”آئون ڀلا اوهان کان ناراض ٿي سگهان ٿي.“ هن نه چاهيندي به هروڀرو پنهنجي آواز ۾ پيار جو رنگ ڀريندي چيو. اڄ هوءَ رئيس کي اڳ کان ڪيڏي مختلف لڳي رهي هئي. هوءَ جا وراڻيءَ ۾ رڳو ڀاڪر به ڪانه پائيندي هئي، هوءَ جا برف جي سر سمان هئي، اڄ رئيس جي ڪيڏو ويجهو هلي آئي هئي. تڏهن شايد رئيس سگهه ساري نه پئي سگهيو. ”دوست هروڀرو زور پيا ڀرين ته اڄ رات اوطاق ۾ مڙئي موج ڪجي. مون ته تنهنجي ڪري جواب ڏئي ڇڏيو، پر هو مڃين ئي نٿا.“ رئيس جي آواز ۾ ڪائنات جو سمورو لوڀ مڙ ي آيو ۽ هوءَ ائين ڇرڪي ڄڻ ڪڻس ڪنهن موت جي اچڻ جو اطلاع ڏنو هجي. ڄڻ پري ڪٿي ڪنهن بيحد لاش مان هوريان هوريان دونهون اُٿي رهيو هجي. هوءَ ائين ڇرڪي ڀانءِ سندس اندر، ايٽم بم ڪريو هجي ۽ سندس اندر جي دنيا کن پل ۾ ناگاساڪي بڻجي وئي هجي.

”تون چؤ ته کڻي دوستن جي اها مرضي پوري ڪيان.“ هوءَ چپ رهي. هن جي چپن تي سنسان قبرستانن جهڙي ڀوائتي ماٺ پکڙجي وئي. رئيس سندس ”حق“ جي ورهاڱي لاءِ کانئس ئي اجازت گهري رهيو هو، هن جي اندر جي روايتي عورت اندر ئي اندر سڏڪڻ لڳي.

”پوءِ من ڇا ٿي چوين؟“ رئيس اُميد مان چيو. هوءَ ٽپ ڏئي پلنگ تان اُٿي بيٺي. ”جيئن اوهان جي مرضي، تئين ڪيو.“ هوءَ هارايل جواريءَ جيان ٿاٻڙجندي ٻاهر نڪري وئي. شڪست جو ڏنڀيندڙ احساس سندس رڳ رڳ ۾ زهر سمان پکڙجي ويو.

۽ پوءِ انهيءَ رات هڪ ڀيرو وري اوطاق ۾ گهنگهرو پڙلاءُ بڻجي گونجڻ لڳا. هن کي پڪ هئي ته رئيس، نشي جي حالت ۾، ڪنهن ڪڃريءَ جي ڪڇ ۾ ستو پويو هوندو. هوءَ تنها اڱڻ ۾ کٽ تي بي سُڌ پئي هئي. اکيون آڪاس تي کتل هئس. هن جي اندر ۾ ڄڻ سنڌو اُٿلي پيو هو. مٽيءَ جا ننڍڙا ننڍڙا ڪچا گهر ٻوڏ جي وهڪري ۾ لڙهندا ويا ۽ هوءِ اڪيلي، ڪنهن ڪک سمان لهرن ۾ ٻڏندي ترندي رهي. هن جي اندر ٻاهر پري پري تائين ڄڻ مهاڀاري جنگ لڳل هئي. ايٽم بم شهرن تي ڪرندا ٿي ويا، سڀ ڪجهه اجڙجندو ٿي ويو. هر شهر هيروشيما هو، هر شهر ناگاساڪي هو.

پنهنجي ڀر مان لنگهندڙ پاڇولي ڏانهن ڇرڪي نهاريائين. حميد اندر پنهنجي ڪمري ڏانهن ويو پئي. نشي ۾ وکون ٿاٻڙجي رهيون هئس. حميد اندر هليو ويو، شهر جڙندا رهيا. بم وسندا رهيا. هوءَ چپ چاپ ٿڪل ٿڪل اکين سان آڪاس ڏانهن گهوريندي رهي. اوطاق مان ايندڙ ڇم ڇم جا آواز بلند ٿي ويا. رئيس ڪنهن ڪڃريءَ جي ڪڇ ۾ ستو پيو هوندو، اهو احساس ٿوهر جي انيڪ ڪنڊن سمان سندس من ۾ چڀڻ لڳو.

رئيس ڪيڏي شاندار نموني سندس حق جو ورهاڱو ڪري رهيو هو. سندس اندر جي روايتي عورت، اندر ئي اندر دانهون ڪرڻ لڳي. هوءَ ٽپ ڏئي کٽ تان اُٿي بيٺي، اگهاڙن پيرن هوءَ حميد جي ڪمري ڏانهن هلي آئي، سندس دل زور زور سان ڌڙڪڻ لڳي. ڪڏهن ڪڏهن، ڪي هاڃا پنهنجي ئي هٿان ٿي ويندا آهن. هوءَ ڪمري جي در وٽ اچي بيٺي، سامهون پلنگ تي حميد اکيون پوريو ستو پيو هو. ڪي کن هوءَ ٿڪل ٿڪل اکين سان حميد کي ڏسندي رهي. سندس رت جو هر ڦڙو زهر ڦڙو بڻجي ويو هو. پل اپل لاءِ ڪڻس، ڪنواري هوندي، ڏٺل خوابن جو خوبصورت شهزادو ياد اچي ويو. هن در بند ڪري، بتي وسائي ڇڏي ۽ هوريان هوريان هلندي اچي پلنگ جي ايس تي ويٺي. پلنگ جي هلڪڙي لوڏي تي حميد جاڳي پيو هو. ”ڪير آهي؟، هو اونداهيءَ ۾ هن کي ڏسي نه سگهيو هو. وراڻي ۾ هوءَ حميد جي کليل چپن تي نموئي. ”آئون آهيان، سڪينا.“ هن جو آواز، طوفان ۾ آيل ڪک جيان ڏڪي رهيو هو. حميد حيران نه ٿيو، هن کي ڄڻ انهيءَ لمحي جي اچڻ جي پڪ هئي. وراڻي ۾ ڀاڪر پائي هن کي وڌيڪ ويجهو ڪري ڇڏيائين.

”مون کي پڪ هئي ته تون نيٺ به ايندينءَ.“ اونداهيءَ ۾ حميد جو آواز اُڀريو. هن ڪابه وراڻي ڪانه ڏني. حميد جي ڀاڪرن ۾، هن جي من اندر دکندڙ ”بدلي“ جي باهه ويتر تکي ٿي وئي هئي. هن پنهنجي ”حق“ جي ورهاڱي جو رئيس کان بدلو پئي ورتو. بدلو، جيڪو ستن پشتن تائين هلندو آهي، بنا ڪنهن معافي نامي جي.

دوزخي

ڪڻس پهريون وارو کدوءَ سان ڏٺو هئم. کدوءَ سندس نالو ربو دادا ٻڌايو هو. اها پوءِ خبر پئي ته سندس نالو رب نواز آهي، پر لوڪ هن کي ربو دادا ئي سڏيندو هو. سدائين شراب جي بوتل هٿ ۾ هوندي هئس. سندس وار گل جيان پيا سندس نرڙ تي جهوليندا هئا. جنهن سان ملندو هو، هئيڊا هئيڊا ڏند ڪڍي کلي ڏيندو هو، ڄڻ ٻئي جو انت ملي ويو هجيس، ٻيو شڪجي پوندو هو.

الائي ڇو ڪڻس پهريون وار ڏسي ڪِرڀَ اچي وئي هئم. هو مون کي شهر جو ڪو نامي گرامي بدمعاش لڳو هو، جيڪي پنهنجي اوچائيءَ لاءِ ”دادا“ سڏرائيندا آهن. انهن مان هڪ بدمعاش جڏهن کدوءَ کان پڇيم، ”ربو دادا ڇا ڪندو آهي؟“ ته کدو معنيٰ ڀري مُرڪ کلي پيو هو.

”ڇا ڪندو آهي؟“ پڇيم. مون کي پڪ هئي ته هو چوندو ته، ”شراب جو ڪاروبار ۽ جُوا جو اڏو هلائيندو آهي.“ کدوءَ کلي چيو، ”واپار ڪندو آهي، ڇورين جو واپار.“ کدوءَ هڪ وڏو ٽهڪ ڏنو، ”لعنت آهي اهڙي غليظ ماڻهو تي، جيڪو عورتن جو سوداگر آهي.“ منهنجي اندر ۾ لڪل قوم جو درد جاڳي پيو. کدو منهنجي ڳالهه تي ائين کليو، ڄڻ مان ڪو چريو يا توائي هجان.

”ڀيڻسان پاڻ کان ته عقل وارو آهي، مهيني جون پڇاڙڪيون تاريخون بک ته نٿو مري.“ کدو سدائين مهيني جي پڇاڙڪين تاريخن جو روئڻ روئيندو هو.

”يار مان به وڃي دلالي ڪيان ٿو.“ کدوءَ سنجيدگيءَ سان چيو. ڪا وراڻي ڪانه ڏنم. منهنجي ذهن ۾ ربو دادا جو قوي ۽ صحتمند جسم ڦيريون کائيندو رهيو.

ربو دادا پاڻ کي شهر جو داداگير سمجهندو هو. هڪ وار چيائين ته، ”جيڪر اليڪشن ۾ بيهان ته شهر جا سمورا وڏا ماڻهو مون کي ووٽ ڏيندا، ڇاڪاڻ ته هنن جي اونداهين راتين جا راز مون وٽ دفن آهن. هنن جا راز، هڪ قيمتي خزانو آهن، جن کي مان نهايت حفاظت سان سيني ۾ لڪايو ويٺو آهيان.“ ربو دادا انهن وڏيرن، رئيسن ۽ وڏن ماڻهن کي بليڪ ميل به ڪندو هو. اهي ’ويچارا‘ ڏينهن جي سوجهري ۾ پنهنجي هٿ گهڙي عزت جو ڀرم رکڻ لاءِ ربو دادا جو کيسو ڀريندا هئا، ته جيئن ربو دادا جو هٿ کليل هجي ۽ وات بند.

شهر جي هر رنڊيءَ سان گڏوگڏ هر ’پرائيويٽ‘، جيڪي معاشري ۾ پاڻ کي نهايت شريف زاديون ظاهر ڪنديون هيون، انهن سان ربو دادا جو تعلق هو. هو هڪ ڪامياب دلال هو. هن جا شهر جي هر وڏي ماڻهوءَ سان نهايت سٺا تعلقات هئا. هڪ دفعي پوليس اڻ ڄاڻائيءَ مان کيس هٿ وڌو. بس پوءِ ته محشر مچي ويو. اسيمبلي ميمبرن کان وٺي شهر جي هر معزز ماڻهوءَ جا فون ٿاڻي تي پهچي ويا. ٿاڻيدار نه فقط ربو دادا کي ڇڏي ڏنو، بلڪ چانهه به پياريائينس ۽ گڏوگڏ معذرت به ڪيائينس.

ربو دادا ڀڙوت جي فن ۾ استاد هو. هن کي عورت جي جسم جي ڏاڍي گهري پرک هئي. هو ڏاڍو غليظ انسان هو. چوندو هو، ”مون ڪيترين شريف زادين جا پاڻ ويمَ ڪيا آهن ۽ انهن جا ناجائز ٻار گند جي ڊرم ۾ اڇلايا آهن، جن کي صبح جو ميونسپالٽيءَ وارا گند ۾ ميڙي کڻي ويندا آهن.“

ربو پاڻ کي سيد سڏرائيندو هو. چوندو هو، ”منهنجي ماءُ بي بي هئي، پر رنڊي هئي. منهنجو پيءُ شيخ هو ۽ مان حرامي ڦر آهيان.“

هو پيءُ جي نالي تي سڏرائڻ کي دوکو ۽ فريب چوندو هو. هو چوندو هو، ”توکي يقين آهي ته تون پنهنجي پيءُ جو پٽ آهين؟“ سندس چوڻ هو، ”ڪوبه ماڻهو يقين سان نٿو چئي سگهي ته مان پنهنجي پيءُ جو پُٽ آهيان.“

سندس اهي ڳالهيون هڪ شريف ۽ عزت واري انسان کي پل ڀر ۾ ننگو ڪري ڇڏينديون هيون. بلندين تي بيٺل باعزت انسان کي پل ڀر ۾ چڪلي جي غليظ ۽ بدبودار نالين ۾ ڪيرائي ڇڏينديون هيون. هن سان ملڻ کان پوءِ مان پاڻ کي پستين ۾ پيل ناليءَ جو غليظ ڪيڙو محسوس ڪندو هئس. مون کي پڪ ٿي ويندي هئي ته مان به ڪنهن رنڊيءَ جو جنم ڏنل حرامي ڦر آهيان. مان هن پيءُ جو پٽ نه آهيان، جنهن جو نالو منهنجي نالي پٺيان چنبڙيل آهي. مان پنهنجي ماءُ جو پٽ آهيان.

هو رنڊين کان سواءِ شهر جي اوچن شيش محلن ۾ رهندڙ شريف زادين جو به رازدار هو، جيڪي پنهنجي جسماني بيمارين کان وٺي، پنهنجي خريدارن تائين جون رازداريون هن کي ٻڌائينديون هيون. پر ربو دادا هنن کي بليڪ ميل نه ڪندو هو. هڪ وار چيومانس، ”توکي اهو ڌنڌو ڪندي شرم ڪونه ٿو اچي. تون معاشري جو ناسور آهين. تون شرافت جي نرڙ تي داغ آهين. تون پستيءَ جو غليظ ڪيڙو آهين. توکي موجوده نسل توڙي ايندڙ نسل ڪڏهن به معاف نه ڪندو.“ منهنجي اندر جو قومي درد جاڳي پيو.

ربو دادا ڏاڍي حقارت سان ٽهڪ ڏنو. هن جي کل ۾ نفرت جو درياه هو. هن کلندي منهنجي اکين ۾ اکيون وجهندي چيو، ”تون اديب آهين، تون ڪوڙو آهين. تون ڪتاب ۾ ڪوڙيون ڳالهيون ڪرين ٿو ۽ توهان اديب مون کان وڏا ڀڙوا آهيو. منهنجو جيڪو ڪجهه باطن ۾ آهي، سو ئي ظاهر ۾، ليڪن توهان ظاهر ۾ ڪجهه ۽ باطن ۾ ڪجهه آهيو. توهان اديب ناسور آهيو. ايندڙ نسل توهان کي معاف نه ڪندا. توهان غريب جي غربت جي ڳالهه ڏيڍ سؤ روپين جي شراب جي بوتل پي پوءِ ڪريو ٿا. توهان شراب جي نشي ۾ ڳورا ڪتاب لکي ماڻهن کي ٺڳيو ٿا. توهان ’غريبن جي ڳالهه‘ ڪري غريبن کي ٺڳيو ٿا، ته جيئن هو توهان کي پنهنجو همدرد سمجهي توهان کي پنهنجي رهنما جو درجو ڏين ۽ توهان جي لکئي کي قرآن سمجهن. توهان شهرت چاهيو ٿا، توهان شهرت جا بکيا آهيو. مان چوان ٿو خدا جو قسم اوهين ته مون کان به وڏا ڀڙوا آهيو.“ ربو دادا اُٿي بيٺو، ”هل توکي چڪلن ۾ نچندڙ اهي جوان ۽ سهڻا سهڻا جسم ڏيکاريان جيڪي تو جهڙن عزت دارن جي دياآهن. جن جا پيءُ وزير، اسيمبلي ميمبر، سينيٽر، قانون جا محافظ ۽ قوم جا رهنما آهن. خدا جو قسم هل، توکي هن ڪوڙيءَ دنيا جو وڏي ۾ وڏو سچ ڏيکاريان. هت دلال، ڀڙوا، ڪسبياڻيون، خوني، چور ۽ حرامي ٻار توهان شريف زادن طرفان اسان لاءِ وڏو تحفو آهن.“ ربو دادا ٻهڪڻ لڳو. هن ڪاوڙ ۾ منهنجي منهن تي ٿُڪي ڏنو ۽ مان اها ٿُڪ اُگهي به نه سگهيس.

هڪ وار مون کي چيائين، ”ڪسبياڻيءَ سان هڪ رات جو ڪسب ڪرڻ لاءِ دل ٿي چوئي، پر ماڻهو توکي عظيم اديب چون ٿا، ان ڪري تون نٿو وڃين..... هل توکي ڏيکاريان هتي توکان به وڌيڪ عظيم اچن ٿا. هو جنهن وقت رنڊيءَ کي ويجهي کان ڏسندا آهن ته ڇتا ڪتا ٿي پوندا آهن. ڪپڙا لاهي هنن جي پراڻي بدن کي چنبڙي ويندا آهن، جيئن ڪتا چٻاڙيل هڏن تي ڪِرندا آهن. تنهن مهل هنن جي سموري اڳواڻي سندن ڪپڙن سان لهي ويندي آهي. پوءِ صبح جو منهنجي دل چوندي آهي ته انهيءَ اگهاڙي جسم کي حيدر بخش جتوئي چوڪ وٽ، جيئي سنڌ پارڪ جي ڦواري وٽ بيهاريان ۽ هن بدن تي لڳل چڪن جا نيرا نيرا نشان، ماڻهن کي ڏيکاريان ۽ چوان ته ڏسو، اوهان جي اڳواڻن جا اصلي چهرا، جي ڳولي سگهو ٿا ته ڳوليو، هن ننگي جسم ۾ توهان جا بااخلاق اديب به آهن ۽ رهنما به.“

اڪثر مون کي محسوس ٿيندو هو ته هو منهنجي عزت، شهرت ۽ بلنديءَ کي چڪلي جي ڪنهن غليظ ناليءَ ۾ دفن ڪرڻ چاهي ٿو، پر هو غليظ هوندي به ايڏو غليظ ڪونه هو. پوءِ به مون کي هن کان ڊپ ٿيندو هو. هو وڏو ’دوزخي‘ هو. هو پاڻ چوندو هو ته ماڻهن جي عزت لاهيندي، هنن جو انت کوليندي، مون کي ڏاڍو مزو ايندو آهي. ربو دادا هر انسان جو آئينو هو. هرڪو انهيءَ ۾ پنهنجي شڪل ڏسندو هو، جا ڪيڏي نه ڀوائتي نظر ايندي هئي.

ڪڏهن ڪڏهن سچ پچ منهنجي دل به چوندي هئي ته مان ربو دادا جي دنيا وڃي ڏسان. منهنجي نظر ۾ عورت ڏاڍي مقدس هستي آهي، پر منهنجي زال جي ڪپڙن ۾ پيشاب جي ڌپ آهي. هوءَ مون سان سمهندي آهي ته مون کي الٽي اچي ويندي آهي. ڏهه ٻار ڄڻي هن جو جسم بي ڊولو ٿي پيو آهي. هو پيٽ سان نه هوندي به پيٽ سان لڳندي آهي. مان ٻي شاديءَ جو مخالف ڪونه آهيان، پر ڇا ڪيان جو مان ٻي شاديءَ جي خلاف لکندو آهيان. عورت جي حقن تي لکندو آهيان، پر ڳوٺ ۾ منهنجي هڪ سُريت آهي، هن سان به سال ٿي ويندو آهي ملندي. منهنجي دل چيو هو ته مان به ربو دادا جي چڪلي ۾ وڃان. ’جي ڪنهن ڏسي ورتو ته؟‘ ’مان رات جو ويندس.‘ پوءِ هڪ رات مان ربو دادا سان، سري گهاٽ وٽان ٿيندو، موچيءَ گهٽيءَ مان لڪندو ڌُو ڪري وڃي چڪلي ۾ پهتس.

ڪافي رات ٿي چڪي هئي. سئنيمائن جا پڇاڙڪا شو ختم ٿي چڪا هئا. ربو دادا فتحيابيءَ واري انداز ۾ منهنجي اڳواڻي ڪري رهيو هو. هن ڄڻ منهنجي اندر جي انسان کي ننگو پڪڙي ورتو هجي. ڪيڏي مهل منهنجي منهن ۾ نهاري مرڪي ٿي ڏنائين. ڄڻ چئي رهيو هجي، ”ڏٺئي اوهين ليکڪ وڏا ڪوڙا ۽ ڀڙوا آهيو.“

ڪاٺ جون پراڻيون چاڙهيون چڙهي اسان هڪ ڪوٺڙيءَ ۾ گهڙياسين، جنهن جي در تي پراڻي ڪپڙي جو ڦاٽل پڙدو لڳل هو. اندر گهٽ پاور جي بلب جي ميرانجهڙيءَ روشنيءَ ۾ پٽ تي هڪ عورت، جنهن جي عمر چاليهن اندر ٿي لڳي، اگهاڙي ويٺي هئي. سندس بي ڊولي بدن تي انيڪ ڦٽ هئا، ڦٽن سان هوءَ سڄي رڌي پئي هئي، جن مان رت سان گڏ گند سِمي رهيو هو ۽ هوءَ ڦٽن کي ڌوئي رهي هئي. هوءَ ننگي ويٺي هئي، پوءِ به هن منهنجي اچڻ جو ڪو نوٽيس نه ورتو، ڄڻ مان مرد نه هجان يا هوءَ عورت نه هئي.

هن جي چهري تي تڪليف جا آثار هئا. مون کي ڏسي خوشيءَ جي هلڪڙي لهر سندس چهري تي ڊوڙي آئي هئي.

”ڪير آهي ربو دادا؟“

”گراهڪ.“ ربو دادا وراڻي ڏني.

”حاجو ڪٿي آهي؟“ ربو دادا پڇيو.

تڏهن وراڻيءَ ۾ هن اگهاڙيءَ عورت جهيڻي آواز ۾ حاجوءَ کي سڏ ڪيو. کن کان پوءِ يارنهن ٻارنهن سالن جي ڇوڪري ڪپڙي جي گڏي هيانوَ سان لائي ڊوڙندي آئي. مون کي ڏسي ڇرڪي پئي، پوءِ ڪنڌ نمائي بيهي رهي.

”پيسا ڪڍ!“ ربو دادا هٿ وڌائيندي چيو، ”ويهه مال جا، ويهه منهنجي دلالي ۽ ڏهه روپيا واپسي ڀاڙي جا ۽ ها ٿورو خيال ڪجانءِ.“ هو پوري ريت دلال نظر اچي رهيو هو.

”پر ربو دادا! هيءَ ته اڃان ٻار آهي.“ مون احتجاج ڪيو. مون کي پنهنجي يارهن سالن جي ڌيءَ بلقيس ياد اچي وئي.

ربو دادا تلخيءَ سان وراڻي ڏني، ”هت ڪير ڪنهن جي ڌيءُ ناهي، ڪير ڪنهن جي ڀيڻ ۽ ماءُ ناهي. هي چڪلو آهي، جتي سڀ ڪجهه هلندو آهي، تون ڏوڪڙ ڪڍ ۽ پنهنجو ڪم ڪر.“

مون پنجاهه جو نوٽ ڪڍي ربو دادا جي تريءَ تي رکيو. ربو دادا ڪجهه وقت لاءِ حاجوءَ کي وٺي ٻاهر ويو. ڪوٺيءَ ۾ ساڳي ريت سانت ٿي وئي. اُگهاڙي عورت ساڳيءَ ريت ڪنڌ نوائي پنهنجا ڦٽ ڌوئڻ لڳي، ڄڻ ڪنهن به ڳالهه سان هن جو تعلق نه هو. حاجو هن جي ڌيءَ هئي، مون ٻنهي جي نقشن مان اندازو هنيو.کن کان پوءِ ربو دادا آيو. چيائين، ”سامهون واريءَ ڪوٺيءَ ۾ وڃ.“

مان پنجاهه روپيا وصول ڪرڻ لاءِ اٿيس. ڪوٺيءَ ۾ اوندهه پکڙيل هئي. گهٽ پاور جو هڪ بلب ٻري رهيو هو، جنهن جي روشني ناڪافي هئي. ڪمري جي وچ ۾ هڪ ڇنل کٽ پئي هئي، جنهن تي حاجو اونڌي ٿي پئي هئي. هوءَ بلڪل اُگهاڙي هئي، هن جي ڀر ۾ کٽ تي ڪپڙي جي گڏي پئي هئي. مون جڏهن پنهنجي شرافت جيان پنهنجا ڪپڙا لاهي هن جي وجود کي پنهنجي ڀاڪرن ۾ ڀريو هو، تڏهن هوءَ ڪنهن ڊنل ٻار جيان گهٽيل گهٽيل سُڏڪن ۾ روئڻ لڳي هئي.

دنيا ۾ شرافت نالي جي ڪابه شيءِ نه آهي. جيڪي پاڻ کي فرشتو ثابت ڪرڻ لاءِ شرافت جو مظاهرو ڪندا آهن، اهي اندران شيطان کان به بدتر هوندا آهن. انسان شيطانيت جو ٻِيو نالو آهي، جيئن ڪنهن بدبودار جهڳي تي تاج محل لکي ڇڏجي. ائين ئي شيطانيت جي در تي شرافت جو نالو لکيل آهي. ماءُ، ڀيڻ ۽ ڌيءَ جو رشتو صرف انهن سان جوڙي سگهجي ٿو، جن سان حقيقت ۾ هوندو آهي. ٻين کي اسان ماءُ، ڀيڻ ۽ ڌيءُ فقط پاڻ کي شريف هئڻ جو يقين ڏيارڻ لاءِ چوندا آهيون. اندر ۾ لڪل ڀوائتي روپ کي جڳ کان لڪائڻ لاءِ چوندا آهيون. مون پاڻ کي دلاسو ڏنو.

دنيا ۾ ڪوبه ماڻهو شريف ڪونهي، اهو لفظ هڪ ڀرم آهي، جيڪو اونداه ۾ قائم نٿو رکي سگهجي. اسان سڀئي هڪ غسل خاني ۾ اگهاڙا آهيون. اسان هڪ ٻئي جو هر جسماني عضوو چٽي طرح ڏسي سگهون ٿا، پر پوءِ به پاڻ کي دلاسو ڏيون ٿا ته اسان کي ڪپڙا پهريل آهن، اسان جا عيب لڪل آهن، اسان کي ڪمخواب جو لباس پهريل آهي، جنهن جي اندر لڪل برايون ٻين کي نظر نه اينديون هونديون.

هوءَ ننڍي ٻار هئي. هن جي ڀر ۾ پيل ڪپڙي جي بي جان گُڏي اشرف المخلوقات جي ڪردار تي رڙيون ڪري رهي هئي. هن جي ٻالڪپڻي جي گواهي ڏئي رهي هئي، پر هن جي اگهاڙي جسم کي مان ڪتي جيان چنبڙي پيو هوس. مون کي يقين هو ته هن کان اڳ هن جي مقدس وجود کي ڪنهن هٿ به نه لاتو هو. هن جون دانهون اونداهي ڪوٺيءَ ۾ گهٽجنديون ويون. هوءَ ڪنهن اهڙي پکيءَ جيان ڦٿڪي رهي هئي، جنهن کي شڪاري صرف مزي ماڻڻ لاءِ ڇُري سان زخمي ڪندو آهي. هوءَ مون لاءِ بلقيس ڪانه هئي، هوءَ حاجو هئي، رنڊيءَ جي ڌيءُ. مون هن جي بدن جو افتتاح ڪيو هو، هن جي مستقبل جو افتتاح، هن تي جواني جي پڇاڙڪي پل تائين اهو ڪجهه ڪرڻو هو، جنهن لاءِ مان هن کي مجبور ڪري رهيو هئس. صدين تائين شرافت جو ڪفن پهريل هئڻ ڪري، جڏهن اهو ڪفن لٿو ته مان وحشي هئس، جنوني هئس، سچ پچ مڙد ڪتو آهي، حرامي ڦر. هو هڪ پراڻي بدن تي يا هڪ نئين نڪور بدن تي ائين ڪِرندو آهي، جيئن ڳجهه مردار تي. هوءَ بيهوش ٿي پئي هئي، مان ٿڪجي چُور ٿي پيس.

پرهه ڦٽڻ کان اڳ در تي ٺڪ ٺڪ ٿي، مون دروازو کوليو، ربو دادا هو. ”هاڻ نڪر.“ ربو دادا سرٻاٽ ڪيو. اسان ٻاهر نڪري آياسين. هوءَ ائين ئي کٽ تي بيهوش پئي هئي. واٽ تي ربو دادا ٻڌايو هو، اصل ۾ ڌنڌو حاجوءَ جي ماءُ ڪندي آهي، پر بدن تي ڦرڙيون ٿي پيون اٿس. کلي چيائين، ”اهي ڦرڙيون به اوهان جهڙن جي دَيا آهي. کيس علاج خاطر پئسو کپي، انهيءَ ڪري ڪجهه عرصو حاجوءَ جو وارو آهي. حاجوءَ جو پهريون گراهڪ تون آهين.“

اڄ انهيءَ ڳالهه کي ٽي ڏينهن ٿي ويا آهن. هينئر کدوءَ ٻڌايو، ”رات ربو دادا ننڊ ۾ ستو پيو هو جو حاجوءَ لوهه جي شِيخ سندس مٿي ۾ هڻي کيس خون ڪري وڌو.“ کدوءَ حيرت سان چيو، ”الائي ننڍڙي ٻار جي ربو دادا سان ڪهڙي دشمني هئي؟ بهرحال، پوليس تحقيق ڪري رهي آهي.“ کن کان پوءِ کدوءَ کلي چيو، ”چڱو ٿيو ڀيڻسان هو به وڏو دوزخي.“

تڏهن دل چئي رهي هيم ته چوانس، ”نه کدو! دوزخي ربو دادا ڪونهي، دوزخي ته اسان ماڻهو آهيون، جيڪي ڀيانڪ چهري تي شرافت جي چادر پهري هلون ٿا ۽ انهيءَ چادر کي ڏسي، دنيا اسان جي اندر نٿي ڏسي بلڪ شرافت جي انهيءَ سحر کان متاثر ٿيو نه فقط اسان جي عزت ڪري ٿي، بلڪ اسان کي عظيم چوي ٿي.“ سچ چيو هو ربو دادا، ’اسان ڪوڙا، فريبي، مڪار، ناٽڪي ۽ وڏا ڀڙوا آهيون.‘

پر مان کدوءَ کي چئي نه سگهيس، ڇو جو سنڌ ۾ منهنجي ڏاڍي عزت ۽ شهرت آهي. دنيا منهنجي نالي آڏو عظيم لکي ٿي ۽ مان سنڌ جو ئي نه هاڻ ته ايشيا جو به عظيم ليکڪ ۽ دانشور آهيان. اڃا ته مون کي دنيا جي عظيم ليکڪن ۾ شمار ٿيڻو آهي.

Come Back Africa

سج جا پڇاڙڪا ڪرڻا ديوارن تي لڙي آيا هئا.

۽ پوءِ ٿيو ائين هو جو ڌرتي هن جي پيرن هيٺ رقص ڪرڻ لڳي.

شيدي بادشاهه همباشا

جيڏانهن پير

تيڏانهن خير.

ساهه ڀرجي آيو هئس ۽ گپ سان ڀريل پير تپي ٽامو ٿي ويا هئس. چهري جو دانگيءَ جهڙو ڪارو رنگ پگهر جا ڦڙا بڻجي وهندو ٿي ويو، ميري ۽ ڦاٽل قميص جي ڪالرن تائين. ٿلها ۽ ڪارا چپ هيڊن ڏندن هيٺ ڀيڙجي ويا هئس ۽ ننڍڙين ننڍڙين سرخ اکين ۾ ڄڻ ڪنهن تازو تازو رت هاري ڇڏيو هجيس. دهل جي تال تي ويو ٿي سندس ناچ تيز ٿيندو.

اڄ نه نچان ڪڏهن نچان

اڄ نه نچان ڪڏهن نچان

اڄ نه نچان ڪڏهن نچان

رپئي رپئي جا نوٽ، اٺ اٺ آنا، سندس تيزيءَ سان نچندڙ پيرن ۾ ويا ٿي گم ٿيندا ۽ ماڻهن جو هجوم هو، جيڪو چوڌاري اچي مڙيو هئس، ڄڻ سنڌ جي ڌرتيءَ تي آفريڪا جي ڌرتي رقص ڪندي هجي. هن نچندي نچندي اکيون پوري ڇڏيون هيون. (اکيون؛ جن ۾ انسان خواب سجائيندو آهي) ۽ جڏهن نچندي نچندي هن جا گپ سان ڀريل پير بيهي رهيا هئا، تڏهن ڄڻ ڪائنات جو پن پن ساڪت ٿي ويو هجي، ڄڻ تيزيءَ سان ڦرندڙ ڌرتيءَ جو گولو بيهي رهيو هجي ۽ ماڻهن جون هوريان هوريان ڌڙڪندڙ دليون خاموش ٿي ويون هجن. بس، انهيءَ لمحي سج چپ چاپ اُلهي ويو هو ۽ ماڻهو پنهنجن پنهجن پيرن جا نشان ڪچي پٽ تي ڇڏي هليا ويا هئا. هو پٿر تي ويهي پيسا ڳڻڻ لڳو هو. هڪ، ٻه، ٽي، پورا ويهه رپيا هئا. ”اڄ ته عيد ٿي وئي.“ هن بيحد خوش ٿي من ئي من ۾ سوچيو هو ۽ ’ڀيڄ ڀٽائيءَ‘ جو نعرو هڻي دهل ڪلهي ۾ لٽڪايائين ۽ گپ مان ڀريل بي ڊؤلا پير هوريان هوريان، پوءِ تڪڙا تڪڙا اڳتي وڌائڻ لڳو. چؤڌاري ڪاري دانگيءَ جهڙي رات جي گهور اونداهي ڦهلجڻ لڳي هئي.

هو جڏهن گهر واريءَ گهٽيءَ ۾ پهتو ته اونداهي اڃا به گهري ٿي وئي هئي. گهٽيءَ ۾ ٻرندڙ سرڪاري بلب جي هيٺ آڙي پاڙي جا ٿڪل جسم پتي راند ڪري رهيا هئا. سڄي ڏينهن جا دک ونڊي ورڇي رهيا هئا.

ٻه ٽي وکون اڳتي ڦاٽل ڳوڻ جي پويان اهو دروازو هو، جتان کان هن جي خوابن جا سمورا گس لنگهندا هئا. دهل پٽ تي رکي، هو مٿانئس چڙهي ويهي رهيو.

”بادشاهه! ڏي خبر، اڄ گهڻي ڪمائي ٿي؟“

”بس، مولا جا ڪرم آهن.“ زندگيءَ جا سڀئي دک هن لاءِ مولا جا ڪرم هئا. سڀئي سک به مولا جا ڪرم هئا.

”اڄ ته خوش ٿو ڏسجين!“ ڪموءَ اک ڀڃي سندس من – پاتال تائين رسڻ چاهيو هو. پر هو دکي ٿيو ئي ڪڏهن هو. زندگي لاڪاس آفريڪا جو مست ناچ هئي، دهل جا تکا سُر هئي. جيتوڻيڪ ڪائنات جا سمورا دک مٿس ئي نازل ٿيا هئا، سمورا دک هن نچندڙ پيرن هيٺ دفنائي ڇڏيا هئا.

”بادشاهه! اڄ ته هٿ جي صفائي ڏيکار.“ ملوڪ سندس ڌيان پتن ڏانهن ڇڪائڻ چاهيو، پر سندس سمورو ڌيان ڦاٽل ڳوڻ جي پويان لڪل، اکڙيل دروازي ۾ هو، جتان کان هن جي خوابن جا سمورا گس شروع ٿي ٿيا.

”راند ڪندين؟“ هو سڀ هن کي گهيري ويهي رهيا. پڪ هئن ته اڄ هو کيسا ڀري موٽيو هوندو. جڏهن به کيسا خالي هوندا هئا، تڏهن هو لوڪ سُتي، آڌيءَ مهل موٽندو هو، پر جڏهن کيسا ڀريل هوندا هئس، تڏهن سويل ساجهر؛ سنجهي سان ئي موٽندو هو. اڄ جو هو سوير ڀرو موٽيو هو سو پڪ کيسا ڀريل هوندس.

”نه يار، آئون گريب ماڻهو آهيان. مون کي بخش ڪريو.“ هن ٻئي هٿ کڻي هنن اڳيان ٻڌا هئا؛ پر هو ڇڏڻ وارا به ته ڪونه هئا. ورائي ويا هئس، ”اڙي چرٻٽ! ڪهڙي خبر اڄ قسمت توتي مهربان هجي.“ قسمت هن تي ڪڏهن به مهربان ڪانه رهي هئي، پر پوءِ به هو هر وار قسمت جي چڪر ۾ اچي ويندو هو، پر قسمت جي ديوار هو ڪڏهن به اُڪري ڪونه سگهيو هو.

”نه يار، مون کي ڊپ ٿو ٿئي.“

”اڙي چيوسين نه ته اڄ قسمت توتي مهربان ٿي ڏسجي. اچ وارو ڪر.“

موٽ ۾ هن قميص هيٺ پيل صدريءَ مان ڏڪندڙ هٿن سان ويهه روپيا ڪڍي ائين کڻي پٽ تي رکيا، ڄڻ سيني مان دل ڪڍي رکندو هجي. (دل؛ جنهن ۾ انسان هزارين خواب سجائيندو آهي) دهل تان لهي هو پٽ تي اچي ويٺو.

- ۽ پوءِ هو کٽندو رهيو.

گهٽيءَ ۾ ٻه ڪتا چٻاڙيل هڏن تي ڇتا ٿي وڙهڻ لڳا. راند ڪندي ڪندي هن جا هٿ بيهي رهيا. هانوَ تي پنهنجو ننڍپڻ هُري آيو هئس. مانيءَ جي هڪڙي ڳڀي لاءِ، ائين ڇتن ڪتن وانگر وڙهندي وڙهندي عمر گذري هئس. مانيءَ جو ڳڀو سدائين سندس حصي ۾ نه اچي سگهيو.

هن ڀيري هو مسلسل هارائيندو رهيو هو، باقي رپيو بچيو هئس.

ڦاٽل ڳوڻ جي هن پار هوءَ بيٺي هئي، چنڊ جهڙو چهرو. بادشاهه جو رنگ ڪاراٺجي ويو هو. رپيو هٿ ۾ پڪڙيو، هو هن کي ڏسندو رهيو، ٽڪ ٻڌيو.

باقي رپيو بچيو هئس. گهٽ ۾ گهٽ انهيءَ رپئي جي عيوض مانيءَ ٽڪر ته وٺي سگهندو. هوءَ ته هن جي وس ۾ ڪانه هئي. ڪيترا ڀيرا هن ملوڪ ۽ ڪموءَ اڳيان هٿ ٻڌي آزيون ڪيون هيون، ”يار، بس پنجن منٽن لاءِ مون کي وٽس وٺي هلو.“

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو

ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ