(12)

تيرهين صديءَ هجريءَ ۾ ”ٽالپور“ نالي هڪ ٻيو مقامي قبيلو حڪمران (1198-1258هه) هو. خود ”تال پور“ جي لفظي ترڪيب ايراني ۽ سنڌي لاڳاپن جي هڪ علامت آهي. ايران سان هن گهراڻي جو تعلق ان حد تائين ڳنڍجي ويو، جو انهن ايران دوستيءَ ۾ نه فقط ان کي پسند ڪيو، بلڪ سندن طور طريقا، حڪمرانيءَ جا قاعدا ۽ ضابطا، رهڻ سهڻ، لباس ۽ کائڻ پيئڻ توڙي عمارت سازيءَ تي ايراني اثر غالب ڏسجي ٿو. قاچاري بادشاهن سان، سندن گهرا لاڳاپا هئا. وڪيلن جي اچ وڃ ۽ سوکڙين پاکڙين جي ڏي وٺ آخر تائين جاري رهي. مرزا محمد عليءَ کي سفير طور 1214هه ۾ ايران موڪليو ويو، جيڪو واپسيءَ تي فتح علي شاهه قاچار جي سفير مرزا اسماعيل کي پاڻ سان وٺي آيو. هنن سفيرن جي اچ وڃ جون تاريخون مقامي شاعرن جي ديوانن ۾ موجود آهن (92).

سنڌ جو مشهور مرثيه گو شاعر سيد ثابت علي شاهه 1219هه ۾ ايران جي سفارت تان واپس پهتو، جنهن جي تاريخ مير مائل چئي آهي. مير غلام محمد ٺٽوي سفارت تان 1225هه ۾ واپس ٿيو ته سندس آمد جي تاريخ چئي وئي (93).

ٽالپور حاڪم پاڻ فارسيءَ جا مصنف ۽ صاحب ديوان شاعر هئا، چانچه نظم ۽ نثر ۾ هنن حڪمرانن ڪيئي ڪتاب ڇڏيا آهن. سندن درٻار فارسي شاعرن ۽ خاص طرح ايراني شاعرن سان ڀريل رهندي هئي. ڪتبخانه ٺاهڻ جو کين خاص شوق هو. هر بادشاهه ۽ حرم اندر هر عورت جو ڪتبخانو الڳ الڳ هوندو هو، جن ۾ فارسيءَ جا مکيه ڪتاب موجود هئا. هي سڀ ڪتاب خاص طور تي شاهي ڪتبخانن لاءِ لکيا ويندا هئا ۽ اڪثر ڪاتب ايراني هئا (94).

هي ڪتبخانه انگريزن سنڌ غضب ڪرڻ وقت 1843ع ۾ ويران ڪيا. روس کان پيرس ۽ لنڊن کان جرمنيءَ تائين مختلف ڪتبخانن ۾ انهن جا جزا موجود آهن. هن وقت به جيڪي ڪتاب اسان وٽ بچيا آهن، اهي پنهنجي جاءِ تي بيحد قيمتي آهن. گهڻا ڪتاب اهڙن ايراني ڪاتبن جا ترتيب ڏنل آهن، جيڪي گهڻو ڪري ايران ۾ اڻ ڄاتل آهن ۽ پنهنجي دور جي ”خطاطن جي تاريخ“ ۾ اهي قيمتي واڌاري جو باعث بڻجي سگهن ٿا. وصال شيرازيءَ جا لکيل ڪيترائي ڪلام مجيد موجود آهن. مولانا جاميءَ جو مڪمل ”خمسه“ سندس پنهنجي اکرن ۾ لکيل موجود آهي. ماضيءَ جي ٻين هندي بادشاهن کان سواءِ شهنشاهه آريه مهر جو دستخط پڻ موجود آهي، جو سنڌ جي آخري دارالسلطنت حيدرآباد ۾ سندس آمد جي موقعي تي يادگار طور هنيو ويو هو.

ٽالپر دور جو هڪ ٻيو يادگار به اسان وٽ موجود آهي ۽ اهو آهي معاصر شاعرن جو تذڪرو، جيڪو سيد مير حسن الحسيني شيرازي ”زبدة المعاصرين“ (95)، جي نالي سان، ٽالپور بادشاهن جي لاءِ (1240هه) تاليف ڪيو هو. هن تذڪري ۾ گهڻو ڪري اهڙن ايراني شاعرن جو ذڪر ملي ٿو، جن کان خود ايران جا ادبي عالم به واقف نه هوندا(1).

هن ڪتبخاني ۾ (ٽالپوري لائبريري حيدرآباد) ٻيا قيمتي ڪاغذات، جي ايران ۽ سنڌ جي لاڳاپن سان تعلق رکن ٿا ۽ ايراني بادشاهن جا موڪليل تحفا به شامل آهن. اسان مٿي چيو آهي ته هتي جي اٿي ويٺي ۽ عمارت سازيءَ تي به ايراني اثر غالب هو. هن هڪ جهڙائيءَ جي آخري نشاني حيدرآباد جي قلعي ۾ اها ننڍڙي عمارت اڃا به زبون حالت ۾ موجود آهي، جيڪا اصفهان جي ”علي قاپو“ جو نقل ڏسجي ٿي.(2)

(13)

تيرهين صديءَ جي وچ ڌاري پهريائين هندوستان ۾، ۽ پوءِ سنڌ ۾ انگريز ۽ سندن قبضي جا آثار گهرا ٿيندا ويا. مسلمانن کي ان جو ڪافي احساس هو، ليڪن مسلم حاڪم ان حد تائين ڪمزور ٿي چڪا هئا مغل سلطنت جي وحدت ان حد تائين ختم ٿي چڪي هئي ۽ ننڍن ننڍن ٽڪرن ۾ تقسيم ٿي وئي هئي، جو ڪنهن ٻاهرئين تازهه دم قوت جو مقابلو ڪرڻ سندس لاءِ ناممڪن هو. هن دور جا رسالا، ڪتاب ۽ شاعرن جا ديوان هن ڳالهه جي شاهدي ڏين ٿا ته، هند جو خواهه سنڌ جو مسلمان، هر وقت ايران جي طرف واجهائيندو هو. کين يقين هو ته ايران ضرور هن ڏکئي وقت ۾ مدد ڪندو.

هن دور جو هڪ هندي شاعر ظهورالله ”نوا“، جنهن جا وڏا ستين صديءَ هجريءَ ۾ ايران کان هند پهتا هئا (96)، سو سنڌ ۽ هند جي هن حالت کان متاثر ٿي ايران جي طرف ويو ۽ اتي پهچي، هن ”تاريخ جهانکشائي نادري“ جي مؤلف مرزا مهديءَ جي ڏوهٽي مرزا ذڪيءَ آڏو هي شعر پڙهيو:

تنگ دل، بيمار، جان برلب، بہ ايران آمدم
اندرين ”دارالشفاءَ“ محتاج درمان آمدم

هي فتح علي شاهه قاچار (1797_1834ع) جو دور هو. مرزا ذڪي شاهي درٻار جي شاعر فتح علي خان ”صبا“ تائين کيس پهچايو ۽ ان جي ذريعي ”نوا“ جڏهن شاهه جي آڏو پهتو ته هند ۽ سنڌ جي ڏک ڀري حالت تي هن هڪ دردناڪ قصيدو پڙهيو، جنهن جي شروعات هن فرياد سان ٿئي ٿي:

در هند از بد گوهران، آفت پديدار آمدهه!
سبز نخل فتنها، ظلم و بلا بار آمدهه

۽ اڳتي هلي چوي ٿو:

احوال هندوستان زِمن، کن گوش اي شاهه رمن
درهند و سند و هم دکن، رايت نگونسار آمدهه!

”نوا“ قصيدي ۾ چيو آهي ته: اي دوست جنهن ڏينهن پيغامبر هي خوشخبري ڏيندو ته، شاهه ايران هندوستان جي ارادي سان قنڌار تائين پهتو آهي، ان وقت اسين زبان سان سندس شڪر ادا ڪنداسين:

سازد قندش پر دهن، گويد جو منهى ناگهان،
ياران! پي هندوستان، شاهم بقندهار آمدهه!

قنڌار، ايران ۽ مرڪزي ايشيا جي طرف ويندڙ رستي کي صاف ڪرڻ لاءِ، بهرحال انگريزن هي ضروري سمجهيو ته پهريائين سنڌ تي قبضو ڪجي. چناچه دهليءَ تي تسلط (1857ع) ڪرڻ کان چوڏهن سال اڳ هنن (1843ع) سنڌ تي قبضو ڪيو.

آزاد سنڌ جي حڪومت ۽ ايراني مملڪت جي لاڳاپن جي آخري نشاني، اسان وٽ يادگار طور تي اهو لاجواب ڪلام مجيد آهي، جيڪو ٽالپورن جي آخري آزاد سلطان مير محمد نصير خان 1258هه ۾ مشهد مقدس جي لاءِ سنڌ کان موڪليو هو، جيڪو اڄ به اتي جي ميوزم جي زينت بڻيل آهي. هي ڪلام مجيد (97)، ان قرآن پاڪ کان، جيڪو هڪ سؤ سال اڳ سنڌ کان موڪليو ويو هو، سينگار ۽ سونهن ۾ ڪنهن ريت به گهٽ ڪونهي.

بزرگ خطئه هند و امير کشور سند
که نام نامئي او خود علي مدد خان شد
بزرگواري کز عقل و دانش و تدبير
بدهر غيرت اغشى و رشک حسّان شد
پس آنگه از پئي تاريخ اين زيارت مير
خرد ”بعرصئه فکر و خيال“ پويان شد
زهوش ”فرصت آورد سر“ پس آنگه گفت
علي مدد مددش از علي عمران شد! (98).

1294=5+1289هه

جيتوڻيڪ انگريزن جي تسلط بعد سنڌ ۽ ايران جا لاڳاپا ظاهر ۾ ختم ٿي ويا، پر روحاني ۽ ادبي لاڳاپا، صدين وانگر برابر قائم ۽ جاري رهيا. هن وقت سنڌ، پاڪستان جو حصو آهي. پاڪستان ۽ ايران جي سٺن لاڳاپن جي صورتحال، ڪنهن رسمي تعارف جي محتاج ڪونهي.

[ڪراچي2_8_1966ع]

حوالا ۽ حاشيا:

(1) ص ص 162_148، 47، 38 J.B.

(2) رشيد: ص 23_49.

(3) قصص: ص Smith P 118,107

(4) عزر: ص 563، مسعودي: ج 2، ص 191_200.

(5) E.I.P 38

(6) خان: ص 12_14، خرد: ص 62، مسعودي: ج 1، ص 349.

(7) تاريخ: ص 134_136_216_233، خل: جلد 3، ص 343، سيد: ص 241.

(8) ايران جي ماڻهن ۽ قافلن جو ذڪر عربي ڪتابن ۾ موجود آهي.

مثال طور: مسعودي (346هه)..... ”وبلاد الهند متصله ببلاد خراسان والسند ممائل المنصوره والمولتان و القوافل المتصله من السند الي خراسان“ (ج1، ص 157)، ۽ ادريسي (560_493هه) لکيو آهي ته خراساني ۽ ايراني بلخ جي بختي نسل توڙي سمرقندي نسل جي وڌائڻ لاءِ سنڌ کان اٺ خريد ڪيا هئا. ”اهل يرغب فيها اهل خراسان وغيرهم من اهل فارس وشبائها النتاج البخت البلخيہ والنوق السمرقنديه“ (ص 21). ان ريت ابن بطوطه (734هه) بادام متعلق لکيو آهي ته..... ”از خراسان بادام وارد مي کردند زيرا که در اينجا (درسند) درخت بادام وجود نداشت.“ عالمن ۽ شاعرن جي آمد رفت جو حال به عربي ڪتابن ۾ اچي ٿو. چانچه مقدسي (تاليف 375هه) شيراز ۾ هڪ عالم سان ملاقات ڪئي، جو مدت کان سنڌ ۾ ٽڪيل هو، ۽ هن کيس سنڌ جي حالتن کان واقف ڪيو هو. هڪ وڌيڪ فاضل سان به مقدسيءَ جي ملاقات ٿي هئي، جيڪو ابوالهشيم نيشاپوريءَ جي دوستن مان هو، ۽ هن سرزمين سنڌ جي ڪيئي علائقن کي ڏٺو هو.... ”وسائلت رجلا من اهل العلم الحکمہ و کان يجلس بشيراز والاهواز ويقص عليهم و يعرف بالزهد و قد اقام بتلک البلدان مدة مديدة (ص 477)..... و کذالک سالت فقيها آخر من اصحاب ابي الهشيم النيشا بوري وقد وطي تلڪ النواحي وعرف اسبابها فصح عندي من قولها (ص 477).

مقدسي انهن سفيرن سان به مليو هو، جي منصورهه جي حڪومت پاران، عضدالدوله (283_338هه) جي درٻار ۾ مقرر هئا..... ”ورايت رسولهم قدواني، الى ابنہ ونحن بشيراز“ (ص 285).

جنهن وقت ابن بطوطه (734هه) بکر پهتو هو ته، ان وقت هن شمس الدين بن محمد شيرازيءَ سان ملاقات ڪئي هئي. هنن لاڳاپن کي ڏسي چئي سگهجي ٿو ته، عربن جي دور ۾ پڻ سنڌ ۽ ايران جا گهرا لاڳاپا قائم هئا.

(9) اگرچه عرب جغرافيه نويسن منصورهه ۾ فارسي زبان جي رواج جو ذڪر نه ڪيو آهي، تاهم انهن مڪران ۽ ملتان جي باري ۾ لکيو آهي ته اتي جا ماڻهو فارسي ڳالهائيندا هئا، بلڪ وڏيءَ حد تائين مڪران سر زمين سنڌ جو حصو هو ۽ ملتان به ان وقت منصورهه کان جدا ٿي چڪو هو، ليڪن جغرافيه ۽ تاريخ جي خيال کان سنڌ جو هڪ حصو خيال ڪيو ويندو هو. اصطخري هند ۾ 534هه ۾ پهتو سو لکي ٿو: ”ولسان اهل مکران فارسي و مکراني“ (ص 40). اهو به چيو وڃي ٿو ته انهن جو لباس به ايراني هو. ڏسو: اصطخري (ص 177). ان ريت مقدسي (تاليف 375هه) ملتان متعلق لکيو آهي. ”....وفارسية مفهومة“ (ص 480).

اگر ملتان ۽ مڪران ۾ فارسي رائج هئي، ۽ ماڻهو هن زبان ۾ ڳالهه ٻولهه ڪندا هئا، ته پوءِ هي ڪيئن ٿو چئي سگهجي ته سنڌ فارسي زبان کان محروم هئي، جڏهن ته منصورهه ۽ ديبل وڏا واپاري مرڪز هئا.

(10) 223. E.R.E:P.

(11) زين: ص 70، سنڌ ۽ ملتان جي اسماعيلين لاءِ وڌيڪ ڏسو، سيد: ص 305_329، 341_355، ۽ فرشته: ج 1، ص 17 ۽ 27، ڪامل: ص 132. هن ڏس ۾ عنصري چوي ٿو:

(12) دقيقي:

فرخي:

        (جڏهن هو محمود سان گڏ سفر ڪري رهيو هو)

عنصري:

قطران:

ناصر خسرو:

مسعود سعد سلمان:

عسجدي:

(جڏهن محمود سان سنڌ ۽ گجرات ۾ هو)

تا شاهه خسروان سفر سومنات کرد
کردار خويش را علم معجزات کرد

(ديوان، ايڊٽ طاهري شهاب)

امير معزي:

مختار غزنوي:

(جيڪو سرهنگ خطيبي ۽ مسعود سعد سلمان جي ملڻ لاءِ سنڌ ۾ آيو هو. مقدمه: ص 95).

(13) ناصريءَ ۾ لکيل آهي ته: ”چون ممالڪ سند بروي (ناصرالدين) قرار گرفت در حوادث کفار چين اکابر خراسان و غور و غزنين بسيار بخدمت او پيوستند واو در حق همگنان انعام و اکرام فرمود“ (ج 1، ص 419).

(14) مملوڪيه: ص 60 (بحواله فرشته).

(15) بزم: ص 93.

(16) لباب: ص 764، مملوڪيه: ص 39، ميگزين، ص 93، نومبر 1938ع. هي عبارت گل رعنا (شفيق تان کنيل آهي. ”فضلي ملتاني ملقب بتاج الفضلا از علماءَ ملتان بود در خدمت ناصرالدين قباچه بسرمي برد“.

(17) چچ نامه، ص 11.

(18) ناصرالدين قباچه جي مدح ۾ چيو اٿس:

خسروا ملک بر تو خرم باد
نخل گيتي ترا مسلم باد!

وڌيڪ ڏسو: چچ نامه، ص 7.

(19) عوفي: جلد 2، ص 418، ميگزين: ص 19 (نومبر 1938ع)، قانع: ص 27 (مقدمه)

(20) عوفي: ص 24.

(21) بزم: ص 104 (بحواله فرشته).

(22) بزم: ص 102 (حوالو فوائد الفوائد، ص 137).

(23) بزم: 157.

(24) P.P.S:P.P1_9،  مظهر: حاشيه عثمان، لب: ص 8_6 ”در دربار خان شهيد (683_668هه) شعر و ادبيات فارسي رونق خاصي داشت اشعار فردوسي، سنائي، خاقاني و نظامي قرائت مي شد، و مورد بحث قرارمي گرفت“. برني لکي ٿو: و درميان او شاهه نامه و ديوان سنائي و ديوان خاقاني و خمسه شيخ نظامي خوانندي و در اشعار بزرگان مزکور دانيان درپيش او بحث کردند.... (ص 67). جنهن دور ۾ شيخ مرندي هن سر زمين تي رهيل هو، خان شهيد ٻه ڀيرا شيخ سعديءَ (691 هه) کي ملتان گهرائڻ جي ڪوشش ڪئي، پر شيخ پيريءَ سبب انڪار ڪري ڇڏيو. برني لکي ٿو.... شيخ عثمان مرندي که بزرگوار بود در ملتان رسيد.... خان شهيد...... او ابا فراط تواضع کرد......... و خان شهيد......... دوکرت از ملتان در طلب شيخ سعدي قاصد او عائد اکسان و خرج در شيراز فرستاد، شيخ را در ملتان طلب کرد، و خواست که بجهت او در ملتان خانقاهه سازد و دران خانقاهه دهه ها وقف کند خواجه سعدي از ضعف پيري نتوانست آمد وهر دو کرت يکان سفينه غزل بخط خود، نزد خان فرستاد و عذر نيامدن خود در قلم آورد..... (ص 68).

(25) عفيف: ص 246.

(26) عفيف: ص 406، ماهرو: مکاتيب نمبر1 (ص 2)، 8 (ص 19)، 46 (ص 100)، 99 (ص 186)، 134 (ص 229) ۽ مڪلي نامه (حاشيه)، ص 137_176.

(27) مڪلي: (حاشيه) ص 87_107، ميگزين: فيبروري 1935ع، ص 140.

(28) ميگزين: فيبروري 1935ع، ص 142_156.

(29) ايوب: ص 262 ۽ 263، قلمي نسخو ذاتي ملڪيت ڊاڪٽر معين الحق ڪراچي.

(30) قلمي نسخو، خانقاهه مخدوم نوح هالا [طبع سنڌي ادبي بورڊ، 1401هه].

(31) بزرگ: ص 3

(32) مڪلي: (حاشيه) ص 41_72، معارف: 195، تک: ص 186.

(33) رحيمي: ج، 1 ص 273.

(34) رحيمي: ج 1، ص 273، معصومي: ص 74_75.

(35) قانع: ص 816.

(36) معصومي: ص 76، 199، جيب ج 4، ص 349، هاشمي: راقم الحروف جو مقدمو، رحيمي: جلد 1، ص 275، تک: ج 3، ص 141.

(37) رحيمي: جلد 1، ص 274، معصومي: ص 75. علامه دوانيءَ کي محمود گاوان وزير به دعوت ڏني هئي ته هو بيدر ۾ اچي رهي. ڏسو گاوان: مکتوب نمبر 41، ص 172.

(38) تک: ج 3، ص 191.

(39) تک: ص 192.

(40) مڪلي: (حاشيه) ص 550.

(41) حبيب: ج 4، ص 390 تائين 494، تر خان: شجرو ايل، مڪلي (مقدمو).

(42) فرشته: ج 2، ص 620، طاهري: ص 61.

(43) تک: ج 2، ص 193، قانع: راقم الحروف جو مقدمو، پڻ ص 531، قصائد: راقم الحروف جو مقدمو سنڌي: مير قانع جي زندگيءَ جو خاڪو از راقم الحروف.

(44) تک: ج 3، ص 198.

(45) معصومي: ص 91_92_181، تک: ج 3، ص 300 ۽ پوراني.

(46) معصومي: ص 44_47_52_112_215_225_239، تک: ج 3، ص 202.

(47) شيخ نظام الدين دهلوي مڪي خانقاهه ۾ دفن ٿيو. قبر اڄ به موجود آهي.

(48) معصومي: ص 204.

(49) معصومي: ص 44، 204، 217 ۽ 239.

(50) معصومي: ص 204.

(51) تک: ج 3، ص 141.

(53) ڇاپو سنڌي ادبي بورڊ، ايڊٽ راقم الحروف.

(54) زير طبع، ايڊٽ ۽ مقدمو راقم الحروف.

(55) نسخو قلمي بانڪي پور جو ڪتبخانو. ان جو عڪس مون وٽ آهي.

(56) مطبوعه: نولڪشور لکنو 1880ع، ٻيو ڇاپو نولڪشور لکنو 1903ع، ٽيون ڇاپو: ماهنامه اردو: اورنگ آباد جولاءِ 1928ع، ۽ راقم جو قلمي نسخو.

(57) ناياب.

(58) راقم جو قلمي نسخو.

(59) قانع: ص 862، معصومي (ص 180) لکيو آهي _ ”پل بر نهر مقابل قصبه جون بستند و تاريخ مصالحه و پل بستن را بادشاهه (همايون) ”صراط مستقيم“ يافتہ اند“. پڻ ڏسو بيگم: ص 63.

(60) RAY:P.65، عباسي: ص 97.

(61) تک: ج 3، ص 199.

(62) قانع: ص 71.

(63) قانع: ص 465، تک: ج 3، ص 203.

(64) معصومي: ص 225 ۽ 239.

(65) عباسي: ص 116، اڪبر: ج 2، ص 237، (روملو: ص 422، اهو خط جيڪو شاهه طهماسپ لکيو هو ”عالم آراي عباسي (برٽش ميوزم Add: 7654 f. 173a) جي قلمي نسخي جي ڪناري تي هڪ غير معلوم شخص جي هٿ سان لکيل موجود آهي. راقم کي ان جو اطلاع ڊاڪٽر رياض الاسلام ڏنو، جنهن لاءِ سندس شڪريو ادا ڪجي ٿو.

(66) تقي: 483_486، روز: 679، نشتر: ورق 327، مخزن: ص 1401_1406.

(67) معاني: ص 523_524.

(68) زخمي: ورق 254، هنر: ص 377، آثار ص 73.

(69) هنر: ص 359.

(70) سير: ص 169، معاني: 116 (حوالو عرفات).

        (1) مرشد نامي شيخ گرامي احمد جامي عمم برهه سال وفاتش گرتو بجوي احمد جامي قدس سرهه

(2) 536

(3) حررهه محمد معصوم

(4) بکري نامي

(5) 1012

را قم الحروف 13 سيپٽمبر 1966ع تي هي ڪتبو ڏسڻ ۽ ان جو عڪس پاڻ وٺڻ ويو. ڪتبو احمد جام تربت جي پٿرائين ڪٽهڙي جي مٿين ڪناري تي نصب ٿيل آهي.

(71) عباسي: 647_663، اڪبرج 3، ص 825، بکري: خط جيڪو مير معصوم شاهه عباس جي نالي کڻي ويو هو، اهو جامع المرسلات ۽ فياض القوانين (برٽش ميوزم O.R.9617) ۾ موجود آهي ۽ پڻ اڪبر: ج 3، ص 836.

(72) تر خان: ص 85، معاني: ص 293، 294، 325، 437، 453، 477، 555، 576، 598، 603، 605.

(73) تک: ج 3، ص 85_138، تر خان: ص 91، ماثر: ج 3، ص 346.

(74) ذخيرهه: ص 162.

(75) عباسي: ص 450.

(76) ذخيرهه: ص 286، ماثر: ج 3، ص 485، مڪلي (حاشيه)، ص 267_276، تزڪ: ص 129.

(77) مڪلي (حاشيه) ص 277_280، تzڪ: ص 350_356، 359.

(78) قانع: ص 130_759

(79) قانع: ص 300.

(80) راقم جو قلمي نسخو: ص 51.

(81) وصيت: مقدمو از راقم الحروف.

(82) مهراڻ: ص 145.

(83) قانع: ص 390 (حاشيه).

(84) قانع: ص 150.

(85) حزين: ص 732، قانع: ص 168، سفينه: ص 1_54، آزاد: ص 193.

(86) قانع: ص 766، روئداد: ص 384.

(87) محسن: ص 487.

(88) وصيت: ص 12.

(89) وصيت: ص 23.

(90) مهراڻ: ص 180.

(91) نمبر 255 (مشهد مقدس جو ميوزم، ورق: 4/36x23=606).

(92) مهراڻ: ص 179، ڊاڪٽر برنس لکي ٿو ته ٽالپور، ايراني اثر هيٺ شيعا مذهب ۾ داخل ٿيا:

The Talpurs were originally Soonnees like Balochees and Sindhians in general. But their connection with Persia has infected the Court with the heresies of that Kingdom, and with the exception of Murad Ali and Sobdar, who are still attached to the orthodox doctrines, they have become Sheah’s or followers of Ali (p.81)

جڏهن محمد علي وڪيل، فتح علي شاهه قاچار جي وڪيل سان گڏ، ايران مان سنڌ پهتو ته مير مائل مبارڪباد جي هڪ قطعي ۾ چيو:

بنازم کز ايران دگر در وطن
محمد علي ميرزا آمدهه
چو هنگام رفتن دعا خواهه بود
خدا کرد با مدعا آمدهه
ز سلطان ايران گرفتہ وکيل
باقبال شاهان ما آمدهه
خوش آمد کہ خوشنودي طبع من
ز بشنيدن اين صدا آمدهه
دل من بشکرانهء اين نويد
بشارت دهه مرحبا آمدهه
بحمدالله کاين مسلم پاڪ دين
سلامت بفضل خدا آمدهه
فبلغ دعاي الى من لہ
نويد حصول رجا آمدهه

فبلغ تساليم شوقي اليہ
پيامم به پيک صبا آمدهه
ببزم شهان باروي سرخرو
ز ’مائل‘ بحق اين دعا آمدهه

هڪ ٻيو قصيدو ميرزا محمد اسماعيل ايراني، شاهي وڪيل جي سنڌ اچڻ وقت مير مائل هن ريت چيو هو:

مزدهه اي دل کاين زمان از حضرت خاقان و شاهه
مزدهه تشريف مرزاي بما خوش آمدهه
مرزايم سيد اسماعيل ذوالمجد و شرف
بارک الله خير مقدم مرحبا خوش آمدهه
خوش زسمت شاهه ايران جانب شاهان سند
از صداقت آن وکيل باصفا خوش آمدهه
در قدوم پر نشاط آن نشاط افزاي دل
گفت از شادي دلم صبح و مسا خوش آمدهه
از صداقت شاد دل آمد ز ايران چون بسند
شاديءَ دوران بکارم اصدقا خوش آمدهه
سال تشريف شريفش زان مکان در ملک سند
چون زدل جستم بگفتا ”ميرزا خوش آمدهه“

  (1214هه)

باد دائم فضل حق بر مدعايش کام بخش
ازدل ”مائل“ بحق عرض دعا خوش آمدهه“!

 

مهراڻ، ص 179.

(93) مهراڻ: ص 156

(94) موج: مقالو احسن ڪربلائي.

(95) هي تذڪرو ڊاڪٽر محمد باقر لاهور کان ڇپيو آهي (1966ع).

(96) بدايون: ص 18_25

(97) مشهد مقدس ميوزم، شمارو 3.

(98) ديوان فرصت: ص 427، تهران، 1337 شمسي.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ