سچل راڄپر

وڇوڙي جو آواز

منظور اڃا عمر جي لحاظ کان ننڍڙو هو، بلڪ ائين جيئن اڃا گل مکڙيءَ مان پئي نڪتو، پر ننڍي هوندي کان ئي منظور ٻين پاڙي وارن ٻارن کان ڪجهه مختلف هو، ننڍپڻ ۾ چالاڪ ۽ هوشيار پئي لڳو، هي پاڙي وارن ٻارن سان گڏجي صبح جو سوير راند روند ڪندو هو، جيڪي عمر ۾ هن کان وڏا هئا. هڪڙي ڏينهن، اهي پاڙي وارا ٻار پاڻ ۾ ويهي چئي رهيا هئا ته، ”اڙي! اسين ته وز اسڪول پڙهندا آهيون ۽ ڏسو! هن منظور کي ته سندس پيءُ پڙهائي ئي ڪونه ٿو.“ منظور ٻارن جون ڳالهيون ٻڌي، سندس دل چاهيندي هئي ”ته جيڪر مان به پڙهان!“ منظور جيئن ئي گهر آيو ته پنهنجي ماءُ کي چيائين ته ”اما مون کي به ڪتاب وٺي ڏي ته مان به پڙهان انهن پاڙي وارن سان گڏجي اسڪول وڃان.“ ماڻس جواب ڏنس ته، ”پٽ! اڃا ننڍو آهين، تون وڏو ٿيءُ پوءِ منظور جڏهن به پاڙي وارن ٻارن سان گڏجي ويهندو هو ته، اهي پاڻ ۾ ڳالهيون ڪندا هئا، اڪثر ڪري پڙهائيءَ جون ڳالهيون ڪندا هئا ۽ هي اڪثر خاموش رهندو جدا ويٺو هوندو هو. نيٺ منظور پنهنجي پيءُ کي به چيو ته ”بابا! مون کي ڪتاب وٺي ڏي ته، مان به پاڙي وارن ٻارن سان گڏجي روز اسڪول وڃان.“ پڻس به ماڻس جيان وڏي ٿيڻ جي ۽ پوءِ پڙهڻ جي آٿت ڏنس.

ٻئي ڏينهن جيئن ئي منظور گهران نڪتو ته ڏسڻ لڳو ته رستي تان پاڙي وارا ٻار اسڪول وڃي رهيا هئا، هن کي به دل ۾ حسرت آئي ته ڪاش! مان به انهن سان گڏ اسڪول وڃا ها! رستي ۾ ائين سوچڻ لڳو ڄڻ ڪجهه وڃائجي ويو هجيس ۽ هو ان کي ڳولهي رهيو هجي. منظر پنهنجو پاڻ کي اڪيلو پئي محسوس ڪيو. ڄڻ گلشن مان هڪڙو گل وڇڙي ويو هجي، ڄڻ ڪنهن کيس پٽي ڇني ڌار ڪيو هجي.

منظور حسرت ڀرين نگاهن سان وريو، ۽ اميد سمجهي پنهنجي ماءُ کي پڙهائيءَ بابت ڪجهه چوڻ لڳو ته ڀرسان ئي سندس پيءُ ويٺو هو، جنهن جي ڪنن تي ڪجهه سس پُس جو آواز پيو، پيءُ آواز ٻڌي سندس گهر واريءَ کي چيو ته ”منظور ڇا چئي رهيو آهي؟“ سندس گهر واي وراڻيو ته، ”منظور چئي رهيو آهي ته ڪتاب وٺي ڏيو ته پڙهان!“ منظور جي پيءُ سندس گهر واريءَ کي ٻڌو نه ٻڌو ۽ چيائين ته، ”پڇينس ته ڪڏهن ڪمائيءَ جو سوچيو اٿئي، رڳو هجيس خرچ ڪرڻو.“ منطور سندس پيءُ جو بي رحم جواب ٻڌي، ناميد ٿي دل ئي دل ۾ روئي رهيو هو، ۽ پاڙي وارن ٻارن جا چيل اهي لفظ ورجائي رهيو هو ته واقعي ئي بابا مون کي نه پڙهائيندو!؟ منظور ڪجهه ڏينهن گهر وارن سان ناراض رهيو ۽ ڪنهن سان به نه ڳالهائيندو هو.

سندس والدين سوچو ته هاڻي منطور وڏو ٿيو آهي، ۽ کيس ڪنهن ڪم ڪار سان لڳرائجيس، منظور جي پيءُ سندس گهر واريءَ کي چيو ته آءٌ سڀاڻي محرم هوٽل واري سان ڳالهائي ٿو اچان ۽ منظور کي هوٽل تي ٿا بيهاريون. ٻئي ان صلاح تي متفق ٿي ويا. منظور يڪو پنهنجي والدين کي سکيو ستابو ڏسڻ جا خواب ڏسي رهيو هو، تنهن سان والدين جو سلوڪ وري اهو ته هو موٽ ۾ کيس هوٽل جو بيرو پيا بڻائين.

ٻيو ڏينهن ٿيو، منظور سوچي رهيو هو ته ڇا مون کي پنهنجي خواب جي غلط تعبير ملي رهي آهي؟

آخر سندس پيءُ کيس هوٽل تي بيهاري آيو، ڇا ڪري منظور، پر ڪري به ڇا پئي سگهيو، سواءِ سوچڻ جي، سواءِ پنهنجي قسمت تي روئڻ جي، ڇو جو گلشن مان جيڪڏهن ڪنهن گل کي پٽيو ويندو آهي ته ان مان خوشبوءِ ته ناهي گهٽبي، پر سندس ٽٽڻ وقت ٻه چار لڙڪ ضرور وهندا آهن، هاڻي منظور جو مقدر هوٽل بڻيو. صرف ۽ صرف سوچي پئي سگهيو، سدائين هي سوچيندو رهندو هو، هي پنهنجي پاڻ سان مخاطب ٿي چئي رهيو هو ته ”ڏک سک ته زندگيءَ جو حصو هوندا آهن، پر اهي به جوانيءَ ۾، ڇا خدا مون کي شروع کان ئي ڏک صرف ۽ صرف ڏک ڏيکاريندو؟ ڇا آئون ننڍي هوندي کان وڏي جوان ٿيڻ تائين ائين ڏک ۽ ڏولاون ۾ گذاريندس؟ يا خدا! مون کي تو پيدا ڇو ڪيو؟ نه آئون پيدا ٿيان ها! نه ئي وري هيئن ڏولاون ۾ گذاريان ها!! هتان کان ته جهنم ۾ هجان ها! ته ڀلو هو. چوندا آهن ته وڏي ۾ وڏي سزا جهنم هوندي آهي، پر مان بيقصور هتي..... هي سوچن جي گهرائي ۾ هليو ويو هي سوچي رهيو هو ته هتان نجات ڪيئن حاصل ڪيان؟ آءُ هتي نه ري سگهندس بي قياس گهر ۾ ڪونه ڪو رستو ڳولڻو پوندو نه ته آئون سوچي سوچي بي موت مارجي ويندس. منظور جيئن ئي گهر آيو ته هن سوچيو اڄ بابا سان آءُ پاڻ هڪ دفعو ڳالهائيندس، هن پنهنجي پيءُ سان مخاطب ٿي چيو، ”بابا! آئون اوهان جو اولاد آهيان، اوهان جو ڪهڙو ڏوهه ڪيو اٿم جو مون کي ان جي سزا ڏيئي رهيو آهيو مون ته سوچيو هو ته پنهنجي زندگي سنواريندس ۽ توهان کي خوشحال بڻائيندس، پر توهان مون سان ٿوري ڀلائي به نٿا ڪري سگهو. هو ڏسو چاچي جمعي وارا ڪيئن ٿا پنهنجي ٻارڙن کي اسڪول موڪلين! ڇا اوهان منهنجا والدين نه آهيو؟؟“ منظور جي ماءُ ٻڌائي نه اڃا پڙهيوئي ناهي ته ڪيڏو پنهنجي سامهون پيو، جيڪڏهن.... پڙهيو ته پوءِ....“ سندس پيءُ گهر واريءَ جواب ۾ چيس ان دوران منظور جذباتي لهجي ۾ پنهنجي پيءُ کي چيو، ”جيڪڏهن بابا! اوهان مون کي نه پڙهايو ته پوءِ آئون هتان ڀڄي هليو ويندس ۽ اوهان منهنجو منهن ڏسڻ لاءِ سڪندا ۽ آئون ڪڏهن به موٽي نه ايندس.“

منظور جذباتي نموني ائين چئي هلڻ لڳو، گهر کان ٻاهر نڪتو هن سوچيو ته مون کي شهر ڏانهن وڃڻ گهرجي، ڪٿي نه ڪٿي منهنجو مقدر مون کي ملندو، آخر ڪجهه ته مقدر بڻبو. هي تنها تنها سفر ڪندو رهيو، آخر شهر پهتو رستي ۾ ڪيترن ئي ماڻهن سندس بابت پڇيو پر هن هر ڪنهن کي جواب ۾ اهو ٻڌايو ته آئون لاوارث آهيان، شهر جي هڪ گهٽيءَ ۾ ويهي رهيو اتي هن ساهه پٽيو ۽ ٿڪُ لاٿو. منظور ان گهٽيءَ ۾ ئي گهمندو رهيو. ان محلي ۾ رهندڙ ماڻهو سڀئي هن کي اوپرو محسوس ڪندي هن کان پئي پڇيو پر هي ڪنهن کي به ڪجهه ٻڌائڻ لاءِ تيار نه هئو، بس خاموش ئي خاموش رهيو، سندس ئي ڀر واري گهر مان هڪ نوجوان شخص نڪتو، هن ٻار کي اوپرو سمجهندي هن کان پڇا ڪيائين، اهو شخص بلڪل حساس دل انسان پئي لڳو، سندس گفتگوءَ ۾ شائستگي هئي، جنهن جو سبب اهو هو ته شايد ان کي هڪ نياڻي هئي ۽ کيس پٽ جو اولاد ڪونه هو تنهن ڪري هر ٻار سان پيار ڀري گفتگو ڪندو هو. ان شخص هن ڇوڪري کان نهايت پيار ڀريي نموني سندس نالو پڇيو، جنهن تي هن جواب ڏنس ته منهنجو نالو منظور آهي. ڇا تون مون کي گڏ رهائيندين؟ آءُ اڪيلو آهيان، مون کي ڪوبه پيءُ ماءُ نه آهي، ڇا اوهان منهنجا والدين بڻجندؤ؟؟ ڇا اوهان مون کي پڙهائيندؤ!؟ منظور جي مٺڙي ڳالهاءَ گلاب جي گل جي تازگي وانگر کيس موهي وڌو، ان شخص هن کي چيو ته ڇا تون ڀڄي آيو آهين؟ اهي ڪهڙا بدنصيب والدين آهن!؟ اهي ڪيڏا نه بدقسمت آهن، تنهنجا والدين!! يا خدا آئون تنهنجو شڪر گذار آهيان، تو مون تي بيشڪ وڏو احسان ڪيو آهي جو مون کي تو معجزانه طور تي اهڙو گلاب جي گل جهڙو پٽ عطا ڪيو آهي، اچ منظور اچ ته آءٌ توکي پنهنجي گهر وٺي هلان اڄ کان وٺي تون منهنجو پٽ آهين.“ اهو شخص هڪ سيٺ) امير) هو، هو سيٺ غفور منظور کي گهر وٺي ويو. جڏهن گهر ۾ داخل ٿيا ته سندس گهر واري به هن کي منظور سان گڏ ڏسي ڏاڍي خوش ٿي پڇيائين. ان بابت سيٺ غفور کيس ٻڌايو ته ”هي منظور آهي، هي ڇوڪرو لاوارث آهي، هونئن به اسان کي پٽ جو اولاد ڪونه آهي، شايد اسان تي اڄ اسان جو مالڪ مهربان ٿيو آهي، اڄ اسين وڏا خوش نصيب آهيون. ”بيگم صاحبه چيو سندس جواب ۾ سيٺ چيو اڄ کان اسين جيئن پروين جي پرورش ڪندا آهيون، تيئن منظور جي به ڪنداسين، منظور! سڀاڻي کان پروين سان گڏ اسڪول وڃجانءِ منظور ۽ پروين گڏجي اسڪول ويندا هئا ۽ موٽي به گڏجي ايندا هئا. هاڻي منظور لاءِ ڄڻ نئون سج اڀريو هو، سندس خواب جي تعبير ملي وئي، هتي منظور خوش ٿي پڙهي زندگي گذاري رهيو هو.

هڪ ڏينهن منظور پنهنجي تعليم به مڪمل ڪري ورتي سيٺ غفور کيس سٺي نوڪري وٺي ڏني. هاڻي منظور کي پنهنجي زندگيءَ ۾ بهار قريب اچڻ واري پئي لڳي. منظور هن وقت جوان ٿي چڪو هو، سيٺ غفور پنهنجي نياڻي پروين کيس نڪاح ۾ ڏئي سندن شادي ڪرائي. منظور کي زندگي بهار جي جهوٽي وانگر پئي لڳي. هوڏانهن سندس والدين سندس لاءِ پل پل پڇائيندا رهيا. هر پاسي کان منظور جي خبر پي رهيا هئا. سندن زبان تي رڳو منظور جو نالو هو. سندن زندگي مان هر شيءِ ختم ٿي ويئي هئي. منظور جي وڇوڙي ۾ سندن اکين مان لڙڪ سڪي ويا هئا. روئي روئي رت وهائي رهيا هئا. منظور جيڪو سندن قسمت بدلائڻ جو نانءُ هو. کانئن صرف پيار گهري رهيو هو. سندن هر ڏک، هر سور منظور ڪري رهيو هو، جنهن منظور کي انهن هٿ سان پاليو، اهو منظور اڄ سندن زبان جي زينت بڻيل هو. اڻ وسرندڙ اچار بڻجي چڪو هو، کين اڄ منظور جو احساس ٿي رهيو هو، سندن گهر ۾ خال پئجي ويو هو، اهو حساس ته واقعي اسين منظور سان ظلم ڪيو هو، اسين ان جا دشمن بڻجي چڪا هئاسين. اسين سندس والدين ٿي ڪري کيس ڪا هڪ شيءِ نه ڏئي سگهياسين. اڄ هو منظور لاءِ پڇتائي رهيا هئا. دنيا جي هر ڪنڊ ڪڙ ڳولهي آيا. منظور مگر تلاش نه ٿي سگهيو، منظور ته اڻ لڀ موتي هو، منظور اهو لعل هو جيڪو صرف هنج کي ئي کپندو آهي،منظور جي وڇورِ سندن جيون سڃ ڪري ڇڏيو هو، ر ويس، کاڌو، پيتو وساري ڇڏيو هو، هر قيمت ڏيڻ لاءِ تيار هئا. فقط ان لاءِ ته منظور ملي وڃي، پر کين خبر نه هئي، ته وڃائجي ويل شيءِ مشڪل سان لڀندي آهي، کين خبر نه هئي ته اولاد ڪيترو پيارو ٿيندو آهي! پر هنن کي اها خبر نه هئي ته منظور ايترو جلد اسان کان جدا ٿي ويندو. بس هاڻي ته سندن زبان تي منظور جي وڇوڙي جو آواز ئي هو. سندن دل تي پنهنجي منظور جو احساس هو، ڇو ته هر شيءِ جو قدر تڏهن ٿيندو آهي، جڏهن اها شيءِ وڇڙي ويندي آهي، اڄ کين منظور جي ياد تڙپائي رهي هئي. سندن ديدار لاءِ سڪي رهيا هئا.

ليکڪا: يونائيٽس ڊي سوز: ترجمو: قربان جعفري

قسط:  8

منحوس مُنهن

دهلي ۾ هيراچند نالي هڪڙو سوداگر رهندو هو، اهو چيو ويندو هو ته جنهن به هن جو منهن ڏٺو سو سڄو ڏينهن بنان کاڌي پيتي جي گذاريندو. جڏهن اڪبر هيرا چند جي باري ۾ ٻڌو. هن ان کي ڏسڻ لاءِ  چيو. هن اهو ڄاڻڻ پئي چاهيو ته ڇا هن جي باري ۾ ڪهاڻيون سچيون آهن.

ٻئي ڏينهن اڪبر پنهنجي طعام واري ڪمري ڏانهن پئي ويو ته هيراچند کي هن جي سامهون آندائون. انهيءَ ساڳي وقت هڪڙو دٻاري اهو چوڻ لاءِ آيو ته راڻي ناچاڪ آهي. اڪبر هيرا چند کي ڇڏي اهو سمورو صبح پنهنجي بيمار زال سان گذاريو. جنهن وقت هو طعام واري ڪمري ۾ موٽيو هن جي ماني ٿڌي ٿي چڪي هئي. هن تازي ماني جو حڪم ڏنو، انهيءَ تيار ٿيڻ ۾ ايترو گهڻو وقت ورتو جو اڪبر بيمار محسوس ڪرڻ شروع ڪيو.

طبيب طلب ٿيو، هن اڪبر کي آرام ڪرڻ جو چيو ۽ هڪڙي ڏينهن لاءِ ڪجهه به کائڻ کان منع ڪئي. اهڙي ريت، هن چيو، ڳڍڙيون بند ٿي وينديون.

”پر مان هن وقت تائين ڪجهه به ڪين کاڌو آهي.“ اڪبر چيو.

”بدنصيبي“، طبيب چيو، ”اوهان ڪنهن جو منهن ڏٺو هو؟“

اڪبر طبيب کي هيرا چند بابت ٻڌايو، ”مان هن جي سستي لاهرائيندس.“ هن چيو، ”ڇاڪاڻ ته هن مون کي عذاب ۾ مبتلا ڪيو آهي.“

هيراچند دهلجي ويو. هو بادشاهه جي پيرن تي ڪري پيو ۽ رحم لاءِ ٻاڏائڻ لڳو، ”منهنجي زال ۽ ٻار مون کان سواءِ ڇا ڪندا؟“ هن ليلايو، اڪبر هن جو هڪڙو لفظ به نٿي ٻڌو. درٻان کي سڏايو ويو ۽ هيراچند کي گهلي سسي لاهڻ لاءِ وٺي ويا.

ويچارو هيرا چند زور سان دانهون ڪرڻ لڳو ۽ دربان کي منٿ ڪرڻ لڳو ته هن کي آزاد ڪرڻ جو ڪو رستو ڳولهي ڪڍي. ”مان نٿو سمجهان ته مان ڪجهه ڪري سگهان.“ دربان چيو، ”جنهن هيرا چند لاءِ بيحد افسوس محسوس پئي ڪيو.“ جيڪڏهن بادشاهه کي خبر پئي ته مان هن جي حڪمن جي نافرماني ڪئي آهي ته منهنجي سسئي پڻ لاهرائي ڇڏيندو.“

اوچتو هن کي هڪڙو خيال آيو. ”اسين بيربل کي سڏيون ٿا.“ هن چيو، ”هڪڙو هوئي آهي، جنهن کي خبر هوندي ته تنهنجي مدد ڪئين ڪجي.“

جڏهن هيراچند بيربل کي ٻڌايو ته ڇا ٿيو هو. بيربل اهو چئي هن کي آٿت ڏني، ”جيڪو مان توکي چوان ائين ڪجانءِ، ۽ تون بچي ويندين.“

جڏهن هيرا چند لاءِ اهو وقت ٿيو ته هن کي آڏيءَ تي سر رکڻ لاءِ وٺي وڃن، جلاد پڇيو ته ڇا هن کي ڪجهه گهرجي.

”مان بادشاهه کي ڏسڻ پسند ڪندس.“ هيرا چند چيو.

جڏهن اڪبر آيو، هيرا چند چيو، ”بادشاهه سلامت، ڇا هي سچ آهي ته اوهان منهنجو منهن ڏٺو ۽ هڪڙي ڏينهن لاءِ اوهان کي ماني نصيب نه ٿي؟“

”ها“، اڪبر چيو.

”بادشاهه سلامت“، هيرا چند چيو، ”منهنجو نصيب ته اوهان کان به خراب آهي، مان اوهان جو منهن ڏٺو ۽ منهنجي سسي پيا لاهين.“

”ڪنهن توکي اهو چوڻ لاءِ سيکاريو آهي“، اڪبر چيو، هن هڪدم اندازو لڳائي ورتو ته اهو ڪير هوندو.

”ناممڪن“، هيرا چند چيو، ”مان هتي ڪنهن کي ڪين سڃاڻان.“

”شايد نه، پر تون هن رٿ کي پاڻ ڪين سوچيو آهي.“ اڪبر جواب ڏنو، ”تون ضرور بيربل سان مليو آهين.“

هيرا چند اقرار ڪيو ته هو مليو هو.

”بيربل مون کي هڪڙي بي ڏوهي ماڻهو جي مارائڻ کان بچايو آهي“، اڪبر چيو ۽ هن هيرا چند کي سوکڙين سميت روانو ڪيو.

ڪيڊٽ محمد عرفان سومرو

ماٽيلو وجود

”چون چون.... چون....!“ ڪا شيءِ جا ڪن مسلسل هن شور سان وڄي رهيا آهن، هواهڙي قسم جي آواز ڪڍندڙ پکيءَ کي ڏسڻ لاءِ ڪمري کان ٻاهر نڪري اچي ٿو.

ٽاڪ منجهند آهي، گرمي ايتري قدر شديد آهي، جو ڪانءُ جي اک پئي نڪري، گرم لڪون ۽ جهولا گهُلي رهيا آهن.

ڪا شيءِ جي نظر وچ ۾ اڱڻ تي لڳل هڪ نم جي وڻ تي پئي ٿي، هو هڪ جهرڪيءَ کي حيران ۽ پريشانيءَ جي حالت ۾ رڙيون ڪندي ڏسي ٿو، اها جهرڪي مسلسل چون چون جو آواز ڪري رهي آهي، ۽ ائين پيو محسوس ٿئي ته شايد ڪنهن شيءِ جي ڳولا ۾ آهي ۽ ان شيءَ جي نه ملڻ جي صورت ۾ پريشانيءَ وچان چون چون پئي ڪري.

”ڪاشي هيڏانهن اچ! ٻاهر گرمي آهي، ڪٿي بخار نه ٿي پوي!“

اندران ڪمري مان ڪا شيءَ جي ماءُ پنهنجي ماٽيلي آواز ۾ ڪا شيءَ کي سي رهي آهي. ڪاشي پنهنجي سوچ جي گهرائيءَ ۾ پنهنجي ماءُ جي سڏ کي نظر ڪري ڇڏي ۽ پريشان حال جهرڪيءَ کي تڪي رهيو آهي، جهرڪي نم جي وڻ تي هڪ ٽاريءَ کان ٻيءَ ٽاريءَ تي اُڏري ويهڻ جو عمل مسلسل جاري رکيو پئي اچي، جهرڪي پنهنجي گم ٿيل شيءِ جي ڳولا ۾ هيڏانهن هوڏانهن واجهائي پئي، سندس پريشاني گهٽجڻ بدران وڌندي پئي وڃي.

ڪاشي جهرڪيءَ جي هر عمل کي نهايت غور سان ڏسي رهيو آهي، ۽ لڳي پيو ڪاشيءَ جي جهرڪيءَ سان همدرديءَ ڪارڻ هو به جهرڪيءَ سان گڏ هيڏانهن هوڏانهن نهاري پيو ته اها ڪهڙي شيءِ آهي، جيڪا جهرڪيءَ آڏو غير معمولي حيثيت رکي ٿي ۽ کيس پريشان ڪري پئي.

ڪاشيءِ جون نظرون ڏيڍي واري دروازي کان ٿينديون اوطاق جي ڇت سان لڳن ٿيون ۽ کيس محسوس ٿئي ٿو ته هن کي ڪوئي سڏي رهيو آهي، اوطاق جي ڇت کان جتي نم جي ڪن گمنام ٽارين جو پاڇائون آهي، نظر هيٺ وجهڻ تي هو پنهنجي ننڍي ڀاءُ عرفيءَ کي ڏسي ٿو.

ڪاشيءَ پنهنجي ڀاءُ سان ايترو پيارو ڪندو آهي، ڄڻ هو سندس سڳو ڀاءُ هجي، ڪاشي عرفيءَ جي مُٺ ۾ ڪا جاندار شيءَ ڏسي ٿو ۽ عرفي ان کي قابو ڪري، مضبوطيءَ سان کنيون پيو اچي.

”ڀائو ڪاشي! ڀائو ڪاشي! هي ڏس مون جهرڪيءَ جو ٻچڙو پڪڙيو آهي! ڪيڏو نه پيارو آهي؟ هي ڏس! هن جا کنڀ آهن، ڀائو! مون هن کي پاڻي به پياريو آهي. خبر اٿئي هي مون ڪٿان پڪڙيو آهي؟ هي نه! نم جي هيٺان پيو هو، مون جيئن ئي ڏٺومانس، پڪڙي ورتو مانس! ۽ ڀائو....“

ڪاشي پنهنجي ڀاءُ عرفي جي ڳالهه کي ڪٽيندي چوي ٿو:

”عرفي هي تو ڪهڙي حرڪت ڪئي آهي؟ خبر اٿئي هن جهرڪيءَ جي ٻچڙي جي ماءُ هن لاءِ ڪيتري پريشان آهي؟ هو ڏس مٿي نم تي ڳپل وقت کان هوءَ چون چون ڪري رهي آهي، سڀني جو آرام ڦٽايو اٿس! هاڻ هيئن ڪر جو هن ٻچڙي کي جتان کنيو اٿئي اٿي رکينس، سندس ماءُ پاڻ مرادو کڻ ويندي.“

”نه ڀائو! مون هيڏي مشڪل سان هن کي پڪڙيو آهي ۽ تون چئين ٿو ته آئون هن کي رکي ڇڏيان، آزاد ڪري ڇڏيان؟ نه ڀائو نه!“

عرفي ٻاراڻي ضد ۾ اچي جهرڪيءَ جي ٻچڙي کي پڪڙيو بيٺو آهي.

ڪاشي هن جهرڪي ڏانهن مٿي نهاري ٿو، هن کي ائين محسوس ٿو ٿئي، ڄڻ جهرڪي هن ۾ ڪا اميد ڪريو ويٺي هجي، ۽ کيس پارت ڪري رهي هجي، ڪاشيءِ ڪنڌ لوڏي ۽ ذميداري محسوس ڪندي، جهرڪيءَ کي آٿت ڏئي ٿو. ”ڀائو عرفي! ڏس مڙي وڃ! ڀائو، توکي جيڪڏهن هي ٻچڙو ايترو ئي پيارو لڳي پيو ته هن کي آزاد ڪر نه؟ ۽ پوءِ پري کان ڏس ته هي ڪيئن پنهنجي ماءُ کان چوڳو وٺي ٿو. تون هن کي آزاد ڪر آئون وعدو ٿو ڪريان ته توکي هن جهرڪيءَ جي ٻچڙي جي هڪ خوبصورت موت ٺاهي ڏيندس (ڪاشي هڪ سٺو ننڍو آرٽسٽ آهي ۽ سندس ڊرائنگ هر لحاظ کان ڪافي بهتر آهي).

”ڀائو! ٺيڪ آهي آئون هن ٻچڙي کي آزاد ڪريان ٿو، پر تون پنهنجو وعدو ضرور پاڙجانءِ! بس هڪڙو ڀيرو آئون هن کي ٻيهر پاڻي پياريان. پوءِ هن کي نم جي ٽاريءَ تي ويهارينداسين!“

عرفي ورانڊي کان ٿيندو فرج ڏانهن وڃي پيو، فرج مان هڪ پاڻيءَ جي بوتل ڪڍي جهرڪيءَ جي ٻچڙي کي پيارڻ جي ناڪام ڪوشش ڪري ٿو.

”ڀائو! ڪاشي.... هي پاڻي نٿو پيئي! منهنجي خيال ۾ هن کي پنهنجي ماءُ گرائپ اٽر يا ڪوليمن جو جوس پياريندي آهي.... تنهن ڪري اچ ته هن کي پنهنجي ماءُ جي حوالي ڪريون.“

عرفي جهرڪيءَ جي ٻچڙي کي کنيو، ٻاهر ٿو اچي۽ پنهنجي هٿ کي ڪجهه ڍلو ڇڏي ڏنو اٿس.

”عرفي آئون ڪُرسي کنيون پيو اچان تون ٿورو انتظار ڪر ته پوءِ ان جهرڪيءَ جي ٻچڙي کي نم جي ٽاريءَ تي رکنداسين! ڪاشي ڪرسي کڻڻ لاءِ وڃي ٿو.

”ڀائو! ڪرسيءَ کي مضبوطيءَ سان پڪڙجانءِ ۽ ائين نه ٿئي جو آئون ڪري پوان؟“

ڪاشي ڪرسي کڻي اچڻ کان پوءِ عرفيءَ جي تاڪيد تي عمل ڪندي ڪرسي مضبوطيءَ سان جهلي ٿو.

”ڀائو ڪاشي! منهنجي هڪ خواهش رهجي وئي. هن جهرڪيءَ جي ٻچڙي منهنجي هٿان پاڻي ته ڪونه پيتو، پر ڀائو-! آئون هن کي هن جي ماءُ هٿان گرائپ واٽر پيئندي ڏسڻ چاهيان ٿو-!“

عرفي پنهنجي معصوميت سان چيل انهن لفظن تي سندس وڏي ڀاءُ ڪاشيءَ کي مرڪندي ڏسي ٿو، ان کان پوءِ عرفي ۽ ڪاشي فرمانبردار ٻارن جيان پنهنجي ماءُ جي سڏ تي اندر ڪمري ۾ وڃن ٿا.

ڪاشيءَ جا ٽي دوست: مرتضيٰ، ڪليم ۽ غلام عباس جيڪي هن جا ويجها دوست آهن، شام جي وقت جڏهن سج جبلن جي اوٽ ۾ پناهه وٺي لهي ويندو آهي، ڪاشيءَ سان ملڻ اچن ٿا، ڪاشي پنهنجي سنگت ۾ سڀ کان خوش شڪل ۽ ذهين ٻار آهي، هو تاريخ، سماجي اڀياس، ۽ ادب وغيره جهڙن مضمونن ۾ دلچسپي وٺندو آهي ۽ عمر جي لحاظ کان انهن مضمونن تي چڱو خاصو عبور حاصل اٿس.

ڪاشيءَ جي بيضوي چهرو ۽ ڌيمي لهجي ۾ ڳالهائڻ جو انداز هن جي شخصيت جي نکار جو سبب بڻجن ٿا.

”ڪاشي! يار ڪالهه سماجي اڀياس واري استاد تهذيب جي باري ۾ ڪجهه ٻڌايو هو، آئون ڪجهه سمجهي ڪونه سگهيس، توکي ياد آهي ڪجهه؟“

غلام عباس جيڪو ڪاشيءَ جي دوستن مان جذباتي، قد جو ڊگهو ۽ سانوري رنگت جو ٻار آهي، ڪاشيءَ کان تهذيب متعلق پڇي ٿو.

”يار غلام عباس! مون وٽ سر جو ليڪچر ته نوٽ ٿيو پيو آهي، جيڪو تون چاهين ته مون کان وٺي سگهين ٿو، پر زباني صرف ايترو سمجهه ته: اهڙو رهڻ ڪرڻ جو طريقو جيڪو ڪن قانونن تحت هجي، ان کي تهذيب چئبو آهي، تهذيب هر قوم ي شناخت ٿيندي آهي، اها اسان کي ورثي ۾ ملندي آهي، وغيره وغيره سمجهه ۾ آيو؟ يا ڪونه؟ چيئن ته ٻيهر ٻڌايانءِ، وڌيڪ مون کان معلومات وٺجانءِ!“

ڪاشي گرمي سبب ٻانهون کنجيندي چيو:

”بس ادا مهرباني ايترو ئي ڪافي آهي، جيترو هضم ڪري سگهان نه ڀائو! يار! اسان به هجون ها تو وانگي ذهين، ته نه ڇڏيون ها دنيا جو ڪو سبيڪٽ، ڀلا ٻڌاءِ تنهنجي Hobby (مشغلي) جو ڇا ٿيو؟ تون جيڪا هڪ شودر جي تصوير ٺاهي رهيو هئين مڪمل ٿي وئي؟

غلام عباس تجسس سان ڪاشيءَ کان هن جي پيٽنگ جي باري م پڇيو:

”بس يار! مڪمل ته ٿي وئي آهي، ٿورو رڳو مانئوٽئين منهنجو مطلب آهي ته تختي تي هڻائڻو اٿم، پوءِ اوهان جي آڏو هوندي ۽ اوهان جي تنقيد جو نشانو بڻبي-!“

ڪاشي چهري تي هلڪي مرڪ رکندي.

ڪليم تنقيدي لهجي ۾:

”يار مرتضى لڳي ٿو اسين ڪنهن نظر نه ايندڙ مخلوق ۾ تبديل ٿي ويا آهيون.“

ڪاشي مذاق ڪندي:

”ڇو يار صبح سلامت ته آهيو، ۽ اسان کي نظر به اچو پيا!

اها اوهان جي غلط فهمي آهي-“

ڪليم هلڪو جذباتي ٿيندي چئي ٿو:

”يار! اوهان صف پاڻ ۾ ڳالهائڻ سان ٻئي جي اهميت ته گهٽائي ته سگهو ٿا، پر پنهنجي اهميت وڌائي ڪونه ٿا سگهو.“

”ابا ڪليم! ڀايان ٿو تون به ڪاشيءَ جي اديباڻي طبيعت جو اثر ورتو آهي، بس شاعر ٿيڻ لاءِ توکي اهڙن جملن جون ڪجهه ٻيون قسطون ادا ڪرڻون پونديون.“

غلام عباس پنهنجي مخصوص انداز ۾ اهي جملا چئي چپ ٿي ويو، ڪاشي جي سنگت ۾ مرتضيٰ سڀ کان ڪم گو ڇوڪرو آهي، هو ضرورت مطابق ڳالهائيندو آهي ۽ اڪثر ڳالهائڻ بدران انڊين پراڻن گانن کي جهونگاريندو رهندو آهي، سندس آواز چڱڙو ۽ ڳائڻ جي لائق آهي، ان ڳالهه جو کيس احساس به آهي، پر مجال آهي جو هو ڪڏهن سنجيده ٿي سنگت ۾ ڳائي.

ڪاشيءَ جي نظر گهرجي اندران ايندڙ عُرفي تي پوي ٿي، عُرفي جي مُٺ ۾ وري ڪا جاندار شيءَ آهي، ۽ ويجهو اچڻ سان کيس يقين ٿئي ٿو ته اُها جاندار شيءَ هڪ پکي جو ٻچڙو آهي.

”ڀائو! اڳهرو هن منهنجي هٿان پاڻي ته ڪونه پيتو، پر ان کان پوءِ مون هن لاءِ گرائپ واٽر جو بندوبست ڪيو هو، ڪيڏي نه خوشيءَ جي ڳالهه آهي جو هي ٻچڙو مون کي وري ملي ويو ۽ مون هن کي گرائپ واٽر پياريو پر ڀائو! خبر ناهي هي گرائپ واٽر ڇو نه ٿو پئي؟ ڀائو! هن کي ڪجهه سمجهائينس، پنهنجي وڏن جو چيو نه ٿو مڃي!

عُرفي بيسمجهيءَ جون ڳالهيون ڪري وڏي ڀاءُ اڳيان پنهنجي پريشاني بيان ڪئي.

”ڀائو، ڀائو! اچ ته هن کي اُڏرڻ ٿا سيکاريون.!“

عُرفي هٿ ۾ پڪڙيل جهرڪيءَ جي ٻچڙي کي هوا ۾ اُڇلي ٿو ۽ ڏسي ٿو ته اهو جهرڪيءَ جو ٻچڙو بنا چُر چُر جي پنهنجن ننڍڙن پرن کي کنڊيڙيندي هيٺ پٽ تي اچي ڪري ٿو.

ڪاشيءَ تڪڙو وڃي اُن کي هٿ ۾ کڻي چڪاس ڪئي ته اهو جهرڪيءَ جو ٻچڙو بي جان ٿي چڪو هو، ڪاشي ڏاڍي افسوس ۽ ڏک وچان منهن لڙڪائي ان جهرڪيءَ جي ٻچڙي کي هٿ ۾ کڻي ٿو ۽ جيئن ئي هو اڳتي ورانڊي ڏانهن وڌي ٿو ته کيس ڪنهن شيءِ جو ڇت واري پکي سان ٽڪرائجي ڪري پوڻ جو آواز اچي ٿو. پنهنجي کاٻي هٿ تي نظر ڦيرائڻ سان ڏسي ٿو ته هڪ جهرڪي ڪجهه وقت لاءِ ڦٿڪي ٿي ۽ پوءِ ڪنڌ لاڙي پٽ تي سمهي ٿي پوي. ويجهو وڃي خبر پوي ٿي ته اها جهرڪي به بي جان ٿي چڪي هئي، ڪاشي ساڄي هٿ ۾ جهرڪي ۽ کاٻي هٿ ۾ ان جي ٻچڙي کي کنيون اندر وڃ ٿو، ٻي بي جان شيون هن جي هٿن ۾ آهن، هو جيئن ئي اندر پهچي ته کيس پنهنجي ماٽيلي ماءُ انهن بي جان پکين جي جسمن کي ٻاهر کڻي وڃڻ لاءِ چئي ٿي.

”ڪاشي! دماغ خراب ٿيو اٿئي ڇا؟

هن بدبوءَ کي اندر کڻي آيو آهين! بيماري آهن هي! ماڻهين جو اگهر اٿئي ڇا؟؟ هل هتان نالائق! اڙي پنهنجي ماءُ سان گڏ مري ڪونه پيو وڃين، منحوس! تو واري ماءُ به پنهنجي هڪ منحوس نشاني گهر ۾ آزار لاءِ ڇڏي وئي!

”هل کڻي وڃ اها ڌپ ٻاهر ۽ ڦٽو ڪرينس!“

ڪاشي هيڪلي هجڻ جي احساس کي شدت سان محسوس ڪري ٿو، هو اندر جي پيڙائن ۾ ڦٿڪي ٿو ۽ پنهنجي سڳي ماءُ جي نه هجڻ جو احساس، هن جي نڌڻڪي هجڻ جي احساس کي اجاگر ڪري ٿو، ماٽيلا جذبا! ماٽيلي محبت! ماٽيلو پيار! ماٽيلي ماءُ ۽ ماٽيلو ڀاءُ! ۽ آخر ۾ ڪاشي شايد پنهنجو پاڻ کان ماٽيلو!