مون ٿڌو شوڪارو ڀريو ۽ لڪندي ۽ ڇپندي بورچيخاني ۾ اچي پهتس، دير ٿي وڃڻ ڪري، بک به ڏاڍي لڳي هئي، تنهن ڪري پيٽ ۾ ڪُوئا ڊوڙي رهيا هئا. سوچيم ته، اڄ ٺاهي ٺاهي نيرن ڪبي، پر بوريچخاني ۾ صفا ڀينگ لڳي پئي هئي، مان اديءَ کان نيرن جو پڇيو ته هن وراڻيو، ”مان تنهنجي نيرن بورچيخاني ۾ لڪائي رکي هئي، پر ماسيءَ مصيبت جي ماڪڙ اوچتو بورچيخاني تي ڪاهه ڪئي ۽ نه ڇڏيائون ڪجهه کائڻ پيئڻ لاءِ.“

مان منهن ڀيلو ڪري بيهي رهيس، نڀاڳي لشڪر منهنجي ق تي به ڌاڙو هنيو هو. وَس پڄي ها ته ان کي ڪچو پٻاڙي ڇڏيا ها، پر زهر جو ڍُڪ ڀري ويهي رهيس.

اوچتو خيال آيو ته پنهنجي دوست اڪرم جي گهر وڃي کانئس نيرن ۽ منجهند ڪڍان. سو تڙ تڪڙ ۾ وهنجي، سهنجي امان کان موڪلائڻ لاءِ سندس ڪمري ۾ آيس، ماصي مصيبت ان مهل پاڙي ۾ ڪنهن ساهيڙيءَ سان ملڻ لاءِ ويل هئي، مان اما کان موڪلائي ڪمري مان ٻاهر پئي آيس ته ايتري ۾ ماسي مصيبت پنهنجي لسڪر سوڌو مارچ پاسٽ ڪندي نظر آئي. مون پاسو وٺي کسڪڻ چاهيو ته ماسي مصيب حڪم ڏنو  ”پُٽ راجوءَ ۽ گڊوءَ کي به ته ٻاهران وائلو ڪرائي اچ.“

مان مُنهن خراب ڪيو، نَڪ چٻو ڪيو ۽ ڏند ڪرٽيا، پر ڇوٽڪارو نه ملي سگهيو، سو مجبور ٿي، راجوءَ ۽ گڊوءَ کي ساڻ ڪري اڪرم جي گهر هليو آيس، اڪرم وڏي پاٻوهه مان آڌ ڀاءُ ڪيو ۽ پنهنجي ڪمري ۾ ئي ويهاريائين، راجو ۽ گدو ٻاهر نڪري ويا ۽ مان سوچڻ لڳس ته هاڻي دلجاءِ سان ماني کائبي.

”ڌڙ...  ڌڙ ... ٺا .. ڍَم...  ٺا .. ٺا.“ اوچتو ڀرواري ڪمري ۾ ڌماڪا ٿي ويا.

”اوهو ...! هي ڇا ٿي ويو....!؟“

اڪرم جو وات پٽجي ويو ۽ سندس اکين ۾ ڪاوڙ ڀرجي آئي.

توهان کي اهو نه ٻڌائبو ته انهن ٻنهي ڇوڪرن ڪهڙو ڪيس ڪيو هو، مون کي ايڏو ته شرم ٿيو جو اڄ تائين اڪرم کي مُنهن به ڪونه ڏيکاريو اٿم.

عبدالقيوم اوڳاهي

شينهن ۽ ٻلي

شينهن، ٻلي ڪڏهن ڪانه ڏٺي هئي، هڪ دفعي جيئن ئي گهر کان نڪتو ته هن کي پري کان هڪ ٻلي نظر آئي، جيئن ئي ٻلي جي وجهو آيو ته ڏٺائين ته شڪل ته مون جهڙي اٿس، پر قد تمام ننڍو اٿس ۽ شينهن جو ٻچو به نه آهي، هي پريشان ٿي ويو ۽ شينهن وري ٻلي ڏانهن وڌيو ۽ ٻلي به هن جي طرف اچڻ لڳي ۽ شينهن ٻلي کي پڇيو ته” تنهنجي عمر ڪيتري آهي؟“ ٻلي هن کي عمر ڏهه سال ٻڌائي ۽ شينهن پريشان ٿي ويو، ۽ رڙ ڪندي ”پوءِ تنهنجو قد ننڍو آهي، آهين ته منهنجي مهانڊي.“

ٻلي: آءٌ انسانن جي ور چڙهي ويس، انهن منهنجي هي حالت ڪئي آهي.“

شينهن:” ته ماسي هل آءُ ٿو تنهنجو پلاند وٺان.“

ٻلي شينهن کي تمام گهڻو سمجهايو ته: ”انسان ڏاڍا آهن، سو تون ضد تان لهي وڃ.“ شينهن چيو ته: ”آءٌ جهنگ جو بادشاهه آهيان، مون کان ڪوبه ڏاڍو نه آهي.“ نيٺ گهڻي دير کان پوءِ ٻئي انسانن ڏانهن هلي پيا.

هڪ ڪاٺير ڪاٺيون ڪري گهر وڃن لاءِ تيار ٿيو بيٺو هوته ٻلي هن ڏانهن اشارو ڪندي چيس ته: ”انسان اهو ٿئي.“ شينهن هڪل ڪندي چيو:”خبردار! اڄ آءٌ توسان مقابلو ڪندس.“ ماڻهو ٻليءَ کي چيو ته:” هن کي سمجهائين نه ٿي ته انسان شينهن کان ڏاڍو آهي.“

ٻلي چيو” آءٌ گهڻو سمجهايو اٿمانس، پر مڙي ڪين ٿو.“

ماڻهو چيو ته:”آ ءٌڪاٺيون گهر پهچائي اچان پوءِ آءٌ توسان مقابلو ڪريان ٿو، پر يار مون کي خطرو آهي متان تون ڀڄي وڃين.“

شينهن جواب ڏنو: ”آءٌ مقابلي لاءِ آيو آهيان، وري موٽي ڪيئن ويندس.“

ڪاٺير چيس،”يار مون کي شڪ پوي ٿو، انهي ڪري آءٌ توکي ٻڌي پوءِ وڃان ٿو.“

شينهن هائو ڪئي، ڪاٺير ڪاٺيون رکي، هن شينهن کي چڱي طرح ٻڌي ڪري پنهنجي ڪاٺين مان ڪجهه ڏنڊا کڻي اچي جي شينهن کي ورتائين ته هوش کان ڪڍي ڇڏيائينس ۽ ڪاٺير ڪاٺيون مٿي رکي، هو، پنهنجي گهر طرف هلڻ کان اڳ ۾ چيو ته ” آءٌ ڪاٺيون پهچايو وري توکي مار ڪڍان ٿو.“

ٻلي شينهن ڏانهن منهن ڪري ويهي رهي ۽ شينهن مخاطب ٿي ٻلي کي چيو: ”ماسي جڏهن تو جيترو قد ٿي وڃي پوءِ ڀلا ڇڏيندو.؟“ ٻلي هن کي رسي مان ڇوڙيو ۽ شينهن هليو ويو. وري انهي جهنگ ۾ به ڪڏهن شينهن نظر ڪونه آيو ۽ ڪنهن ٻئي طرف منهن ڪري ڀڄي ويو ۽ ٻلي پنهنجي رستي سان گهر هلي وئي.

سومرو عبداللطيف ”اُداسي“

قلم جي آتم ڪهاڻي

ٻارو! اوهان ڪهاڻيون ته ڪيتريون ئي پڙهيون ۽ ٻڌيون هونديون، بلڪ چڱي نموني ياد به ڪيون هونديون، پر منهنجي ڪهاڻي سڀن کان نياري آهي، منهنجو نالو قلم ئي آهي، مان لکڻ جي ڪم ئي ايندو آهيان، ملڪ جي هڪ ننڍڙي الف – ب پڙهندڙ ٻار کان وٺي ويندي ملڪ جي سربراهه مملڪت تائين مون کي استعمال ڪندا آهن.

مان ڪا ذات پات، يا ڪو مت ڀيد وغيره نه رکان.

مون کي هر مذهب وارو استعمال ڪري سگهي ٿو. آءُ هر هڪ ماڻهوءَ کي روشنيءَ جي راهه ڏيکاريندو آهيان، وڏا وڏا قمڪار قانوندان، تاجر، صنعتڪار، اديب، محقق، شاعر، اُستاد، شاگرد بلڪ هر پڙهيل ماڻهوءَ جي قميص، ڪوٽ وغيره جي کيسي ۾ پيو ٺهان.

مون کي شاگرد پنهنج ڪتابن تان، بوڪن تي سبق لکندا آهن، اُستاد وري پنهنجي نوعيت سان استعمال ڪندا آهن. شاعر، اديب، ۽ محقق پنهنجون نيون تخليقون قلمبند ڪندا آهن، ۽ سائنسدان پنهنجون نيون سائنسي ايجادون شڪلن ذريعي ٺاهيندا آهن.

مون کي وڏا وڏا قانوندانن ۽ جج به استعمال ڪندا آهن، اگر منهنجي مدد سان جج صاحب هڪ مجرم لاءِ جيڪو ڪجهه لکندا آهن. اهو هڪ امر ٿي پوندو آهي، مجرم لاءِ سزا لکجي ويندي آهي ته، اُهو ڦاسي تي به چڙهي سگهي ٿو، ۽ منهنجي ذريعي جج صاحبان ڪنهن کي باعزت آزاد ڪرڻ لاءِ لکي ته، اُهو ماڻهو آزاد ٿي وڃي ٿو.

وڏي ڳالهه اها آهي ته اگر ملڪ جا حڪمران منهنجي مدد سان ڪجهه لکن ٿا ته، اها لکت حڪم جي حيثيت رکي ٿي. بلڪ وڏي ڳالهه ته منهنجي مدد سان عالم سڳورا مذهبي ڪتاب ۽ تفسير به لکندا آهن.

مطلب ته هن ملڪ جو ڪاروبار لکت ۾هلي ٿو، اُن کي منهنجي مدد سان محفوظ رکيو وڃي ٿو. آءُ وڏائي ڄاڻان ئي ڪونه.

جيڪو مون سان ناتو رکندو، آءُ ان کي علم جي روشنائي سان وڏي مان ۽ مرتبي تي پهچائيندو آهيان.

ٻارو اوهان منهنجي هن نصيحت کي ڌيان ۾ رکو! اُها نصيحت آهي علم پرائڻ ۽ ٻين کي علم پرائڻ جي راهه ڏسڻ.

ظهور احمد سولنگي

جهڙي ڪرڻي، تهڙي ڀرڻي

پيارا ٻارو! ڪنهن وقت جي ڳالهه آهي ته هڪ سوداگر پنهنجو سامان وڪرو ڪرڻ لاءِ ڏورانهين ڏيهه ڏانهن وڃي رهيو هو. هن جو ٻيڙو هر قسم جي سامان، جهڙوڪ روغن، ماکي، گرم مصالحا، پستا، بادام ۽ قيمتي ڪپڙن وغيره سان ڀريل هو. وڏي ڳالهه ته هن سوداگر وٽ ناياب قسمن جي هيرن جي هڙ هئي، جيڪا هن کي پيٽ سان ٻڌل هئي، جيئن ڪو ڏسي ڦر نه  ڪري وڃي، ٻيڙو ڪيترائي ڏينهن هلندو رهيو، پر هنن جي منزل ڪيترائي ميل ڏور هئي. هو جڏهن ٿڪبا هئا ته، ڪنهن ٻيٽ تي لنگر هڻندا هئا ۽ پوءِ اڳتي وڌندا هئا.

خدا جي قدرت ڏسو، هڪ ڏينهن طوفان آيو ۽ ۽ ٻيرو هاڻ طوفان جي رحم و ڪرم تي هو. اوچتو ٻيڙو سمنڊ ۾ هڪ ٽڪر سان ٽڪرايو. ٻيڙو ٽڪر ٽڪر ٿي ويو، هر ڪو پنهنجي جان بچائڻ ۾ مصروف ٿي ويو. سوداگر کي به هڪ تختو هٿ اچي ويو. سوداگر کي هاڻي خدا ياد اچي ويو ۽ خدا کي ٻاڌائڻ لڳو. آخرڪار ڪجهه ڏينهن کان پوءِ، تختو اچي ڪناري سان لڳو. سوداگر خدا جو شڪر دا ڪيو، جنهن سندس جان بچائي هئي.

هاڻي سوداگر، هڪ طرف هلڻ لڳو، سندس هيرن جي هڙ ساڻ هئي، سوداگر کي ڏاڍي بک لڳي هئي، هو هڪ ڳوٺ وٽ اچي پهتو، جنهن جا باشندا قبائلي ها، هن هڪ هيرو هڙ مان ڪڍي هڪ شخص کي ڏيندي کاڌو گهريائين، اهو شخص اهڙو هيرو ڏسي وائڙو ٿي ويو ۽ هن جي ڏاڍي خدمت چاڪري ڪيائين ۽ چيائين ته: ”اوهان پرديسي پيا ڏسجو، سو اسان وٽ اڄ رات رهي پؤ.“

رات ٿي سوداگر سمهي پيو، سوداگر کي پنهنجي هيرن جو ڏاڍو فڪر هو.

رات ٿي انهن ماڻهن جي نيت خراب ٿيڻ لڳي ته، ڇو نه سوداگر کي ماري سندس هيرن جي هڙ پنهنجي قبصي ۾ ڪريون. اڌ رات جو ڪجهه همراهه آيا، ۽ اچي هڪ ٻاري کن جي مفاصلي تي هڪ کڏ کوٽڻ شروع ڪيائون ٿوري آواز تي سوداگر جي اک کلي ۽ هن محسوس ڪيو، ته ڪجهه ماڻهو، هن لاءِ قبر کوٽِ رهيا آهن، هن پنهنجو بسترو ڇڏيو ۽ پري هليو ويو. خدا جي قدرت سان انهن ماڻهن جو جيڪي کڏ کوٽي رهيا هئا. هڪ همراهه ڪنهن ڪم سانگي ڀر واري ڳوٺ ڏانهن ويل هو۽ اتفاق سان ان وقت آيو، جنهن وقت همراهه کڏ کوٽي رهيا هئا. همراهه ڏاڍو ٿڪل هو سو اوطاق ۾ خالي بسترو ڏسي ليٽي پيو ۽ هن کي گهري ننڊ اچي ويئي. هوڏانهن هنن همراهن به کڏ کوٽي تيار ڪئي ۽ ڪهاڙيون کڻي اچي ستل همراهه کي (سوداگر سمجهي) اچي ڪهاڙين سان ورتائينس ۽ کيس ننڊ ۾ ننڊ ڏيئي ڇڏيائون ۽ بستري سميت کڻي اچي کڏ  ڦٽو ڪيائونس.

”اڙي هڙ ته کوليو“ هڪڙي شخص چيو کڻي جو پيٽ کي هٿ هڻن ته ان تي ڪا شيءِ ڪانه هئي، اڙي هڙ ڪيڏانهن ويئي تيلي ٻاري جو ڏسن ته اهو سوداگر نه پر سندن گهر جو ڀاتي هو، همراهن کي ڏاڍو ڏک ٿيو، پر ڇا پيا ڪري سگهن.

ٻارو! سچ چيو اٿن ته جهڙي ڪرڻي تهڙي ڀرڻي.“

ڊاڪٽر منير احمد چنا

تر جي گٿي

اهو سومر جو ڏينهن هو، جڏهن بابا سرڪاري ڪم سان حيدرآباد ويل هو ۽ مان انهيءَ موقعي تي تاڙ ۾ هئس، منهنجي اها ڪوشش هئي ته بابا ڪيڏانهن ٻئي شهر وڃي ته جيئن مان موٽر سائيڪل سکي وٺان، ڇو جو بابا مون کي، اهو چئي، موٽر سائيڪل نه سيکاريندو هو ته: ”تون اڃا ننڍو آهين، جڏهن ميٽرڪ پاس ڪندين ته، پوءِ توکي سيکاريندس.“

ميٽرڪ پاس ڪرڻ ۾ اڃا پورا ٻه سال پيا هئا. بابا پوري هڪ هفتي لاءِ حيدرآباد ويل هو ۽ مون کي ڄڻ سونهري موقعو ملي ويو هجي. بابا جي وڃڻ کان پوءِ ٻئي ڏينهن تي صبح جو موٽر سائيڪل ڪڍي، اسٽارٽ ڪيم، جيئن ته مان سائيڪل سکيل هوس، ۽ موٽر سائيڪل جي گيرن ۽ ڪلچ وغيره جي پهريائين ڪجهه ڄاڻ هئي، موٽر سائيڪل ته ڪڪ سان چالو ٿي وئي. منهنجي دل به وڌي وئي ۽ خوشي ٿي، سنهين گهٽين ۽ رستن مان نڪرندو مين روڊ تي پهتس، موٽر سائيڪل ڄڻ هوائن سان ڳالهيون پئي ڪري، مون کي به ڏاڍو مزو پئي آيو. ويتر مان اسپيڊ ڏيندو رهيس ۽ منهنجي دل خوشيءَ ۾ جهومندي ۽ نچندي پئي رهي. مان پاڻ کي ان وقت انگريزي فلم جو هيرو مهسوس ڪري رهيو هوس، مان پنهنجي مستيءَ ۾ مگن، هوائن ۾ اڏرندو رهيس، ليڪن منهنجا حواس ان وقت خطا ٿي ويا، جڏهن مان تيزيءَ سان هڪ وڏي ٽريلر کي ڪراس ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، جڏهن اڃا، اڌ ٽريلر کي مس ڪراس ڪيو ته سامهون ايندڙ ڪوچ تي نظر پئي، جيڪا پري کان ئي بتيون ٻاريندي ۽ هارون وڄائيندي تيزيءَ سان اچي رهي هئي.

هاڻي مان ڇا ڪريان، يڪدم بنا سوچڻ سمجهڻ جي رفتار گاڏيءَ کي بريڪ هنيم ۽ پوءِ ته بس بريڪ لڳڻ سان ئي موٽر سائيڪل سلپ ٿي پئي ۽ ٽريلر جو پويون ڊبل ويل، منهنجي موٽرسائيڪل کي ڪچيندو اڳتي وڏي ويو ۽ نظرن جي اڳيان يڪدم غائب ٿي ويو، مون کي تمام گهڻا ڌڪا لڳا ۽ موٽر سائيڪل چڪنا چور ٿي ويئي.

منهنجي کاٻي ٽنگ ڀڄي پئي، رت وهندو رهيو، پنهنجي غلطي ۽ چوري موٽر سائيڪل کڻن تي پڇتائيندو رهيس ۽ روئيندو رهيس، ڀلا ان وقت ڪوئي اوهي واهي به ته ڪونه هو، ٻيو ته سواريون، بسون، ڪوچون ويگنون، ٽرڪ ۽ سوزوڪيون وينديون رهيون، ليڪن سڀ صرف منهنجو تماشو ڏسندا رهيا. ان وقت احساس ٿيو ته واقعي دنيا ته تماشائي آهي، جتي ڪير به ڪنهن جو ڪونهي، انهيءَ سوچ ۾ هئس ته پريان ٻنيءَ ۾ ڪم ڪندڙ هڪ هارياڻي جي مون تي نظر پئجي وئي ۽ هوءَ ڊوڙندي آئي ۽ اچڻ شرط ئي پنهنجي مٿي تي پاتل اجرڪ لاهي منهنجي رت کي صاف ڪيائين  ۽ پوءِ اهو اجرم منهنجي ڀڳل ٽنگ کي ويڙهي مضبوط ٻڌي ڇڏيو، ايتري ۾ ڪجهه ڳوٺاڻا به اچي پهتا ۽ پوءِ مون کي اسپتال ڏانهن کڻي ويا.

جتي هنن ڳوٺاڻن ڏاڍي جدوجهد ۽ جاکوڙ کان پوءِ منهنجو مڪمل علاج ڪرايو، رات ٿي وئي ۽ مان اسپتال ۾ ئي داخل رهيس ۽ پوءِ منهنجي گهر وارا به ڳوليندا اچي اسپتال پهتا. ڪنهن به مون کي ڪجهه به نه چيو ۽ دلداريون ۽ پيار ڪندا رهيا، ڳوٺاڻا اپس هليا ويا؛ ڪجهه ڏينهن کان پوءِ بابا آيو ۽ مان اڃا اسپتال ۾ هئس، جڏهن بابا اسپتال ۾ ملڻ آيو، تڏهن شرم ۽ پڇتاءُ جي ڪري، بابا سان اکين ۾ اکيون ملائي ڳالهائي نه سگهيس، ان وقت احساس ٿيو ته، اسان جا وڏا، اسان جو هميشه ڀلو ئي سوچيندا آهن. انهن جي چوڻ ۽ حڪم ۾ اسان جي ڀلائي هوندي آهي، منهنجي ٻن زخمن کي ته روز ملم پٽي ٿيندي هئي، ليڪن ٽنگ تي ٽن مهينن لاءِ پلاسٽر چاڙهيو ويو هو. اهي ٽي مهينا گذرڻ کان پوءِ مان پهريون ڪم اهو ڪيو جو، بابا سان گڏجي بازار مان هالا جو مشهور اجرڪ خريد ڪيوسين. پوءِ ڳوٺ ۾ آياسي، ۽ ڳوٺاڻن اسان کي وڏو مان ڏنو، ۽ اها عورت به آئي، جنهن کي مون اجرڪ پارايو ۽ ۽ هوءَ مون کي دعائون ڏيڻ لڳي ته” ابا شڪر ٿيو، تنهنجي حياتي بچي.“ اتان موڪلائي ڳوٺ آياسين، بابا خيرات ڪئي.

ان ڏينهن کان وٺي مون فيصلو ڪري ڇڏيو ته اڳتي ڪڏهن به اهڙو ڪم نه ڪندس، جنهن ۾ والدين جي مرضي شامل نه هوندي.

شفقت ”رانا“ کتري

ڪاش اهڙو قدم نه کڻان ها!!

اسان جي ڳوٺ ۾ هڪ صابر نالي مالهي رهندو هو جيڪو غريب هوندو هو. هن جي شادي کي اٽڪل ويهه سال ٿيا هئا، ويهن سالن کان پوءِ هن کي هڪ پٽ ڄائو، ماءُ جو هي اڪيلو پٽ ڏاڍو دادلو هوندو هو. اها ڳالهه هن جي پيءُ کي ناپسند هئي، سوچيندو هو ته هن کي وڌيڪ پيار، وڌيڪ لاڏ هن کي کاري ڇڏيندو، پر ڪڇي به ڪونه ٿي سگهيو.

صابر چاهيندو هو ته”آءٌ مالهي آهيان، پر منهنجو پٽ ڪو وڏو آفيسر ٿئي.“ اها آس دل ۾ رکي هن کي اسڪول موڪليندو هو. هي اسڪول نه ويندو هو، پر ڪڏهن هن جو پيءُ ڪم ڪرڻ ويندو هو،  تڏهن اچي گهر ۾ ويهي رهندو هو، يا وڃي ڪنهن راند روند ۾ لڳي ويندو هو.

هن جو پيءُ جڏهن ڪم کان ايندو هو، تڏهن هن کان پڇندو هو ته ”پٽ تون اسڪول ويو هئين.“  ته چوندو هو، ”ها، بابا ويو هوس.“

هن جو پيءُ پڙهيل ته ڪونه هو، تنهن ڪري هن کي پڙهائي به ڪونه ٿي سگهيو، يا هن جي پڙهڻ مان به ڪونه سمجهندو هو، ته هي صحيح پڙهي پيو يا غلط هن جو پٽ خرچ جام ڪندو هو. هن جي ماءُ وٽ جيڪي پئسا بچندا هئا،  سي هن کي خرچڻ لاءِ ڏئي ڇڏيندي هئي، هن جو پيءُ محنت ڪري ڪمائيندو هو ۽ هي بي فڪر ٿي خرچ ڪندو هو .هڪ ڏينهن هن جي پٽ جو استاد هن سان مليو ۽ چيائين ته ”ڇا توهان پنهنجي ڇوڪري کي پڙهائڻ نٿا چاهيو! توهان جو ڇوڪرو گهڻن مهينن کان ڪونه ٿو اچي.“ صابر پنهنجي دل ۾ سوچي ورتو ۽ انهيءَ ڏينهن ڪم تي ڪونه ويو ۽ وري سڌو گهر آيو ۽ پنهنجي گهر واري کي چيائين: ”تو وارو ڇورو ڪڏانهن ويو آهي؟“ هن جي زال جواب ڏنو ته:” اسڪول ويو آهي، ٻيو ڪيڏانهن ويو هوندو؟“ هن مالهي جي زال، پٽ کي کٽ هيٺ لڪائي ڇڏيو ۽  مالهي کي چيائين: ”ڪاوڙ گهٽ ڪر، الائجي ڪيئن، پني هڪ پٽ مليو آهي، تنهن کي به ماري ڇڏيندين ڇا؟!!“

مالهي چيو ته: ”هي اسڪول گهڻن مهينن کان ڪونه ويندو آهي.“ ائين چئي هيٺ کٽ تي جو نظر پيس ته کٽ هيٺ ويٺو آهي، صابر مالهي ڪاوڙ ۾ پٽ کي چيو: ڇورا نڪر ٻاهر هن جو پٽ ڊپ مان ٻاهر نڪتو ۽ هن پنهنجي پٽ کي چيو، ”ڇو اسڪول ڪونه ٿو وڃين.“ ڪاوڙ مان، صابر پنهنجي پٽ کي هڪ چماٽ هنئين ئي مس ته، ماءُ وچ ۾ اچي وئي ۽ چيائين،” چريو ٿيو آهين ڇا! منهنجي هوندي تون منهنجي پٽ جو ساهه ڪڍي رهيو آهين، اگر اهو ڪم ڪندين ته آءُ پنهنجو پٽ وٺي هتان هلي وينديس.“

اهو ٻڌي صابر ڍرو ٿي ويو ۽ چيائين: ”ٻيهر اسڪول ويندو ڪر نه ته ماري ڇڏيندوسانءِ.“

پٽ ٻه ٽي ڏينهن اسڪول ويندو هو، پر پوءِ وڃڻ ڇڏي ڏنائين، پيءُ ويچارو پوڙهو ٿي چڪو هو ۽ پٽ به جوان ٿي چڪو هو، مگر تعليم ته ڪونه حاصل ڪري سگهيو، جڏهن هن جي پٽ کي پئسن جي ضرورت پوندي هئي، تڏهن ماءُ کي چوندو هو ته پئسا ڏي، تڏهن هن جي ماءُ هن کي جيترا پئسا گڏ ٿيل هوندا هئا، سي ڏئي ڇڏيندي هئي. جنهن سان هو سگريٽ پيئڻ لڳو، جيڪا پئسن جي گهرج  هوندي ئي، سا اءُ هن جي ڪنهن به حالت ۾ پوري ڪري ڇڏيندي هئي. هن جو پيءُ اهو ڏک برداست ڪري نه سگهيو ۽ راحلت ڪري ويو.

هن جي پٽ کي ڪوبه هنر ڪونه ايندو هو، نه ٻيو ڪجهه، سواءِ نشي ڪرڻ جي پوءَ نشي پوري ڪرڻ لاءِ هن کي پنهنجي گهر وڪڻڻ جو خيال من ۾ آيو ۽ ماءُ کي چيائين: ”پاڻ هي گهر وڪڻي هلي ٻئي ڳوٺ رهون ٿا.“

جڏهن گهر وڪڻي ڇڏيائين، تڏهن اهي سڀ پئسا جوا ۽ ٻين نشن ۾ ختم ڪري ڇڏيائين ۽ آخر ۾ هي رلندو وتندو هو ۽ هن جي ماءُ ٻين جي در تي ڌڪا کائيندي وتندي هئي ۽ چوندي وتندي هئي ”ڪاش اهڙو قدم نه کڻان ها...“

قلب سومرو

”ٻالڪ سکيا“

ٻالڪ سکيا مان منهنجي مراد آهي، ته، ٻارن جي تربيت، هڪ تربيت آهي، جيڪا سندن گهر جي وڏڙن جهڙوڪ: پيءُ، ماءُ، چاچا، ماما، وڏا ڀيڻ ڀائر ۽ بزرگ وغيره ۽ اسڪول جا استاد ۽ پڻ پاڙي جا ماڻهو، پنهنجي سٺي ظرف جي وسيلي ڪندا آهن.

هي تربيت ۽ سکيا جون چند ٻيون ڳالهيون آهن، جيڪي ٻالڪن کي خود پڙهڻ ۽ سکڻ جون آهن ۽ پڻ عمل ڪرڻ جون به آهن، اهي وصفون، جيڪي هڪ ٻار کي سلڇڻو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿيون، سندس لاءِ ٻين جي دل ۾ سِڪَ ۽ محبت پيدا ڪن ٿيون ۽ ٻار کي وڏي ٿيڻ تي هڪ باوقار انسان بنائن ٿيون.

انهن مان پهرين وصف آهي” ادب“ ڇو جو چوندا آهن ته ”باادب با نصيب ۽ بي ادب بي نصيب“ مطلب ته جنهن به ادب اخلاق جو رستو ورتو ۽ پنهنجن بزرگن کي مانُ ڏنو، تنهن کي منزل مقصود نصيب ٿي ۽ جن بي ادبي ڪئي ۽ پنهنجن ۽ پروان آڏو خراب روَيو رکيائون تن جا نصي کوٽا ٿيا، جيئن کوٽو سڪو ڪونه هلندو آهي، تيئن اهي به زندگيءَ جي سفر ۾ هلي نه سگهندا ۽ پٺتي رهجي ويندا، مطلب ته اهي منزل مقصود تي پهچڻ بجاءِ ڪنهن کاهيءَ ۾ وڃي ڪرندا.

ٻي وصف آهي ”محنت“ سياڻا چئي ويا آهن، ته ”محنت ۽ عظمت آهي“ واقعي ائين ئي آهي ته جو به محنت نٿو ڪري ۽ سُستي ۽ ڪاهلي کي دوست بڻائي ٿو ته ان جا هٿ هميشه خالي رهن ٿا، ۽ جيڪي محنت سان دوستي رکن ٿا، ڀرپور محنت ڪندا رهن ٿا، محنت کي مانُ ڏين ٿا، تن کي الله تعالى اُن جو اُجورو ڏئي ٿو ۽ اهي ائين خالي نٿا رهن ۽ انهن وٽ عزت، مانُ سِڪَ ۽ رزق رهي ٿو.

سو پيارا ٻارو! توهان کي گهرجي ته پنهنجن توڙي پراون جي بزرگن، وڏن، جي عزت ۽ احترام ڪريو، انهن سان اخلاق سان پيش اچو، اُٿي بيهي سندن استقبال ڪريو ۽ سندن چيو مڃيو، پاڻ جيترن سان سڪ محبت سان رهو ۽ ننڍن کي شفقت ڏيو.

هي ٽي ٻيون ڳالهيون آهن، جن جو توهان کي خاص خيال رکڻو آهي:

هڪ ته توهان ڪاوڙ نه ڪريو ڇو جو ڪاوڙ انسان لاءِ زهر مثل آهن، اها بيماري آهي، جيڪا اندر ئي انسان کي ڪوري ٿي، سو ٻارو اڪوڙ کي ضابطي ۾ رکو، ڇو جو ان مان صرف ۽ صرف پريشاني حاصل ٿئي ٿي.

ٻيو ته توهان پنهنجن خواهشن ۽ ضرورتن تي ڪنٽرول رکو ۽ انهن کي محدود دائري اندر رکو، ڇو جو اگر ڪا خواهش پوري نه ٿيندي ته ڏک ملندي آهي ۽ گهڻيون خواهشون گهڻا مسئلا پيدا ڪن ٿيون، ته توهان خوف تي ڪنٽرول ڪريو، بهادر ۽ صابر ٿيو، ڊڄو هرگز نه، هر جڳهه تي همت ۽ حوصلي کي ساڻ رکو ۽ ڀَوَ کي ويجهو اچڻ نه ڏيو، صرف ۽ صرف خدا پاڪ کان ڊڄڻ گهرجي. ڇو جو پوري ڪائنات جو خالق، مالڪ، رازق اُهوئي هڪ الله آهي، ۽ سندس عبادت ۽ هردم شڪرانا ادا ڪرڻ اسان سڀني جو فرض آهي.

ريڊيا، ٽيليويزن، فلمون، کيل تماشا ۽ راند روند کي توهان تمام ٿورو وقت ڏيو ۽ گهڻو تڻو وقت توهان پنهنجي پڙهائي کي ڏيو ۽ خوب دل لڳائي محنت سان علم پرايو ۽ اڻٿڪ محنت جاري رکو، ڇو جو چوندا آهن ته ”محنت ڪاميابيءَ جي ڪُنجي آهي“ سو متان اها ڪُنجي هٿا وڃائي اٿوَ، جيستائين ڪُنجي نه هوندي ته ڪُلف ڪيئن کلندو ۽ ڪاميابيءَ جو ڪُلف ته صرف محنت سان ٿو کلي.

پيارا ٻارؤ، محنت جي باري ۾ اسان جي مانَ واري نامياري سنڌ جي هڪ سدا حيات شاعر ”مرحوم استاد بخاريءَ“ جو هڪ شعر آهي ته

”خلقت سُڏڪي گهرندي آهي

دولت، شهرت، عزت، عظمت

قدرت مُرڪي چوندي آهي

محنت، محنت، محنت محنت.“

تيجو رام سُوٽَهِڙَ

”واڍو“

ٻارو! اها چوڻي ضرور بڌي هوندي ته هنر بادشاهه آهي.“

يعني هنرمند ڪڏهن ۽ ڪٿي به بک ناهي مرندو. ڪاٺ جو ڪم ڪندڙ هنرمند ماڻهو ته اوهان ضرور ڏٺا هوندا، جن جي ڪري ئي اوهان جي گهرن ۾ ڪاٺ مان ٺهيل مختلف شيون گهر جي زينت بڻجن ٿيون، در، دريون، ڪٻٽ، ڪرسي، ميز، کٽ، پلنگ، سينگار دانيون، منجڻ، هر، پاڃاري، ۽ ٻيون بيشمار شيون انهيءَ هنرمند جي محنت جو نتيجو آهي، جنهن جي ڪري اسان جي زندگي سٺي ۽ فائديمند گذري پئي ۽ جيڪر اهو هنرمند نه هجي ها ته اسان لاءِ جيئڻ جنجال ٿي پوي ها.

انهيءَ هنرمند ک سولي سنڌيءَ ۾ ”واڍو“ يا” ڊکڻ“ پڻ سڏيندا آهن. واڍو ڪاٺ جي ڪم ڪرڻ لاءِ جيڪي اوزار استعمال ۾ آڻيندو آهي، تن ۾ رندو، ڪارائي، واهلو، ٿوڙي، رمبي، مرلائي، گرمٽ، پڪڙ، ۽ ٻيا ننڍا وڏا اوزار شامل هوندا آهن، انهن اوزارن وسيلي ڪاٺ چيري، وري جوڙي محنت سان تربيت ڏئي رنگ روغن ڏيئي بيشمار شيون تيار ڪيون وڃن ٿيون، کيس پنهنجن اوزارن سان وڌيڪ پيار هوندو آهي، واڍو ڪم ڪرڻ کان پهريائين پنهنجن اوزارن کي روهي (پٿر) تي تيز ڪندو آهي ته جيئن اوزار ڪم ڪرڻ ۾ ڪابه رنڊڪ نه وجهن. واڍي جو چئني پاسي وڏو مانُ مرتبو هوندو آهي، امير توڙي غريب، هاري، ناري هرهڪ سندس محتاج آهي، اڄ ڪلهه بجليءَ جي اوزارن اچڻ کان پوءِ واڍي جو ڪم تمام آسان ٿي پيو آهي. اڳ ۾ ڪاريگر ڪا شيءِ مهيني م تيار ڪندو هو، هاڻ ساڳئي شيءِ، هفتي اندر واڍو جديد اوزارن جي مدد سان تيار ڪريو ڇڏي!

سنڌ جا هندو واڍا جن کي ”سُوٽهڙ“ پڻ سڏيو ويندو آهي، سي واڍڪي ڪم ڪرڻ جا سنڌ ۾ پارکو سڏبا آهن. ”سُوٽهڙ“ سنڌ جي ٻن حصن ٿر ۽ ٿر کان ٻاهر پکڙيل آهن، سي ٿري ”سُوٽهڙ“ ۽ ”سنڌي سُوٽهڙ“ سڏبا وڃن ٿا. جيڪي ڪاٺ جو تمام بهترين ڪم ڪندا آهن ۽ هرهڪ سندن سلامي ڀريندو آهي.

واڍڪي ڪم ڪرڻ وارو هميشه چُست ۽ همت ڀريو لڳندو، جنهن جو ڪارڻ سندس پورهيو ۽ ورزش ڀريو ڌنڌو آهي.

واڍيءَ جو مانُ ۽ شانُ جو واحد سبب سندس هٿ جي محنت ۽ پورهيو آهي، پورهيت ۽ هنرمندن جو قدر ڪرڻ اسان سڀني جو فرض آهي، اسان کي پڻ اهڙو عظيم هنر سکڻ کپي ته جيئن اسان لا جيون گذارڻ سنهنجو ٿي پوي.

پيارا ساٿيو! جهڙي طرح واڍي جي معاشري ۾ وڏي عزت آهي، جيڪر، اسان به محنت سان ڪم ڪار ڪريون ۽ واندي ويهڻ کان ڪو هنر سکون ته هوند، اسين پڻ معاشري جا محنتي فرد ليکجنداسين ۽ هر هنڌ مان ملندو.

آزاد مير محمد ڪليري

”پکين جو بادشاهه“

عُقاب

پيارا ٻارو! جيئن ته هن سُهڻي مَن مُهڻي سنسار ڏانهن نظر ڪبي ته رب تعالى انسان جي راحت، وندر ۽ زندگي کي پُرسڪون بنائڻ لاءِ ڪيتريون ئي اَنيڪ شَيون خَلقيون آهن، ڪيترائي پکي آهن، جيڪي پنهنجي شڪل ۽ صورت  قدر و قيمت کان بلڪل مختلف آهن. ڪن کي ڪو اک کڻي به ٿو نهاري ته ڪن کي ڏسڻ لاءِ ماڻهو اوجهائيندا آهن، ۽ انهن کي پاڻ وٽ پالي تمام گهڻي خوشي محسوس ڪندا آهن، ۽ هر وقت انهن جو اونو رهندو اٿن ته ڪا تڪليف ته ڪانه پُهتن. اهڙن ئي قيمتن پکين مان ”عُقاب“ پڻ هڪ آهي. جنهن کي ”پکين جو بادشاهه پڻ ڪوٺيو وڃي ٿو ۽ هي بهادري ۽ دليري جي نشاني سمجهيا وڃن ٿا. هن جي پَنجي ۾ چار آڱريون هونديون آهن، جن ۾ ٽي آڱريون اڳتي وڌيل هونديون آهن، ۽ هڪ آڱر پوئتي هوندي اٿس.