پهاڪن جي پاڙ

عبدالڪريم سنديلو

( ب )

24_  بُڇڙو ڪتو، ڌڻي پڻائي:

                ڪنهن گهر وٽان، ڪي ٻه ڄڻا لنگهيا ته ڪتي مٿن رومڙ (اُلر) ڪئي. هڪ دوست، بجو (ڀونڊو) ڏيئي، چيس ته ”لک لعنت هجي، تنهنجي ڌارينديءَ (ڌاريندڙ _ مالڪ) کي“. پر ڪتي بهڻ کان بس نه ڪئي پوءِ، ٻهٿڙي لٺ پيو کوڙيس، تڏهن ٻئي دوست چيس ته، ”هي ڪتو، فلاڻي دوست جو آهي، متان دل ۾ ڪري!“ تنهن تي لٺ ڍري ڪري، ڪتي کي چيائين ته، ”ڪتا، تو نه لڄ، پر تنهنجي ڌڻيءَ لڄ“. يعني اي ڪتا، تنهنجي لڄ نٿي ماري، پر تنهنجي ڌڻيءَ جي!

                مطلب: جيڪو بڇڙي هلت هلي ٿو، سو پنهنجن ڌڻين کي پڻائي (گاريون ڏياري، گهٽ وڌ ڳالهرائي) يا بدنامي ڪري ٿو.

25_  بَخت ڏِئي ڀِيڙو، ته دال مان سِيرو:

دال مان سيرو يعني اڻ هوند مان يا سڃائيءَ مان آسودگي.

                ڳالهه ڪندا آهن ته ڪنهن پوليس عملدار سان، سندس وڏو آفيسر ايترو ناراض هو، جو هو کيس پوليس ٿاڻي تي ويٺو به نه سهندو هو. اڃا هڪڙي پاسي کان نوڪري ڏيئي، ٿاڻي تي مس پهچندو هو ته سندس آفيسر، وري کيس، ڪنهن نئين ڪم پويان ڀڄائيندو هو. مطلب ته سندس سارو ئي مهينو ائين گذرندو هو.

                هڪڙي دفعي اهو ننڍو عملدار، رات جي وقت اڃا ٿاڻي تي پهتو ئي مس ۽ ماني کائي، پورو ٿڪ به نه ڀڳو هئائين ته وڏي عملدار گهرائي چيس ته، ”فلاڻو ماڻهو، ڪنهن ڏوهه ۾ گهربل آهي، وڃي کيس پڪڙي اچ“. هي ويچارو، حڪم جو بندو! ”حاضر سائين“ چئي، گهوڙي تي لانگ ورائي روانوٿيو. بيگاهه وقت جي ڪري، سڙڪ ڇڏي، جهنگ مان هڪڙي ڦٽل ڪڙيي جو ڪپ ڏيئي، اُن ڳوٺ ڏانهن ٿي ويو، جنهن ۾ گهربل ماڻهوءَ، جو ڏس مليل هوس. اوچتو گهوڙي جي سنبت، ڪنهن اهڙيءَ سخت شيءِ سان لڳي، آواز ڪيو، جهڙو ڪنهن ٽامي جي برتن کي ڌڪ لڳڻ سان، آواز ٿيندو. هو اُهو آواز ٻڌي هڪدم گهوڙي تان لهي پيو. اڃا هٿن سان، مٽي هيڏا نهن هوڏانهن هٽايائين ته کيس هڪڙي ديڳ نظر آئي، جا ساري سونين مهرن سان ڀريل هئي! خرزين ۽ توبرو ڀريائين. کيس به پُر ڪيائين ۽ بچي پيل مهرون هڙ ڪري ٻڌائين! مطلب ته ديڳ  ۾، ڪانه ڇڏيائين نالي ڪاڻ ڪا هڪڙي مهر! سندس ڳوٺ اتان ميل_ ٻن پنڌ تي هو، جنهن ڪري راتو واه سارو خزانو گهر رکي، وري پوئين پيرين موٽيو ۽ جنهن ماڻهوءَ کي پڪڙڻو هوس، تنهن کي پڪڙي عملدارن جي حوالي ڪري، پنهنجي استعفا جي عريضي ڏيئي گهر هليو آيو.

                گهر ۾ ته، غيبي خزانو موجود هوس، جنهن مان، زمين ۽ ٻي ملڪيت خريد ڪري، اميراڻو گذر ڪرڻ لڳو.ماڻهن ۾چوپچو شروع ٿي ته هيءُ اڳ ۾ هڪڙو رواجي سپاهي هو ۽ هينئر امير بنجي ويو آهي! تنهن تي ڪنهن سالڪ چيو ته:

”ادا، جي بخت ڏئي ڀيڙو، ته دال مان ٿئي سيرو“.

26-   بي شرمي دي سِيري ڪَنُون،

            ساڳ سَرِنهن جا چوکا:

                ڪو ماڻهو پراڻي سڏ تي ويو. هن ويچاري کي، ٻين غريبن وانگر رواجي کاڌو مليو، ليڪن وڏيرن ۽ بيٺلن ماڻهن کي ٻوڙ پلاءَ، چاشني، سيرو وغيره مليو. هن ويچاري به سيري جي گهُر ڪئي، ليڪن ڪونه مليس. جڏهن گهر ويو، تڏهن گهر واريءَ سان اها ڳالهه ڪيائين، جنهن هڪدم سيرو تيار ڪري کارايس ۽ مٿيون پهاڪو ڏنو.

مطلب: پرائي ٻوڙ پلاءَ کان، پنهنجي رُکي سُکي به ڀلي. پرائو سيرو گهُري کائڻ، سو آهي پنهنجو شر م وڃائڻ، تئين کان گهر جو رڌل ساڳ صد بار بهتر آهي.

”ڀَلِي بُک ڀَرم جِي، شال نه وڃي شان.“

__________

 (ٻ)

27-   ٻارڻَ ٻَهوَن ڪجن، ته به رَڙا رجهَن ڪِينَ ڪِي:

                هڪڙي ماڻهوءَ، وَٽَ خاطر، مٽرن جا ڪُهَرَ رڌي، پنهنجي دوست کي کارايا. ڪهرن کائيندي، مَٽرِي (رَڙو)[1] (سخت مٽر جو قسم) ڏندن هيٺان اچي ڀڄي نه پيئي، تنهن تي کائيندڙ ائين چيو.

                مطلب: بدمزاج ماڻهوءَ کي ڪيتري به تنبيهه يا نصيحت ڪجي، ته رائگان نه ويندي، ڇاڪاڻ ته اهو پنهنجي فطري سڀاءُ کان مجبور آهي.

28_  ٻاليتو، نه ماليو:

                ڪنهن ڳوٺ ۾، هڪڙو هندو سيٺ رهندو هو، جنهن کي وڏي آڪهه هئي. ڳوٺ ۽ آسپاس وارا، کيس سيٺ سيٺ ڪري سڏيندا گهئا. هڪ دفعي، ڳوٺ جو هڪڙو گهُرجائو ماڻهو، وٽس هڪ هزار رپئي لاءِ آيو. سيٺ چيس ته، ”پيارا، مون وٽ ڪاري پائي به موجود ڪانهي“ غريب سمجهيو ته سيٺ، شايد مون سان چرچا ٿو ڪري، سو کيس گهڻيءَ منٿ کان پوءِ به چيائين ته، ”مون کي سخت لوڙ آهي“. مگر سيٺ کان وري به ساڳيو جواب مليو. اُتي هڪڙو، ٻيو ماڻهو به ويٺل هو، جو سيٺ کي، بخوبي سڃاڻندو هو، تنهن سيٺ کي چيو ته، ”هيءُ به بيٺل ۽ معزز ماڻهو آهي، مگر گهـُر جو  سبب تو وٽ آيو آهي، هن جو ڪم ڪريو. تون هيڏو سارو شاهوڪار ماڻهو ۽ تو وٽ پئسو ڪونه هجي! اها ڳالهه وسهندو ڪير؟“ تنهن تي سيٺ چيو ته، ”ٻاليتو نه ماليتو“. يعني جيڪو وڏي ڪَهول يا عَيال وارو هوندو، تنهن جو خرچ به اوڏو ئي هوندو، تنهنڪري وٽس بچت خير ڪا هوندي.

29_  ٻُڏِي ٻيڙي جون هَرِيڙون به ڀليون:

                جتان ڪجهه ملڻ جي اميد نه هجي، اتان ڪجهه ملي ته غنيمت

                اڳي واپار، ٻيڙين تي هلندو هو. هينئر به درياهه جي ڪنارن وارن شهرن جو واپار، ٻيڙين رستي هلي ٿو.

                هڪ ٻيڙي، سامان سان ڀري پئي ويئي، واٽ تي ٻيڙيءَ کي طوفان اچي گهيرو ڪيو. ملاح ويچاري گهڻي حڪمت هلائي، پر ٻيڙي لوڏن لمن کان بچي نه سگهي. آخر ٻيڙي ٻڏي ويئي. ٻيو سامان ته درياهه داخل ٿي ويو، باقي هريڙن جي ڳوڻ، ترندي ويئي، جا ملاح هٿ ڪئي. واپاريءَ شڪرانا بجا آڻي، ائين چيو.

30_  ٻه شينهن ٻيلي ۾ نه ماپن:

                هڪ ٻيلي ۾، ٻيلائي شينهن هو، تنهن جانورن کي تباهه پئي ڪيو. جانورن گڏجي، لومڙ کي، عرض ڪيو ته، ”تون، جانورن ۾ ڏاهو آهين. هن شينهن کان اسان جي جند ڇڏاءِ“. لومڙ ڇا ڪيو، جو ڇڀندي ڇڀندي وڃي شينهن کي عرض ڪيو ته، ”قبلا سائين، هيءُ ٻيلو تنهنجي بادشاهيءَ جو آهي، جنهن ۾ ٻيو شينهن اچي رهيو آهي. هلو ته ڏيکاريانوَ“. پوءِ هڪ کوهه تي وٺي وڃي، پڳَ جي مٿان کيس ويهاري، سندس پاڇو کوهه ۾ ڏيکاريائين. شينهن کي غيرت آئي ۽ گجگوڙ ڪري، کوهه ۾ ٽپو ڏنائين ۽ اُتي ئي مري ويو. انهيءَ تان ڪنهن ائين چيو.

                مطلب: ٻه طاقتون هڪ هنڌ رهي نه سگهنديون. هر هڪ ائين چاهيندي ته سڀ ڪجهه منهنجي ئي هٿ ۾ هجي.

31_  ٻلي سَتَ ڪُئا کائي، حج چڙهي:

                هڪڙي ٻِلي، روزانو ڪُئا کائيندي هئي. جڏهن هن ڏٺو ته ڪُئا، کانئس تنگ آيا آهن، تڏهن کين گهرائي، دلداري ڏيئي، چيائين ته، ”مان حج  جو ارادو رکان ٿي. پڇاڙيءَ ۾ چاهيان ٿي ته اوهان کان ڪنهن سهڻي نموني موڪلايان. تنهنڪري مرضي اٿم ته سڀيئي گڏجي، منهنجي اُسهڻ تي خوشي ڪريو”. ڪُئن کي به اهائي ڳالهه کپندي هئي، سو وٺي نچڻ شروع ڪيائون. ايترو ته نچا، جو زمين کان مِٽي اڏامڻ لڳي. ٻلي، اهو وجهه وٺي، هڪ ڪُئي کي هَپو ڪري، ويئي. جڏهن ڪُئن ناچ بند ڪيو،تڏهن ٻليءَ چين ته، ”ٻيو ڀيرو به نچو“. ويچارن، هن دفعي به اهڙو ئي ناچ ڪيو ۽ ٻليءَ وجهه وٺي، وري به هڪ ڪُئو کاڌو. اهڙي طرح ست دفعا ناچ ڪرائي ست ڪُئا ڳڙڪائي ويئي. ڪُئا ويچارا ڪهڙي وَهه وڃن! ڏسن به پيا ته ڀيري ڀيري مان، هڪ ڪُئو کُٽي ٿو، پر ڪير ڪُڇي! ٻلي چين ته، ”هي آخرين ڀيرو ناچ ڪريو، پوءِ مان هلي وينديس“. زور اڳيان زاري! وري ويچارن نچڻ شروع ڪيو. ٻليءَ چيو ته، ”زور سان ناچ ڪريو“ تنهن تي هڪ ڏاهي ڪُئي سڀني کي پنهنجي ٻوليءَ ۾، نفرت وچان چيو ته، ”پري پري ٿي نچو، متان حاجاڻيءَ چنبي اچو“. ڪُئا، هڪدم ٽڙي پکڙي، نچڻ لڳا. هن ڀيري، ڪُئن جي خبرداريءَ کان، ٻليءَ کي وجهه ڪونه مليو. پوءِ ٻليءَ لاچار ٿي، ڪُئن کان موڪلايو.

                هڪ ڪُئي، ٻليءَ جي انهيءَ حالت کي ڏسي ائين چيو.

                مطلب: جڏهن ڪو بُرو فعل ڪندو رهندو آهي ۽ وري ائين به چوندو رهندو آهي ته مان انهيءَ بريءَ عادت کان باز آيو آهيان، تنهن لاءِ ائين چئبو آهي.

32_  ٻلي شير پڙهايا، ڦِر ٻلي ڪون کاوڻ آيا:

                چڱائيءَ جو بدلو برائيءَ ۾، لچ سان چڱائي ڪرڻ، پنهنجي لاءِ مصيبت خريد ڪرڻ آهي.

                هڪڙي ماڻهوءَ، شينهن جو ٻچڙو ڌاريو. گهر ۾، ٻليءَ سان گڏ، کائيندو، پيئندو ۽ گهمندو ڦرندو هو. ٻلي، ڪتن کي چنبو هڻي، ڦاسائيندي هئي ته هي ڏسندو هو. آخر ٻليءَ کان، چنبي هڻڻ جي استادي به سکيو. هڪ دفعي، جيئن ٻلي، پنهنجي خيال ۾ ويٺي هئي، تيئن شينهن جي ٻچڙي، پٺيان چنبو هنيس، پر ٻلي کسائي، وڻ تي چڙهي ويئي ۽ چيائين:

ٻلي، شير پڙهايا، ڦِر ٻلي ڪُون کاوڻ آيا،

چڱا ٿيا جو مين تيڪون، چڙهڻ نه سِيکاريا.

33_  ٻليءَ جي ”ميائو ميائو“ ڊيڄاري ٿي:

ظالم جو خوف ۽ ان جو رعب، غريبن کي هميشه ڊيڄاريندو رهندو آهي.

                هڪڙي ٻليءَ، ڪئن کي ڏاڍو تنگ ڪيو هو ۽ منجهانئن ڪيترن ئي ته کائي کپائي به ڇڏيو هئائين. باقي جيڪي بچيل هئا، تن هڪڙي ڏينهن پنهنجي بچاءَ لاءِ، صلاح مصلحت ڪرڻ شروع ڪئي. هڪڙي چيو ته، ”جيڪڏهن ٻلي، مون کي هٿ اچي وڃي، ته مان جيڪر هڪدم ساڻس چنبڙي وڃان ۽ سندس ننهن، پنهنجي تيز ڏندن سان ڪتري، بيڪار ڪري ڇڏيان!“ ٻئي چيو ته، ”آءٌ جيڪر سندس نَڪَ ۾ چڪ پائي، لڙڪي پوان!“ ۽ ٽئين واري الاپيو ته، ”آءٌ جيڪر ڪن ۾ هٿ وجهي، پڪڙي کڻي وڃانس!“.

                اهڙيءَ طرح خيال پلاءُ پچائي رهيا هئا. هڪڙو پوڙهو ۽ تجربيڪار ڪئو، جو چُپ چاپ سندن ڳالهيون ٻڌي رهيو هو، تنهن کي چيائون ته، ”چاچا! اوهين ماٺ ڪيو ويٺا آهيو، ڇو ڪجهه ڪڇو ئي نٿا؟ ڪا صلاح ته ڏيو!“ پوڙهي جواب ڏنن ته ”پُٽ، اوهين آهيو نادان، اجايون ڳالهيون ڪري، پيا ٿا خوش ٿيو! جڏهن هن رڳو هڪ دفعو ”ميائو“ ڪئي ته ڳوليا نه لڀندا، ٻليءَ کي بعد ۾ پڪڙجو، پهريائين رڳو ان جي ”ميائو“ کي ته پڪڙيو!

                اهو ٻڌي، سڀئي ڪئا، ٻليءَ جي ”ميائو“ کان ڊڄي ڀڄي ويا!

34_  ٻئي سائي جي سائي، گاهِي بکئي جو بکيو:

                هڪڙي ڪڙميءَ کي، شهر جي ٻاهران، ڪوزمين جو ٽڪرو هو، جنهن ۾ پوک ڪندو هو. ڪڙمي ويچارو، ”کيتي سر سيتي“ تي عمل ڪندڙ هو، پر تڏهن به ڪو گاهي (گاهه ڪندڙ) سندس ٻنيءَ مان، گاهه ڪري ويندو هو. ڪڙميءَ ڏاڍي تاڙ رکي. پر گاهي، اهڙي اک وٺي، گاهه ڪندو هو، جو ڪڙمي کيس پڪڙي ئي نه سگهندو هو. جڏهن ڪڙمي تنگ آيو، تڏهن ڪنهن سڄڻ سان سور سَليائين، جنهن چيس ”مون کي سرزمين هلي ڏيکار“. جڏهن ٻئي زمين تي آيا، تڏهن ڪڙمي، هن کي اهي گاهه وارا هنڌ ڏيکاريندو رهيو، تڏهن دوست چيس ته، ”گاهي ته گاه ڪري ويو، پر انهن جاين تي ٻني سائي لڳي پيئي آهي. ٻني سائي جي سائي، گاهي بکئي جو بکيو“.

                مطلب: جڏهن ڪنهن جي چوري ٿئي، تڏهن ان کي دم دلاسي ڏيڻ لاءِ، ائين چون، جيئن گاهي سڃو هوندو آهي ۽ ٻني سائي. اهڙي نموني چوري ڪندڙ کي به ”روهين رلا مٿي کَلا“ هوندا.

___________

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ