(9)

محبت جي ماري مهرالنسا پنهنجي ڪمري جي هڪ ڪنڊ ۾ ڪومايل ڪنول جيان ڍيري ٿي پيئي هئي. ڪي به نٿي اُجهيس. فڪر جي لهرن سنديس ڦٽيل دل کي پئي ڦٿڪايو. اوچتو ڪن تي آواز پيس ته ”مٺڙي! توکي ڪهڙيءَ جهوريءَ جهٽيو آهي؟“ مهرالنسا ڇرڪ ماري پڪاريو ته ”فريده! تون آهين؟ آءٌ ته ڳڻتين ۾ اهڙو غلطان هيس، جو توکي اندر ايندو نه ڏٺم. هن وقت تنهن جو هت حاضر ٿيڻ مونکي نئين اُميد ٿو ڏئي.“ فريده چيو ته ”مونکي ته تنهنجي شاديءَ جي سانباهي جي بنہ اڳهڻو مقال پيئي، سو ڀڄندي آئي آهيان ته من اچي ڪا مدد ڪريانءِ. تو ته پنهنجي قبوليت هرگز نه ڏني هوندي؟“ مهرالنسا هن جو هٿ چمي جواب ڏنو ته ”ڏاڍا لائق ڪيا اٿيئي جو هن مهل مون وٽ آئي آهين. مونکي ته هت بندياڻيءَ وانگي بند ڪري ڇڏيو اٿن، سو منهنجي نسبت جيڪي به وهي واپري پيو، تنهنجي ڪل ئي ڪانه اٿم. تڏهن مونکي هڪدم پرڻائڻ جو پڪو پہ پچايو اٿن؟“

فريده: ”آثار اهڙا ٿا ڏسجن. پر شاديءَ کي روڪڻ جو مڙيوئي ڪو رستو ڳولڻ گهرجي. ٻنهي طرفن سر انجامي ڪري ڇڏي آهي. ساٺ سوڻ ته اڳيئي شروع ٿي ويا آهن؛ شادي به ٻن ٽن ڏينهن ۾ ٿي ويندي.“

مهرالنسا: ”يا خدا!“ ائين چونديئي بيهوش ٿي ويئي.

فريده هڪدم اُٿي منهن تي گلاب جو پاڻي ڇٽڪاريس ۽ پيرن تي ٿڌڙا ڪڍيائينس. ٿوري ۾ وري سامت ۾ آئي. پوءِ فريده دلداري ڏيئي، چيس ته ”ڌيءَ! دلجاءِ ڪر. رڌي ڪني به يا نصيب. ڪهڙو عجب ته شهزادو اڃان به ويل نه وڃائي؟“

مهرالنسا: ”تڏهن ڀلا سيگهه ڪر، وڃي شهزادي ڏي ڪو قاصد روانو ڪر. بيهه ته آءٌ ڏانهس خط لکي ڏيانءِ. قاصد کي چئج ته وڃي هٿون هٿ رسائيس.“

هٿ پئي ڌڏيس، پر جئن تئن ڪري هئن لکياءِ:

”پيارا شهزادا! منهنجيءَ شاديءَ جي سر انجامي ٿي ويئي آهي. ٻن ٽن ڏينهن ۾ قصو ختم ٿي ويندو. جي مهلائتو اچي وئين، ته واه، نه ته يا عمر منهنجو آسرو لاهي ڦٽو ڪج.“

فريده خط وٺي چيو ته ”اِجهو ٿي قاصد سنڀرائي روانو ڪريان.“

فريده پيرسن هئي، پر همت ڀري هئي. ڪو ڪم هٿ ۾ کنيائين، ته اَ ورچ ٿي راس ڪندي هئي.  وينديئي شرط، هڪ سوار ڳولي ڪڍيائين، جنهن کي خط ڏيئي، چياءِ ته ”ننڊ آرام ڦٽائي، رات ڏينهن مسافري ڪري، هيءُ خط شهزادي کي وڃي پهچاءِ.“

فريده پٺ ڏني ئي ڪين ته غياث بيگ جي محلات وٽ پالڪين جي ڌم مچي ويئي، ۽ دهلن دمامن جا واڄٽ وڄي ويا. زالون جي پالڪين ۾ هيون، سي لهي اندر وييون. مهرالنسا جي ماءُ سندين مرحبا ڪئي، ۽ وڏي چوڄ سان ڌيءُ جي ڪمري ڏي وٺي وين. هي گهوٽيتيون هيون، جنکي علي قلي بيگ جي ڀيڻ سپيرا بيگم ساڻ وٺي، ساچق، يعني سڳڙي ڪرڻ آئي هئي. سپيرا بيگم مهرالنسا جي سونهن ڏسي حيران ٿي ويئي، ۽ اچانڪ پڪاري چياءِ ته ”سبحان الله! ههڙو حسن!“ پوءِ اڳڀرو وڌي مهرالنسا کي چياءِ ته ”اَدي! چپن کي ڇو چنو لڳايو اَٿيئي؟ ڪي ڳالهاءِ ته سهين.“ مهرالنسا جي ماءُ وچ ۾ جواب ڏنو ته ”منهنجي مهرالنسا لڄاري آهي. اوهان سا هوندي مرندي، ته پاڻمرادو رهاڻيون ڪندي. هاڻ اچو ته ساٺ سوڻ ڪريون.“

سپيرا بيگم چيو ته ”سچ! ڏاڍي لڄاري ٿي ڏسجي. آءٌ ته ڏاڍو خوش ٿي آهيان جو اهڙي ڀاڄائي ملي اٿم.“

مهرالنسا جو ڪمرو ٻاين ۽ ٻانهين سان سٿجي پيو هو. از انسواءِ هار سينگار، ويس وڳا، زر زيور، تيل ڦليل، عطر عنبير به اچي ڪٺا ٿيا هوا. گهوٽيتين مهرالنسا کي ڳچيءَ ۾ ڳاڙها هار وڌا ۽ ڪنن ۾ سونا در پاتائونس. ڪنواريتين به گهوٽيتين سان گهڻيئي سهج ڪيا: گلاب جو پاڻي ڇٽيائون، طرح طرح جا شربت پياريائون، ۽ ميوا مٺايون کارايائون. چوڌاري کل خوشي ۽ مبارڪبادي مچي ويئي. پر مهرالنسا ڏاڍي مايوس ۽ اُداس هئي. دل ۾ پئي چياءِ ته ’جيڪر هار ۽ در لاهي ڦٽا ڪريان ۽ زالن کي ڇڙٻ ڏيئي ٻاهر هڪالي ڪڍان؛‘ پر حياءَ کان خاموش رهي. هي سڳن ساٺ سندس لاءِ مؤت مثل هئا. نيٺ جڏهن سڀ موڪلائي روانيون ٿيون، تڏهن البت آرام آيس.

ٻئي ڏينهن رسم موجب گهوٽ کي ڪنوار طرفان ميندي موڪلي ويئي. ٽئي ڏينهن گهوٽ کي گهوڙيءَ تي چاڙهي، وڏي ڄڃ ساڻ ڪري، دهل ۽ شرنايون وڄائيندا، گهوٽيتا اچي مرزا غياث بيگ جي گهر پهتا. علي قلي بيگ کي گهوڙيءَ تان لاهي، ڪنوار واري ڪمري ۾ وٺي ويا.

مهرالنسا سان مائٽن گهڻيئي مٿا مونا هنيان هوا ته نڪاح مهل علي قلي بيگ کي مڙس ڪري مڃڻ جي قبوليت ڏج، پر هن صفا اِنڪار ڪئي هئي. لاچار مرزا غياث بيگ نڪاح کان ٿورو اڳ کيس ذرو آفيم جو کاڌي ۾ ملائي کارايو هو، انهيءَ مراد سان ته من گيرائيءَ ڪري ماٺ ۾ رهي ۽ نڪاح ويل اِنڪار نه ڪري. قاضيءَ نڪاح پڙهي پورو ڪيو. جڏهن گهوٽ ڪنوار جي قبوليت ڏيڻ جو وقت آيو، تڏهن هن علي قلي بيگ ڏي منهن ڪري چيو ته ”توکي مهرالنسا قبول آهي؟“ هن جواب ڏنو ته ”مونکي قبول آهي.“ پوءِ ساڳيو سوال مهرالنسا کان پڇيو ويو، مگر ٽن دفعن پڇڻ سان به جواب ڪونه مليو. آخر مرزا غياث بيگ پڪاري چيو ته ”مهرالنسا کي علي قلي بيگ قبول آهي. آهي لڄاري، سو اوپرن جي اڳيان ڳالهائڻ نٿو ٿئيس. سنديس سن قبوليت برابر آهي.“ قاضي شامل رايء ٿيو؛ ۽ باقي رهيل ڪم لاهي، روانو ٿيو.

پوءِ مهرالنسا کي گيرائيءَ جي حالت ۾ ئي پالڪيءَ ۾ کڻي، علي قلي بيگ سان گڏ روانو ڪيائون. علي قلي بيگ گهر پهچڻ شرط مهرالنسا جي منهن تان برقعو لاهي سندس شڪل ڏسي چريو ٿي پيو. ساڻس ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪيائين، پر هوءَ اڃان گيري هئي. جڏهن آفيم جو اَثر ٽٽو، ۽ هوءَ هوش ۾ آئي، تڏهن وائڙي ٿي هيڏانهن هوڏانهن نهارڻ لڳي. نيٺ واڪو ڪري چيائين ته ”آءٌ ڪٿي اچي پيئي آهيان؟ هي خواب ته ڪين ٿي لهان؟“

علي قلي بيگ اڳڀرو ٿي چيو ته ”پياري! پنهن جي گهر آهين. آءٌ تنهنجو مڙس آهيان.“ مهرالنسا ٽپ ڏيئي، اُٿي دروازي ڏي ڊوڙي ۽ رڙ ڪري چيائين ته ”مڙس ڇا جو؟“

علي قلي بيگ وڌي، نرمائيءَ سان هٿ کان جهلي چيس ته ”پياري! ٿورو ڌيرج ڪر.“ پر مهرالنسا مڙس ڏي گهور ڪري، نهارڻ لڳي. جوش وچان اکيون باه جا اُلا بنجي پيا هئس، ۽ ڳل ڪر مچيءَ جهڙا ڳاڙها. هڪل ڪري چيائين ته ”مونکي ڇڏ ته وڃان. تنهنجي شڪل ڪهڙي نه ڀيانڪ آهي!“

علي قلي بيگ ليلائي چيس ته ”تون پاڻ ته سهڻي آهين؟ هاڻ اچ ته آرام ڪريون.“

مهرالنسا خنجر ڪڍي، جواب ڏنو ته ”جي هٿ لائيندينم، ته سيني ۾ خنجر وهائي پاڻ گهات ڪنديس.“

علي قلي بيگ چيو ته ”مون کي خون ڪرين، ته ڀل ڪر. پر توکي تنهنجي وار جو به نالو ڳنهڻ نه ڏيندس.“ اِتي مهرالنسا کي هڪ اوچتو خيال آيو، سو چيائينس ته ”ڀلا، جي منهنجي لاءِ پيار اٿيئي، ته ڇهن مهنن جي مهلت ڏينم: انهيءَ عرصي ۾ نه مونکي زال ڪري سمجهه، ۽ نه آءٌ توکي پنهن جو مڙس ڪري سمجهنديس. هڪ ٻئي سان فقط دوستيءَ جو ناتو رکنداسين.“

عشق ۾ ٻڏل علي قلي بيگ جواب ڏنو ته ”هيءُ ته ظلم ٿي ڪرين. پر لاچار تنهنجو چيو نه موٽائيندس. جيڪڏهن منهنجي حياتي طلبين ها، ته اُها به خوشيءَ سان ڏيانءِ ها.“

مهرالنسا چيو ته ”مهرباني ڪري، پڪو اَنجام ڏي ۽ قسم کڻ.“

علي قلي بيگ ائين ڪيو. پوءِ مهرالنسا شڪر گذاري وچان مڙس جو هٿ چميو. انهيءَ تي علي قلي بيگ کي اهڙي تراوت اچي ويئي جو ڄڻ ته انهيءَ چميءَ ۾ آب حيات سمايل هو.

(10)

سليم سنگتين سان ڇانوڻيءَ ۾ شغل پئي ڪيا. صبوح جو جا هيڏي خونريزي ٿي هئي، تنهن جي ڪنهنکي ذري يادگيري به ڪانه هئي. شيرازي شراب جون ٻاٽيون کلي وييون هيون. گانو ۽ ناچ به موجود هئا. پر سليم کي جو سواد مهرالنسا جي خيالن مان ٿي آيو، تڏهن چياءِ ته ”واهه! مؤلا مهر ڪيءِ جو سهجيئي سوڀ ٿي. ليکي لل ته ڪونه هو.“ انهيءَ تي سنگتين مان هڪڙي چيو ته ”رستم ۽ سهراب مفت ملڪان ملڪ مشهور ٿي ويا آهن. اوهانجي ڀيٽ ۾ ٻئي گدڙ آهن.“

سليم جواب ڏنو ته ”گهٽتائي راڻي پرتابسنگ ۾ به ڪانهي. شير مڙس آهي. ڏٺوَ ڪين ته ڪهڙيءَ بهادريءَ سان وڙهيو. آءٌ جيڪر هنکي پنهنجو رفيق سڏائڻ ۾ فخر سمجهان.“

ٻيو سنگتي: ”استغفر الله! ڪسيري جي ڪافر کي ايڏو شرف! کانئس ڀل ڀليرا پهلوان پيا آهن، جي هوند سائينجن جي مبارڪ قدمن جي خاڪ چمڻ ۾ پنهن جو فخر سمجهن. اوهانسان سيني ساهڻ جو رڳڻو خيال ئي هن منڪر جي نسوري ناداني آهي.“

ٽيون سنگتي: ”هو هٺيلو هار جي پشيماني سهي ڪين سگهندو، سو ضرور وڃي پاڻ کي گنگا نديءَ ۾ ٻوڙي ڇڏيندو.“

هڪ مولوي جو مجلس ۾ حاضر هو، تنهن چيو ته ”آمين! شال خدا کيس دوزخ جي باه ۾ جلائيندو!“

سليم وراڻي ڏيڻ تي هو ته اوچتو هڪ خذمتگار اندر گهڙي آيو، جنهن سر جهڪائي عرض ڪيو ته ”حضور! آگري کان هڪ قاصد ڪهي آيو آهي جو دم به نٿو ترسي. چوي ٿو ته سائين جن لاءِ هڪ نهايت نازڪ نياپو آندو اٿم. جو کيس روبرو پيش ڪرڻو اٿم.“

سليم جواب ڏنو ته ”وڃي جهنم ۾ پوي. هن خوشيءَ جي وقت اسانکي شاهي حڪمناما ۽ فرمان نه گهرجن. فتح ٿي رهي آهي، هاڻ اِهي سڀ اجايا آهن. چئينس ته سڀاڻي تاءِ ترسي.“

خذمتگار چيو ته ”“پر، حضور! هو چويٿو ته آءٌ ڪو شاهي فرمان ڪونه کڻي آيو آهيان، مگر هڪ ضعفا جو ضروري پيغام.“

سليم نشي ۾ اَلُوٽ هو، ڳالهه مغز ۾ ئي نٿي ويٺيس، سو هڪ جو ٻيو پئي وڦليائين. نيٺ واڪو ڪري چيائين ته ”مار پوي هنن قاصدن تي. محفل جي موقعن تي هي نمڪحرام هميشہ اچيو مون کي کپائين!“ سڀ سنگتي ٽہ ٽہ ڪرڻ لڳا، ۽ خذمتگار کي ڪن کان وٺي ٻاهر هڪالي ڪڍيائون. پوءِ وري ويٺا دنگ لٽڻ، تان جو مٿان اچي پره باکون ڪڍيون.

سليم ٻه پهريءَ کانپوءِ مس مس سجاڳ ٿيو. خذمتگار کي سڏي پڇياءِ ته ”ڪهڙي خبر چار آهي؟“ خذمتگار جواب ڏنو ته ”حضور! رات آگري مان هڪ قاصد ڪنهن ضعفا وٽان اوهان لاءِ خط کڻي آيو. مون سائينجن کي بروقت اطلاع ڪيو، پر سائينجن.....“

سليم: ’اهڙو خماريل هوا، جو خط پڙهي ڪين سگهيا.‘ ائين نه؟ حرڪت ڪانهي. اهڙو ڪو ضروري خط نه هوندو. هاڻي کڻي اچ، ته مطالع ڪريونس.“

خذمتگار خط آڻي سليم کي ڏنو. پڙهندي شرط منهن جو پنو ئي لهي ويس. ٽپ ڏيئي بستري تان اُٿي کڙو ٿيو، ۽ جوش سان واڪو ڪري چيائين ته ”جي بابي هن کي ٻئي سان شادي ڪرڻ جي اجازت ڏني هوندي، ته سندس تخت اُڏائي ڦٽو ڪندس.“

سليم جي فريادين تي سندس رفيق اندر لنگهي آيا. سليم چين ته ”مهرالنسا کي ٿا علي قلي بيگ سان پرڻائين! آءٌ سمجهان ٿو ته بابو به ساڻن شامل آهي. پر آءٌ خدا جو قسم کڻي ٿو چوان ته جي مهرالنسا پنهن جي قبضي ۾ نه آنديم، ته منهن جو نالو مٽي ڪري ٻيو رکجو.“

مرزا ابراهيم ٺاپري پڇيس ته ”اوهان کي ڪهڙي خبر ته شادي ٿيڻي آهي؟ ازانسواءِ مون ٻڌو آهي ته بادشاه آگري ۾ ڪونهي.“

سليم: ”اجهو، هيءُ خط ڏس. مهرالنسا پاڻ لکيو آهي ته شادي ڪنهن مهل به ڪئي وڃي. شڪ نه آهي ته هيلتائين ٿي ويئي هجي.“

مرزا ابراهيم: ”آءٌ نٿو ڀانيان. ڇو ته بادشاهه کي قاصد موڪلي مهمل ڪرائجي؟“

سليم: ”اهڙيون صلاحون ويڙهي رک. ڄڻ ته بابي کي خبر ئي ڪانهي ته آءٌ مهرالنسا تي عاشق آهيان؟ هيءَ سڀ هنجي ئي حرفت آهي. آءٌ به هاڻ سندس سلطنت برباد ڪرڻ بنان ڪين رهندس. وڃ، وڃي لشڪر تيار ڪر ته هڪدم آگري تي چڙهائي ڪريون.“

مرزا ابراهيم: ”حضور! انهيءَ مان ڪهڙو سود؟ ڏڌو کير ڪو ٿڻن ۾ پوي؟ جي مهرالنسا جي شادي ٿي ويئي هوندي، ته وري ته اوهانکي نه ملي؟ سلطنت ته اڳي پوءِ اوهان جي ملڪ آهي. پوءِ هروڀرو فساد ڪري، بادشاه کي پيريءَ ۾ رنجائڻ مان ڇا حاصل ٿيندو؟“

سليم: ”آءٌ اهڙن ٻنڌڻن ۾ نه ٻڌبس. آگري تي ضرور چڙهائي ڪبي. انهيءَ ئي ريت مهرالنسا کي آزاد ڪري، ساڻس شادي ڪري سگهندس. پر سيگهه ڪريو، ته بابي جي موٽڻ کان اڳ هلي آگري تي ڪڙڪؤن.“

مرزا ابراهيم: ”پر، راجا مانسنگ جو ڪي منجهه ورتو اٿوَ؟ آءٌ نٿو ڀانيان ته هو اسان سان شامل ٿيندو. منهنجي صلاح آهي ته کيس دم دلاسو ڏيئي هت ڇڏي هلون. ته ڀل پنهنجي دين ڀاين کي پيو ذبح ڪري.“

راجا مانسنگ جلد ئي اچي حاضر ٿيو. سليم حرمت ساڻ ملي چيس ته ”اوهانکي تڪليف ڏيئي هت اِنهيءَ لاءِ گهرايم ته اوهانکي ڪالهوڪي فتح جي مبارڪ ڏيان. ٻيو ته منهنجي مرضي آهي ته اوهين ڪو وقت هت ترسي، باقي رهيل باغين کي سزا ڏيو. هينئر منهنجو هت هئڻ اجايو آهي.“

راجا مانسنگ کي سليم جي سٽ جي کڙڪ پئجي ويئي هئي، سو جواب ڏنائين ته ”اوهان کانسواءِ راڻي سان مقابلو ڪرڻ ڏاڍو مشڪل آهي. پر جي اوهين هروڀرو وڃڻ ٿا چاهيو، ته اول بادشاه کي اطلاع ڪريو، نه ته نهايت ناراض ٿيندو.“

سليم پڇيو ته ”ڪنهن تي ناراض ٿيندو؟ توهان تي يا مون تي؟“ راجا مانسنگ جواب ڏنو ته ”اوهين پاڻ امين ٿيو. آءٌ اوهانکي وري به ٿو وينتي ڪريان ته چيتي قدم کڻو.“ سليم ڇوه مان چيو ته ”مهرباني ڪري معاف ڪجو. جئن آءٌ اوهان کي چوان ٿو، تئن ئي ڪريو. هاڻ خدا حافظ!“

راجا مانسنگ خستو ٿي، موٽي پنهن جي خيمي ڏي آيو. پنهنجي ڀائٽئي سورجسنگ کي سڏي چياءِ ته ”اڄ وڏي مشڪلات منهن آئي آهي. خبر ڪانه ٿي پوي ته ڇا ڪجي. معلوم ٿيو اَٿم ته شهزادو مهرالنسا تي مفتون آهي ۽ سٽ سٽي اٿس ته مونکي ويساهي، هت وهاري، پاڻ وڃي آگري کي ڪاه ڪري.“

سورجسنگ جواب ڏنو ته ”ڇونه کيس نظربند ڪري، بادشاه وٽ وٺي هلجي؟“ راجا مانسنگ چيو ته ”اِهو محال آهي، ڇو ته شهزادي جي هٿ هيٺ جو لشڪر آهي، سو اسانجي لشڪر کان ٻيڻو آهي. ازانسواءِ خانه جنگي ۽ خونريزي بادشاه کي بلڪل پسند نه ايندي. هن جو چوڻ آهي ته فسادي ماڻهوءَ کي جيتڻ لاءِ صبر ۽ پيار جهڙو ٻيو ڪو عمدو هٿيار ڪونهي. بهتر ائين آهي ته کيس اطلاع ڪجي؛ ۽ جيستاءِ حڪم ڪري، تيستاءِ ترسڻ گهرجي.“ ائين چئي هڪ قاصد سنڀرائي، هڪدم بادشاهه ڏي روانو ڪيائين.

سليم سٽون ڏيندو سگهو ئي اچي آگري سهڙيو پر ڏسي ته شهر جا سڀ دروازا بند ٿيا پيا آهن، ۽ دوارين تي پهرو بيٺو آهي. ٻيو ڪو چارو نه ڏسي، لشڪر کي هڪل ڪيائين ته ”هڪدم هلان ڪري، در ۽ ديواريون ڀڃي، اندر گهڙو.“ قيولج خان جو پهريدار فوج جو مهندار هو، تنهن هي حڪم ٻڌي هاڪاري چيو ته ”خبردار! بادشاه لاهور ويل آهي؛ ۽ اسان کي حڪم مليل آهي ته ڪنهن به ماڻهوءَ کي بيرق يا هٿيار هٿ ۾ ڏسو ته اُن کي شهر اندر گهڙڻ کان روڪ ڪجو. جيڪڏهن شهزادي کي اندر اچڻو آهي ته اول لشڪر کي هٽائي پاسيرو ڪري.“

سليم هي حرف ٻڌي، ڪاوڙجي باه ٿي ويو؛ ۽ واڪو ڪري چياءِ ته ”جيڪڏهن دروازا نه کوليندين، ته هڪدم ذبح ڪيو ويندين.“ پر قيولج خان پرواه ئي ڪانه ڪئي. آخر شهزادي لشڪر کي حڪم ڪيو ته ”دروازو ڀڃو.“ سپاهين اڃان اڳتي وڌي  جلہ ڪئي ئي ڪين، ته مٿانئن بندوقن جي گولين جا وسڪارا ٿي ويا. ٿوري عرصي ۾ ئي همٿ هاري، اُٿي پوئتي ڀڳا. لشڪر جو ههڙو هيڻو حال ڏسي، سليم سهمجي ويو. نيٺ سنگتين سان مقابل ويهي، پہ ڪيائين ته ڇا ڪجي. ڪن جي راءِ هئي ته لاهور تي چڙهائي ڪجي؛ ڪن جي صلاح هئي ته ڇلنگيون ٿي، شهر ۾ صلح سانت سان گهڙي، پوءِ وري وڏو ميڙ ڪري، شهر تي هلان ڪجي. سليم کي ٻئي صلاحون نه آئڙيون. چياءِ ته ”آءٌ ڪو چور ڪونه آهيان جو شهر اندر اَهڙيءَ ريت گهڙان؛ ۽ جي آگري هٿ ڪرڻ جي ئي همت ساري نٿا سگهون، لاهور وري ڪئن قبضي ۾ آڻي سگهنداسين؟ ازانسواءِ، مهرالنسا جي مدد ڪرڻ لاءِ پڻ اسانتي واجب آهي ته ڪنهن ويجهيءَ ڇڪ ۾ هڪيا تڪيا هجون.“

اڃان پاڻ ۾ رد بدل پئي ڪيائون ته شهر مان. هڪ ماڻهو ٻاهر ايندو ڏٺائون، جنهن مان معلوم ٿين ته مهرالنسا جي شادي علي قلي بيگ سان ٿي ويئي هئي. هيءَ خبر سڻي، سليم ساڻو ٿي ويو، ۽ ڏاڍي ڏک ڀريل آواز سان پڪاريائين ته ”ڇا! شادي ٿي چڪي؟ مهرالنسا ڪوبه اعتراض ڪونه ورتو؟ پاڻ کي يا هنن ظالمن کي لگهوسار ڪرڻ جي به ڪوشش ڪانه ڪيائين؟“ هن ماڻهوءَ جواب ڏنو ته”مون ته اهڙي ڳالهه ڪانه ٻڌي. اها سا خبر اٿم ته مهرالنسا مڙس وٽ رهندي آهي.“ سليم چيو ته ”زال ذات تي ويساه رکڻ محض مورکائي آهي. هنن جا اَنجام سڀ اجايا آهن. ڦڙتي کائڻ ته سندن مرڪ آهي. سياڻن سچ چيو آهي ته مٿن ايترو موه رکجي، جيترو ڪنهن رانديڪي تي.“

مرزا ابراهيم: ”ساءِ! آکيو سچ ٿا. ڀلا، تڏهن هاڻ آگري هٿ ڪرڻ مان ڪهڙو کڙتيل نڪرندو؟ هلو، ته هلي عيش عشرت ڪريون.“

سليم: ”هاڻ هت رهڻ اجايو آهي. هلو ته هلو الله آباد.“

انهي ئي ڏينهن شهزادو لشڪر سميت ٻيڙين ۾ چڙهي الله آباد روانو ٿيو. اتي پهچڻ شرط شاهي قلعو هٿ ڪيائين ۽ سارو خزانو قبضي ۾ آڻي، سڪو ۽ خطبو پنهنجي نالي ڪرايائين.

اڪبر کي هن روئداد جي سربستي سماچار رسي چڪي هئي، پر ڌيرج پئي ڪيائين. مرضي هيس ته پنهنجي اَڙٻنگ پٽ کي محبت ساڻ موهي، موٽائي سنئين مارگ تي آڻيان. انهيءَ ڪري سليم کي سيکت ڏيڻ بدران، اُٽلو ٿورن ئي ڏينهن ۾ بنگالي جو نواب مقرر ڪيائينس ۽ دعوت ڏياري موڪليائينس ته اچي درٻار ۾ حاضر ٿيءُ.

سليم کي مهرالنسا جي وڇوڙي جهوري وڌو هو، سو سارو ڏينهن رات شرابخوري ڪري، پئي درد دفع ڪياءِ. جڏهن قاصد شاهي پروانو کڻي اچي الله آباد پهتو، ۽ سليم کي معلوم ٿيو ته بادشاهه کيس تنبيہ ڪرڻ بدران اٽلو مٿس هڪ وڏو عهدو عطا ڪيو آهي، تڏهن سندس من ڀرجي آيو، ۽ پيءُ سان پرچڻ جو پڪو پہ ڪيائين. انهيءَ مدنظر تي، بادشاهه کي هڪ خط لکياءِ، جنهن ۾ پنهنجي بيڏوهي ثابت ڪري، درٻار ڏي جلد رواني ٿيڻ جي اون ڏيکارياءِ. اَڪبر سليم کي ڀائيندو به ڏاڍو هو، پر مٿس گهڻو ڀروسو نه رکندو هو؛ سو جڏهن سندس خط پڙهياءِ، تڏهن سندس سچائيءَ ۾ البت گمان پيس. انهيءَ ڪري کيس نياپو ڏياري موڪلياءِ ته ”جيڪڏهن تنهن جي نيت صاف آهي، ته درٻار ۾ اڪيلو اچ ۽ پنهن جن رفيقن کي ملڪ روانو ڪر.“

سليم، جنهنجي من ۾ ٺڳي هئي، سو هيءُ حڪم ٻڌي گهٻرايو؛ پر اُنجي انحرافي ڪرڻ کان به ڊپ ٿي ٿيس. سندس سنگتي ته اڳيئي وطن وڃڻ ڪاڻ آتا هوا، سو ساٿ سنڀرائي، سڀيئي گڏجي الله آباد مان روانا ٿيا. اڃان ٻه ٽي منزلون مس ماريائون ته سڌ پين ته اَبو اَلفضل دکن کان درٻار ڏي راهي آهي. سليم اول ته حيرانيءَ ۾ پئجي ويو. نيٺ سنگتين کي چياءِ ته ”مونکي خاطري هئي ته بابو منهن جو قصور درگذر ڪندو؛ پر هاڻ هيءُ ڪميڻو اَبو اَلفضل مونتي راڄڊوهيءَ جي تهمت مڙهڻ جي اوس ڪوشش ڪندو. هو چشم پوشيءَ کي وڏي غلطي سمجهندو ۽ معافيءَ کي گيدپڻو ڀانئيندو. مفت اهڙي صلاح ڏيندو جو پرچاءُ ناممڪن ڪري ڇڏيندو.“

 مرزا ابراهيم چيو ته ”ڇونه ڪا اهڙي تدبير ڪجي جو اَبو اَلفضل درٻار ۾ پهچيئي پهچي تنهن کان اڳ کيس پورو ڪري، سڌو جنت روانو ڪجيس. هو هميشہ دنيا جي بي بقائيءَ بابت لنبا چؤڙا وعظ ڪندو آهي؛ ۽ هميشہ هام هڻندو آهي ته فيلسوف کي موت جي بنہ پرواه نه آهي. سندس اعتقاد موجب کيس بدني پڃري مان آزاد ڪرڻ ته پاڻ سنديس خذمت ادائي آهي.“

سليم پڇيو ته ”هت ڪو اهڙو هٿيڪو ماڻهو ملندو جو هوند هن ڪم جي سرانجامي ڪري؟“ بيرسنگ ديو، جو هڪ ڦورن جي ٽوليءَ جو سردار هو، تنهن چيو ته ”آءٌ اهو ڪم ڪندس. يا ته پنهن جو سر ڏيندس، يا ته دشمن جو سر ڀالي جي نؤڪ ۾ لٽڪائي، آڻي پيش ڪندس.“ سليم چيو ته ”واه! واه!“ هي ته وريامن جا وچن ٻوليا اٿيئي! شال سچو ڌڻي توکي سوڀ ڏيندو!“

پوءِ بيرسنگ ديو خدا حافظ ڪري، دکن ڏي راهي ٿيو. سليم سولوين منزلون هڻندو، اچي آگري پهتو؛ ۽ پيءُ جي پيرن تي ڪري، معافي ورتائين. اڪبر چرچو ڪري چيس ته ”تڪڙ نه ڪر؛ ساري سلطنت پس پيش توکي ئي ملڻي آهي.“

اَبو اَلفضل، جو اڪبر کي موٽي ملڻ لاءِ منتظر هو، سو ساڻيہ ڏي سٽيندو پئي آيو. هڪ ڏينهن صبح جو سوير اچي گواليار جي سرحد تي پهتو. ٿورو دم دمي، جهڙو لانگ ورائي وري گهوڙي تي ٿي چڙهيو، تهڙو ڦورن جي ٽوليءَ اچي گهيرو ڪيس، ۽ ترارين ۽ ڀالن سان هڻي پورو ڪري ڇڏيائونس. پوءِ بيرسنگ ديو هنجي سسي ڪپي، رومال ۾ ويڙهي، ڀالي جي نؤڪ ۾ لٽڪائي، ۽ گهوڙي تي چڙهي، روانو ٿيو.

هن حادثي جي خبر جڏهن آگري پهتي، تڏهن ڪنهن کي همت نه جڙي جو وڃي اڪبر کي آگاهه ڪري. آخر اَبو اَلفضل جو منشي هٿن کي ڪارو رومال ويڙهي درٻار ۾ ويو. جڏهن اڪبر جي مٿس نظر چڙهي، تڏهن دل ڏاريندڙ آواز ۾ پڪاري پڇيائين ته ”هنجي معنيٰ ڇا آهي؟ منهنجو پيارو شيخ ته سر سلامت آهي؟“ منشيءَ عرض ڪيو ته ”شيخ صاحب شهيد ٿي ويو. ڪن رهزنن هڻي ماري وڌس.“

اڪبر جي اکين مان امالڪ لڙڪي لڙي پيا؛ ۽ ’هاءِ! هاءِ!‘ ڪري چوڻ لڳو ته”جيڪڏهن سليم کي سلطنت جي لوڙ هئي، ته مونکي ڇونه ٿي ماريائين! منهنجي پياري شيخ ته جيدان ڏئي ها! هاءِ! افسوس! منهنجو پيارو دوست، جو منهن جيءَ ملاقات جو مشتاق هو، سو سليم جي شامت ڪري، صدقي جي ٻڪريءَ وانگر ڪٺو ويو!“

ساري درٻار ۾ ماتم مچي ويو ۽ اڪبر گوشه نشيني ۾ گذارڻ لڳو. ڪيترا ڏينهن نه ڪنهن سان گڏيو، نه حرف ڳالهايائين. پنهنجي پياري دوست جي فراق ۾ راتو ڏينهن پيو روئندو هو ۽ ستت ئي پاڻ به اچي عزرائيل کي اوڏو ٿيو.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ