

هائو.

هي بيان بس آهي انهن شين جي وصفن بابت جيڪي مخالف نه آهن، ۽ وري مخالف خيالن کي پاڻ وٽ اچڻ نٿا ڏين؛ اهڙيءَ طرح اسان ڏٺو آهي ته عدد ٽي ٻڌيءَ کي پاڻ وٽ اچڻ نٿو ڏئي، جيتوڻيڪ هو ٻڌيءَ جي ابتڙ نه آهي، ڇو ته هو سدائين پاڻ سان ٻڌيءَ جو ابتڙ خيال آڻي ٿو؛ ۽ عدد ٻه اڪي جي خيال کي پاڻ وٽ اچڻ نٿو ڏئي، نڪي باهه ٿڌ جي خيال کي، ۽ ائين وڃ هليو. هن چوڻ ۾ تون مون سان متفق راءِ آهين ته مخالف شيون نه رڳو مخالف شين کي پاڻ وٽ اچڻ نٿيون ڏين. پر پڻ ڪابه شيءِ جا پاڻ اسان آڻي ٿي ڪو خيال جو مخالف آهي انهيءَ شيءِ جي، جيڏانهن هوءَ وڃي ٿي، سا به ڪڏهن انهيءَ جي مخالف کي پاڻ وٽ اچڻ نٿي ڏئي جيڪي هوءَ پاڻ سان آڻي ٿي؟ بيهه ته توکي هن ڳالهه جي وري يادگيري ڏياريان، ورجائڻ ۾ ڪا حرڪت ڪانهي. پنج ٻڌيءَ جي خيال کي پاڻ وٽ اچڻ نه ڏيندا، نڪي وري پنجن جي ٻيڻ- اڪي جي خيال کي پاڻ وٽ اچڻ ڏيندا. هو عدد پاڻ مخالف نه آهي، تنهن هوندي به اڪي جي خيال کي پاڻ وٽ اچڻ نٿو ڏئي. وري ڏيڍ، ۽ اڌ، ۽ ٻيا اهڙي قسم جا عدد سڄي جي خيال کي پاڻ وٽ اچڻ نه ڏيندا، ۽ نه ئي وري اهڙا عدد جي ٽيائي وارا آهن. تون هيءَ ڳالهه سمجهين ٿو ۽ قبول ڪرين ٿو.

هن چيو ته، آءُ اها ڳالهه سمجهان ٿو ۽ توسان بلڪل متفق راءِ آهيان.

 

54

هن چيو ته، هاڻي وري شروع ڪر، ۽ مون کي جواب ڏي. ۽ مون کي نقل ڪجانءِ؛ منهنجي سوال وارن جملن ۾ مون کي جواب نه ڏجانءِ. منهنجو مطلب آهي ته، جهونو سلامتيءَ وارو جواب نه ڏجانءِ جنهن جو مون اڳي ئي ذڪر ڪيو آهي، ڇو ته مون کي ٻيو سلامتيءَ وارو رستو ڏسڻ ۾ ٿو اچي، جو نتيجو آهي انهيءَ جو جيڪي اسان پئي چيو آهي. جيڪڏهن تون مون کان پڇندين ته، جسم ۾ اندر اها ڪهڙي شيءِ آهي جا هن کي گرم ڪري ٿي. ته آءُ پاڻ وارو اڳوڻو سلامتيءَ وارو ۽ بيوقوفي جو جواب ڪين ڏيندس، ته اها گرمي آهي؛ آءُ وڌيڪ سهڻو جواب، جيڪي هاڻي    آهيون، تنهن مان نڪتل ڏيندس، ۽ چوندس ته، باهه. جيڪڏهن تون مون کان پڇندين ته، جسم ۾ اها ڪهڙي شيءِ آهي جا هن کي بيمار ڪري ٿي، آءُ اهو نه چوندس ته بيماري، پر چوندس تپ، ۽ وري اهو سوال ته عدد ۾ اها ڪهڙي شيءِ آهي جا انهيءَ کي ايڪو ڪري ٿي، اهڙي سوال جي جواب ۾ آءُ اهو نه چوندس ته ايڪائي، پر چوندس ته اتحاد، ۽ ائين وڃ هليو........ تون منهنجو مطلب هاڻي چڱي طرح سمجهين ٿو؟

هن چيو ته، هائو، بلڪل چڱي طرح.

هن چيو ته، تڏهن مون کي ٻڌاءِ ته، جسم ۾ اها ڪهڙي شيءِ آهي جا هن کي حيات رکي ٿي؟

هن ورندي ڏني ته، روح.

۽ سدائين ائين آهي؟

هن چيو ته، ضرور.

تڏهن جيڪا به شيءِ پاڻ وٽ روح رکي ٿي، تنهن وٽ هو ئي حياتي آڻي ٿو.

هن جواب ڏنو ته، بلاشڪ.

۽ حياتيءَ جي مخالف به ڪجهه آهي، يا نه؟

هائو.

اهو ڇا آهي؟

موت.

۽ اسين اڳيئي قبول ڪري چڪا آهيون ته، روح ڪڏهين به پاڻ وٽ انهيءَ کي اچڻ نه ڏيندو جو مخالف آهي انهيءَ جي جيڪي هو پاڻ سان آڻي ٿو؟

ڪيبيز چيو ته، هائو، تحقيق اسان اها ڳالهه قبول ڪئي آهي.

 

55

چڱو؛ اسان ڪهڙو نالو ڏنو هو انهيءَ کي جو ٻڌيءَ جي خيال کي پاڻ وٽ اچڻ نه ڏئي؟

هن ورندي ڏني ته، اڪي.

۽ اسين ڇا چوندا آهيون انهيءَ کي جو انصاف يا راڳ کي پاڻ وٽ اچڻ نٿو ڏئي؟

بي انصاف، ۽ بي سرو.

چڱو؛ ۽ اسين انهيءَ شيءِ کي ڇا چوندا آهيون جا موت کي پاڻ وٽ اچڻ نٿي ڏئي؟

هن چيو ته، لايموت.

هائو.

هن چيو ته، چڱو ڪيبيز، جيڪڏهن ته هيءَ ڳالهه ثابت ٿي چڪي آهي؟ تون ڇا ٿو ڀائين؟

هائو، سقراط، بلڪل پوري طرح.

هن چيو ته، چڱو ڪيبيز، جيڪڏهن ايڪا ضرور لازوال هجن ها، ته جيڪر ٽي ڪين لازوال ٿين ها؟

ضرور.

۽ جيڪڏهين سردي ضرور لازوال هجي ها ته جيڪر گرمي لڳڻ تي برف سلامتيءَ سان بنان ڀرڻ ۽ پگهرڻ جي هٽي پاسو ڪري ها. هوءَ جيڪر ناس ٿي ڪين وڃي ها، ۽ ماٺ ڪري بيهي گرميءَ کي پاڻ وٽ ڪين ڏئي ها.

هن چيو ته، سچ.

آءُ ڀانيان ٿو ته، ساڳيئي دستور موجب، جيڪڏهن گرمي لازوال هجي ها، ته جيڪر ٿڌ لڳڻ تي باهه هرگز ڪين وسامي وڃي ها يا ناس ٿي وڃي ها. هوءَ جيڪر سلامتيءَ سان ڪاڏي هلي وڃي ها.

هن ورندي ڏني ته، ضرور.

هن چيو ته، ساڳي ڳالهه اسين لايموت بابت چئي نٿا سگهون ڇا؟ جيڪڏهن لايموت لازوال آهي ته، روح موت اچڻ تي ناس ٿي ڪين سگهندو. جيڪي اسين چئي رهيا آهيون، تنهن مان نتيجو نڪري ٿو ته هو ڪڏهن به موت کي پاڻ وٽ اچڻ ڪين ڏيندو، ۽ نڪي موت جي حالت ۾ رهي سگهندو، جيئن ته ٽي يا ايڪا هرگز ٻڪا ٿي ڪين سگهندا، يا جيئن باهه، يا گرمي جا باهه ۾ آهي، سا هرگز سرد ٿي ڪين سگهندي. پر ائين ڪو کڻي چوي ته، قبول آهي ته اڪا ٻڪن جي اوڏي اچڻ تي ٻڪا نٿا ٿين، پر ڇو نه جڏهن ايڪو ناس ٿي وڃي تڏهن سندس جاءِ ٻڪو اچي والاري؟ اسين جواب ۾ ائين چئي ڪين سگهنداسون ته هو ڪو ناس نٿو ٿئي، ڇو ته اڻ ٻڪو لازوال نه آهي. جيڪڏهن اسين قبول ڪريون ها ته اڻ ٻڪو لازوال آهي، ته اسين سولائي سان جواب ڏئي سگهون ها ته ٻڪي جي اوڏي اچڻ تي ايڪو ۽ ٽي ڀڄي پاسو ڪن ٿا؛ ۽ اسين ساڳيو دليل باهه ۽ گرميءَ ۽ ٻين شين لاءِ پيش ڪري سگهون ها، برابر؟

هائو، تحقيق.

۽ هاڻي، جيڪڏهن اسين قبول ڪريون ٿا ته لايموت لازوال آهي، ته پوءَ روح نه رڳو لايموت ٿيندو، پر لازوال پڻ ٿيندو؛ نه ته وري اسان کي ٻيو دليل کپندو.

هن چيو ته، نه، هن ڳالهه نسبت انهي جي ضرورت ڪانهي؛ ڇو ته جيڪڏهن لايموت، جو دائمي آهي، سو نابوديءَ کي اوڏو اچڻ ڏيندو، ته پوءِ ٻيو ڪير نه ڏيندو؟