|
118
.نفس ڪيئن مارجي ؟
ٽن شيُن سان اي ادا ! تون نفس مار ،
ياد رک ، لهُه تون سدا تن جي سنڀار .
ماٺ جو خنجر تون کڻ، بُک جِي ترار ،
نيزو تنهائيءَ ۽ بيداريءَ جو ڌار .
جو رکي ٿو ڪينڪي هي ٽي هٿيار ،
نفس ان جو ڪين لهندو ڪا سُڌار .
119.جانورن تي رحم (انگريزيءَ تان)
ڌڪ هڻڻ کان اڳ، ادا ! ڪو قياس ڪر،
ڏس هي سڀ گگدام آهن جانور .
هڪڙي ڏينهن دانهين ٿين داور اڳيان ،
جنهن جي اُو مخلوق آهن اصل کان .
تنهن کي پياري پنهنجي سڀ مخلوق آهه ،
ظُلم سڀني ساهه وارن تان تو لاهه .
تن جي لاءِ آهي رڳو جي هيءُ جهان ،
ڇو نھ تون ايذا ڇڏي ، ڏين تن کي مان ُ ؟
بيزبان آهن ، اکين سان ٿا چَون ،
رحم ڌارا واهه ناهي بيڪسن .
اي ادا ! تو لاءِ هَڄَن هو سڀ ڄمار ،
رحم گهرجي تو کي ، تون پڻ رحم ڌار .
120.خيال جو اثر
تون اهو ٿيندين، جو تون گهرندين ٿيڻ ،
تون هتي تيئن جيئندين ، جيئن گهرندين جيڻ .
خوش ٿئي حالت زماني جي ٿي سسُت ،
ٿو رهي آزاد ان کان ، ٿئي جو چست .
دل جي همّت کي زمانو ڪين چئي ،
اتّفاق ۽ قسمت ان جي پيش پئي .
ان اڳيان، ڇا هي زمان ۽ ڇا مڪان ؟
سڀڪجهه ان جو چاڪر آهي بيگمان .
روح ۽ قادر رکي قُوّت وڏي ،
دل جي خواهش، جي وڃي ان سان ڳڏي .
۽ ارادو پڻ جي شامل ٿيو وري ،
پوءِ جبل اُن جي هٿان پوندو ڏري .
سمجهه سان رک، صبر جِي قائم تون حَد ،
تا خدا جِي پڻ رسي تو کي مدد .
روح جڏهن غالب ۽ عامل ٿو ٿئي ،
هر طرح قادر ۽ ڪامل ٿو ٿئي .
121.اَٺ شيون سيءَ جو اعلاج (عربيءَ تان)
اَٺ شيون آهن سياري جو اعلاج،
حرف ”پي“ (پ) سڀني ۾، پاري جو اعلاج .
پهرين تن ۾ ٿيو پَکو، يعني پناهه ،
جا لڪڻ جي جاءِ، يا آرامگاهه .
ٻي پَٿرڻِي آهي، پاٿاري، پلنگ ،
گودڙيءَ ۾ گرم ٿئي ٿو پڻ مَلنگ .
ٽي آهن پوشاڪ پَٽَ يا پشم جي ،
پيرهَن يا پوستين آهي ڀلي .
چوٿون پڄرڻ ۽ پڄارو پوءِ آهه ،
ڪُلُ ۽ آڳيٺي، بخارو پڻ ۽ باهه .
۽ پنجون پيالو ۽ پيمانو ۽ پَٽُ ،
پي وڃن ماڻهو پِڪن ُسان مئي جو مٽُ،
۽ ڇهون پڪوان ُ، جو پياري شراب ،
جيئن پڪوڙا ۽ پَڪَل ٿئي ٿو ڪباب .
۽ ستون پيارو پرين ، پتني يا زال ،
جا رکي ٿي سرديءَ ۾ گرم ۽ نهال .
۽ اٺون پيسو پنجڙ آهي ضرور ،
جو ڏئي گرمي، ڪري سرديءَ کي ڏور .
122.قسمت ۽ نصيب پنهنجي هٿ ۾
رهندو هو ڪنهن ملڪ ۾ هڪڙو امير ،
جو سخاوت جي ڪري هو بي نظير .
پر سخا جو هيءُ سندس دستور هو ،
مڙني مسڪينن ۾ ايئن مشهور هو .
جيڪو ايندو هو سوالي ان اڳيان ،
پنهنجي ڏاڙهي وٺندو هو هٿ پنهنجي سان .
هئي سندس ڏاڙهي بھ گهاٽي ۽ ڊگهي .
ان جي دُن َ تائين سا آئي ٿي هلي .
سا جهلي مُٺ ۾، مٿان لاٿئين ٿي هيٺ ،
۽ ڏٺئين ٿي مُٺ ۾ ڇا آيو هو نيٺ !
جيترا پٽجي ٿي مُٺ ۾ آيا وار،
اوتريون مهريون ڪيائين ٿي نثار .
هڪ دفعي آيو نھ ٿي ڪو وار ُ جي ،
ٻيو ۽ ٽيو ڀيرو بھ ان هٿ واريو ٿي .
پوءِ بھ جي پَٽجي نھ آيو ٿي ڪو وار ،
ٿي ڏنئين ڪِي ڪين، ٿيو ٿي بيقرار .
هڪڙي ڏينهن آيو وٽس هڪڙو فقير ،
سوال ان جي تي ٿيو راضي امير .
هٿ گهمائي ويو مٿان ڏاڙهيءَ جي اُو،
وار ُ آيو ڪو نھ، ان جي روبرو .
ٻئي دفعي ۽ ٽئي دفعي پڻ آيو ڪو نھ ،
فڪر ُ، ان کان پَئي انهن ٻنهي ۾ ڇو نھ ؟
تڏهن امير ان کي ڏنو هن پر جواب ،
چيائين ؛ بابا ! تنهنجي قسمت ٿي خراب .
جي چڱو تنهنجو هجي ها اڄ نصيب،
مون وٽان تون ڪين موٽين ها غريب .
ان چيو : سائين ٿي قسمت منهنجي نيڪ ،
ٿي اوهان جي هٿ ۾ آهي بڇڙي ليڪ .
هٿ وجهڻ جي جي ڏيو موڪل مُنکي،
منهنجِي پوءِ قسمت چڱي معلوم ٿئي !
هر ڪنهين جي هٿ ۾ پنهنجي قسمت آهه ،
جي ڪشش، ڪوشش جِي ڄاڻي اُو ٿو راهه .
123.دل پاڪ رکڻ ۽ ٻئي سان ڀلائي ڪرڻ (انجيل مان)
نفس مارڻ فرض ٿيو هر ڪنهن مٿي ،
نفس مارڻ ڌارا حاصل ڪِي نھ ٿئي .
جنهن پرائي زال ڏي ڪئي بد نظر ،
ڪيو حرام اُن َ، آهي زاني سو پڌر .
مَر اکيون پنهنجون پَٽي ، اڇلائي سو،
ايئن ڪرڻ ماڻهن جي لاءِ آهي ڀلو .
ان طرح، جي ٿاٻڙائن ڪنهن کي هٿ ،
مَر ُ وڍي تن کي ڇڏي، ري ڪنهن بھ ڪَٿ .
ڀل تھ هڪڙو بڇڙو عضوو ٿئي تباهه ،
پر نھ ساڙي بُت سڄو دوزخ جي باهه .
ڪو زنا ڌارا ڪڍي پنهنجي نھ زال ،
ان سان ٻئي ڪنهن جي نه شادي ٿئي بحال .
زال، جو ناحق ڪڍي بي ننگ نام،
سو انهيءَ کي ڄڻ ڪرائي ٿو حرام.
اک جي بدران اک ۽ ڏند جي بدران ڏند،
هو اڳي، پر اَئين ڪريو ايءُ رسم بند .
آئين بديء جي بدران، پڻ نيڪي ڪريو ،
ڌڪ هڻي ڪو ڳل تي، ٻيو ڳل ان کي ڏيو.
جو عدالت ۾ ڇڪي پهراڻ نئي ،
تنهن کي پڻ چادر ڇڪڻ پنهنجِي ڏجي .
جو نئي بيگر ۾ گهلي هڪڙو ڪوهه ،
آئين ٻھ ڪوهه ان سان وڃو، ڄاڻو نھ ڏوهه .
جو گهري ڪِي تو کان بخشش يا اُڌار،
ڏي خوشيءَ سان تنهن کي، ان کي ڪين ٽار .
124.سراسر وحدت آهي
ڪي ٿا ڪن آغاز جِي نت گفتگو ،
ڪي ٿا ڪن انجام جي نت جستجو .
وحدت، آغاز آهي ۽ انجام پڻ ،
ڇو رُلن ڪثرت ۾ پيا سي ڪُو بڪُو ؟
125.قرآن جا حرف ۽ معنى
حق رهي قرآن ۾ ٿو منجهه حجاب ،
حرف، معنى جو سدا آهي نقاب .
ان جي سُورت جي پڙهو صُورت اوهين ،
پر نھ سيرت جي صفت ڄاتي ڪنهين .
حرف آهي ٿانوء ۽ پاڻي قرآن،
پي وڃو پاڻي، ڏيو ٿانءَ ڏي نھ ڌيان .
حرف ٿيا پوشاڪ ڄڻ ماڻهوءَ سندي ،
اُن جي معنى آدميءَ جي جان ٿي .
حرف ٿا سگهجن پڙهي نت سان زبان،
جان اُن جي پڙهجي اَخر ساڻ ڄان .
حرف آهي سِپَ ۽ معنى موتي آهه ،
ڪم ٿيو موتيءَ سان، ڪم ڪو سِپ سان ناهه .
خاڪ سان بيشڪ ڏسِي سگهجي ٿِي خاڪ ،
پاڪ سان گهرجي ڏسڻ، ٿيو جيڪو پاڪ .
126.نفس شيطانن جي کاڻ
ٿو اچي شيطان، ٿين جڏهن تون تيار ،
تو ۾ ٿيا شيطان جا چيلا هزار .
نفس جِي خواهش جي هڪ پوري ڪرين ،
سَوء ٿين شيطان پيدا تو ۾ يار !
127.ايڪائي ۽ دوئي
هوئي دوئي[1]
جيسين ، وڌي ٿي مُشرڪي ،
جڏهن دوئي نڪري، اچي توحيد[2]
ٿِي .
حق ۾ تون گم ٿي، آهي توحيد ايءَ ؛
”گم ٿيڻ“ گم ڪر، آهي تفريد[3]
ايءَ .
128.دنيا جون خالي ۽ ڀريل جايون
قيد خانا بند آهن رات ڏينهن ،
پر سدا ماڻهن سان سي آهن ڀريل .
۽ عبادت خانا خالي ٿارهن،
گرچھ تن جا رات ڏينهن ٿا در کليل .
129.درياهه اندر ۾
اُڃ ۾، دريا کان جدائي ڇو ڪرين ؟
گنج تي بيهي، گدائي ڇو ڪرين ؟
ٿيو اُهو دريا اصل تو کان نھ دُور ،
گنج جي دَر کي نه ڪُنجيءَ جو ضرور .
130.دل جي همت جي تعريف
جيڪو پَر َ همّت جا پنهنجي لاءِ رکي ،
سو اڏامي نيٺ، عنقا کي رسي .
مَکِ کي جي همّت سندا شهپر هجن ،
فرق ڪو سيمرغ ۽ اُن ۾ نھ ڪن .
دل جي همّت جي رهي قائم سدا ،
هيڏڙو مڇر بھ آخر ٿئي هُما !
جي جهلي همّت، نگهباني ڪري ،
ننڍڙي ماڪوڙي سليماني ڪري.
131.نماڻائيءَ جو تعريف
پاڪ سجدي ۽ وضوء لاءِ آهي خاڪ ،
هيٺ پرن جي پَئي، ٿي آهي پاڪ .
جي ڦٽي ڪو وڌ چُمڻ سان پنهنجا پير ،
ان ڪري، ان سان رکين جيڪر نھ وير !
ٿي نماڻي، خاڪ ٿي تو کان ڀلي ،
خاڪ تنهنجي سر تي پَئِي ان کان ڀلي .
132.هڪڙو نقطو ڇا ٿو ڪري
هڪڙو نقطو ٿو وجهي معنى ۾ ڦير ،
تون سنڀالج اَي ادا ڪاتب ! سوير .
ڇا مٿي، ڇا هيٺ، اُن مان خوف آهه ،
ڌيان ڪر ، نھ تھ اُن مان ٻريندين تون باهه .
وصف ٿي خاوند جي آهي رحيم ،
وصف ٿي شيطان جي آهي رجيم .
خلق هڪ جو نالو، عزت سان وٺي .
۽ ٻئي جو نالو لعنت سان وٺي ،
تيئن وري نقطو، وڏي حرڪت ڪري،
ڏس تھ رحمت کي ڪري زحمت وجهي .
هڪڙي جنّت ۾ ملي ٿو مومنن ،
ٻي جهنّم ۾ ملي ٿي ڪافرن .
فرق ڪيڏو ٿيو ٻنهي جي وچ ۾ يار !
تون لِکڻ ۾ رکج نقطن جي سنڀار .
133.يوسف ۽ نوح، اڄ بھ موجود
يوسفتان آهي جڳ سارو اڃا،
جي هجن ڪنهن وٽ زليخائي اکيون .
پڻ اکين ۾ نوح جو آهي تنور ،
جهَٽ اُ ٿار ِن ڪنهن گهڙيءَ طوفان ٿيون .
134.راڳ جو اثر
راڳ جو آهي چڱو، بڇڙو اثر ،
منحصر ٻڌندڙ تي ٿيو_ ماڻهو يا خر !
جي حقيقت کي ڇڪي ٻڌندڙ هلي،
سيرُ مَلَڪن کان مٿي ان جو ٿئي .
پر جي ٻڌندڙ شهو تي آهي شرير ،
ٿو چڙهِي شيطان جو سو ٿئي وزير .
135.خلوت ۽ قناعت
مفلس آهيان، ڪوٺڙيءَ ۾ ٿو رهان ،
اُن ۾ ڏينڀوءَ جان رهي حلوو ٿو کان .
نانگ وانگي ٿيو خزانو منهنجي هيٺ ،
هڪڙي مانيءَ سان رهي ٿِي منهنجي ڏيٺ .
136.خدا جي مدد
منهنجي ٻيڙي ڇو ڊڄي طوفان کان ؟
ناخدا جڏهن منهنجو آهي نوح پاڻ .
نانگ مون کي ڇا ڪندا ضحّاڪ جا؟
جڏهن فريدون آهي گاوه سوڌو ساڻ .
137.دَهريءَ جي تعريف
تون نھ چئو دهريءَ کي ڪافر اي ادا !
دهري خود عابد خدا جوٿيو سدا .
جيڪي گذريا انبيا ۽ اوليا،
علم وارا ٻيا بھ سڀ دهري ٿيا .
دهر، طوفان اڳ ڏنو هو نوح کي،
باهه کي ڪيئين باغ ابراهيم تي .
دهر،احمد سان ڀلائي ڪئي گهڻي،
دهر کي پنهنجو چيو آهي ڌڻي .
دهر ڏئي ٿو انبيا کي سئو ڪمال ،
دهر ڏئي ٿو اوليا کي سئو جمال.
ڪامل آهن، دهر جا دانا سڀئي ،
عارف آهن، دهر جا بيِنا سڀئي .
دهر آهي وقت ۽ مظهر عظيم ،
وقت ضايع ڪر نھ اي دانا حڪيم !
کَلّمو ُ النّاس[4]
اشارت دهر جي ،
لَو بَسطَ پڻ ٿي بشارت دهر جي .
حق جي اسمن مان هجي ها جي نھ دهر ،
مصطفا اُن تي ڪري ها ڪين مِهر .
حق تعالى آهي چيو آءٌ آهيان دهر ،
خود خدا آهي اصل دهر ۽ سپهر .
لا َتَسَبّو الد ِهّر[5]
فرمايو رسول،
سڀ کي ايءَ قدسي حديث[6]
آهي قبول .
مظهر ۽ ظاهر ڏسين جي ٻئي تون هڪ ،
لاءِ ڄاڻڻ دهر جي ڳُجهه، نون نھ سڪُ .
138.حسن ۽ عشق
حسن چئي : عالم هي منهنجو عڪس ٿيو ،
عشق چئي : تون آهين، عالم ناهي ڪو .
حسن چئي : ڪو ڪو نھ تو کي ڏسي ،
عشق چئي : ٻاڻئي ڏسين تون پاڻ کي.
139.ابن الوقت ٿيءَ
گذريو ۽ آئندو سڀ معدوم آهه ،
هڪڙو هيءُ پل حال جو معلوم آهه .
تنهن ڪري اي يار ! ابن الوقت ٿي ،
هڪڙو پل پڻ ٿي نھ غافل ، اي سخي !
تون غنيمت ڄاڻ پنهنجو هر پساهه ،
منحصر ٿيو هڪ پساهيءَ تي بھ ساهه .
140.پاڻ سڃاڻ، تھ خدا سڃاڻين
پاڻ آهيون پنهنجا طالب سو بَسو ُ ،
ذڪر ڳيري جان ڪريون پيا ڪو ُ ۽ ڪو ُ .
اُٿندي وهندي ٿا خدا چئون ۽ خدا ،
پاڻ کي پيا ٿا سڏيون خود جا بجا .
منجهه خدا، ظاهر ندا جو الف آهه ،
ٿيو خدا ايءُ خود ، نھ ٿيو اِيءُ اَي اَلاهه !
جي سڃاتئي نفس پنهنجو اي ادا !
پاڻ کي ڪيو حق جو عارف تو سدا .
پنهنجو عارف ٿيءُ جو چيو ٿن ”مَن عَرف“ ،
پاڻ کي لهه ، پاڻ کي ڪر بر طرف .
141.خاطر، وحي يا رسول آهي
جيڪي خاطر ۾ ڪري تنهنجي خطور[7]،
سو حضور آهي بلاشڪ يا فُتور
[8].
سو رسول آهي، جو حق کان ٿو رسي ،
ڄاڻ تون پڪ، فيض مطلق ٿو رسي .
جڏهن خواطر[9]
تنهنجا ٿيا حق جا رسول ،
تڏهن خوشيءَ سان ڪر سڀن کي تون قبول .
142.روح جي سڃاڻپ
روح کي پورو سڃاڻن خود شناس ،
پر حقيقت اُن جي ظاهر ڪن نھ راس .
منجهه حقيقت ، صورت اُو رحمان جي ،
منجهه مثل، معنى اُو انسان جي .
روح کي، انسان جي معنى تون ڄاڻ ،
روح جي معنى، وري حق کي سڃاڻ .
روح، مخلوق آهي پر خالق نُما،
ابتدا ٿَس، پر ٿيو بي انتها .
جيڪو مخلوق آهي سو هالِڪ ٿيو ،
روح هالڪ ناهي پر مالڪ ٿيو .
143.پاڻ کي وسارڻ چڱو
پاڻ کي ويجهو ٿيس آءٌ، بلڪ گڏ ،
پاڻ کي جڏهن پاڻ کان ڄاتم جدا .
سمجهيو بيگانو جڏهن مون پاڻ کي ،
پاڻ سان تڏهن ٿيس آءٌ آشنا .
144.دنيا ۾ ڏک ۽ سک گڏ آهي
ڏک سان سک گڏ، نامراديءَ سان مراد ،
نيش سان گڏ نوش، بيداديءَ سان داد .
گنج جي ڳولي، ڏَنگي ان کي ٿو مار ،
گل ڇنِي جيڪو، لڳي ان کي ٿو خار .
145.سلوڪ ۾ مرشد ۽ هاديءَ جي ضرورت
هڪڙو عارف باغ ۾ ويو سير لاءِ ،
سير حق جي لاءِ، نھ ويو هو غير لاءِ .
غير تِي ناهي نظر ، تا سير آهه ،
غير تي جي ٿِي نظر، تا سير ناهه .
سير ڪهڙو دل جو آوارو ڪندو ؟
ڪيئن نظارو سو ڪندو، جو ٿيو انڌو؟
ري حقيقت ڪهڙي ڪم جو ٿيو مجاز ؟
مغزري کَلَ ، تَهه بھ تهه ٿيو، جيئن پياز .
ٿئي محقّق لاءِ بيجان جاندار ،
رنگ ڏسي اُن جا، ٻُڌي اُن جا آچار .
باغ ۾ عارف وڃي بيٺو جڏهن،
مَحو حق ۾ هوش ان جو ٿيو تڏهن .
اوچتو هڪ وڻ جو پاڇو ان ڏٺو ،
وڻ کي اُ ت اُن ٿي مخاطب ، هيئن چيو :
عمر گهاري تو سان مون اي نيڪبخت !
پر رکيو تو مون تي آهي بند سخت .
مون گذاريو ٻانهوٿي پي تو اڳيان،
پيو قد مبوسي ڪري تو کي ڦران .
منهنجا هٿ دامن ۾ تنهنجي ٿيا لڳل،
تنهنجي منهن تي ٿيو اکيون منهنجون کتُل .
نور سڄ جو تو تي پئي ٿو بي حجاب،
فيض ان جو توکي حاصل ٿئي شتاب .
سارو ڏينهن سڄ جو ڪرين ديدار تون ،
مون کي پڻ هڪ لحظو سو ڏيکار تون .
تا ذرو من فيض جو حاصل ڪريان !
۽ ڏسڻ اُن جي لقا جو دم ڀريان .
هي ٻڌي، پاڇي کي وڻ ورندي ڏني ،
سَڌ اها تنهنجي اندر ۾ ڪيئن اُٿي ؟
ڏس، رياضت ۾ گذاري مون ڄمار ،
رات ڏينهن هڪ ٽنگ تي بيٺس استوار .
پاسو ڌرتيءَ تي نه مون کوڙيو ڪڏهن .
منهن عبادت کان نه مون موڙيو ڪڏهن.
منهنجي هڪ هڪ پن ۾ راز آهن عجب،
ٿو پرهان دفتر اُهي آءُ روزو شب.
تڏهن ٿيو مس فيض ايءَحاصل مون کي،
نورپئي شمسِي ۽ قمري مون مٿي.
تون سدا آهين سُتو پيو، سست ٿي ،
ننڊ توکي نت رهي غفلت سندي .
ڪيئن ڏسي سگهندين تون سج کي اي خسيس!
ڪيئن ڪرين ان حال ۾ مون ساڻ ريس؟
جڏهن وٺين منهنجو وسيلو واسطو ،
تڏهن ٿئي تنهنجو ڪو سج سان رابطو،
پاڇو تون منهنجو، نه تو کي فرع اصل ،
مون کان توکي قرب، بعد ۽ وصل، فصل .
توکي اصلي ڪونڪو آهي وجود .
مون منجهان تنهنجو ٿيو بوڊ ۽ نمود .
تڙِڪو جو تو تي ذرو پرزو اچي .
ڄا ڻ پڪ، سو مون منجهان ٿِي ٿو اچي ،
مون بنا سج توتي ٿئي جي جلوه گر،
تنهنجي هستي نيست ٿي پئي سربسر .
تون جڏهن ڪي ڪين آهين، ڇو پڇين ؟
رهندين بي حاصل، جي پڻ واصل هجين .
نيست آهين، هست تنهنجو ٿيو مجاز ،
ڪر انهيءَ هستيءَ مجازيءَ تي نھ ناز .
نيست مان منهنجي وسيلي هست ٿئين ،
ڪيئن تڏهن ان هست تي تون مست ٿئين ؟
پاڻ کي پهرين اي پاڇا ! تون سڃاڻ ،
پوءِ مٿا هڻ سج جي تون ديدار ڪاڻ .
پاڻ ڄاڻين معرفت منهنجي جڏهن ،
سج ڏسين پڻ، معرفت منهنجي تڏهن .
ٿي حقيقت لاءِ گهر جي معرفت ،
معرفت ملندي ڪٿان، ري مصلحت ؟
مصلحت آهي، هدايت ۾ ضرور ،
معرفت هاديءَ جي، حاصل ٿئي ٿو نور .
انبّيا ۽ اوليا هادي ٿيا ،
پير، مرشد ٿا ڏسن راه هدى .
وڻ اُهي آهن، اوهين پاڇا سندن ،
حق آهي سج ، جو سدا چمڪي مٿن .
اَئين وٺو دامن انهن جي دوستو !
تا وڃي آخر اوهين حق کي رسو .
ٿيو ”فنا في الشيخ “، پوءِ ٿيو في الرسول ،
پوءِ فنا في الله “ ٿيو ، تا پَئو قبول .
146.پاڇي ۽ آهَه جي سنگت
پاڇو منهنجو آهي همدم هم قدم ،
آهَه منهنجي هم پيالھ همنشين .
پاڇو منهنجو قرتھ العين نور چشم ،
آهه منهنجي، راحت جان ِ حزين .
دوست دنيا ۾ نھ ڪو مون کي مليو ،
پاڇي توڙي آهه جهڙو باليقين .
پاڇو مون مڙسن منجهان چونڊي ڪڍيو ،
آهه زالن مان، ٿيس پنهنجو امين .
آهه مون کي نَئِي ڪڍي تا آسمان ،
پاڇو مون کي ٿو سمهاري بر زمين .
147.دولت ۽ همّت مخالف
جنهن کي آهي مال، همّت ان کي ناهه ،
همت آهي جنهن کي، ناهي ان کي مال .
دولت ۽ همت مخالف ٿيون ٻئي ،
گڏ رهڻ همت جو دولت سان محال .
جيئن ٻھ ڀيڻون شرع ۾ آهن حرام ،
تن جو ٿيو دنيا ۽ عقبى جو مثال .
148.آواز جي حڪمت
آهي حڪمت هڪ رکيل آواز ۾ ،
زير بم سان نڪري جو هر ساز ۾ .
جي اُهو اسرار ظاهر ٿي پوي،
سَڀڪنهين کي ان کان حيراني لڳي .
ٻُڌ سبب آواز جو ڇا آهي اصل ؟
آهي سو يا وصل ٻن جو، يا تھ فصل .
”وصل“، گڏجڻ ٻن شين جي کي چون ،
”فصل“، جڏهن هڪ مان ٻھ ڀاڱا ٿي پون .
هاڻ، هڪ هڪ جو ڏيان تو کي مثال ،
تا ٿئي معلوم تو کي تِن جو حال .
فصل ٿيو ڪاغذ جو ڦاٽڻ اي ادا !
يا ڀڄڻ اکروٽ، باداميءَ جو يا .
پهڻ يا ڪاٺي يا ٻي شئي جا ڀڄي،
سا جدائيءَ کان سدا دانهون ڪري .
ڄڻ وڇوڙي کان ڪري فرياد سا ،
منجهه فراق عاشق رهي ٿو جيئن، ادا !
جيئن ڪ نڙ لئھ مثنويءَ ۾ ٿي سَند ،
” از جدائيها شکايت ميکند“[10].
وصل ٿيو، جڏهن هڪڙو هٿ ٻئي کي لڳي ،
ٿئي تڏهن آواز، تاڙي ٿي وڄي .
يا نغاري تي لڳي ڏونڪو جڏهن ،
يا وڄائي ساز کي ڪو ٿو جڏهن .
وصل توڙي فصل لاءِ فاعل ضرور ،
جو ملائي، يا ڪري هڪٻئي کان دور .
تڏهن ٿئي آواز پيدا اُن منجهان ،
نھ تھ رکيا مَر سي هجن جيئن اصل کان .
وصل فصل، آواز جو آهي سبب ،
پر مسبّب آهي ٻيو ، ڪونهي عجب .
سڀني سببن جو سبب آهي خدا ،
سو مسبّب ٿيو حقيقي، اي ادا !
ذرّو ” لا َيتحَر ّڪ“ آهي اصل جو ،
ڪيئن چُري ” اِلا ّ بِاذن الله“ سو؟
149.ڏڪار جي سختي
ٿيو ڏُڪر اهڙو، جو ماڻهن ۽ مِرُن ،
بُک کان راتو ڏينهن پي کاڌا وڪڙ .
خشڪ ٿيون نهرون ۽ ٿي ويا مينهن بند ،
سوڪَ پوکن ۾، ۽ باغن ۾ لَڪَڙ .
پڻ مڪڙ آيا ۽ سڀ ساوڪ ٿِي ناس ،
باغ مڪڙن کاڌا، ۽ ماڻهن مڪڙ .
150.رند لاهوتي
رند لاهوتي، ٿين جڏهن مَي پرست ،
ٿا ٿين سي نار جي رينگٽ تي مست .
نار وانگي ٿا ڦرن ۽ ٿا نچن ،
نار وانگي ٿا رئُن ۽ رڙن .
کِل نھ تن تي، هُو رهن حيران ٿا ،
ٿيا سي مستغرق، هڻن هٿ پير پيا .
|
