|
(134)
جي ڀانئين ته محبوب جي دل گرم ٿئي،
ريجهڻ ۾ نه توسان ان کي ڪو شرم ٿئي؛
ڇڏ زاري، نه ڪر زور، فقط زر موڪل،
زر لوهه تي رک ته پڻ اهو نرم ٿئي.
(135)
ڏاهو سو، جو دير گفتگوءَ ۾ لائي،
بَڪبَڪ جو گهڻي ڪري، خطا سو کائي؛
مجلس ۾ ادا، تون سک ادب حقّي کان،
جيسين نه پڇن اُن کان، نٿو ڳالهائي.
(136)
ٿي تنهنجي نگاهه تيغ ’تيمور‘ جي تيز،
هر پنبڻي ٿي رستم سندو خنجر خونريز؛
ٿيا زلف ڪُلهي تي تنهنجي ’ضحّاڪ‘ جا نانگ،
هر ناز ٿيو تير، ماري جو سؤ ’چنگيز‘.
(137)
ٿي عشق ۾ بدنامي، وڏي منهنجي برات،
ٿيا عشق جا سُور منهنجي لاءِ هڪ سوغات؛
ٿي خضر کان عمر منهنجي پڻ واڌو، جو
مُنهن تنهنجو ۽ زلف، لاءِ منهنجي ڏينهن رات.
(138)
ڪهڙي به شراب جو آءٌ ميخوار ٿيان،
هڪ رات جي نشي پٺيان بيدار ٿيان؛
آءٌ ڇو نه پيان چَپن جِي محبوب جي مَئي،
جو متُور وري ڪڏهن نه هشيار ٿيان.
(139)
خوشدل جي رهين، ته فڪر سڀ ڇڏ لاهي،
باقي جي تون ٿين، ته پؤَ فنا ۾ ڪاهي؛
راحت جي گهرين جڳ ۾ ته ڪر ماٺ ادا،
جو ماٺ نمونو نيستيءَ جو آهي.
(140)
اڄ دهر ۾ گدلو به آءٌ ۽ صاف به آءٌ،
دوزخ به آءٌ، خُلد پڻ ۽ اعراف به آءٌ؛
آءٌ آهيان مرڪّب به عجب ضدن جو،
دريا به ۽ موتي به ۽ صراف به آءٌ.
(141)
ڪيئون فرد اڳئي تيار منهنجو تنهنجو،
بنايئون کَسي اختيار منهنجو تنهنجو؛
رهه راضي، جو ڪارساز جڳ جو آهي،
هر ڪار ۾ ٿئي ٿو يار منهنجو تنهنجو.
(142)
مون دانهن ٻُڌي ڪانه، پٺيان جنهن جي اثر،
مون شام ڏٺي ڪانه، پٺيان جنهن جي سحر،
ٿا غم جي پٺيان خوشي چون ماڻهو، مگر
هر غم جي پٺيان مون غم ڏٺو ان کان بَتر.
(143)
هر ڪنهن ۾ مروت جي رکيل ٿي همت،
احسان ۽ خير جي ٿي سؤ سؤ صورت؛
مُوڙهن جي هدايت ۽ ضعيفن جي مدد،
تعليم ننڍن جي ۽ وڏن جي خدمت.
(144)
چشمي کي سدائين ٿو اندر مان اچي جوش،
دريا کي جڏهن پهچي، ٿئي ٿو خاموش؛
جيسين آهي شاههُ شاههُ، ٿس تخت ۽ تاج،
درويش ٿئي جڏهن، نمد ٿئيس ٿو پوش.
(145)
گرم اهڙو اثر هي شعر منهنجو ٿو ڪري،
جو جذر آصم جي پڻ زبان ان تي وري؛
سوز اهڙو جو حرفن تي رکو جي آڱر،
کامي وڃي، ڄڻ ته ٿي اِتي باهه ٻري.
(146)
ٿيو نيلام ملا اصل کان خطرهء ايمان،
۽ نيم طبيب پڻ چون خطرهء جان؛
نائب ڪيو عزازيل هِي، هو عزرائيل،
دنيا کي سگهو چِرڪو ٻئي ڪن ويران.
(147)
رهبر به ٿئي علم ۽ رهزن به ٿئي،
جنت به عبادت ڏئي، دوزخ به ڏئي؛
رهزن ٿئي عالِم، نه ٿئي جو عامل،
عابد ٿئي دوزخي، رِيا سان جو جيئي.
(148)
مڙسن جا جڏهن ڪرڻ لڳي سڀ ڪم زال،
عالِم به ۽ عابد به ٿين جڏهن دجال؛
تڏهن سمجهو ته ظاهر ٿيا قيامت جا نشان،
نائب اهي شيطان جا جڳ ۾ هر حال.
(149) ]صنعت
تشبيهه[
قد تنهنجو جي سروَ ٿيو، ته ڪٿ ٿس رفتار!
چَپَ تنهنجا جي مُکري، ته ڪٿي ٿس گفتار!،
ذلفن سان جي ٿيو تنهنجي مشابهه سنبل،
ڦاٿل ڪٿي ڏسجن ٿيون دليون ان ۾ هزار!
(150)
اي تنهنجي طلب ۾ عالم آهي منجهه شور،
مٽ تنهنجي اڳيان ٿيو زورِدار ۽ ڪمزور؛
ڳالهائين ٿو سڀ سان، ڪنَ سڀن جا ٻوڙا،
سڀني جي تون وچ ۾، ۽ سڀن جو اکين ڪور.
(151)
جي ڀانئين ته دلبر رهي راضي تومان،
تيئن چؤ تون ۽ ڪر، حڪم ڪڍي جيئن واتان؛
رت رو جي چوئي ته چئو نه تون ڪهڙي سبب،
ڏي ساهه چوئي جي، چئو نه تون ڇا کئون ڏيان ؟
(152) ]مستزاد[
چيو ڪالهه طبيب کي وڃي مون لاچار- آهيان بيمار.
ڳڻتين ۾ رهان رات سڄي ٿو بيدار- ڪر ڪو ويچار؛
چيئين نبض ڏسي منهنجي اٿئي عشق جو مرض- تو تي ٿيو فرض،
تا تُرت ڪرين، جيڪو هجي تنهنجو يار- تنهن جو ديدار.
(153)
ظالم نه ڏٺم، جو نيٺ مظلوم نه ٿيو،
ايءُ عدل فلڪ جو ڪنهن کي مفهوم نه ٿيو،
پنجهتر ورهه ويا، تڏهن مس مون کي،
معلوم ٿيو ته ڪجهه به معلوم نه ٿيو.
(154) ]صنعت[
منجهه وصف جمال تنهنجي آغاز انجام،
منجهه وصف جلال تنهنجي آغاز انجام؛
مُنڍ ٿي پئي پڇاڙي ۽ پڇاڙي ٿئي مُنڍ،
پر تنهنجي ڪمال کي نه آغاز انجام.
(155) ]صنعت[
هڪَ وئي ٿي مڊم ڇوڪري نالي ميري،
چيو مانس ته، اي مِري هوئيگي ميري؟
سنڌيءَ ۾ چيئين، ڄام سمون تون سردار،
آءٌ گندري آهيان گولي گدلي ميري.
(156)
ڪُوڙي کي ٿي نت گهرجي سفارش جي چِٺي،
پنهنجي سدا تعريف مِٺُوءَ کي مون ڏٺي؛
موتي ٿو سڃاپي پنهنجي تجلي منجهان پاڻ،
شَڪر به ڪڏهن چئي ٿي ته آءٌ آهيان مِٺي !
(157)
منٺار اچي ويهه تون اک کاڻيءَ ۾،
ڪر ديرو اچي دوست تون دل ساڻيءَ ۾،
کان سوز اندر جي ۽ اکين آلين جي،
اڌ باهه ۾ آءٌ آهيان ۽ اڌ پاڻيءَ ۾.
(158)
صحبت ٿي لڳي تنهنجي اي خسرو شيرين،
ڄڻ آهيان بهشت ۾ آءٌ سان حورالعين،
ٻانهون تون منکي ڪوٺ ته آءٌ ٿي پوان شاهه،
مک پنهنجي تون ڪر من کي ته ٿيان آءٌ شاهين.
(159)
پيو ڏس ۽ نه ڳالهاءِ، اهو رک مذهب،
گهٽ پاڻ کي ٻئي کان ڄاڻ، ايءُ رک مشرب؛
تون پاڻ وسار، خير گهُر خلق جو نت،
پيو ڏي ۽ نه وٺ ڪي به، اهو رک مطلب.
(160)
آءٌ تو کي ڪلام هڪ ٻڌايان جامِعُ،
جي دل سان ڏئي ڌيان ٿين تون سامِعُ؛
ثابت آهي تجربي سان دنيا ۾ هي ڳالهه،
قانع رهي آزاد ۽ بندو طامع.
(161)
مقبول ٿيو، آدم جو ڪيئَين استغفار،
ملعون ٿيو شيطان جو ڪيئَين استڪبار؛
وحدت هئي، حق جڏهن هو ڪَنز مخفي،
ڪثرت ٿي پئي، جڏهين ڪيَئِين استظهار.
(162)
ڪنهن جي به ڪڏهن يار نه ڪر غيبت تون،
شيطان بنا نه ڪنهن تي ڪر لعنت تون؛
جي ڀانئين ته حاصل ڪرين جڳ جي عزت،
ڪهڙي به خسيس کان نه ڪر نفرت تون.
(163)
مَئي نوشي عبادت جو ٿيو هڪ رستو،
جي ساقي ڪوثر کي ڪري ياد پيو؛
مَٽ مَئي جو اُڀامي ٿو جو نو روز جي ڏينهن،
ڄڻ عيد غدير جو پڙهي ٿو خطبو.
(164)
صانع مان ڏسڻ صنعت آهي صنعت،
صنعت مان ڏسڻ صانع، آهي حڪمت،
جيسين نه رهي ٿي تنهنجي معنيٰ تي نظر،
معشوق ٿيو تنهنجو ڄڻ ته ڀِت جي صورت.
(165)
بلعم باعُور ڏِس تڙيو کان غفلت،
’صنُعان‘ ٿيو گمراهه، ڇڏِي تنهن خلوت؛
پورهيو ڪيو ورهن جو به ڪُٽ ’بَرسيسا‘،
جو اُن ڪئي هڪ نظر فقط مان شهوت.
(166)
جڏهن حجّ جو آءٌ ڪريان ارادو ٿو ادا.
مون وٽ ڪري پنڌ ٿو اچي ڪعبو سدا؛
تيئن ايندو بهشت نيٺ مون وٽ پاڻهئي،
جو ’اُزۡ لِفَتۡ الۡجنة‘ فرمايو خدا.
(167)
آهي سڏيو دنيا کي بزرگن پاڇو،
رک ڪا نه طلب اُن جي، ادا ٿي ڏاهو؛
جو اُن جي پٺيان پوي، ڀڄي ٿي اُن کان،
۽ پُٺ ۾ پوي اُن جي، ڀڄي اُن کان جو.
(168)
پُٽ ڄائو منکي پهريون، سڏيم سو ’نادر‘،
ٻيو ڄائو، سڏيم اُن کي خوشيءَ کان ’اختر‘؛
آيو ٽيو ۽ اُن کي ’همايون‘ سڏيم،
چوٿون به، ويو وري، سڏيم سو ’انور‘.
(169)
حق فضل سان پنهنجي پُٽ ڏنو هڪ ’اَفضل‘،
ڪيئَين لطف ڪمال جو ڏنئين ٻيو ’اَڪمل‘؛
ٿيڻي هئي پُٽن جي ٻي رُباعي پوري،
مصرع ٿيو’اَسد‘ پهرين ۽ پوئين ’اَجمل‘.
(170)
مشهور ٿيا آسمان سَت، سَت تارا،
پڻ سَت ٿيون زمينون ۽ ست اقليم ٿيا؛
دوزخ ۽ بهشت سَت ۽ ست هفتي جا ڏينهن،
سَت پُٽ هئا بابي جا ۽ سَت ٿيا منهنجا !
(171)
ست پُٽ هئا بابي کي، هيون پڻ ٻه ڌِيوُن،
ست پُٽ ٿيا مون کي پڻ، ڌِيون پر ٽي ٿيون؛
هي بُرج ٿيا ٻه ڄڻ ته منهنجي گهر جا،
جيئن بُرج فلڪ جا ٿيا ٻه ٽيڙوُ ۽ ڪتَيون.
(172)
تسبيح زبان تي ۽ دل ۾ گهوڙا،
تسبيح مان اهڙي ڇا اثر ٿيندو ڀلا؛
هوئي وات ۾ جي شراب ۽ دل ۾ خدا،
ڪيئن اهڙو شراب هوئي نه مذهب ۾ روا.
(173)
دم جيڪي هڻن ٿا دوستيءَ جو تولاءِ،
سي ڏيک ٿا ڪن، تن تي نه ويساهه جڳاءِ؛
آهن اهي آرسيءَ ۽ پاڻيءَ وانگي،
جيسين هُو ڏسن توکي، ڏين دل ۾ جاءِ.
(174)
منجهه عشق مُوَحد ٿي، جو حق ٿيو هڪڙو،
هڪ طرفو ٿي رهه، جو آهي قبلو هڪڙو؛
ڇا لاءِ ٿو دل هِن سان ۽ هُن سان لائين،
دل هڪڙي ٿي، دوست پڻ کپي ٿو هڪڙو.
(175)
ڇو حُسن جي بازار ۾ پيو سير ڪرين،
دلبر پنهنجو پاڻ سان لِڪو لايو وتين؛
غيرت نه اٿئي، شرم نٿو توکي اچي،
هو توکي ڏسي ۽ تون ٻين کي پيو ڏسين !
(176)
ٿي سَير ڪيُم باغ جو هِت هُت ڀَٽڪي،
دلبر ڏسي مون کي چيو هي ڪهڙي ڄٽَڪي؛
آءٌ ٿُڙ آهيان، گل چمن جا منهنجون ٽاريون،
ڇو ٿڙ ڇڏي ٽارين ۾ پوين ٿو اَٽڪي.
(177)
مُنهن گرچه نه ڏيکارين منکي سال بسال،
ناهي ڪو ذرو تنهنجي محبت کي زوال؛
هر ڪنهن سان ۽ هر هنڌ ۽ هر دم هر حال،
سِڪ تنهنجي اٿم دل ۾ اکين منجهه خيال.
(178)
يارب ! تون مدد ڪر ته دوئيءَ کان آءٌ ڇٽان،
پاڻئون وڃان ۽ پنهنجي خوديءَ کان آءٌ ڇٽان؛
بيخود منکي خود کان پنهنجي هستيءَ ۾ تون ڪر،
تا پنهنجي خودي ۽ بيخوديءَ کان آءٌ ڇٽان.
(179)
توحيد، ٿو جنهن ۾ رهي صوفيءَ سندو سَير،
سا دل جو تَوَجهّ آهي حق ڏي ڪنان غير؛
وحدت جي پکيُن جي ايءَ مِٺي ٿَئي ٻولي،
سمجهي جي سگهين، اهو اٿئي منطق طير.
(180)
ٿيو شان ۾ ذات پاڪ تنهنجي جي نه شَين،
حق تنهنجي ۾ ’ڪَيف‘ چئي نه سگهجي ٿو نه آَين؛
سڀ تنهنجي صفات ذات ڌارا ٿِي غير،
فقط ٿيو ذات تنهنجي سان سڀڪجهه عَين.
(181)
ڳَلُ تو سندو ري نقاب مشڪل ٿيو ڏسڻ،
ديدار به ري حجاب مشڪل ٿيو ڏسڻ؛
سج اُڀري کان پوءِ ڀرو هِنن چشِمن سان،
چشمو سندو آفتاب مشڪل ٿيو ڏسڻ.
(182)
واجب کي وجود نيڪ بَد هڪجهڙو،
واحد کي گهڻو ٿورو عدد هڪجهڙو؛
مالڪ ٿيو پاڻ، ٿيا اڳيان مالڪ جي،
ٻانها سڀيئي، والد ۽ ولد هڪجهڙو.
(183)
قصّا تون وِسار سڀ، سندا جسم جِهات،
ڪر ياد نه تون جماد حَيوان نبات؛
ذات آهي سڀن اندر حقيقت هڪڙي،
هِين ڪثرت وهميءَ جو سبب صاف صفات.
(184)
هڪ ذات ۾ حق جي جزُو ڪُل، زر ۽ خاڪ،
سڄ چمڪي پليد پاڪ تي جيئن بيباڪ؛
نُور ان جو پليد شيءِ کان ٿئي ڪين پليد،
پاڪي نه سندس ٿئي پاڪ شيءِ کان وڌ پاڪ.
(185)
ڀانئين ٿو ادا تون آهين صاحبِ تحقيق،
۽ صدقَ يقينَ جي کان آهين صديق؛
هر مرتبي موجودَ سندي رک تون سنڀال،
جي حفظ مراتب نه ڪيۡئي ٿئين زنديق.
(186)
ظاهر رهي هر شيءِ ۾ هستيءَ جو حساب،
جي ڀانئين ته سمجهين اُن جو مطلب تون شتاب؛
وڃ، ڦوٽو شراب جي مٿان تَرندو ڏِس،
ڦوٽو ٿيو شراب منجهه ۽ منجهه ڦوٽي شراب.
(187)
بحر آهي وجود هڪڙو وحدت جو نهان،
موجن کان سوا ٿئي نه اُن مان ڪي عيان؛
ٿئي بحر مان موج ۽ لڪل موج ۾ بحر،
ڪثرت اِهي موجون، جي ڏسي سارو جهان.
(188)
اسرار عجيب ڏِس تون عالم ۾ اللهّ،
ظلمات ٿيو تَنُ، آبِ حيات آهي ساهه؛
درياهه مان پيدا ٿيون بي اَنت مڇيون،
گهمسان مڇين جي ۾ لِڪي ويو درياهه.
(189)
چئي فسلسي، عقل جي رکي جو نه خبر،
عالم ٿيّو خيال، جو ڪري دم ۾ گذر؛
عالَم آهي هڪ خيال بيشڪ ليڪن،
دائم اچي اُن اندر حقيقت ٿي نظر.
(190)
هستي، جا نه هڪ شانَ ۾ ڏسجي ٿي ٻه آن،
هر آن ۾ جلوو ٿي ڪري منجهه ٻئي شان،
ٻوڙا تو نه ’ڪُل ُّ يَوم فِي شانِ‘ ٻڌو،
حجّت ٻي وڌيڪ ڪهڙي ٿي کان قرآن.
(191)
سبحان الله عجب خداوند وَدُود،
فضل ۽ ڪرم اُن ۾ جمع ٿيا رحمت جُود؛
هر پل ۾ عدم ڏي ٿو نئي هڪڙو جهان،
ٻيو آڻي عدم مان، ڪري اُن دم موجود.
(192)
آئيني ۾ رهنمُونَ تنهنجي صورت،
بيچون ۽ بيچگونَ تنهنجي صورت؛
هي چيو مون غلط، لطف سان هر آئني ۾،
پيدا ٿئين پاڻ تون نه تنهنجي صورت.
(193)
هستي ڪئي ذات پنهنجي خاوند عزيز،
سڀ شيءِ ۾ هُو، سڀ منجهس به، ڪر تون ڪو تميز؛
عارف جو چيو هي قول سو آهي سچو،
سڀ چيز سمائجي اچي منجهه سڀ چيز.
(194)
عِجز آهي ۽ نيستي اسان مان مطلوب،
اختيار ۽ هستي ٿي اسان کان محجوب؛
صورت ۾ اسان جي ٿيو حق پڌرو پاڻ،
سگهه ڪم جي ٿي ان ڪري اسان سان منسوب.
(195)
جنهن هنڌ وجود آهي ڪيو سَير اي دل !
پڪ ڄاڻ نسورو آهي نِت خير اي دل !
شَرُ پهچي عدم مان، ٿيو عدم غير وجود،
تڏهن شر ٿئي پيدا ٿو منجهان غير اي دل !
(196)
گهنڊ وانگي وڄي پنهنجو ڏيکارين ڇو فن،
ڪر ماٺ تون بڪبڪ کان ادا لحظو کن؛
موتين جو حقيقت سندي دٻلو نه ٿئين،
جيسين نه تون سِپ وانگي سڄو ئي ٿين ڪَن.
(197)
دنيا جون سڀئي شيون ٿيون آئينو،
حق جلوه گر آهي تن ۾ جيئن صوفين چيو؛
يا آئينو حق ۽ صورتون ٿيون سي سڀئي،
ان طرح ٻئي ٿيا آئينو هڪٻئي جو.
(198)
دنيا جون شيون شيشا ٿيا رنگين سڀئي،
هستيءَ سندي سج جي روشني تن تي پئي؛
ڪو شيشو ٿيو ڳاڙهو، پيلو ۽ ڪو نيلو،
سج ڏسجي ٿو هر هڪ ۾ انهي رنگ جو ڀي.
(199)
جڏهن ساهه کڻي بحر، تڏهن اُڀري بخار،
جڏهن گهاٽو ۽ گڏ ٿئي، ڪڪر ٿئي، سو شمار؛
نڪرن جڏهن قطرا اُن مان سڏجي تڏهن مِينهن،
ٿئي مِينهن به نَهر، بَحر آخرڪار.
(200)
هڪڙي جي حساب ۾ نه آهي ڪا حد،
موجود اَحَد سڀ ۾ ٿيّو، هوّ ئي جيڪو عدد؛
سؤ هوّ ئي يا هزار، لک هجي يا هوئي ڪروڙ،
صورت ۾ يا اصل ۾ سندس آهي احد.
(201)
معشوق آهي هڪڙو، رکيا تنهن آڏو،
آئينا هزار، تا ڏسي منهن پنهنجو؛
ڪو صاف ۽ ڪو ڪَٽيل، وچولو ڪو منجهن،
هر هڪ ۾ اُنهي قدر ٿو ڏسجي چهرو.
(202)
ڪثرت جو غبار دل جي شيشي تان ڪڍڻ،
ڪثرت جي بجاءِ ان ۾ وحدت جو ڏسڻ،
حق هڪ چئِي وات سان مُوَحد نه ٿئين،
توحيد ٿِي هڪ ڏسڻ، نه ٿِي هڪڙو چوڻ.
(203)
غم عَشَق جو، راز دردمندن جو آهه،
خورسند دِلن نه خود پسندن جو آهه؛
ٿو نقش مان نقاش پُروڙي سگهجي،
ايءُ نقش عجيب نقشبندن جو آهي.
(204)
يا رب، ٿو سلوڪ جو ڪريان دل سان سَير،
هادي ٿي تون، هيڏي ڪعبو ۽ هيڏي دَير؛
فاتحه به ۽ خاتمه به تون منهنجو ٻئي،
’فَافتحَ يِا لخَير ربِ وَاختمۡ بِالخَيۡر‘.
(205)
ٿيو اصل احد، صفت سندس ٿي وحدت،
وحدت جا ٻه رخ اَحديت ۽ واحديت؛
ٽي مرتبا، ذات ۽ صفات ۽ اَسما،
مُّطلق، مُجمل، مفصّل آهن البت.
(206)
ٿا عَين بطون ۾ جنهين کي ڪوٺين،
تنهن کي ٿا ظهور ۾ سڀئي غير سڏين؛
ساڳيو اُهو سو نفس اصل رحماني،
هڪ ٻئي جا ٻئي عين، نه ڪر فرق منجهين.
(207)
رب اسم ٿيو هُنن جو ۽ تون مربوب سندس،
هو محب ٿيو تنهنجو ۽ تون محبوب سندس؛
تون پاڻ کي پاڻ جي سڃاڻين اي ”قليچ“!
بيشڪ ٿين دل و جان سان مطلوب سندس. |
