ضميمون ١

تاريخ ١٤ جنوري ١٨٤٨ع ۾، ڪراچيءَ جي ڪليڪٽر طرفان لکيل يادداشت، جنھن ۾ سيٺ نائونمل جي خدمتن جو احوال ڏنل آھي.

١٤ جنوري ١٨٤٨ع

ڪراچي

”جيئن تھ مان ڊاڪٽرن جي ھدايت مطابق ڪراچي ڇڏڻ وارو آھيان، تنھنڪري، ڪراچيءَ جي عارضي ڪليڪٽر ڪئپٽن جي. آر اسٽوئرڊ ڪراچيءَ جي سابق سرڪار وٽ، ڌار سيٺ نائونمل جي خدمتن متعلق ھيءَ يادداشت ڇڏيان ٿو ۽ کيس عرص ٿو ڪريان تھ اھا يادداشت، ڪرم فرمائي، ڪمشنر صاحب جي خدمت ۾ پيش ڪري تھ جيئن ھو صاحب، جناب گورنر صاحب جن کي جڏھن سنڌ ۾ تشريف فرما ٿين تڏھن کين ھيءَ ڏيکاري:

يادداشت

١. سال ١٨٣٧ع ۾، ھندستاني بھري ٻيڙي جي ملازم، ليفٽيننٽ ڪارليس کي حڪم ڪيو ويو تھ ھو سنڌ ۽ مڪران جي ساحل جي جاچ پڙتال ڪري. ان باري ۾ ۽ خاص ڪري ڪراچيءَ جي بندرگاھھ متعلق رپورٽ ڪري. ھو جڏھن ڪراچيءَ جي ٻاھران لنگرانداز ھو تھ ھن کي نائونمل قيمتي معلومات فراھم ڪري ڏني ۽ ٻين مختلف ڪمن ۾ ھن جي مدد ڪئي ۽ ھن جي جھاز جي ماڻھن کي کاڌي پيتي جو سامان ۽ ٻيون ضروري شيون پھچايون. تنھن کان سواءِ ھن جھاز جي ڪن عملدارن، جيڪي شڪار جي ارادي سان ھيٺ لھي ويا ھئا، تن جون جانيون بچايون. شھر جي نواب، احمد خان ڀرڳڙيءَ کي جڏھن خبر پئي تھ ڪي انگريز عملدار ھن جي ايراضيءَ ۾ لنگھي آيا آھن، تڏھن ھو ڪيترا ھٿياربند ماڻھو ساڻ ڪري ھنن جي پٺيان پيو، تھ جيئن کين جھلي ختم ڪري ڇڏي. پر نائونمل ھمت ڪري ھنن کي بچائي ورتو. ھن پنھنجي جان جوکي ۾ وجھي، نواب کي باز آندو ۽ عملدارن کي جھاز تي موٽي وڃڻ جي اجازت وٺي ڏني.

٢. ساڳئي سال، ڪي بروھي سردار، اسٽننٽ پولٽيڪل ايجنٽ ليفٽيننت ليچ جون موڪليل ٻھ سؤ رڍون ڪاھي ويا. نائونمل کي جڏھن اھا خبر پئي، تڏھن اھي رڍون ھٿ ڪري بمبئيءَ موڪلي ڏنائين.

٣. ١٨٣٨ع ۾، جڏھن ھند سرڪار، شاھھ شجاع کي سھائتا ڏيڻ جو فيصلو ڪيو ۽ سنڌونديءَ مان فوج جي بمبئيءَ واري دستي کي، سنڌ مان لنگھي وڃڻ جو حڪم ڏنو، تڏھن ڪرنل پاٽنجر، (ھاڻي سر ايڇ. پاٽنجر)،نائونمل کي چيو تھ اناج چارو، ٻيو سامان ۽ فوج لاءِ وھٽ گڏ ڪري، ۽ جنھن وقت فوج جھازن مان لھي، تنھن وقت اھي سڀ شيون سنڌونديءَ جي ڇوڙ وٽ موڪلي. فوج، نومبر ۽ ڊسمبر ١٨٣٨ع ۾، سر جان ڪين جي سربراھيءَ ۾، وڪر وٽ جھازن مان لٿي ۽ ميجر آئوٽرام بھ ساڳئي وقت ڪراچيءَ پھتو. ھن، نائونمل کي حڪم ڏنو تھ وھٽ ۽ ٻيو سامان وڪر موڪلي ڏئي. نائونمل جي عزيزن، ميجر آئوٽرام جي گرمجوشيءِ سان آجيان ڪئي ۽ نائونمل جو ڀاءُ، سکرامداس کيس گھاري وٺي ويو، جتي ھو نائونمل سان مليو نائونمل، گھاري ۾ انھيءَ لاءِ اچي رھيو ھو تھ جيئن ھو چوپايو مال ۽ ٻيو سامان ميرن جي علمدارن جي دست اندازي کان سواءِ، ڪٺو ڪري سگھي. جڏھن وھٽ ۽ سامان مھيا ٿيا، تڏھن. ميجر آؤٽرام، سکرامداس کي ساڻ وٺي وڪر وڃي، سر جان ڪين سان مليو. ان کان پوءِ، جلد پندرھن سؤ اٺ ڪافي اناج ۽ ٻيو سامان کڻائي اچي اتي پھتو. تنھن کان پوءِ حيدرآباد تائين فوج سان گڏ رھيو ۽ مختلف فوجي دستن کي مفيد معلومات ۽ مدد پھچائيندو رھيو. تنھن کان پوءِ ھو حيدرآباد ۾ رھي پيو. جتي ڪرنل پاٽنجر کي ھن جي خدمتن جي ضرورت ھئي ۽ شڪارپور تائين فوج جي مدد لاءِ پنھنجي ڀاءُ سکرامداس ۽ ڪيترن نوڪرن ۽ گماشتن کي موڪليائين. ھن جي ڀاءُ ۽ گماشتن جيڪي خدمتون ڪيون، سي عالم اشڪار آھن. فوج جي سپه سالار ۽ ڪرنل پاٽنجر بھ انھن جو اعتراف ڪيو آھي. ڪرنل پاٽنجر صاحب چئي ٿو تھ ١٨٣٩ع ۾، بمبئيءَ جي فوج نائونمل ۽ ھن جي عزيزن جي مدد کان سواءِ بنگال جي فوج سان ڏکيو گڏجي ھا. ياد رھي تھ ان وقت، اسان جي ڪاميابيءَ جو سارو دارومدار آمدورفت جي تيزيءَ سان ھو. نائونمل، واقعي ملڪ جي وڏي خدمت ڪئي آھي.

٤. ١٨٣٩ع جي شروع ۾، رزرو برگيڊيئر وئلنٽ ڪراچيءَ ۾ آيو. ان وقت نائونمل پاڻ حيدرآباد ۾ ھو، پر ھن جي ڀائرن، ھن جي حڪم مطابق ھر قسم جي مدد ڪئي. سپاھين کي لاھڻ لاءِ ٻيڙيون، بندر کان ھنن جي سامان کڻي وڃڻ لاءِ گاڏيون، ۽ لھڻ کان پوءِ سپاھين لاءِ کاڌي پيتي جو سامان مھيا ڪري ڏنو. مان ان فوج سان گڏ ھوس ۽ خاطريءَ سان چئي سگھان ٿو تھ نائونمل جي خاندان جي مدد کان سواءِ اسان جي لاءِ ضروري گھربل سامان شايد ئي مھيا ٿي سگھي ھا. ڇاڪاڻ تھ ٻين سڀني ڏيھي ماڻھن يا تھ اسان کان ڪنارو ٿي ڪيو يا ھو اسان کان ڊنا ٿي، يا اسان لاءِ محبت ڪانھ ھين.

٥. ساڳئي سال جي آرھڙ ۾، سيڪنڊ گرينڊيئر رجمنٽ جي ڪئپٽن ھئنڊ کي ڪي ھٿياربند شاھينگ، ڇانوڻيءَ کان ٽن ميلن جي مفاصلي اندر، ڏينھن ڏٺي جو قتل ڪري ويا. قاتلن جي باري ۾ ڪابھ صحيح خبر نھ پئي ملي سگھي. آخر نائونمل تڪليف وٺي، انھن جو پتو ڪڍيو، سفير جي ڌيان تي اھا ڳالھھ آندي وئي، جنھن ميرن کان انھن جي ٻانھن جي گھر ڪئي ۽ آخر ھو سزاياب ٿيا.

٦. اپريل ١٨٣٩ع جي آخر ڌاري نائونمل، ڪرنل پاٽنجر سان گڏجي ڪراچيءَ آيو. ھو صاحب جڏھن بمبئيءَ موٽي ويو، تڏھن نائونمل ڪراچيءَ ۾ رھي پيو، جتي ساڍاھھ ڇھھ مھينا ڇانوڻيءَ جي اختياريءَ وارن جي ھر طرح مدد ڪندو رھيو. ھن جي مدد کان سواءِ، يورپي سپاھين جي رھائس لاءِ بارڪن ٺھرائڻ واسطي مزور ۽ ٻيو سامان نھ ملي سگھي ھا ۽ نڪي رسد جي محڪمي لاءِ سيڌو سامان مھيا ٿي سگھي ھا. ميرن پنھنجي رعيت کي اسان جي ڇانوڻيءَ جي بزار ۾ رھڻ کان منع ڪري ڇڏي ھئي، پر نائونمل انھن جي حڪم جي انحرافي ڪري، صدر بازار ۾ پنھنجا ڪيترا دوڪان کولائي، شھر جي ماڻھن لاءِ ھڪ سٺو مثال قائم ڪيو.

٧. نومبر ١٨٣٩ع ۾، نائونمل وري وڃي ڀڄ ۾ ڪرنل پاٽنجر سان شامل ٿيو ۽ ھو ھن سان فيروري ١٨٤٠ع تائين (جنھن ھن پنھنجي عھدي تان استعيفا ڏني) گڏ رھيو. ان کان پوءِ، ھو ڪرنل پاٽنجر جي جائنشين، ميجر آئوٽرام سان گڏجي حيدرآباد آيو ۽ جيستائين ميجر، اپر سنڌ بدلي ٿي ويو، تيستائين ساڻس گڏ رھيو ۽ ھن جون خدمتون انجام ڏيندو رھيو. ان کان پوءِ، نائونمل کي ڪراچيءَ موٽي وڃڻ جو حڪم ڏنو ويو.

٨. ڪابل ۾ عام قتل واري تشويشناڪ وقت، نائونمل ڪراچيءَ جي اختياريءَ وارن کي کاڌي پيتي جي سامان ۽ وھٽن مھيا ڪري ڏيڻ ۾ وڏي مدد ڪئي. ھن جي مدد کان سواءِ ھڪ اٺ ڀاڙي تي يا خريد نھ ڪري سگھجي ھا، ۽ نڪي وري اھو ضروري سامان، جنھن جي پھاڙي لڪن ۾ سخت ضرورت ھئي، اوڏانھن جلدائيءَ سان موڪلي سگھجي ھا. حقيقت ۾ ميرن رڳو ظاھري دوستيءَ جو دم پئي ڀريو، ۽ اندران ئي اندارن ھنن جي اھا ڪوشش ھئي تھ ڪوبھ ماڻھو اسان جي ويجھو مدد لاءِ نھ اچي. ظاھر ھو تھ ماڻھو ان وقت ميرن جي دلي ارادي کان بخوبي واقف ھئا. مون کي خاطري آھي تھ نائونمل ۽ ھن جي خاندان کان سواءِ، اسان جو ڏيھي ماڻھن ۾، ڪراچيءَ کان وٺي ڪابل تائين ھڪڙو بھ دوست ڪونھ ھو.

٩. ١٨٤٢ع جي آخر ۾، ميرن کي نائونمل جي اسان سان وفاداريءَ تي اھڙي تھ مٺيان لڳي، جو ھنن کيس گرفتار ڪرڻ لاءِ حيدرآباد مان ڪيترا سوار چاڙھي موڪليا. پر نائب سياسي سفير، ليفٽيننٽ ملنيءَ جي اعتراض وٺڻ سبب ھو ان حڪم جي تعميل نھ ڪري سگھيا. انھيءَ قدم کڻن جو ظاھري سبب اھو ڏنو ويو تھ صدر بازار ۾ دڪانن کولڻ جي باري ۾ جيڪي حڪم جاري ڪيا ويا ھئا، تن جي نائونمل انحرافي ڪئي ھئي.

١٠. فيبروري ١٨٤٢ع ۾، جڏھن سنڌ ۾ لڙائي شروع ٿي، تڏھن نائونمل اسان جي اڻٿڪ مدد ڪئي. ھو، ميرن جي منصوبن جي صحيح خبرچار حاصل ڪندو رھيو. جڏھن ھن کي معلوم ٿيو تھ ميرن، نومڙين، جوکين ۽ ڪرمتين کي حڪم ڪيو آھي تھ ڪراچيءَ تي قبضو ڪري، اسان جي ڇانوڻيءَ ۾ ھراس پيدا ڪن، تڏھن اھا خبر ھڪدم اختياريءَ وارين کي ٻڌايائين. ۽ اھڙيءَ طرح اسان دشمنن جي حرڪتن جي تدارڪ ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿياسين. انکان سواءِ، ھن اھڙا قاصد پڻ ھٿ ڪري ڏنا، جي سر چارلس نيپر جي ڇانوڻيءَ تائين ايندا ويند اھئا. ياد رھي تھ ان وقت آمدورفت جا سڀ ذريعا ختم ٿي ويا ھئا. ساڳئي وقت ڪراچيءَ جي آسپاس رھندڙ قومن جي تعداد ۽ مورچن جي صحيح معلومات وقت بوقت حاصل ڪري اسان کي پھچائيندو ٿي رھيو ۽ ڪجھھ اٺ ۽ سونھان بھ مھيا ڪري ڏنائين. جن جي مدد سان ئي اسان مٿن حملو ڪري سندن خاتمو ڪيو. تنھن کان سواءِ، ھن ڇٽن جي سردار اميد عليءَ جي مدد سان اسان جي ڇانوڻيءَ مان جيڪو مال چورائجي ويو ھو، سو سمورو ھٿ ڪري، حقدارن کي موٽائي وٺي ڏنو. حيدرآباد جي لڙائيءَ کان پوءِ، ھن بلوچ سردارن ۽ چڱي مڙسن کي اطمينان ڏيارڻ ۾ بھ اسان جي مدد ڪئي ۽ انھن مان ڪيترن ھن جي چوڻ ۾ اچي جنرل جي سلامي ڪئي. جيڪڏھن ائين نھ ڪري ھا تھ ھو شير محمد سان شريڪ ٿي، سرڪاري اناج ۽ ٻئي سامان جي ڦرلٽ ڪن ھا.

صلح قائم ٿيڻ کان پوءِ نائونمل، ميرن جي زمينداري سرشتي، رواجن ۽ روينيو طريقي جي باري ۾ ڪافي مفيد معلومات مھيا ڪري ڏني، جا مون کي ڪراچي ضلعي جي ڪيترن مسئلن حل ڪرڻ ۾ ڪارآمد ثابت ٿي. تنھن کان سواءِ، ھن ميرن جي رھيل بقايات جي پڻ يادداشت پيش ڪئي. ان جو گھڻو حصو وصول ٿي سگھي ھا، پر ان وقت خيال ھو تھ گورنر جنرل ھڪ اعلان جي ذريعي، ڍلن جي بقايائن جي وصوليءَ جي باري ۾ عام معافي ڏني آھي. نائونمل جي اطلاع ڏيڻ تي ڏيڍ لک رپين جو لڪل مال، فوجي عملدارن ھٿ ڪري خزاني ۾ جمع ڪرايو.

١٢. ١٨٤٣ع جي مئي مھيني ۾ نائونمل، ڪراچي ضلعي جو مکيھ ڪاردار(1) مقرر ڪيو ويو: جنھن عھدي تي ھو ١٨٤٧ع تائين رھيو. ان کان پوءِ، ھو منھنجي دفتر جي ٽن منشين سان گڏ ڊسمس ڪيو ويو. ڇھن مھينن کان پوءِ،ھن کي ٽنھي منشين کي سواءِ بچاءَ وٺڻ جي، نوڪريءَ مان موقوف ڪيو ويو. ھنن کي ان وقت اطلاع ڏنو ويو تھ ھو فوجي ڪميشن کي انھي معاملي ۾ اپيل ڪري سگھن ٿا، پر ڇاڪاڻ تھ انھن عدالتن جي سزا بحال ڪرڻ واريءَ اختياريءَ ھنن کي اڳيئي ڏوھي ٺھرايو ھو. ھنن (شايد غلطيءَ وچان) سمجھيو تھ اسان جو مقدمو وري ساڳيءَ عدالت ۾ ھلندو، جنھن پنھنجو رايو اڳيئي ظاھر ڪيو ھو)، تنھنڪري مناسب ڄاتائون تھ انصاف جي تقاضا ڪرڻ لاءِ موزون وقت جو انتظار ڪرڻ گھرجي. نائونمل ۽ منشين جو ھاڻي عرض آھي تھ کين بچاءُ ڏيڻ جو موقعو اھڙيءَ عدالت اڳيان ڏنو وڃي، جيڪا ڪمشنر يا گورنر صاحب مقرر ڪن. جيڪڏھن ھو پنھنجي صفائيءَ پيش ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿين تھ منھنجي پرزور سفارش آھي تھ نائونمل جي خدمتن جي عيوض، ھن کي ڪا موزون پينشن ڏني وڃي ۽ ٽنھي منشين کي وري نوڪريءَ ۾ رکيو وڃي.

(صيح) ايڇ ڊبليو پريڊي، ڪئپٽن،

ڪليڪٽر ۽ ماجسٽريٽ،

ڪراچي.

 

٢. ڪراچيءَ جي ڪليڪٽر ۾ ماجسٽريٽ ايڇ. ڊبليو پريڊيءَ جي يادداشت مان حوالو، جيڪو ڪراچيءَ ضلعي جي سردارن ۽ نامور ماڻھن جي باري ۾ سال ٥٤-١٨٤٤ع جي پارليامينٽري پيپرس، صفحي ٣٦٢ تي ڏنل آھي.

”نائونمل ھوتچند، واپاري، سابق ڪردار، ھن جا وڏا اصل سيوستان جا ھئا، پر چئن پيڙھين کان ھنن جي رھائش ڪراچيءَ ۾ آھي، جتي ھو ھميشه سنڌ جا وڏا واپاري ڪري ليکيا ويندا آھن. نائونمل ۽ ھن جي خاندان سنڌ سرڪار جون ايتريون ۽ اھڙيون اھم خدمتون ڪيون آھن، جو ڪجھھ سال اڳ سر ايڇ. پاٽنجر، ان وقت جي گورنر جنرل، لارڊ آڪلنڊ کي زوردار لفظن ۾ ھن لاءِ پينشن جي سفارش ڪئي ھئي، پر انتظاميھ جي رد بدل ڪري، پينشن منظور ڪانھ ٿي سگھي.

 

ضميمو ٢

(ڪرنل پاٽنجر جو سيٺ نائونمل ڏانھن فارسيءَ ۾ لکيل خط جو ترجمو، جنھن ۾ ھن نائونمل کان پئسن جي مدد گھري آھي.)

مقامي خوشحالي سيٺ نائونمل ڏانھن

”توھان کي معلوم ھجي تھ فوج کي پگھار ڏيڻ ۽ ٻئي خرچ لاءِ وڏي رقم گھرجي. تنھنڪري توھان ڪلڪتي، بنارس، فرخ آباد، بمبئي، سورت، ملابار، ڪيئنز يا ٻئي ڪنھن ھنڌ ھنڊين تي پئسن ڏيڻ جو ٻين واپارين سان بندوبست ڪريو اسان کي جلد حقيقت ٻڌايو تھ توھان ڪيتري رقم مھيا ڪري سگھو ٿا؟ تھ اسان ھنڊين موڪلڻ جو اتنظام ڪريون. ھن معاملي ۾ خاص اھتمام جي ضرورت آھي ۽ اسان کي جلد حقيقت کان واقف ڪيو وڃي.“

ھينري پاٽنجر

(ڪرنل پاٽنجر جو خط، ٢٢ آڪٽوبر ١٨٣٨ع جو، جنھن ۾ ھن نائونمل جي نالي ھنڊين ڪڍڻ جو حڪم ڏنو آھي). سيڪريٽريءَ جو محڪمو

سنڌ جو مقامي سفارتخانو.

حضور، اطلاع ٿو ڏجي تھ مون اڄ ٽي ھنڊيون، نمبر ٩، ١٠ ۽ ١١ ھر ھڪ پندرھن ھزار ڪڇ جي ڪوڙين جون، ڪراچيءَ جو نائونمل ھوتچند جي نالي يا ھن جي حڪم پٽاندر ڪڍيون آھن.

مون اھي ھنڊيون نائونمل ڏي موڪليون آھن. ان لاءِ تھ انھن جي پيش ٿيڻ ۽ ڪجھھ دير ٿئي تھ ھو ڪنھن کي وڪڻي سگھي ٿو، جنھن کي مانڊويءَ پئسن موڪلڻ جي ضرورت ھجي.

مون کي جڏھن انھن جي وڪري جو اطلاع مليو تھ آءٌ انھن رقمن جون رسيدون توھان ڏي موڪليندس، جي توھان منھنجي حساب ۾ داخل ڪري ڇڏيندو.

اوھان جو ھينري پاٽنجر،

سنڌ جو مقامي سفير.

 

ضميمو ٣

(ڪرنل پاٽنجر جي سرڪار ڏانھن رپورٽ تھ حيدرآباد جي مير نور محمد سيٺ نائونمل کي پروانن ڏيڻ جو وعدو ڪيو آھي، جنھن کي ميرن جي اجازت جي ضرورت ھئي).

٢٥، آڪٽوبر ١٨٣٨ع

سنڌ جو سفارتخانو

ڏانھن-سنڌ جي مقامي سفير طرفان گورنر جنرل جي سيڪريٽريءَ

ھن مھيني جي ٢٠ تاريخ، نور محمد خان نياپو ڪيو تھ مان ڪئپٽن برنس جي معرفت، گورنر جنرل جي موڪليل خط جو جواب ڏيڻ گھران ٿو. آءٌ ڪئپٽن برنس ۽ ليفٽيننٽ ليچ، خواھھ ڪراچيءَ جي واپاريءَ نائونمل کي لکيو ھو تھ ميرن جي اجازت کان سواءِ، توھان جي لاءِ نڪي اٺ ڀاڙي ڪري سگھان ٿو ۽ نھ ھنڊين جي وڪري جي دلالي ڪري سگھان ٿو.

(ھندسرڪار ڏانھن ١٥ ڊسمبر ١٨٣٨ع تي ڪرنل پاٽنجر جي لکيل خط جو حوالو، جنھن ۾ سيٺ نائونمل جي مخالفت ۽ ھن جي پاران ڪرنل پاٽنجر جي صفائي ۽ سيٺ نائونمل جي سون مياڻيءَ کان اٺن گھراڻي ڏيڻ ۾ مدد جو زڪر ڪيل آھي).

١٥ ڊسمبر ١٨٣٨ع

وڪر جي منزل

ڏانھن – سنڌ جي مقامي سفير طرفان گورنر جنرل جي سيڪريٽريءَ

مون گذريل مھيني جي ٢٧ تاريخ واري خط ۾، ميجر جنرل ولشائر ۽ ليفٽيننٽ ايسٽوڪ کي لکيو ھو تھ منھنجي قياس ۾ نور محمد مخفي حڪم ڪڍيا آھن تھ ڪوبھ ڏيھي ماڻھو اسان جي نوڪري نھ ڪري، تنھن جي سورھن آنا ثابتي مون کي ھن مھيني جي ٤ تاريخ ملي آھي. ٺٽي ۾ ھڪڙي جمعدار اسان کي پنجاھھ اٺ ڏيڻا ڪيا ۽ ان لاءِ پيشگي بھ ورتي ھئائين. مگر ھن کي جڏھن خبر پئي تھ انگريزن جا سپاھي آيا آھن، تڏھن ھو ھڪدم گھر ڇڏي ڀڄي ويو. انھيءَ ڏينھن (چوٿين تاريخ) ڪراچي جي سيٺ نائونمل لکيو تھ ”مون ڪافي خرچ ڪري ھزار کن اٺ ڀاڙي ڪيا آھن، پر مالڪ چون ٿا تھ اسان اجازت کان سواءِ وڪر نھ وينداسين. مان ڪراچيءَ جي گورنر سان بھ مليو آھيان. نائونمل جو چوڻ آھي تھ جيستائين حيدرآباد مان حڪم نھ ملندو، تيستائين مان ھڪڙو اٺ بھ توھان کي موڪلي نھ سگھندس.

حضور انور کي ياد ھوندو تھ مان حيدرآباد پھچڻ کان پوءِ نورمحمد خان کان نائونمل جي نالي پروانو ورتو ھو. جنھن ۾ ھن کي نھ فقط اٺن ڀاڙي ڪري ڏيڻ ۽ منھنجن ھنڊين جي وڪڻن جي اجازت ڏني ويئي ھئي، پر ھن کي تاڪيد ڪيو ويو ھو تھ ھو جيڪا بھ اسان جي مدد ڪندو سا خود ميرن جي خدمت سمجھي ويندي. نائونمل سمورو وقت، انھيءَ اختياريءَ ۽ خاطريءَ جي بناءَ تي ڪم ڪندو پئي آيو. جنھن ڪري منھنجي خيال ۾ امير جي اھا روش، ھڪ سراسر ڌوڪيبازي ھئي، جنھن لاءِ نڪو معقول عذر ھو ۽ نھ جواب. تنھنڪري مون ٥ تاريخ، منشين کي موڪليو تھ نور محمد خان وٽ احتجاج ڪن، بلڪ کيس چتاءَ ڪن تھ جيڪڏھن اٺ ھڪدم نھ مھيا ڪري ڏنا ويا تھ مان حضور سر جان ڪين کي صلاح ڏيندس تھ فوج چاڙھي، ڪراچيءَ تي قبضو ڪري.

مان ساڳيءَ ڏينھن (پنجين تاريخ) منجھند ڌاري، حيدرآباد کان روانو ٿيس ۽ ٨ تاريخ رات جو وڃي سپه سالار جي ڇانوڻيءَ ۾ پھتس. ٺٽي جي ھيٺان درياءَ تي سيد تقي شاھھ اچي مون کي پھتو. ھن کي مٿئين دڙڪي جي ڪري تڪڙو تڪڙو اسان وٽ موڪليو ويو ھو. ھن نورمحمد خان جو نياپو آندو تھ اٺن جي باري ۾ مون کان برابر خطا ٿي آھي. ھاڻي جيئن چوندؤ ائين ڪندس. مون ھر طرف ماڻھو موڪليا آھن تھ جيئن ھزارين اٺ آڻي وڪر ۾ ڪٺا ڪن. سيد وڌيڪ چيو