ڪاٺ_ ڪُٽو ويهي وري وڻن جي ٽارين ۽ ٿڙن تي، چنبن سان ٿڙن ۽ ڏارن کي سوگهو جهلي۽ پاسيرو ٿي ويهي، سارو ڏينهن ڏسوس ته پنهنجي چهنب سان ويٺو وڻ جي ڪاٺ کي ٽُڪ ٽُڪ ڪندو ۽ ٽڪيندو. چهنب ڪا ڪاتي ڪانهس جا ڪاٺ کي وڍي ڇڏي، پر اها هن جي هڪ هير آهي. چوندا آهن ته ”هير ئي سندي هير، ٽنگ ڀڳي نه لهي!“ ڪاٺ کي ٽڪڻ واريءَ هير سببان، هن پکيءَ کي ڪوٺين ئي ” ڪاٺ_ ڪُٽو“. گهڻو ڪري ٻنپهرن جي ٽاڻي هو وڻن تي ايندو آهي ۽ پنهنجي ڪرت کي لڳي ويندو آهي. اوهين سوچيندا ۽ ڏسندا ته  ڪاٺ_ ڪُٽو جيئن ته سنارو پنهنجي ننڍڙيءَ سنداڻ تي سون رکي، ننڍڙي مترڪيءَ سان ويهي ڪٽيندو آهي. ساڳيو ان وانگيان ڪاٺ_ ڪُٽو به ڀانئبو ته سونارو آهي، جو سون ويٺو ڪٽي. پکين ۾ هن کي سونارو پکي چئجي ته به ٺهي. ڪاٺ_ ڪُٽي جي اِها ڪِرت اهڙي ته من موهيندڙ هوندي آهي، جو ڳولي ڳولي وڃي کيس ڏسجي ۽ جڏهن پنهنجي ڪرت ۾ رڌل هجي، تڏهن سندس رنگ ڏسجي!

58- پَٽ_ ڪُنوار

پَٽ_ ڪُنوار به هڪ ٻوٽي آهي، جا ميداني پٽن ۾ پاڻمرادو اُڀري پوندي آهي ۽ ويندي آهي پَٽ ڀريندي. اُن جا ٻُٿَ ٻُٿَ بلڪل ايريال جهڙا ٿين. ايريال جون ڦرين البت ويڪريون ۽ ڳر واريون ٿين، پر پَٽ_ ڪُنوار جون ڦريون اهڙيون ڳر واريون ڪونه ٿين. آهي پَٽ_ ڪُنوار به ايريال، پر ٿر ۾ ان کي اهوئي نالو ڏين ان جو ڪارڻ اهو هوندو آهي، جو جڏهن منجهس ڳاڙها گل نڪرن، تڏهن ان جون گلن واريون چوٽيون اڀيون ٿي بيهن، لالاڻ لڳي وڃي ۽ سارو پٽ ڳاڙهي ڪنوار وانگر رتو ريشمي وڳو پهريو بيهي. جيئن سارو پٽ گاهه سان چهچ سائو ٿي ويندو آهي ته چوندا آهن ته پٽن سائو پهراڻ ڍڪيو آهي يا زمرد جهڙو سائو وڳو اوڍيو آهي يا پٽن تي سائو وڇاڻو وڇائجي ويو آهي. ساڳيءَ ريت، هن ٻوٽيءَ کي ٻين ٻوٽين سان ڀيٽ ڪندي ڪنوار ڪوٺيو ويندو آهي ۽ سنون پٽن ۾ اڀرڻ ڪري کيس پَٽ- ڪُنوار سڏين. پَٽُ گهوٽ ته هيءَ ٻوٽي ڪنوار.

هن ٻوٽيءَ جون ڪڏهن ڪڏهن گهرجائو ماڻهو ڦريون ٽي ويندا آهن ۽ انهن جي کل لاهي، ان جي گودي کي ٿورو سيڪي، ڳچيءَ جي مَلي جي ڇُٽڻ جوبلو ڪن. ڦري سوڄ واري جاءِ تي رکي، پٽي ٻڌي ڇڏين ۽ ڪجهه ٽاڪور به ڪن ٻه_ ٽي ڏينهن ڦري ٻڌي، ٽاڪور ڪيائون ۽ ٻَڌَ ڪيائون ته ملي به ڇڏي ويندي ۽ مَلِيءَ ڪري جيڪا سوڄ ٿي هوندي، سا به ڄڻ هئي ڪانه. ڀلائي ته سڀ شيءِ ۾ ڪانه ڪا آهي ئي آهي! قرآن شريف ۾ آيو آهي ته:

ماخلقت هــٰـذا باطلا

(ڪابه شيءِ اجائي نه اُپائي ويئي آهي)_ سبحان الله!

59- ٻاٻيهو

ٻاٻيهو به هڪ مٺڙو پکي آهي، جو مٺيون لاتيون لنونَدو آهي. هن کي ڪي ماڻهو ٻاٻيهو ۽ پپيهو به چون. ڀانت ڀانت جا پکي ڌڻيءَ اُپايا آهن، سڀئي سائينءَ جو نالو ڳنهن ٿا ۽ سندس ڳُڻ ڳائين ٿا. سڀ ڪو پنهنجي پر ۾ ٻولين ٻولن سان ڌڻيءَ جي ساراهه ڪري ٿو، جنهن اُپائڻهار کين اُپايو آهي. هڪڙا پکي آهن، جن کي ڳائيندڙ پکي ڪوٺبو آهي، جو اهي مِٺيون لاتيون ڪندا آهن. جهڙوڪ بلبل، ڪوئل، ٻاٻيهو ۽ ٻيا. ڪي پکي ذاڪر ڪوٺبا آهن، جي ڌڻيءَ جي لات لنون. جهڙوڪ پاريل يا پاريهل، ڪبوتر، ڳيرو، ٽيٽهار ۽ ٻيا جي سويل ساجهر، تتي ڏينهن ۽ سانجهيءَ جو واهيريءَ جو ويو هُو هُو ۽ گهُوگهُو ڪري ٻوليون ڪندا آهن. ڪي ڳالهائيندڙ پکي جهڙوڪ چَتون ۽ مينا. ڪن جا ٻول چون چُون به هوندا آهن. جهڙوڪ چيها، جهرڪيون، ٻوڙي ۽ ڪن جا ٻول وري ٻيا هوندا آهن، جهڙوڪ ڪانوَ، مور، ڪونجون، سرڻيون ۽ ٻيا. ڪي شڪاري پکي هوندا آهن، جهڙوڪ باز ۽ شڪرا. ڪي رات جا پکي، جهڙوڪ چٻرا، چنڊول ۽ چڪور. ڪهڙن جي پچار ڪري ڪهڙن جي ڪجي. سڀ سائينءَ جي جوڙ آهي، ساراهه سڀ انهيءَ جوڙيندڙ کي ڳائي ٿي.

ٻاٻيهو راڳيندڙ پکين مان آهي، سندس آلاپ آءٌ ته چوندس ته بلبل ۽ ڪوئل کان به ڪثر آهي. پکي ننڍڙو، کنڀ به ڪي اهڙا رنگارنگي ۽ سهڻا ڪونه ٿين پر ٻولي اهڙي جيءُ لُڀائيندڙ هوندي اٿس، جو ٻڌڻ سان ماڻهوءَ جا ڪن ٿڪبا ئي ڪين. ڀائيندو ته سدا پيو ڳائي. مولوي احمد ملاح پنهنجي ڪافين ۾ پاٻيهي جي گهڻي ساراهه ڪئي آهي. اوهين سندس ٻولي ٻڌندا ته سڀني کان سوائي ۽ سرس ليکيندا.

60- ٽِنب ۽ ڏٽو

اهو ته اوهان سڀني ٻڌو هوندوته ادا فلاڻو اگهائيءَ کان پوءِ بنهه ڳري ٽنب جهڙو ٿي ويو آهي. ڪڏهن پڇيو اٿو ته اها ٽنب ڪهڙي شيءِ آهي، جنهن سان اڀري ماڻهوءَ جي ڀيٽ ڪئي ٿي وڃي، اچو ته آءٌ توهان کي کولي سُڻايان. ٻهراڙيءَ ۾ ماڻهو ويچارا ساريون، ٻيو اَن يا گاهه پٺو ڳوڻ ۾ بند ڪري کڻي ويندا آهن. هنن وٽ سوتلي ۽ سوئو ڪونه هوندو آهي، جنهن سان ڳوڻ جو منهن بندڪن، پوءِ اٽڪل ڪهڙي ڪن جو ننڍڙيون سنهيون ڪاٺيون چونڊي، ٻن_ ٻن انچن جيڏا ٽڪر ڪري، ڳوڻ جا ٻيئي چپ ملائي، اهي ڪاٺيون چونڊي، اهي ڪاٺيون ڳوڻ ۾ اهڙي طرح ٽُنبيندا آهن، جيئن وڏا ٽوپا ڏجن. ان نموني ڳوڻ جو منهن بند ڪن ۽ چون ته ادا سوتلي ۽ سوئو نه آهي ته هرج ڪونهي، ٽنبون هڻوس ته سوتليءَ کان به سوگهي ٿي ويندي. اهي ٽِنبون جيئن ته سنهڙيون ڪاٺيون هونديون آهن ان ڪري چوندا آهن ته فلاڻو ويچارو ڳري ٽِنب ٿي ويو آهي.

وري اچو ڏٽي تي، چوڻ ۾ ايندو آهي ته فلاڻو فلاڻي وٽ پنڌ ڪري ڪري ٿڪو آهي، اڃا ته رڳو ڪوڙا ڏٽا پيو ڏئي، ڪم ته الاجي ڪڏهن ڪندو؟ اوهان سوچيو آهي ته اهي ڏٽا ڇا آهن، اوهين چوندا ته ڏٽا جو ارٿ آهي ڪوڙا دلاسا. ائين برابر آهي، پر ڏٽي جي پٺيان ٻيو به ڪي لڪل اهي. اوهان کي سُڌ هجي ته ٻهراڙيءَ جا ماڻهو مکڻ تپائي گيهه ڪري، دٻن ۾ وجهي، شهرن ۾ وڪري لاءِ کڻي ايندا آهن. دٻن ۾ گيهه ته وڌو ويو، هاڻي دٻي جو گول ٽنگ ڪيئن بند ڪجي، جو اهو اُٺ گهوڙي تي بنان هارجڻ ويرجڻ جي کڙئي يا خرزين ۾وجهي کڻجي. اتي به ٻهراڙيءَ جي ماڻهن هڪڙي اٽڪل ڳولي ڪڍي آهي. ڇا ڪندا آهن، جو ڪپڙي جون ننڍيون ڳوٿريون سُبي، اهي دٻن تي ٽنگن ۾ اندر کڻي وجهندا ۽ مٿان ان کي ويڙها ڏيئي اندي کُنجي، انهيءَ ڳوٿريءَ جا ڪنارا ٿُلها ڪندا، جي ٽنگ کان ٻاهر رهن، پوءِ جيڪي مٽي پسائي، ان ڳوٿريءَ کي ڀريندا ته هيٺان ان جي گولائي دٻي جي سوراخ کان پکڙي ٿلهي ۽ ويڪري ٿي پوندي ۽ پوءِ مٿان منهن تائين مٽي اهڙيءَ طرح ڀريندس، جو ’ڏٽو‘ ٿي پوندو. اها ڳوٿري اهڙي ته سوگهي ٿي ويندي، جو ريهه ٽُٽي پوي پر ڏٽو نه ٽٽي نه شهر ۾ دٻو کڻي وڃي ريهاڻيءَ جو ملهه ڀرڻو پوي ۽ نه ٻيا پٽڻا پون. چوندا ته بابا، دٻي کي ڏيو ڏٽو ته ڪتي ٻلي کان سوگهو! گيهه جو ڦڙو به نه وهندو. آهي به ائين، ڏٽو تيستائين لڳو رهندو، جيستائين ان کي ڪنهن ڪَپ يا ڇُريءَ سان مِٽي کوٽي ٻاهر ڪڍجي. تيستائين ڏٽو آيو پيو هوندس ۽ ان تي سڀ ڪنهن جو ڀروسو هوندو، پر نيٺ ڪوڙ جو مثل ڪوڙ! اهوئي ڪارڻ آهي، جو ڪوڙي دلاسي کي ڏٽي سان ڀيٽ ڪبي آهي. ڏٽو آهي گهڙيءَ کن جو اپاءُ، جيئن ڪوڙو دلاسو به ٿوري ويرم لاءِ هوندو آهي ۽ نيٺ پڌرو ٿيو پوي.

61- تُٿو

هن کي ڪي ماڻهو اُونٿو به چون. اُن جي ڪپڙي جو ويري، تٿي کان وڌ ٻيو ڪو جيت ڪونهي. شل نه اُوني ڪپڙن، کَٿين، شالن، ڪمرين، بلانڪيٽن، ڪمبلن ۽ ڪوٽن کي لڳي. بس پوءِ ته جنهن کي ورتائين، ان کي تُن تُن ڪري ڇڏيندو، تٿو بلا ڪهڙي آهي، جا ايترو ڇيهو ٿي رسائي؟ اهي ٻئي نڀاڳا ڪپڙا آهن. سيارو پورو ئي، اسين گرم ڪپڙا ۽ اوڍڻ جو سامان ڇنڊي ڦوڪي تهه ڪري پيتيءَ ۾ سنڀال سان بند ڪري رکون ته وري ايندڙ سال پهرينداسين، پر اهڙا ڀاڳ جي ٿين! سوٽي ڪپڙن کي ته ڪاڻ ڪانهي، ڪوبه جيت ڪونه وچڙين، پر اُن کي نٿو وٺي ته ڀاڱا لاهي ڇڏيس ۽ وري ڪنهن به ڪم جا نه ٿين.

اهو رنگ ڏسي ماڻهو ويچارا فنائيل جي گورين کان ڪم وٺن ۽ گرم ڪپڙن ۾ وجهي ڇڏين ۽ هڪڙيون ڳري وڃن ته ٻيون وجهي ڇڏين. سارو سال سنڀال ڪندا رهن، تڏهن مس ڪا وڃي ڀرم ڀري ٿئي. تٿي جا جيت نڀاڳا، جنم به اندرئي اندر اُوني ڪپڙن ۾وٺن ۽ جتان جنم ملين، ان جا ئي ويري ٿين ۽ ان کي کائين. ڏسڻ ۾ به اهڙا ته بوجارا بڇڙا آهن جو ڊپ پيو وٺندو. گهڻا ماڻهو ويچارا فنائيل نه هوندو اٿن ته ڪپڙن ۾ نم جا پن وجهندا آهن ۽ انهن کي مهيني سر مهيني اُس ۾ ڪڍي سڪائيندا آهن. مينهوڳيءَ جي مند ۾ گهم ٿيندي آهي، ان ۾ ته اُوني ڪپڙن جي سنڀال ڏاڍي ضروري آهي، جو تُٿو جنم ئي هن مند ۾وٺي ٿو. توهين پاڻ ڏسو ته اُوني ڪپڙو ڪيترو نه مهانگو آهي ۽ ان جي سِباڻي به ڪيتري نه ڳري آهي! ان ڪري ڏاهن ماڻهن جو ڪم آهي ته فنائيل جون گوريون ڪيئن به ڪري ڳنهي ڪپڙن ۾ وجهن نه ته اوني ڪپڙن تان هٿ ڌوئي ويهن.

62- مريڙو

ماڻهوءَ جي پيٽ ۾ پورائي ڪرڻ لاءِ ڪيئي ڀاڄيون باغن جي واڙن ۾ يا ٻنين ۾ پوکيون وينديون آهن، پر ڪي ڀاڄيون اهڙيون به آهن، جي بن ڪمائيءَ جهنگلن ۾ پاڻمرادو اُڀرن ٿيو. جيئن ته لوڻڪ، مريڙو، لِلرُ، ٻُگرو، ڪونڍير، ڦوڳي، کُنڀيون، جهنگلي ميها، سڱريون، پُسي،پپون، ڏؤنرا، چڀڙ ۽ ٻيون، انهن جهنگلي ڀاڄين ۾ مريڙو آهي، جو گهڻو تڻو سڀني کي وڻندو آهي ۽ سڌون ڪري ماڻهو کائيندا آهن. مينهن جي مند ۾ ان جو گهڻو اوڀر ٿيندو آهي، وڻن جي ڇانولي ۾ ته گوها ڏيئي اُڀري، جيترو کپيوَ بنا پئسي پٽي کڻي اچو ۽ ڀاڄي رڌي کائو ۽ مزو وٺو. لوڻڪ ڪجهه گِسي ۽ ليس واري ڀاڄي آهي. آهي اها به چڱي، پر مريڙي جو مٽ نه ٿيندي. مريڙو آهي اڻڀي ڀاڄي، جنهن ڪري ان ۾ گيهه جام پوي ۽ ڏاڙهن جي ڪڻ به جهجهي وجهجيس، پوءِ هٿ ويٺو چٽ. ڪڻڪ جي مانيءَ سان ايترو رس نه ڪري، جيترو ٻاجهري يا جوئر جي ڍوڍي سان. ٿر ۾ ته ٿئي ئي ٻاجهري، ان ڪري ٿري ماڻهو مريڙي مان جاوا ڪن. ڪونڍير پٽاٽن وانگر ٿين، ڦڪا ئي ڦڪا، ڪَچا به کائجن ۽ رڌي به. للر ۽ ٻنگرو ته رڳو اٻاري انهن جا مٺيا ٺاهي، ٿري ويچارا ويلو ٽاري ڇڏين. پپن لاءِ مون اڳي ئي لکيو آهي. سڱريون ته اوهان ڪَنڊين جي وڻن ۾ ڏٺيون آهن. پچن ته ڏاڍيون مٺيون ٿين. ٻار انهن کي ڪُٽي ڀوڳاڙو ٺاهي ڦڪ ڀريندا وتن. ڪچيون هجن ته انهن جي ڀاڄي به گهٽ سوادي ڪين ٿئي. ڏؤنرن ۽ پُسيءَ جي ڀاڄي به ٿئي ۽ آچار به. ڏؤنرا پچن ته ڳاڙها پڪا ٿي پون،جي موج سان کائجن. ڦوڳن جي ٻوٽي ۾ ننڍڙا ننڍڙا گل ٿين تن کي ڦوڳي ڪوٺجي، اها  ڪچي به کائجي ۽ ڀاڄي ڪري رڌي به واپرائجي.

ڏسو ته ڌڻيءَ سڳوري ماڻهوءَ لاءِ ڇا ڇا نه بنايو آهي، ته ڀلي منهنجا ٻانها کائي سواد وٺن ۽ پيٽ پارين.

63- ٻوراني

اوهان مان گهڻن تڻن ته ٻوراني پڪ کاڌي هوندي، جي کاڌي نه هوندي ته ڪن هٽن تي پيلي رنگ جا وڏا وڏا مُٺيا (چاڻا) رکيل ڏٺا هوندوَ. اهائي ٻوراني هوندي آهي. سَڄرَ ته ڏاڍي سوادي ۽ مٺي هوندي آهي، پر جي گهڻن ڏينهن تائين رکيل هوندي آهي ته به سَڄر جهڙي نه، ته به چڱي موچاري هوندي آهي. ٻار اها چاهه ۽ چَس سان کائيندا آهن. وڏا به هن جو سواد وٺڻ ۾ ڪسر ڪانه ڇڏين. ٻورانيءَ جو هڪڙو ٽُڪر يا ڳنڍو ڀڃي کڻي وات ۾ وجهي ڏند  ڏينس ته ڦڪرو اٽو يا ٻورو ٿي پوندو ۽ مِٽون ڀرجي وينديون. پوءِ ڄڀ اٿلائي اٿلائي نيٺ ڳهي ڇڏينس. ٻورانيءَ جو اکر ئي اهڙو آهي، جنهن مان اوهين سمجهي ويندا ته هيءُ ڪنهن ٻوٽي جو ٻُور آهي، جنهن کي ڪنهن رٿا سان جوڙي ٺاهي مٺائيءَ جهڙي وٿ جوڙي رکي اٿن.

هاڻي مان توهان کي ٻڌايان ته اهو ڇا جو ٻور آهي؟ ته ٻڌو: جتي جتي سم گهڻي هوندي آهي اتي هيٺاهين پٽن تي سم جو پاڻي گڏ ٿي ويندو آهي، ان پاڻيءَ جي آڌار تي هڪ گاهه، جنهن کي پَنِ ڪوٺيو ويندو آهي، سو گهاٽو گهاٽوا ُڀري پوندو آهي. اها پن وڌي وڏي ٿئي ۽ ٻاجهريءَ جي سنگن وانگر ان ۾ سنگ نڪرن، پر انهن سنگن ۾ داڻا ڪونه ٿين، رڳو اڪ جي انبن ۾ جيئن هڪ نموني جي ڪپهه ٿيندي آهي. اهڙي ڪپهه ٿئي، اڪ جي ڪپهه مان وهاڻا ڀرجن ته ڏاڍا نرم ٿين. هن پن جي پهه مان به ڪي وهاڻا ڀرين، پر ٿوري گهڻين ڏينهن ان ۾ بانس ٿيو پوي.

پر وٺو ڳالهه جو ڳاٽو. انهن سنگن جي چوٽيءَ وٽان، وچان هڪ تيليءَ جهڙي سرائي اڌ_ مني فوٽ جيڏي اُڀري، جنهن تي ور چڙهي وڃي. اهو ٻور مان ته ڀورو ڏسڻ ۾ اچي، پر اندران پيلو هوندو آهي. ماڻهو ويچارا هٿن سان اهو ٻورو روڙيندا گڏ ڪندا ويندا آهن. مڻن منهين ٻور ڪٺو ڪري، ڀريون ٻڌي کڻي وڃن ۽ ان کي ڀوري ڳوهي، پوءِ ڦڪرو ٿئي ته ان جا وڏا ڳوڙها ۽ ننڍا مُٺيا جوڙي راس ڪن، پوءِ اچي شهرن ۾ وڪڻن، جنهن مان چڱو پئسو پڙِ پوين. اڳي ته ٻوراني خيرپور ۾ جام ٿيندي هئي، جو اتي سم به گهڻي هئي، ٻيو سنڌ ۾ جتي ڪٿي سم وارين ڍنڍن ڍورن تي به جام ٿيندي هئي. اڄڪلهه ٻوراني گهٽ ڏسڻ ۾ اچي ٿي، نه ته شهرن توڙي ڳوٺن ۾ اهڙو هٽ ڪونه هوندو هو، جتي ٻوراني نه ملي.

اهي آهن الله سائينءَ جون ڪرڻيون؛ جيئن وڻيس تيئن ڪري. ماڻهن لاءِ ڇا ڇا نه اپايو اٿس، پوءِ به هي ٻانها سندس ٿورا نه مڃين ۽ ان جي ڏسيل واٽ تي نه هلن ته اوڳڻي ڳالهه آهي. ڏک آهي ته هاڻ هن شيءِ جو واهپو گهٽجي ويو آهي. اها ٻارن جي وڻندڙ شيءِ هئي. ”ٻوراني، ڙي ٻوراني!“ توکي ٻار ڏاڍو ٿا ياد ڪن. تون ڪٿي وڃي لڪي آهين؟ نڪري اچ ٻاهر ته توکي کائي چڙهه ڪن.

64- پَٻڻ، بِهه ۽ لوڙهه

جيتريون ڌڻيءَ سڳوري ڀاڄيون ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي اُپايون آهن؛ اوتريون ڌرتيءَ ۾ اندر ۽ وري ڪيتريون پاڻيءَ جي مٿان ۽ پاڻيءَ ۾ اندر آهن. اوهان جيڪي ڀاڄيون کائو ٿا، جهڙوڪ ميٿي، پالڪ، چوڪو، گوبي، ڌاڻا، ڦودنو، ڀينڊيون، سايون توريون، ڪدو، گوار ۽ ٻيون. اهي اُسرن ڌرتيءَ کان مٿي موريون، گجرون، پٽاٽا، گوگڙو ۽ ٻيون ٿين ڌرتيءَ ۾ اندر پاڙ سان، ۽ پاڻيءَ ۾ وري بهُه، لوڙهه ۽ ڪُم ٿين پر پٻڻ مٿي پاڻيءَ تي ٿئي. بهه، لوڙهه ۽ ڪُم جون پاڻيءَ ۾ هيٺ پاڙؤن ٿين ۽ پٻڻ پاڻيءَ کان مٿي انجي مٿاڇري تي ٿئي.

بِهه اوهان کاڌا هوندا. ڪهڙا نه سوادي آهن، ٻوڙ ۾ وجهن، اُٻاري مرچ لوڻ وجهي کائجن، ڪچريون ڪري رکجن، اهي سڀ ڪم انهن مان وٺجن. اهي بَهه اَٿوَ پٻڻ جون پاڙون، پٻڻ جا کوپا (پاٻوڙا) ته اوهان وٺي ڇني منجهائن پٻڻيون ڪڍي کاڌيون هونديون! ڏسو ته ڇا آهي، هنن ۾ مزو. وات ۾ وجهه ته کير پيو نڪرندو. سڪي وڃن ته به خرارن جي منهن وڪامن، جي ساين مان ڪاريون پٻڻيون ٿي وڃن ته دوائن ۾ ڪم اچن.

رهيا لوڙهه، سي به اوهان کائي چس ورتي هوندي! ڍنڍن ۾ اندر اُپجن ۽ گپ سان گڏيا پيا هجن. ميربحر ٽٻيون هڻي ڪڍن يا وري ڍنڍن ۾ پاڻي جڏهن ٿورو وڃي بچي، تڏهن ڍڳ کڻي ميڙين. لوڙهه، ٿورا ڪسارا ٿين پر اها ڪساراڻ اهڙي ته وڻي، جو کائيندي کائيندي، پيٽ ئي ڪين ڀرجي. ڀانئجي ته هجن ته ويٺو کائجين. مٿان کل ڪاري هوندي اٿن. ڪوسي پاڻيءَ ۾ ٽهڪائي، اُٻاري پوءِ کل لاهي، سندن ڳڀ ويهي چَس سان کائجي ته ماڻهو کائڻ مان ٿڪجي ئي ڪين.

ڪُمَ به اهڙي ئي سلوڻي شيءِ آهي، منجهن خس خس وانگر داڻا ٿين، جن کي ناپو چئبو آهي، جيڪو چانورن سان رڌي کائبو آهي، ته پلاءُ جو سواد ڏيندو آهي، پر جي ڪُمن جي کل لاهي کڻي وات ۾ وجهه ته واهه واهه! ڪهڙي ڳالهه ڪجي. کائڻ وارو چوندو ته ٻيلي اڃا آڻ ۽ آڻ. لوڙهه ڌوئي گپ ڪڍي اُٻاري ٻوڙ ۾ کڻي وجهبا آهن ته اهي وڻندا آهن، جو ڀانءِ ته ڪڪڙ جا آنا اُٻاري رڌا اٿن.

هاڻي ويچار ڪريو ۽ چئو ته ڌڻيءَ جي ڏنل ڀلاين مان ڪهڙين جي ناڪار ڪري ڪهڙين جي ڪندا. هن ڀلي جا ڪيترا ڀال مڃيون ۽ ٿورا ڳايون.

گهڻا ورهيه ٿيا ته ڪنهن سگهڙ سمن جي صاحبيءَ ۾ چيو هو ته:

هاڪ وهندو هاڪڙو ڀڄندي ٻنڌ اروڙ،

بهه مڇي ۽ لوڙهه سمي ويندي سوکڙي.

65- تلور ۽ گوڙامڻو

تلور ۽ گوڙامڻو به حلال پکي آهن ۽ ٻيئي هڪ ئي بُڻ جا آهن. نيٺ پکي آهن، سو مٿي اڏامن، پر ايترو گهڻو ڪين اڏامن، جيتروسرڻيون اڏامن، رڳو مور وانگر ٿورو اڏامي وري ويهي رهن. هيءَ پکي به تترن وانگر ڌرتيءَ تي ڏاڍو تکو ڊوڙي سگهن. ڪنهن به ماڻهو کي ايندو ڏسن ته اهڙي ڊوڙ پائين، جو ڪير ٿو رسين؟ هيءَ پکي به پڌر جا پکي آهن ۽ شڪاري هنن جي پويان به بندوقون کڻيو، هنن کي ڳوليندا وتندا آهن، جنهن جُوءِ ۾ تلورن جو ڏس پين ته اتي پهتا. تلور جا کنڀ ڪارسرا ٿين ۽ پيٽ به ڪارسرو ٿئيس. پر گوڙامڻي جو پيٽ اڇو ٿئي ۽کنڀ ڀورا ناسي ٿين. ڳچيون ٻنهي جون ڊگهيون ٿين ۽ پير هڪجهڙا. گوڙامڻو تلور کان ڪجهه وڏيرڙو ٿئي. ڊوڙڻ ۾ ٻيئي کي ڇها آهن. چوندا آهن ته سهي ۽ هرڻ وانگر هنن جي به اها چال آهي، جو سهو ۽ هرڻ پرڀرو وڃي پٺتي نهاريندا ته ويري ويو يا آهي، پوءِ اها چال سندن مرڻ جو ڪارڻ بنجي ٿي. تلور جي چال وري اها، جو ڊوڙي ڊوڙي ڪنهن ٻوٽي جي ٻُوڙي وٽ پهتي ته ان ۾ منهن کڻي لڪائيندي، اکيون کڻي بند ڪندي ۽ ڀائيندي ته مون کي ڪو ڪونه ٿو ڏسي. بس اها سندس سمجهه کيس مارائيندي آهي. ويري بندوق سڃيو بيٺا هوندا آهن، ٻوڙي ۾ لڪڻ جي دير آهي، لِڪي ته فائر ٺڪاءُ ٿي ويندس ۽ اچي ڪپ ڪنڌ تي رسندس.

تلور ۽ گوڙامڻي جو گوشت ذري گهٽ سواد ۾ هڪجهڙو آهي، پر تلور ڪجهه ڪثر آهي. ٻوڙ اهڙو سٺوڪين ٿئين، باقي پلاءُ کائجي ته تلور جو! تتر ۽ ڪڪڙ جو گوشت اڇو ٿئي، هنن جو ڳاڙهو پر پلاءُ ٺاهي کاءُ ته تتر به وسري وڃي. تتر پڪل سٺو ٿئي، پر پلاءُ ۾ تلور زور آهي. وڏا ماڻهو ڏينهن جا ڏينهن هن جي شڪار پٺيان متوالا هوندا آهن ۽ تلور ماري اچي پنهنجن سنگتين ساٿين کي سوکڙيءَ وانگر ڏين. ويچارا جهنگ جا پکي شهرن کان ڪوهين ڏور پري ڀڄن، پرهنن چڱن مڙسن کان ڪٿي ٿي جند ڇٽين! ويچارن کي جهنگن برن ۾ به ڳوليو اچيو هٿ ڪن، پنهنجي پيٽ ۽ وات جي چس لاءِ ماريو مات ڪن. شڪار جي موڪل به ايتري آهي ته پيٽ ڀرن جيترو ڪجي، پر شڪاري ترس ڪونه کائين. هرڻن جون به جيپون ڀرجي اچن، ڍنڍ جي پکين سان به اهڙو ئي ويل واهين ۽ هنن جهنگ جي پَسُن جو به ڪم لاهيو وڃن، ڪمهري ڌڻيءَ کي ڪين وڻي، ان ڪري ماڻهن کي جيتاڙن تي ترس کائڻ کپي.

66- شڪاري پکي

گهڻا پکي ته داڻا ڪڻا ۽ ڦل ڦول کائين، پر اهڙا به پکي آهن، جيڪي ٻين ننڍن پکين جو شڪار ڪري انهن جو گوشت کائين. انهن پکين جو بُڻ ساڳيو آهي، جهڙوڪ باز، بانسو ۽ شڪرو. سرڻ ته نه رڳو ننڍڙا پکي چنبن ۾ جهلي چيري ڦاڙي کائي، پر ماڻهن جي هٿن مان گوشت به ڇني ۽ ٻيون شيون لامارو هڻي کسي وڃي ۽ ماڻهو منهن ڀلڪڙو ڪري بيٺو ڏسي، سُڌ تڏهن پويس، جڏهن اهڙو ڪم ٿي وڃيس ڄڻ ڪهيريءَ کان ڀولڙو ڇڏائي ويو. سرڻيون شهر ۾ به کوڙ آهن. سنجهي جي ٽاڻي ته گهڻو مٿي اُڏامنديون ڏسڻ ۾ اچن، اهي شهرن کان ڪين ڊڄن ۽ نه ماڻهن جو ڀـؤ ٿئين. پر باز، شڪرو ۽ بانشو جهنگلي پکي آهن. شهرن کان ڊڄن، جهنگن ۾ شينهن جي ڏيکائي ڏين. شهرن ۾ وڏا ماڻهو، جي شڪار جا ڪوڏيا هوندا آهن، سي انهن کي پالين ۽ شڪار جو ڏانءُ سيکارين. ڪيترا ڏينهن جيستائين نولا هوندا آهن، تيستائين هنن جون اکيون ٻڌي ڇڏين ۽ رات جو انهن کي اوجاڳا ڪرائين. هٿن جي پٺيءَ تي انهن کي ويهارين ته جهنگ کي ڀلجي وڃن ۽ ماڻهن سان هري مري وڃن. ڪيترا ڏينهن ته اهي تيسي ۾ کاڌو به ڪونه کائين، پر نيٺ ته ”بک بڇڙو ٽول، دانا ديوانا ڪري.“ هٿراڌو گوشت ڇلي انهن کي کارائين، نه ته هي پکي ٻئي جي هٿان شڪار وٺي نه کائيندا آهن، پر پنهنجو شڪار پاڻ ڪري پوءِ ٽانءِ ۾ ڀرجي ويهي کائين. باز سرڻ کان به وڏا ٿين، شڪرا ان کان ننڍا ۽ بانشا تهان ئي لاٺيرا ٿين.

هي شڪاري پکي جڏهن هري مري وڃن ته شڪاري مڙس هنن کي شڪار لاءِ ٻاهر جهنگ ۾ کنيو وڃن، هٿن تي چمڙي وڍيءَ جي رسي چيلهه ۾ وجهي، پيرن ۾ گهنگهرو ٻڌنس. پهريائين جڏهن شڪار تي هيرائيندس ته تتر، ٻاٽيهڙن جا بوتا ٺاهي، باز جون اکيون کولي ڇڏين، پوءِ بوتا وٺي مٿي اڇلين ۽باز کي هڪل ڪن ته ”اهو ٿو وڃيئ تتر پوءِ باز، بانشو يا شڪرو به اهڙي ته وٺي لوهه ڏئي اُڏامندو، جو هڪڙيئي جهڙپ سان انهيءَ بوتي کي چنبن ۾ پڪڙي، موٽي شڪاريءَ وٽ آڻي اڳيان جهليندو، جو کانئس ڇڏائي پاڻ وٽ رکندو. اهڙيءَ ريت جڏهن شڪار جو ڍنگ اچي ويندس ته پوءِ سچن پچن جيئرن پکين پٺيان بڇيندس؛ پوءِ ته ويرم ئي ڪانه ڪندو. اهو بازن جو شڪار ڏسڻ وٽان آهي. ماڻهو ڪيڏو نه سياڻو آهي پنهنجي سمجهه ۽ سياڻپ سان ڪيئن نه جهنگ جا پکي ۽ مرون به پاليو ڇڏي، جي سندس هڪل جا ٻانها هوندا آهن.

اوهان کي ٻڌي تپرس وٺي ويندي ته اهي شڪاري پکي، هزارين رپين ۾ وڪامن ٿا ۽ ڏاڍا مُلهائتا هوندا آهن. انهن جو پالڻ به سچ پچ ته مکڻ جي سيخ پچائڻي آهي. چنبن ۾ ڏاڍي سگهه ٿئين، چهنبون وريل ۽ نوڪ واريون هونديون اٿن، هِتان پکيءَ کي پڪڙيو، هُتان چنبن ۾ جهلي چهنب سان چيري ڦاڙي کائي ويندس، ماس کائي کنڀ کڻي هيٺ ڦٽا ڪندا.

شڪار جا ڪوڏيا انهن پکين جي سنڀال جهڙي وٺن، تهڙي پُٽن جي به نه وٺن ۽ من ساهه پساهه ڏين. بس چوندا آهن ته ”شوق جو مُلهه ئي ڪونهي.“ ڪي ماڻهو پاڻ پيا بک مرندا، پر هنن پکين کي پيا چورما کارائيندا، جڏهن شڪار ڪري ڏيندن، تڏهن پاڻ به تتر، ٻاٽيهڙ ۽ ٻيا حلال پکي شيخ تي چاڙهي يا تري، انهن جو گوشت کائي پيٽ ڀريندا، جنهن مان کين اهڙو چشڪو اچي، جو لک خرچن ته به پلئه نه پوي.

67- چانهه

مٿي چانهه جو اکر پڙهي اوهان جو وات پاڻي ٿيو هوندو ته ڪو چانهه جي ڪوپ جي ڳالهه هوندي ۽ چانهه پيئڻ جي ڳالهه ٻولهه هوندي، پر ائين نه آهي. چانهه هڪ سهڻو پکيڙو اٿوَ. ڪٻر کان ٿورو ننڍو ۽ ٽيٽهار کان ڪجهه وڏو پکي. سندس کنڀ آسماني رنگ جا ۽ مٿن نيري گهاٽي رنگ جا چٽا چٽا هوندا آهن. سهڻا پکي ته طوطو، مور، ڪاٺ_ ڪُٺو ۽ بلبل به آهي، پر هن جي سونهن به ڪا گهٽتائي ڪانهي. ٻولي به مٺي اٿس. لڳ ڀڳ مينا جهڙي. ڪوئل ۽ ٽيٽهار ته راڳيندڙ پکين جي ڪٽنب ۾ ڳڻجن ٿا، پر چانهه ائين نه اهي. ٻولي وڻندر اٿس ته به راڳيندڙ پکي ڪين سڏينس. سندس کنڀ يا پَر ته ڀانئجي ته ويٺا ڏسجن. هٿ اچي ته هٿ لائي ڏسبس ته کنڀ نرم جهڙا ريشم يا پَٽ. دل ئي نه چوندي ته ڪو هٿ مٿان لاهجيس. اهوئي هڪ پکي آهي، جنهن جو نالو پيئڻ واريءَ چانهه جهڙو ساڳيو آهي. هن جو کاڌو پيتو به ميوو آهي. بک ۾ اَن جا داڻا ڪڻا به کائي، چانهه پکي گهڻو ڪري ڪڏهن ڪڏهن ڏسبوآهي. ٻين پکين جهڙوڪ ڪانو، جهرڪين ۽ ٻوڙيءَ کان گهٽ ٿئي. جهرڪيون ۽ ڪانوَ ته گهرو پکي ڪوٺجن ته به ٿي سگهي ٿو،پر چانهه ويچاري گهرن ۾ پير ڪونه رکي. ماڻهن کان ڏاڍو ڊڄي، ان ڪري وڻن جي گهاٽن جهڳٽن ۾ ويهي، جتي هوءَ پنهنجو بچاءَ سمجهي، جڏهن اسان کي پيئڻ واري چانهه ڏاڍو وڻندو آهي ته پوءِ هيءَ ان جي نالي ڀاياڻي ڇو نه وڻندي. اوهين جڏهن ڪنهن چڙيا_ گهر ۾ گهمڻ وڃو ته اُتي هيءُ پکي ڏسي سگهندا، اتي هِري مِري ويا آهن. چانهه جا ٻچا ڏسندؤ ته هيڪاري مٿن وڌيڪ پيار ايندوَ. بس الله جي جوڙ آهي.ويچار ڪري ڏسبو ته سندس جوڙ ڏاڍي سهڻي ۽ سٺي آهي. پاڻ ڌڻي سڳورو سهڻو آهي ته سندس جوڙ وري ڪا ڪوجهي هوندي به ڇا؟ نه نه!

68- پُسي، ڏونرا ۽ پَڪا

ڪِرڙن جا وڻ ته اوهان ڏٺا هوندا، اهي اهڙا وڏا ڪين ٿين، جهڙيون نمون، سرهيل، ٻٻر يا انب. هي وڻ ننڍا ٿين ۽ جهنگن ۾ پاڻ مرادو اُڀرن. جڏهن ٻُورجن تڏهن پهريائين منجهن ڦُلڙيون ڦٽن، جي پهرين سايون ۽ پوءِ گلابي رنگ جون ٿينديون آهن. اسين انهن کي پُسي ڪوٺيون. پُسيءَ جي هڪ لُڙي پَٽي وات ۾ وجهي ڏند ڏينس ته مِٺي رس جو سواد ايندو، پر پُسي ڪچي ڪين کائبي آهي. اها پُسي گڏ ڪري کڻي اچجي گهر، ڪُني ۾ وجهي ٽهڪندڙ پاڻيءَ ۾ اُٻارجي ته رنگ ليمائي ٿي ويندس. رڌجي وڃڻ کان پوءِ گرم پاڻي هاري، پُسي ڪڍي ڪري، ڪنهن ٿالهيءَ ۾ رکبي آهي، پوءِ لوڻ مرچ ٻُرڪي کائي ته هن جي مزي جي ڪهڙي ڳالهه ڪريان! اڳي مَهتا هوندا هئا سي پُسي رڌي ڪُني ۾ وجهي، وڪڻڻ لاءِ هوڪا ڏيندا وتندا هئا ته ”رڌي پُسي مٺي“ ۽ ٻار پئسي_ ٽَڪي جي وٺي ڏاڍي چاهه مان کائيندا هئا. هاڻي اهڙا هوڪا ڪين ٻڌجن؛ پر ٻهراڙين ۾ اڃا به ماڻهو مند جو ميوو سمجهي رڌي کائيندا اٿس.

پُسي آهي ڄڻ ڪرِڙ جو گل، انهن مان پيدا ٿين ڏؤنرا. اڄ ننڍا سڀاڻي وڏا، جڏهن ٻيرن جيڏا ٿين ته اهي به پَٽجڻ لڳن. ماڻهو ڪٿي ٿا ڏؤنرن کي ڇڏين. شهرن جي مارڪيٽ ۾ ڀاڄيءَ وانگيان وڪامڻ به اچن. ڏؤنرا به پُسيءَ وانگر ٽهڪائي لوڻ مرچ وجهي کائجن ته ڏاڍا وڻن. ڏؤنرن جو اچار به ٺاهيو ويندو آهي. جي ليمن ۽ انبڙين جي اچار ۾ وجهي ڇڏبا ته به سَنڌ جو هڪ سٺو سانڌاڻو ٿي پوندو نه ته رڳي ڏؤنرا آچار ڪبا ته بس. پوءِ ته ڏؤنرن جون ڏويون ڀري پيو سنگت ساٿ ۽ مٽن مائٽن ۾ ورهائي به ۽ پاڻ به کائي جشن ڪر.

اهي ڏؤنرا جيڪڏهن ڪچيءَ ۾ نه پَٽبا ته پوءِ سائي مان ڦري ڳاڙها ٿيڻ لڳندا ۽ مٺيءَ رس سان ٽمٽار ٿي ويندا، پوءِ ته جهڙو ميوو. پڪو پٽيندو وڃ ۽ چوسي کائيندو وڃ ٻج ۽ کل اُڇلي ڇڏ، باقي رس ۽ ڳڀ اهڙو ته سوادي ٿيندو آهي، جو چڇِڪو ڇا جا ۽ زردالو ڇا جا. پکين کي ته پَڪا اهڙا وڻن، جو ماڻهو نه پهچي ته پکي ئي کائي پورا ڪري ڇڏين. بلبلين کي جيترو مڪ ۽ پيرون“ جي ڄارين ۽ کٻڙن ۾ ٿيندا آهن وڻن، ان کان به وڌيڪ پڪا وڻن. پاليل بلبلن لاءِ ماڻهو ڳولي ڳولي پڪا هٿ ڪندا آهن. شهرن ۾ وڪامندا به آهن، پر پکين کان بچن ته ماڻهوکائين. ڳاڙها ڳاڙها جهڙيون لعلون، آهن پڪا به گولاڙي جي جنس پر ٻيا ميوا پچڻ شروع ڪن منهن کان ۽ گولاڙو پچي بول کان. ان ڪري سنڌيءَ ۾ پهاڪو ڏيندا آهن ته ”گولاڙو پچي بول کان.“ ان جو ارٿ اهو هوندوآهي ته گولاڙا ماڻهو، جي پئسي وارا ٿيا ۽ ٿوري هُشي ملي وين ته گولاڙي (جهنگلي ڦر) وانگر بول کان پچندا. يعني وڏائو ڪندا.

جيڪڏهن ڌڻيءَ سڳوري جهنگ جا اناج اُپايا آهن جن کي ڏٿ چوندا آهيون ته جهنگ جون ڀاڄيون به اُپايون اٿس. وري جي جهنگ جون ڀاڄيون پيدا ڪيون اٿس ته جهنگلي ميوا به ٺاهيا اٿس. شهرن وارن ماڻهن لاءِ باغن جا ميوا، نهرن جون ڀاڄيون ۽ واهن جا اناج جهجها ڪري ڏنا اٿس ته مارو ماڻهن کي وري جهنگ جو ڏٿ، ميوا ۽ ڀاڄيون جام ميسر ڪري ڏنيون اٿس. خدا جي ڀلاين کان وانجهيل اُهي به ناهن. ڌڻي سڳوري جا ڀال سڀني تي هڪ جيترا آهن. وڏا ماڻهو نرم هنڌن تي سمهن ته به پاسا پيا اُٿلائيندا ۽ ننڊ ئي ڪانه ايندي، ٿوري کڙڪي تي ڇرڪ پيا ڀريندا، پر ٻهراڙيءَ جا سانگي ڪنڊن مٿان سمهي پوندا ته به کونگهرا پيا هڻندا. شاهوڪارن کي مال مليدا کائڻ ڪري بک ٿوري لڳي، ان ڪري کاڌي مان سواد ڪونه اچين. ڇو ته پورهيو ڪن ئي ڪونه، پوءِ بک چڱي ڇو لڳين جتي ۽ جيڪو انهن کي رکي سُڪيءَ مانيءَ مان ساءُ اچي، سو سُکين ستابن کي سيرن، حلون، مالپڙن، پراٺن ۽ ٻوڙن پُلائن مان به ڪين اچي. غريبن لاءِ سنڌڙي، بيگڻ ڦلي، آپوسي ۽ ٻين انبن جي جنسن کان اهي پڪا ۽ پيروُن، ليار ۽ گولاڙا، ليسوڙا ۽ گيدوڙا ميوا آهن، پوءِ ڇو نه چئو الله اڪبر! ته الله سائين وڏو آهي.

69- ڳجهه

ڳجهه اوهان ڏٺي ته هوندي، پر جي ڪنهن نه ڏٺي آهي ته ٻڌو سُڌ سماچار: ڳجهه هڪ پکي آهي. سرڻ کان چـؤڻي، بت ۾ ڳـؤري هوندي آهي. اُڏامڻ جي ڪري ته مس مس پَٽ تان پاڻ کڻي سگهي ۽ پَرَ هڻي هڻي ڏاڍو ڏکيائيءَ سان مٿي ٿئي. ڳچي ذري گهٽ فوٽ کن ٿئيس. اهڙو بڇڙو ۽ بڇان ڏياريندڙ پکي ٻيو ڌڻيءَ سڳوري اُپايو ئي ڪونه هوندو! ڳجهون رڳوا ُتي ڏسبيون، جتي ڍونڍ پيل هوندو. ڪو گڏهه، گهوڙو، ڍور ڍڳو، ٻڪري ٺڪري مئي ۽ ائين ئي ڪنهن ڍير تي پيل ڏٺائون ته اجهي ڳجهون آيون. سُڌ به الاجي ڪيئن ٿي پوين. سونگهڻ جي سگهه به ڪا تکي ڏاڍي ٿي ٿئين. ڪوهن تان ڪَل پوندين ته هن ڏس ته مئل ڍونڍ آهي. اکيون به اهڙيون تکيون اٿن، جو اُڏامندي اُڏامندي، مٿان ئي ڏسي وٺنديون ته اِجهو هُو ڍونڍ. پاڻ ۾ ٻڌي به ڏاڍي اٿن. ويرم ۾ ولر ڳجهن جا اچي مڙندا. ماڻهو هڪٻئي کي ڪڏهن ڪڏهن چوندا آهن ته ”تون به ڪو ڳجهه آهين، ڍونڍ ۽ ڪِنَ تي  آيو ٿو رهين!“ بس ڳجهون ڍونڍ تي لٿيون نه آهن ته پنهنجي ڊگهي ڳچيءَ ۽ وڏين چهنبن سان اچي ڍونڍ کي وٺنديون. ان جي پيٽ ۾ ڳچي اندر وجهي، چهنبن سان چڪ چڪان ۽ پَٽ پٽان لائي ڏينديون. سمورو ماس کل سوڌو پٽي کائي ڇڏينديون. هڏن تان به ماس ڪوري ڇڏيندس. ڳجهون اينديون آهن ته چُهڙا سرها پيا ڏسبا آهن، ڇو ته هنن جو ڪم آهي هڏا ميڙي کڻي وڃڻ. ويچارا هڏا وڃي وڪڻندا آهن، جن مان چڱو اپراسو ٿئين. هڏن مان وري ڏاڍيون ملهائتن شيون ٺهن، هڏن کي ڪَلن ۾ اڇو اُجرو ڪري، انهن مان ڦڻيون، چاڪن ۽ ڪاتين جا ڳن، بٽڻ ۽ ٻيو به الاجي ڇا ڇا ٺاهين.

سچ پچ ڳجهه آهي سا ڏاڍي ڪني، پر نه هجي ته ڍونڍ ڪيترا ڏينهن پيو رهي ان مان جيوڙا نڪرن، جي ماڻهن جي چڱڀلائيءَ کي جوکو رسائين. ماڻهو اتان نڪ جهلي لنگهن ۽ آسپاس جا گهر ساهه به سولو کڻي نه سگهن. ڳجهن اهو اهنج دور ڪريو ڇڏين.

ڇوڪرن کي به لڳي مزو سو سروٽا، ڏنڊا، پٿر، ڀتر جيڪي هٿ آين، سو ڳجهن ويچارين کي هڻڻ جي وارو وار لائي ڏيندا، پر انهن جو ڪوبه ڳجهن کي ڊپ ڪونه ٿئي. سروٽو لڳن ته ڄڻ ”سانَ تي ٻگهي ويٺي.“ هو پنهنجي ڇڪ ڇڪان ۾ پوريون هونديون آهن، جڏهن ڍونڍ کائي ڍؤ ڪن، تڏهن پاڻهي اُڏامي ٻيو ڪو هنڌ تاڙين، جتي ڍونڍ هجي. هيءَ سڀ ڌڻيءَ سڳوري جي سياڻپ ۽ ڏاهپ آهي. ماڻهوءَ جي بچاءِ لاءِ هي هڙ شيون اُپايون اٿس، ان ڪري ماڻهوءَ کي سندس ٿورا ڳائڻ کپن!

70- سانباهو

سانباهو به ذري گهٽ ڳجهه جهڙو ڪِنو پکي آهي. سانباهي کي ”گونهه خور“ به ڪوٺين. ڪي گونهه خور اڇا ڪي ڀورا ۽ ڪي ڪارا به ٿين. سندن چهنب ڊگهي ۽ وريل ٿئي. هنن جو ڪم ٻالي شاهين جهڙو آهي، ٻاليشاهي يا ڀنگي ويچارا ماڻهن جا ڪاڪوس ميڙي سڀ ميلو ۽ گونهه وڃي ڍير تي ڦٽو ڪن، جتي سُڪي ڀاڻ ٿي پوي. ماڻهوءَ جو ميلو چوندا آهن ته ڀلي ۾ ڀلو ڀاڻ هوندو آهي. اهو وري ٻنين ۾ پوي، ٻنيون ڀليون ٿي اسان کي اناج ڀاڄيون ۽ ميوا ڏين. اهو نار وارو ڦيرو لڳو پيو آهي. سڀ شيءِ مٽي مان اپائجي ۽ مٽيءَ ۾ ئي موٽي وڃي.

گونهه خور يا سانباهي کي به پريان ئي بانس ايندي آهي. اهي به ٿورا ڪي گهڻا انهن ڪِنن ڍيرن تي ڏسبا آهن ته پنهنجي چهنبن سان گونهه ڦولهري پيا کائيندا آهن. بس هنن جو کاڌو ڌڻيءَ اهو اپايو آهي. آهي ته سانباهو به هڪ پکي، پر ڪي پکي اَنُ کائين، ڪي ڦل ڦول ته ڪي ڪن ڪچرو. ماڻهو هن پکيءَ کي ڏسي، ڪنهن ڪن ڪچري جهڙيون شيون کائيندڙ ٻئي ماڻهوءَ کي چوندا آهن ته ”تون به ڪِنَ سِنَ تي ائين ٿو اچين، جيئن سانباهو اچي گونهه تي.“

ٻهراڙين ۾ جتي ميلي ميڙڻ لاءِ ڀنگي ڪونه هوندا آهن اتي گونهه خور ڀنگيءَ وارو ڪم ڪن ٿا ۽ ڀنگين جي ڪسر ڪڍيو ڇڏين. اوهان کي ته گونهه خور جو نالو وٺندي ئي بڇان ايند،ي پر ڏسو ته اهو پکي به ڪم جو آهي يا ڪونهي؟ مون ته اڳيئي اوهان کي ٻڌايو آهي ته ڪابه شيءِ، الله سائينءَ نڪمي نه اپائي آهي. سڀ ڪنهن کي ڪم ورهائي ڏنو اٿس ۽ سڀ پکي پکڻ، مرون مانگر، جيت سُرڻا ۽ بلائون ماڻهوءَ جي ڀلائيءَ لاءِ ڪم ڪن ٿا. اها ماڻهن تي ڌڻيءَ سڳوري جي هڪ وڏي ٻاجهه آهي. بس اسان جو سائين ٻاجهارو آهي، سو اسان جي ڍڪ ڍڪيو ويٺو آهي، نه ته اسان جي الائي ڪهڙي گت ٿئي!

71- سُرو يا گهُڻو

جوئر، ٻاجهري، چانور، دالين ۽ ٻين سڀني اناجن جي پٺيان به ڌڻيءَ سڳوري بلائون بڇي ڇڏيون آهن، انهن اناجن کي، جن گدامن ۾ بند ڪري رکيو ويو ۽ هوا نه لڳي ۽ گهُٽ ٿي ته سُرو اچي لڳندن، جو اندران ئي اندران اناجن جو ڳڀ پيو کائيندو. ڪل تڏهن پوندي، جڏهن داڻا اندران کوکا ٿي ويندا، رڳي کل وڃي بچندي ۽ اناج کائڻ کان رد ٿي ويندو.

سُرا ڳاڙهي رنگ جا ماڪوڙين جيڏا جيت هوندا آهن، جي اُڏامندا به آهن. ڪنهن ان جي گدام ڀرسان ڪنهن جو گهر هوندو ته ان گهر لاءِ جنسي ويل مچي ويندو. ماڻهن کي به چڪ هڻندا، کاڌي پيتي ۽ پاڻيءَ ۾ به پئجي ويندا، جيڪڏهن ويسلو ٿي انهن کي ڍڪي نه رکبو. گهُڻو ان ڪري چوندا اٿس جو گهُڻ وانگيان اَن کائي، باقي کل وڃي ڇڏيندو. واپاري اهو رنگ ڏسي، اَن جون ڳوڻيون کولي اُس تي سڪائيندا آهن ۽ پوءِ ڇنڊڪو ڏيئي توريندا آهن ته مڻ جي بدران ڏهه سير به سڄا داڻا ڪونه بچندا اٿن ۽ وڏي پيهي ۾ پئجي ويندا آهن. پر ڏک جي ڳالهه اها آهي، جو انهيءَ سڙيل ۽ کاڌل اَن کي، جو ماڻهن جي کاڌي جوڳو نه رهندو آهي،سو هو چڪين ۾ پيهائي اٽو ڪري وڪڻي، ٻين ويچارن ماڻهن کي کارائي ڇڏين ۽ پنهنجا ڏوڪڙ جوڙين. اهو ماڻهو ڪهڙو نه دل جو ڪُڌو چئبو، جو پنهنجي ٿوري لاڀ لاءِ ڪري ماڻهن جي چڱڀلائيءَ سان کيل ٿو کيلي. ڀل ته اهڙن ڪٺور دل ماڻهن جا گدام سُرا کائين ۽ ڀلي ته انهن کي ڇيهو پوي. ٻڌي ڇڏيو ته جيڪو ڌڻيءَ جو ڊپ هڪ پاسي نه ڪندو ۽ پنهنجي ڀائرن تي ترس ٻئي پاسي نه ايندس ته انهيءَ کي هن جڳ ۾ ته ڇيهو پوندو، پر اڳئين جهان ۾ به ان جو ڪيتو لوڙيندو.

72- نور

نور ۽ نانگ جي آکاڻي ته اوهان پڙهي هوندي؛ هڪڙي مائيءَ نور ڌاريو هو، جو گهر جي ڀاتين سان هري مري ويو هو. هڪ ڀيري مائي پنهنجي ننڍڙي ٻار کي پينگهي ۾ سمهاري، پاڻ گهاگهر مٿي تي کڻي، ويئي کوهه تان پاڻي ڀرڻ. موٽي اچي ڇا ڏسي ته نور در جي ڇانئٺ وٽ ويٺو آهي، سندس ٻوٿي ۽ چنبا رت سان ڀريا پيا آهن. مائيءَ کي پسڻ پيا ته نور منهنجي ٻار کي هڻي ماري وڌو آهي، سو ٺڙٺپ گهاگهر ٽامي جي، جا مٿي تي ڀريل هيس، کڻي نور تي اڇلايائين ۽ هڻي نور کي ماري وڌائين. اڃا اندر وڃي ڏسي ته ٻار پينگهي ۾ ستو پيو آهي ۽ ڀرسان هڪ نانگ رتورت ٿيو مئو پيو آهي. پڪ ٿيس ته نور نانگ سان وڙهي ٻار کي بچايو آهي، مون ڇو تڪڙ ڪري نور کي ماريو! چوندا آهن ته ”تڪڙ ڪم شيطان جو.“

هن آکاڻيءَ مان اوهانکي پتو پيو هوندو ته نور نانگ جو ويري آهي ۽ نانگ کي چنبا هڻي ماري وجهندو آهي. سندس ٻوٿي ڳاڙهي ٿيندي آهي. قد ۾ ڏيڍ_ ٻه فوٽ ڊگهو هوندو آهي. نانگن کي ته پير ٿين ئي ڪونه، پر نور جا چنبا سگهارا هوندا آهن. ننڍن جانورن ۾ نور پنهنجي ڪڙم ڀاين نورن سان ڏاڍو پيار رکندو آهي. اوهان ڪڏهن اهڙو رنگ نه ڏٺو وندو. ڪڏهن ڪو نور مري ويندو ته ٻيا نور اچي ڪٺا ٿي ۽ چنبن سان مٽي مٿي اڇليندا ۽ ماتم ڪندا ويندا آهن، جنهن جي ڏسڻ سان پڪ ٿي ويندي ته هو ڏک ڪري رهيا آهن.

نور پنهنجي رهڻ لاءِ جڏهن ٻر کوٽيندو آهي، تڏهن به سندس رؤنشو ڏسڻ وٽان هوندو آهي. چنبن سان ڌرتي کوٽيندو، مٽي پري اڇلائيندو ويندو آهي ۽ ٻوٿيءَ سان اندر گهڙندو ويندو آهي، ٿوري ئي مهل ۾ ڏر کوٽي وٺندو آهي.

هو ڀڄڻ جو ڏاڍو ڇوهو هوندو آهي، ماڻهوءَ کي وٺ ئي ڪونه ڏيندو آهي. نور جي مادي جڏهن ٻچا ڄڻيندي آهي، تڏهن اهي ڏاڍا پيارا هوندا آهن. ماڻهو انهن کي جهلي پاليندا آهن ۽ اهي وڏا ٿيڻ تي پاليندڙ سان ڏاڍا سچا رهندا آهن.

نور ڪو ڀُڻڪو بڌندو آهي ته پنهنجي بُت جواڌ کن حصو اُڀو ڪري، اکيون ڦاڙي هيڏي هوڏي ڏسندو آهي ته ڪو ويري ته ڪونه ٿو اچي. اکيون ڏاڍيون تکيون هونديون اٿس، ان ڪري سنڌيءَ ۾ چوندا آهن ته ”ميان، تنهنجون اکيون ته نور جهڙين آهن.“ هريل نور ٻارن سان رانديون به ڪندو آهي.

نور به خدا جو اُپايل ساهه وارو آهي. ان کي ڪڏهن به نه ڏکوئجي، ڇو ته هو ماڻهوءَ جو ويري نه هوندو آهي ۽ نه انهن کي ڏکوئيندو آهي.

73- سانڊو، گِلوئي ۽ ڳوهه

گِلوئي ۽ ڳوهه هڪڙي ئي ڪٽنب جا ڀاتي آهن. سانڊو البت الڳ آهي ۽ هو پنهنجا رنگ مٽائيندو رهندو آهي. وڻن تي به چڙهي سگهندو آهي. هڪ ڳالهه هوندي اٿس؛ سا اٿس؛ ڦرڻيءَ گهرڻيءَ جي هير. سنڌيءَ ۾ چئبو آهي ته ”ميان، تنهنجي هڪڙي ڳالهه ته ڪانهي، سانڊي وانگي رنگ پيو بدلائين.“ ڪن ڪن سانڊن کي ڳاڙهي چوٽي به ٿيندي آهي. ماڻهو سانڊن ۽ گِلوين جو تيل وڪڻندا آهن. گينڊين ۾ تيل وجهي ان ۾ مئل گِلويون وجهي ڇڏيندا آهن، چون ٿا ته اهو تيل گهڻن اگهاين ۽ ٻين ڪمن ۾ ڪتب اچي ٿو.

ڳوهه جو ديل ڊول بلڪل گِلوئيءَ جهڙو آهي، پر گلوئي ننڍي ٿئي، ڳوهه وڏي ٿئي ۽ ڏاڍي ڊپ جهڙي هوندي آهي. ڀڄڻ جي ڇوهي، چنبا ڀاري پر ڍُڪي ٿئي ته ڏاڍو ڏکيائيءَ سان رڙهي سگهي. سنڌيءَ ۾ پهاڪو آهي ته ”ڳوهه کي کڻي کُٽي ته ڳولي شڪارين جا گهر.“ ڳوهه جا مارا يا شڪاري گهڻو ڪري ڪولهي ڪڙم جا ماڻهو هوندا آهن، جي پنهنجي ڪاتري سان ڳوهن جوشڪار ڪري ڳوهون کائيندا آهن. مسلمانن ۾ هڪڙو اهڙو ٽولو آهي جو گِلوين ۽ڳوهن کي حلال سمجهي ۽ کائي، پرگهڻا مسلمان ان کي نحس سمجهن ۽ ڪين کائن. مان هر هڪ وٿ جي ڳالهه لکندي، خدا جي جوڙ کي نه وساريو آهي. ڏسو ته ڪهڙيون ڪهڙيون بلائون اُپايون اٿس، پر هر هڪ شيءِ ۾ ڪونه ڪو لاڀ آهي ئي آهي. قرآن شريف ۾ آهي ته ”ربنا ماخلقت هــٰــذا باطلا.“ ته اي اسان جا رب تو ڪابه شيءِ اجائي نه جوڙي آهي. اسان کي کپي ته هر ويلي انهيءَ ٻاجهاري ڌڻيءَ جي ساراهه ڪريون ۽ ان کي ساريون سنڀاريون.

74- چِٻرو

چِٻرو به هڪ اچرج جهڙو پکي آهي. هن کي الو به چون. ماڻهو ڪڏهن ٻئي گهٽ سمجهه واري ماڻهوءَ کي چوندا آهن ته ”اڙي تون ته ڪو الو آهين.“ سو هن ڪري جو هيءُ پکي سمجهه ۾ گهٽ ۽ ڍٻر ٿيندو آهي. ڪنهن وڻ تي ويٺو هوندو، جي هيٺان ڪو شڪاري تير ڪمان کڻي ايندس ته به هيڏي هوڏي پيو نهاريندو پر ڀڄندو ڪونه، جيئن ڪانءُ ڪمان کان ونئن ويندو آهي. چٻري جو مهانڊو به ٻين پکين کان اڍنگو ٿئي. منهن چپٿرو، نڪ منو، وات ويڪرو، ڪن پيٺل چئي کڻي بس ڪر، ڏاڍو بڇڙو! سندس ماديءَ کي چئجي چِٻَ. ڪو ماڻهو مهانڊي جو اڻوڻندڙ هوندو آهي ته چوندا آهن ته ”هل ڙي چٻ ڀَٽاري.“ انهن کي اڪثر بَرپٽن سُڃن ۽ مقامن ۾ ڏسبو آهي، ڪڏهن ڪڏهن شهرن يا وڻڪارن ۾ به ڏسجي، ڏينهن تتي جو جڏهن رگهه ڏاڍي هوندي آهي ۽ جهولا پيا لڳندا آهن ته هيءُ چٻرو مزي سان چُپڙي ڪريو وڻ تي ويٺو هوندو آهي. ٻولي اهڙي ته کُهري ۽ ڪوڙي اٿس، جو ڪنهن کي به ڪين سيبائي. وري ويچاري چٻري کي اهو به ويڻ ڏين ته هو نڀاڳو پکي آهي، جنهن جُوءِ ۾ ويهي ان کي سُڃو ڪريو وڃي، ڇو ته هيءُ پکي سُڃ جو پکي سمجهيو ويندو آهي. ڏينهن جو نظر گهٽ پويس پر رات جو چٽو ڏسي. سندس ٻولي بي سُري سمجهي ويندي آهي. سڀن پارين هن کي نڀاڳ جي پُهائي سمجهيو ويندو آهي، پر منهنجي ڌيان ۾ اهي ڀِرمي ماڻهو سوڻ ڳنڍيندا آهن. شل نه ڪنهن جي گهر جي ڀت يا ڇت تي ويهي، پوءِ ته باسون باسيندا ۽ پليتا لکائيندا ته نڀاڳ شل ٽري وڃي.

آهي ته ويچارو اُلو به الله سائينءَ جو اُپايل، پر نالو جو وڄي ويو اٿس، سو نڪو کيس ڪو پڪڙي نڪو پالي. اهو ڀِرم ان ڪري پيو آهي، جو گهڻو ڪري مقامن ۾ سُڃنپٽن ۾ ٺڪاڻو هوندو اٿس. ماڻهو ڏاها به ڏاڍا آهن، پر جڏهن ڏاهپ موڪلائي وڃين ته ڀرمن جي پويان لڳي، بڇڙا به ڏاڍا ٿيندا آهن. وڃي ڀوپن ۽ ٺڳن جي پڙ پون، جي کين ڏٽا ڏيئي ڦُري ڪن ڀينگ.

اسان پڙهيل ڳڙهيلن کي کپي ته ڀرمن ۽ سنسن کي ڇڏي ڏيون. ڀروسو رڳو خدا جي ڪرم ۾ رکون، ڪنهن به شيءِ کان ڊڄ نه ڪريون ۽ نه ان جو سراپ وٺون. نه ته اهڙي گت ٿيندي، جو چوندا آهن ته ”سَپُ نه ماري سَپَ جو سراپ ماري.“

75- لڌڙو

سُرڻا ۽ جيت ڌرتيءَ ۾ اندر آهن، پکي هوا ۾ اڏامن، ٻيا لکين ساهه وارا، مڇيون ۽ ٻيا جَرَ جا جانور پاڻيءَ ۾ گذارين. مڇين جو ته ڪو ڇيهه ئي ڪونهي. پر وڏيون وڏيون بلائون جهڙوڪ سيسار، مانگر مڇ، واڳون، ٻُلهڻيون ۽ ٻيون آفتون پاڻيءَ جا پاتشاهه آهن. لُڌڙو ويچارو انهن جي ڀيٽ ۾ پاڻيءَ جو هڪ ننڍو جناور آهي، جو ڏاڍو وڻندڙ ۽ سهڻو هوندو آهي. هن جو پاڻيءَ ۾ لسوئي لسو ترڻ ڏاڍو پيارو لڳندو آهي. هن جي کل ڏاڍي مُلهائتي ٿيندي آهي. هندن جا رِشي، مُني ۽ ڀڳت پنهنجي تپشائن لاءِ هن جي کل ڪم آڻين ۽ ان تي ويهي جوڳ پچائين.

اوهان لُڌڙو نه ڏٺو هجي ته چڙيا_ گهرن ۾ وڃو ۽ ڪن چشمن تي ويهي ڏسو، جن ۾ لڌڙا هٿرادو آڻي وجهي ڇڏيندا آهن، ته ماڻهو انهن جو درشن ڪن. ماڻهو انهن چشمن تي شيون وٺي ويندا آهن، جيڪي لڌڙن کي اڇلي ڏيندا آهن. بس لڌڙا به ويٺا واجهائيندا آهن. شيءِ پاڻيءَ ۾ ڪِري ته مڙي ويندا ۽ اهي شيون جهٽي، اهڙيءَ ريت کائيندا آهن، جو ڏاڍو مزو پيو ايندو آهي. پاڻيءَ ۾ اهڙيون ته رانديون ڪندا آهن، جو ڇا ڇئجي!

ڇوڪرا جڏهن پاڻيءَ ۾ ترڻ سکندا آهن ۽ تکا تارو ٿيندا آهن ۽ لڌڙن وانگر ٽٻيون هڻي ڏاهيءَ راند ڪلاڪن جا ڪلاڪ ڪندا رهندا آهن ته اسين چوندا آهيون ته ادا، هي ڇوڪرا ته پاڻيءَ جا لڌڙا آهن. لڌڙو نالو ڏيڻ سان ڪنهن کي به چڙ ڪانه وٺي، پاڻ سَرها ٿين.

پاڻيءَ جي جانورن ۾ سچ پچ لڌڙو ئي هڪ ساهه وارو آهي جو ڏاڍو وڻندو آهي. ڀانئبو آهي ته ويٺو ڏسجيس ۽ ڏسي ڏسي، خدا جو نالو پيو ياد ايندو آهي ۽ وات مان سبحان الله جا ٻول پيا نڪرندا آهن. ان ۾ شڪ ئي ڪونهي ته سڀ ساراهه انهيءَ سائينءَ کـــي جڳائي، جنهــن سڀني کي اُپايو ۽ پاليو آهـــي.

76- پاڻيءَ جا پکي

پاڻيءَ جا پکي گهڻو ڪري ڍنڍن تي ڏسڻ ۾ ايندا آهن. اهي پاڻيءَ تي ڏاڍا سهڻيءَ ريت ترندا رهندا آهن؛ سندن جياپو ننڍڙين مڇين تي هوندو آهي. هڪڙا پکي ته هوا ۾ اُڏامندا آهن، پر هي پکي پاڻيءَ ۾ رهن ۽ تَرن. هوا وارا پکي پاڻيءَ ۾ تري ڪين سگهن، هيٺ لهن ته ٻڌي پون. ان جو ڪارڻ اهو آهي، جو ڌڻيءَ سڳوري پاڻيءَ جي پکين جي پيرن جون آڱريون پاڻ ۾ چمڙيءَ سان ملائي ڇڏيون آهن. ٻيو ته انهن جي کنڀن ۾ سڻڀ آهي، ان ڪري پاڻي کين پُسائي ڪونه سگهي. سندن کاڌو به پاڻيءَ ۾ ئي مالڪ سائينءَ موجود ڪري ڇڏيو آهي. جيئن هوا جي پکين جا ڪيترائي نمونا آهن، تيئن پاڻيءَ جي پکين جا به ڳچ جيترا بُڻ آهن. هوا جا پکي سڀ حلال نه آهن، پر پاڻيءَ جا پکي سڀ حلال آهن.

هنجهه، آڙيون، بدڪون، نيرڳيون ۽ ٻيا ڀانت ڀانت جا پکي کائڻ جي ڪم اچن ٿا. ڪي ڍنڍن جا وڏا پکي جهڙوڪ پيڻ، ٻگا يا ٻگها ۽ ڪَنگ به آهن، پر اهي ڪير ڪونه کائي. اهي اڇي رنگ جا هوندا آهن، پربدڪون جدا جدا رنگن جون ٿين، آڙيون گهڻو ڪري ڪاريون ۽ نيريون چٽڪمريون هونديون آهن، اهي پکي ڇاڪاڻ ته مڇيون کائين ٿا، ان ڪري سندن گوشت ۾ ڪجهه کِک ٿيندي آهي. سڻڀ به منجهن گهڻو هوندو آهي، جو ڌڻيءَ سڳوري پاڻيءَ کان بچائڻ لاءِ سندن بت تي چرٻي يا وَهُه چارهي ڇڏي آهي، ان ڪري سندن ٻوڙ يا پلاءُ ٺاهبو ته گيهه وجهڻ جي گهرج ڪانه پوندي. بس جو پکي حلال ٿيو ته ان تي ماڻهو آيا رهيا. ڪيترا شڪاري سياري جي مند ۾ جڏهن پرڏيهي پکي به ڍنڍن تي جام اچي گڏ ٿين ته شڪاري ماڻهو، جي گهڻو ڪري وڏا ماڻهو هوندا آهن، سي اجهي ته بندوقون کڻي ڍنڍن تي پهتا. ٻيڙين ۾ چڙهي پوندا، ڍنڍ جي هڪڙي پاسي کان سندن ماڻهو پکين کي ٽاهيندا ته هو ڀڄندا ٻئي پاسي، ته توبچي هنن کي بندوق جي گولين جا وسڪارا لائي ڏيندا. پکي ويچارا ڦٽجي ڪِرندا پاڻيءَ ۾. هي يار ٻيڙيون هاڪاري، جهليندا، سير وجهندا ٻيڙيءَ ۾ هڻندا ويندن. ائين ٻه_ چار ڪلاڪ شڪار ڪري ٻيڙين جون گوديون کڻي ڀريندا ۽ پنهنجي گهرن ڏانهن جيپون ڀري کڻي ايندا. پوءِ يارن ۽ سنگتين کي سوکڙيءَ طور ورهائي ونڊي ڏيندا، ته سندن نالو نڪري. بس چيو اٿن ته ”مروان موت، ملوڪان شڪار!“

ويچارن پارهيڙين مهاڻن جو گذر به انهن پکين تي آهي. اهي وري ڄارين، ڪُڙهين ۽ ٻين اٽڪلن سان اهي پکي جيئرا ڦاسائي، شهرن ۾ وڪڻندا آهن. ماڻهو هيج منجهان اهي ڳنهي پنهنجو ڳنڌڻ ڪندا آهن. ڍنڍ جي پکين، گهڻو ڪري بدڪن ۽ نيرڳن جو پلاءُ کائي ڏسندا ته ڪڪڙ، تتر ۽ تلور به سري ويندو_ گوشت ڳاڙهو ٿئين، پر گهڻي سڻڀ سبب گرهه کڻبو، ته هٿن جون آڱريون گيهه ٿي وينديون. آڙيون اهڙيون مزيدار ڪين ٿين، جهڙيون بدڪون، نيرڳيون ۽ انهن جا ٻيا نمونا.

اوهان کي ڪل آهي، ته جانورن ۾ رڳو هاٿي آهي، جنهن کي وڏي سونڊ ٿيندي آهي. اهڙيءَ ريت ڍنڍ جي پکين ۾ به هڪ پکي آهي، جو ٻگهن جهڙو آهي؛ مگر وڏي ڳاڙهي سونڊ هوندي اٿس، جا وات کان هيٺ لڙڪندي پئي اٿس. جَر مڪا مڇي يا ڪُرڙي ڏٺائين ته سونڊ ۾ کڻي سڄي جي سڄي ڳڙڪائي ويندو. ڏسو ته ڇا ڇا رنگ آهن، ڌڻيءَ سڳوري جا! اڃا به انهيءَ ٻاجهاري سائينءَ کي ياد نه ڪريون ۽ نه ساراهيون ته پوءِ ڪيڏي نه انسان جي اڻ وڙائتي ڳالهه چئبي!

77- بر جون بلائون

نانگن ۽ بلائن جي ته اوهان کي سُڌ آهي ۽ اوهان اهي جيت ڏٺا به آهن. جوڳي ماڻهو کارين ۾ وجهي، نانگ آڻيندا آهن ۽ مُرلي وڄائي، انهن کي نچائيندا آهن. مُرليءَ تي نانگ ڦڻ ڪڍي اُڀو ٿي ويندو آهي، ۽ لُڏندو لمندو آهي. ان کي ڏسي ڏاڍو مزو پيو ايندو آهي. اوهان کي اها به سُڌ آهي ته هي  بَلائون سڀ زهري آهن ۽ ماڻهوءَ جون ويري آهن. پر ماڻهو پنهنجي سياڻپ سان انهن کي مُرليءَ جي مٺي آواز تي ريجهي ريبي، پنهنجي وس ۾ آڻي ٿو ڇڏي. شل نه ڪو نانگ يا بلا ماڻهوءَ کي چڪ پائي ته پوءِ جيئڻ آهي ڀاڳن تي. ماڻهوءَ کي زهر سببان نڪ ۽ وات مان رت وهڻ لڳندو ۽ ساري بُت جو رت وِهه ٿي ويندس. جيڪڏهن ڪا دوا يا سُتي مهل سر ملي ويئي ۽ ڌڻيءَ پاران ڄمار هونديس ته بچندو، نه ته موت جي پڪ آهي. ٻهراڙين ۾ جتي اهڙيون دوائون ڪونه آهن، اتي وري ڪي مانڊا يا جهاڙا جهاڙون پڙهندا آهن ۽ جهاڙ پوري لڳي ته بچاءُ ٿي ويندو آهي. ٿر ۾ جتي بلائن جي جُوءِ آهي، اتي ته ويچارا ماڻهو زهر وڃائڻ لاء، نانگ بلا جي کاڌل کي مال جو، جهڙوڪ مينهن جو پيشاب هڪيو تڪيو ملي ويو ته پياري ڇڏيندا آهن ۽ ان ڪري زهر، ڪَکيل کي گهڻو نه وٺندو آهي ۽ چڱو بچاءُ ٿيندو اٿس.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ