|
28- رُڃ
رُڃ جو ڏيکاءُ به هڪ ڪوڙو ڏيکا آهي. پر ڏسڻ وارن جون اکيون
ويساهه ڪري وينديون آهن، ته اٿاهه پاڻي پيو لهرون
هڻي، جنهن ماڻهوءَ کي ڪل ڪانه هوندي ته رُڃ ڇا آهي
۽ ڪڏهن اهڙو رنگ نه ڏٺو هوندائين سو ته ڏسي تپرس ۾
پئجي ويندو ۽ مڃيندو ئي ڪين ته اهو ڪو پاڻي نه
آهي، آهي رڃ به سج جي ڪرڻڻ جو جادو. رڻ پٽن ۽
ويڪرن پوٺن ۾ هيءُ ڏيک ڏسي سگهبو آهي، اهو ڏيک
گهڻو ڪري ڌرتتيءَ جو ڏسبو آهي، جڏهن سج جا ڪرڻا
ڌرتيءَ تي تکا پوندا آهن، رڻ جي ويجهو ماڻهو پيو
لنگهندو ۽ هي رؤنشو ڏسندو ته دانهن ڪندو ته ”يارو
پاڻي ڙي پاڻي“، پر پاڻي هوندو ته مورهين ڪونه آهي.
ڀلا ڪير نه مڃي، رڳو بيٺل پاڻي هجي ۽ اڇ لڳي پئي
هجي ته به ٻي ڳالهه اهي، هن ۾ ته لهرون پيون
لڳنديون آهن ۽ سج کان تتل ميدانن تي اهي لهريون ڄڻ
ته ناچ پيون ڪنديون آهن. ٻيو ته ڇڏيو پر جي انهن
پوٺن ۾ ڪو ننڍو ٻوٽو يا وڻ هوندو آهي ته ان جو
پاڇو به چٽو ئي چٽو انهيءَ ڪوڙي پاڻيءَ ۾ پيو ڏسڻ
۾ ايندو آهي.
رُڃ جو ٻيو ڏيک هي به هوندو آهي ته ان ۾ هرڪا شيءِ وڏي ڏسڻ ۾
ايندي آهي. پريان پريان رڻ ۾ ڪو ڇيڻو لٿل هوندو
آهي ته ائين ڀانئبو آهي ته ڪا ننڍي ٽڪري آهي، ڪو
ٻوٽو هوندو آهي ته وڏو وڻ پيو ڏسڻ ۾ ايندو آهي. ڪو
اُٺ پيو لنگهندو آهي ته ان جون ٽنگون ڊگهيون
ڊگهيون ۽ چوٽي ڄڻڪ اُڀ سان پئي لڳندي آهي. اهي
شيون ڪوهين پري هونديون پر ڀانئبو ته ويجهڙيون
آهن.
ٽيون ڏيک رُڃ جو اهو به هوندو آهي ته جڏهن سج جا ڪرڻا ميدانن تي
تکا ۽ آڏا پوندا آهن ته هرڪا شيءِ اُبتي پئي ڏسڻ ۾
ايندي آهي. اهو ڪم سڄو سج جي ڪرڻن جو آهي. جڏهن
اهي ڌرتيءَ تي آڏا پون ٿا ته ڪرڻن جو جنسار ائين
ڏسڻ ۾ ايندو آهي.
رُڃ هرڻن ويچارن لاءِ ته وڏو آزار آهي. هرڻ پاڻي پيئي ڪڏهن ڪڏهن
سو جو هيترو پاڻي ڏسندو آهي ۽ ڪو ماڻهو جنهن جو ڊپ
ٿئيس سو به نه ڏسي ته وڏا وڏا ڇال ماريندو پاڻيءَ
پٺيان ڊوڙندو آهي، ڀائيندو ته اجهو ٿو پاڻيءَ کي
رسان، ڊوڙندو ڊوڙندو ته پاڻي اڃا به اڳڀرو ڏيکائي
ڏيندس، وري ڊوڙندو ته اڃا به اڳي. اهڙيءَ ريت ڪڏهن
ته ويچارو رُڃ ۾ ڊوڙي ڊوڙي پراڻ ڏيندو آهي، سنڌيءَ
۾ چوندا آهن ته ”هرڻ وانگيان رُڃ جي ڏيک تي هرکجي
نه وڃ ته مرڳو مرين نه!“ ساڳيءَ ريت ڏاهن اسان کي
رُڃ مان اها سمجهاڻي ڏني آهي ته هن پرٿويءَ جو ڌن
۽ مايا ميڙڻ ائين آهي، جيئن هرڻ جو رُڃ ۾ پاڻيءَ
پٺيان ڊوڙڻ، ان ڪري خدا کي ياد ڪر ۽ ان تي موهت نه
ٿي، آخر ڄائو به اگهاڙو آهين ۽ ويندين به اگهاڙو.
هتان ڪجهه به پاڻ سان کڻي نه ويندين، تنهنڪري هن
ڪوڙيءَ جيوت تي بانور نه ڪر ۽ ڌن ميڙڻ جو لوڀ من
مان ڪڍي ڇڏ. تون آهين هڪ مٽيءَ جو پتلو، مٽيءَ مان
جڙيو آهين ۽ نيٺ مٽيءَ ۾ ويندين. ڪنهن سگهڙ چيو
آهي ته:
ڪين آهين، ڪين ٿيندين، ڪين ڪو ڪارج ڪماءِ،
جو اچئي ڪم سُڀا، ٻيو سڀ ڦٽو ڪر ڪار ڪم.
29- انڊلٺ
ڌڻي جي جوڙن مان انڊلٺ به ماڻهوءَ جون اکيون کولي ٿي ڇڏي. انڊلٺ
جڏهن نڪرندي آهي ته ان کي سٺ سنئوڻ سمجهيو ويندو
آهي. سڀ هيج مان چوندا آهن ته هن مند ڏيهه ۾ سُڪار
ٿيندو ۽ ويچارا اڀرا سڀرا ساهه پٽيندا. انڊلٺ
اوهان گهڻو ڪري ڏٺي ته هوندي، اها مينهوڳيءَ جي
مند ۾ نڪرندي آهي. جڏهن مينهن وسي بس ٿيندو آهي ۽
سج اک ڪڍندو آهي ته ڪڏهن ڪڏهن انڊلٺ ڏسڻ ۾ ايندي
آهي. جي سج هوندو آهي اُڀرندي پاسي ۽ وچ ۾ سنهيون
سنهيون بوندون پونديون آهن ته اِنڊلٺ اُلهندي پاسي
ڏسڻ ۾ اچي پر جي سج هجي اُلهندي ۽ وچ ۾ بوندون پون
ته اِنڊلٺ نڪري اُڀرندي پاسي. هڪ ڀيري ڪنهن
ماڻهوءَ کوهه تان پاڻي پئي ڀريو، کوهه پڪين سرن جو
ٺهيل هو، هڪ ڏس کان سج جي ڪرڻن ڪري کوهه جي پاسي
تي اُس جو اُلو پئي پيو، کوهه جي وچ ۾ جو پاڻيءَ
جا ٻوڪا پئي ڀريائين ته ان ۾ ڇنڊون پئي نڪتيون،
اهي ڇنڊون سج جي ڪرڻن مان لنگهي هيٺ ٿي ڪريون ته
کوهه جي ٻئي پاسي ڀت تي انڊلٺ نڪري آئي، هن اتي
بيٺل سڀني کي سڏوسڏ مچائي ڏني. چي، اچي هي رؤنشو
ته ڏسو، سڀ ڊوڙندا آيا ۽ ڏسي ڏندين اڱريون اچي
وين. هن پاڻي ڀرڻ بند ڪيو ۽ ڇنڊون ڪِريون ته انڊلٺ
گم ٿي ويئي_ هن پنهنجي گهر به وڃي اها ڳالهه ٻڌائي
۽ گهر جي وڏي چيس ته ابا بيهه ته مينهن وسن ۽ ڌڻي
ڪري ته انڊلٺ نڪري، پوءِ ڏسج ته هن ۾ رنگ ڪيترا
آهن_ انڊلٺ ۾ مڙئي ست رنگ هوندا آهن (1) واڱڻائي
(2) آسماني (3) بلو (4) سائو (5) پيلو (6) نارنگي
(7) ڳاڙهو. ان مان چٽائي سان سمجهي وڃبو ته سج جي
ڪرڻن ۾ به اهي ست رنگ آهن. کوهه ۾ ته انڊلٺ جهڙي
هڪڙي ننڍڙي ڪمان ڏٺي هونديئي، پر سچي پچي انڊلٺ جا
سانوڻ ۾ نڪرندي آهي سا آڪاش جي هڪ ڏس کان ٻئي ڏس
تائين هڪ وڏي ڪمان يا وَنگَ وانگر هوندي آهي ۽ ست
ئي رنگ سولائيءَ سان ڳڻي سگهبا آهن، جڏهن انڊلٺ
نڪرندي آهي ته ننڍو وڏو گهر کان ٻاهر نڪري اچي اهو
رؤنشو ڏسندو آهي ۽ ڌڻيءَ جي جوڙ جي ساراهه ۽ واکاڻ
ڪندو آهي_ انڊلٺ به ڌڻيءَ جي جوڙن مان هڪ انوکي
جوڙ آهي. انگريزيءَ ۾ ان کي ”رين بو“ ”مينهن جي
ڪمان“ سڏين ۽ عربيءَ ۾ ان کي ”قوس قزح“ چون_ خدا
کان سواءِ ڪنهن کي اهڙي ڏات يا سگهه آهي جو اهڙي
وَنگ ٺاهي سگهي؟ انڊلٺ هڪ موري يا وڏيءَ پل وانگر
هوندي آهي جنهن جي هيٺان هوند سڄي ڌرتيءَ تي رهندڙ
ماڻهو ۽ ٻيا ساهه وارا لنگهي وڃن. انڊلٺ جي بيهڪ
به ٿوري ويرم لاءِ هوندي آهي. جيئن سنهيون سنهيون
بوندون بس ٿينديون وينديون، تيئن انڊلٺ جا رنگ ۽
اها سڄي پل هوريان هوريان جهڪي ٿيندي ويندي آهي ۽
نيٺ ميٽجي ويندي آهي.
انڊلٺ جو ڏيک ويک به ڪهڙو ته من موهيندڙ آهي. ان کي ڏسندي ڏسندي
ماڻهو ڍاپندو ئي نه ۽ ڀانئيندو آهي ته وري وري
انڊلٺ نڪري ته ڏسندو رهان. اهي ئي ته الله سائين
جا جوڙ ۽ جنسار آهن، جن اسان کي سندس هوند جو
مڃيندڙ بنايو آهي. ڪنهن سگهڙ چيو آهي:
اُڀ ڏي ٿوري نظر ڪريو،.
سج چنڊ تي پڻ ڌيان ڌريو،
سهڻي تارن سندي قطار،
جوڙيا سائينءَ سڀ جنسار.
30- سَن
لوڻ بنا سڀڪو کاڌو ڦڪو_ وات ۾ وجهه ته وڻي ئي نه، سڀڪو دانهن
ڪندو ته اڙي ماني ڦڪي، يا ڀَت ڦِڪو يا ڀاڄي ڦِڪي.
کاڌي ۾ پوي سا لوڻ جي چپٽي، نه ته ان کانسواءِ
پئسا ئي پاڻيءَ ۾. اهڙي ڪمائتي شيءِ پر سستي وري
ٻين سڀني شين کان. اهو لوڻ اچي ڪٿان ٿو سا به
اوهان کي سڌ هوندي، لوڻ ٽن ڀاڱن ۾ ورهايل آهي: (1)
سامونڊي، (2) ڪالرو، (3) سينڌرو. سامونڊي لوڻ ته
ڪراچي ڀرسان ماڙي پور ۾ ٺهي ٿو، جنهن لاءِ ٻاريون
ٻڌل هونديون آهن ۽ انهن ۾ سمنڊ جو کارو پاڻي وڌو
ويندو آهي، جنهن مان لوڻ ٺاهيندا آهن. ٻيو جيڪي
ڪلراٺا پوٺا آهن تن تي مينهن پوي ته انهن پوٺن جي
لوڻاٺيل زمين تي اڇو اڇو لوڻ جو ٻورو چڙهي پوي ۽
اهو ميڙي مڻ کڻي گڏ ڪجن، پر اهو لوڻ کاڌي ۾ گهڻو
ڪري ڪم نه اچي ۽ نه وڪامي. ٽيون آهي سينڌرو لوڻ،
اهو ڏاڍو ڪمائتو آهي ۽ اسين خوشي سان کاڌي ۾ وجهون
ٿا.
سينڌرو لوڻ وري سَنُن يا لوڻ جي ڍنڍن ۾ ٺهي_ اسان جي سنڌ ۾ لوڻ
جون ٻه ڍنڍون جن کي سنون به چئبو آهي، گهڻو مشهور
آهن. هڪ ڏيپلي تعلقي ۾ جنهن کي سارڻ جي ڍنڍ چون ۽
ٻي کپري تعلقي ۾ جنهن کي ڍليار جي ڍنڍ چون. ڏيپلو
تعلقو ڪڇ جي رڻ پٽ جي ويجهو آهي، ان ڪري ان ۾ لوڻ
جون سنون گهڻيون ئي آهن. پر هڪ ته ننڍڙيون آهن ٻيو
ته لوڻ جي ايتري گهرج ڪانهي جو انهن مان لوڻ کي
کوٽي ڪڍجي. ان ڪري حڪومت رڳو مٿي ٻڌايل ٻن ڍنڍن تي
جهل پل ڪئي آهي ۽ اتي پنهنجا آفيسر رکيا اٿن ۽
اتان لوڻ کڻڻ جي جهل آهي.
سنن جي ڏيک ويک جي سڌ انهن کي هوندي جن اهي وڃي اکين سان ڏٺيون
هونديون. ڀٽن جي وچ ۾ ڪٿي ڪٿي رڻ جي ويجهڙائي سبب
اهي ڍنڍون ٺهي پيون آهن، جن ۾ پاڻي به اندران ئي
اندران سمي نڪري ٿو. مٿين ڍنڍن جي ڳالهه ٻي آهي جن
۾ درياءَ جو مٺو پاڻي هٿرادو وڌو ويندو آهي. هتي
ته خدائي جوڙ آهي. سارو ڏينهن ۽ رات هنن سنن جي
پاڻيءَ مان ڦوٽن وانگر بڙڪ ڏيئي لوڻ نڪري ۽ پاڻ ۾
اهي بڙڪ گڏجي ٿلها ٿلها تهه ڄمي پون ۽ ڄڻ ته لوڻ
جون ڇپون گڏ ٿيو وڃن. هڪڙيون ڇپون ڪڍو ته ٻئي
ڏينهن ٻيون تيار_ ڪنهن انت ئي ڪونه لڌو آهي ته
ڌرتيءَ ۾ اندر اهو لوڻ ڪٿي ٿو وڃي پورو ٿئي. پر
ڌڻيءَ جي جوڙ آهي، اهو لوڻ کڻڻ جو آهي ئي ڪونه.
سڄي سن ته پنهنجي ماڳ تي رڳو هڪڙو ڍنڍ جو ٽڪر ئي
سڄي ڄمار کوٽيندو رهجي ته ڏينهن کي پالي. ايترو
لوڻ ڀلا وڃي به ڪيڏانهن.
هن سينڌرو لوڻ جا چاپوڙا کڻي هڪٻئي مٿان تهه ڪجن ته پاڻ ۾ چنبڙي
وڏا وڏا پٿر ٺهيو پون. ۽ وري چنجورن کان سواءِ
انهن کي کوٽي ۽ ڀڃي به نه سگهجي. هن کاتي جا ڄاڻو
وري به هن لوڻ جي ڇپن کي سائنسي ڀيد سان ڌوئي
ڌمالي اُجرو ڪندا آهن ته ماڻهن جي کاڌي جهڙو ٿئي ۽
ڪابه پيٽ جي اگهائي نه نسري.
منهنجا سنگتي! سَنُن جو وڃي ٿر ۾ درشن ڪريو ۽ ڌڻيءَ جي سگهه ڏسي
ان جي ساراهه ڪريو ته اوهان جي جياپي لاءِ ڇا ڇا
نه ڪيو اٿس!
31- ڄارو
آءٌ انهيءَ ڄاري جي ڳالهه ڪانه ٿو ڪريان، جيڪو اسين پنهنجن گهرن
جي ڇتين ۽ پاسي ڪنڊن ۾ لڳل ڏسندا آهيون. هيءُ ڄارو
هڪڙا جيت آهن، جي نِس پس مکين جهڙا آهن، پر آهن
اهڙا سنها جو هڪ مک مان اهڙا ڏهه_ ويهه جيت ٺهن.
مکين ۾ وڏين مکين کي مکا چئبو آهي. اهي به ساڳئي
ڪٽنب جا آهن جهڙيون مکيون ۽ هيءُ ڄارو به ساڳي
پريءَ جو آهي، ائين چئجي ته اهي به سنهيون سنهيون
مکيون ئي آهن، پر آهن اهڙيون جي هڪ انچ جي ٽڪري ۾
جيڪر هڪ هزار کن ويهي وڃن. هن ڄاري جو اهنج
مينهوڳيءَ کان پوءِ ٿيندو آهي ۽ اُٺن ۽ ٻئي مال
لاءِ ڏاڍو ويل آهي. مال جي مٿان چمڙيءَ تي ويهي
وڃن ۽ جهڳٽا ٺاهي مال جي کَل کي چڪي وڃن. مال
ويچارو پنهنجن پڇن ۽ وڏن ڪنن سان ۽ ڪنڌ ۽ بُت ڌوڻڻ
سان انهن کي هڪلڻ جا گهڻي ئي ڪي وس هلائيندو آهي،
پر نڀاڳو ڄارو اُٿيو نه اُٿئي جهڙو، وري به ويهندو
ساڳيءَ ڀيڻيءَ تي.
مال وارا ماڻهو رات جي ٽاڻي سائو جهنگلي گاهه پٽي، مال جي اڳيان
پٺيان ڍڳ ڪري، انهن جي دونهي دکائي ڇڏيندا آهن، بس
اهو هڪ ئي رستو آهي ڄاري کي ڀڄائڻ جو، ان هوندي به
ڄارو سمورو ته ڪونه ڀڄي، پر ڪجهه گهٽتائي ٿئي ۽
مال ويچارو رات سک سان ڪاٽي.
ٿر ۾ ته ڄاري جو ڏاڍو ويل هوندو آهي. مال جا وٿاڻ رات جو ڏسبو
ته دونهي جا کورا هوندا آهن ۽ مال جا پُڇ ۽ ڪَن
پيا هلندا آهن. ڄارو ڀڄائي ڏسبو آهي ته مال جي کَل
تي ڄارو چَڪي چَڪي ڦٽ ڪري ڇڏيندو آهي ۽ ڊپ وٺندو
آهي ته ڪٿي مال کي ڪيئان نه پئجي وڃن. ڄاري جا جيت
ڏسڻ ۾ ته ننڍڙا ايندا آهن، پر منجهائن ڇيهو وڏو ٿو
رسي. بس سارو سانوڻ مال لاءِ ويل هوندو آهي. پٽن
تان سائو گاهه سُڪو ۽ مينهن جي الاڻ مان ڇوٽڪارو
مليو ته هن ڄاري مان به جند ڇٽي، نه ته هڪلي هڪلي
ڪيترو هن نڀاڳي کي هڪلجي. خدا جي جوڙ آهي. ماڻهن
جي پٺيان ته انيڪ ڏاکڙا بڇي ڇڏيا اٿس. پر ڇٽل ساهه
وارا جانور به ڪين آهن. پر ماڻهو پنهنجي سمجهه
هلائي سڀ ڪنهن ڳالهه جو اپاءَ ڪري سگهي ٿو، پر
ويچارا ساهوارا ڇا ڪن؟ اهي وري به ماڻهن جي هٿ وس
ٿين. ماڻهو انهن مان لاڀ به پرائين ٿا ته سندن
سنڀال به ڪن ٿا.
هن مند ۾ ٿر ۾ اُٺن تي چڙهي پنڌ ڪبو وڃبو ته سوار تي به ڄارو
ويهي ويندو آهي، پر ماڻهوءَ کي به هٿ آهن، سو ڄاري
کي ڀڄائيندو رهندو آهي، ته به ٽوپلو هوندس ته يا
خاڪي سوٽ ۽ ڪوٽ هوندس ته ان تي هنگي ڪارا ڪارا
سنها چٽ ڪري ڇڏيندو آهي، جن جي ڏسڻ سان بڇان وٺي
ويندي آهي.
اوهان کي ڪڏهن وجهه ملي ته اهو ڄارو ڪنهن پر وڃي اکين ڏسو_
ڏسندؤ ته خدا جي جوڙ ۽ سگهه جي پروڙ پونديوَ.
32- ڏٻند
ننڍڙن ٻارن کي مٺاڻ گهڻو وڻندو آهي. مائٽ ويچارا مٺاڻ کائڻ کان
روڪيندا آهن، پر ٻار سو نيٺ ٻار، سمجهه هجيس جو
روڪڻ تي روڪجي سگهي. ان ڳالهه جو نيٺ انت اهو
ٿيندو آهي، جو ٻارن کي هنگڻ ۾ سيڪيون پئجي وينديون
آهن، جي سندن آنڊن مان نڪرنديون آهن. مائٽ ويچارا
ڦڪيون سُتيون وجهندا اٿس ته اُهي سيڪيون پيٽ ۾ ئي
مري وڃن ته ٻار ۾ لوچ پُوچ نه ٿئي ۽ ننڊ سٺي اچيس.
اها ته ٿي ننڍڙن ٻارن جي ڳالهه، پر وڏن سان اڃا ئي
هڪ وڏو هاڃو ٿيندو آهي. اهو هاڃو آهي ”ڏٻند“.
توبهه گيسي! اهي ڏٻند ته وري پوريون بلائون آهن!
ننڍا ڪيڙا هجن ته به ٺهيو. ننڍي ۾ ننڍا ڏٻند ٻه_
ٽي انچ ٿين ۽ وڏا ته فوٽ کن جيڏا ۽ ڪڏهن ڪڏهن ان
کان به وڌ ڏٺا ويا آهن، جنهن کي ڏٻند پيٽ ۾ پون،
اهو ويچارو ويندو آهي ڳرندو نجهرندو. کاڌو به ڪونه
وڻيس ۽ ڪابه شيءِ چس ڪانه ڏئيس. پيٽ ۾ ڪڏهن ڪڏهن
اهڙو سور پويس جو ويچارو لڇندو رهندو آهي. پتو
تڏهن پوندو جڏهن ٽوري ۾ ڪي ٻه_ چار ڏٻند نڪريو
اچن. اهو رنگ ڏسي ويچاري اگهي جو ته ساهه ئي سڪي
ويندو آهي، جو جيئريون جاڳنديون بلائون ٽوري ۾
پيون ڦٿڪنديون آهن، ويچارو دانهن ڪري اُٿندو آهي
ته کيس نه چنبڙي وڃن ۽ اٿي کڙو ٿيندو آهي ۽ ٻاهر
نڪري مٽن مائٽن کي ٻڌائيندو آهي، جي پاڻ ڏسڻ سان
هراسجي ويندا آهن.
ڪڏهن ڪڏهن ته ائين به ٿيندو آهي ته اگهي جي دل ڪچي ٿيڻ لڳندي
آهي ۽ اُلٽي ٿيندي اٿس ته ان ۾ ڏٻند نڪري ايندا
آهن، جي اگهو ڏسي دانهن ڪري وٺي ڀڄندو آهي. نيٺ مٽ
مائٽ وٺي کيس ڪنهن ويڄ يا ڊاڪٽر وٽ ويندا آهن، جو
اگهي کي سخت جلاب ڏيندو آهي. بس پوءِ ته ڌڻيءَ جي
جوڙ آهي، سوين ننڍا وڏا ڏٻند دستن ۾ نڪريو اچن
ٻاهر. اهڙيءَ ريت ٻه_ چار جلاب ڏيڻ سان ۽ ٻي دوا
پيئڻ سان اگهو وڃي مس سگهو ٿيندو آهي ۽ ساهه
پٽيندو آهي. بس ٿوريءَ دير ۾ سوين بلائون ڦٿڪنديون
ڏسي ماڻهوءَ جو منهن هارجي ويندو آهي ۽ من ڏڪي
ويندو آهي، پر ساڳيءَ مهل سرهو به ٿيندو آهي ته
آزار لٿو.
ڏٻند به ٺهن سيڪين مان ئي ٿا، ان ڪري جڏهن ڏسجي ته سيڪيون
گهڻيون ٿيون اچن ته دوا ڪرڻ ۾ دير نه ڪجي، نه ته
ڏٻند هيڻو ڪري ڇڏيندا ۽ ماڻهوءَ جو پيٽ وڌي پوندو
۽ وڌيڪ ڇيهو ٿي وڃڻ جو ڊپ آهي.
ماڻهوءَ جي پويان ڪيتريون نه بلائون لڳيون رهن ٿيون، پر آهي
ماڻهو به نِرڄو، ڪريءَ کان پيو نٽائيندو ۽ مِٺيون
مِٺيون شيون کائڻ جي پچر ئي ڪين ڇڏيندو. ڌڻي
ٻاجهاري کي ساراهڻ کپي جو دُک ڏئي به ٿو لاهي به
ٿو، نه ته ماڻهوءَ جي الائجي ڪهڙي گُت ٿئي.
33- ڀورُو ڪينئون
ڀورو ڪينئون به گاهه جي ڪينئن وانگيان واهن ۽ واهڙن جي ڪکن تي
آلي مٽيءَ ۾ ٽُنگ ڪري انهن ۾ پيدا ٿيندو آهي ۽
انهن ۾ رهندو آهي. گاهه جا ڪينئان ننڍا هوندا آهن،
پر ڀورا ڪينئان وڏا هوندا آهن. اٽڪل سارو چار پنج
انچ هوندا آهن. اُس نڪرندي آهي ته هو به پنهنجي
ٻرن مان نڪري ٻاهر ايندا آهن ۽ آلاڻ ڇڏي سوڪ تي
رڙهڻ لاءِ ايندا آهن. اهڙا ته ڀيانڪ هوندا آهن جن
کي ڏسي ڏرُ وٺي ويندو آهي، پر خدا جي جوڙ جو بت
وري اهڙو ته ڪونئرو هوندو اٿن جو ڪنهن شيءِ سان
رهڙجن ته اڌ ٿي پون. ڪڏهن ڪڏهن ماڻهوءَ جو مٿن پير
اچي وڃي ته ٻه ٽڪر ٿي پون. اوهان تپرس ۾ پئجي
ويندا ته جڏهن ان جا ٻه اڌ ٿي پوندا ته ٻئي اڌ وري
به ائين هلڻ لڳندا جئين هڪ ڪينئون نه هو، پر هي ڪي
ٻه ڪينئان هئا.
اوهان ڏٺو هوندو ته ڪڏهن اسان جي گهرن ۾ ڪا چچي ماربي آهي ۽ ان
جو پڇ ٻئي بت کان جدا ٿي ويندو آهي ته چچي ته ڀڄي
ويندي پر سندس پڇ ويچارو پيو ڦٿڪندو آهي. جيسين پڇ
۾ ساهه هوندو اٿس، تيسين پڇ ٽپا پيو کائيندو آهي.
نيٺ مري پورو ٿي ويندو آهي ۽ ماڪوڙيون چڙهي
وينديون اٿس ۽ کائي جشن ڪنديون آهن، پر واهه ڙي
ڀورا ڪينئان_ تنهنجا اڌ ٿين، چوٿا ٿين يا ڏوهه ٽڪر
ڪجن ته هڪڙو هڪڙو ٽڪر پنهنجي مٿي هڪ ننڍڙو ڪينئون
بنجي پوي ۽ سُرندا رهن. ڀلي ته ڪيترا به ڀور ڀور
ڪريون، پر تون مرين بنهه ڪين پر ساڳئي رنگ ڍنگ سان
سُرندو رهين. ائين ٿو ڀانئجي ته هن ڪينئي ۾ هڪڙو
ساهه نه آهي، پر ڪي انيڪ ساهه آهن، جيترا ٻرن ۾
لڪي ويندا.
ڏٺو الله سائينءَ جي جوڙ ۽ سگهه، جيئن گهري تيئن ڪري. ڇا ڇا نه
جوڙيو اٿس. تڏهن به ڪي هن مالڪ سائين جي هجڻ ۾
ويساهه نٿا رکن، چون ٿا ته هيءُ جڳ هيءُ سنسار
پاڻهي پيو هلي، ان جو جوڙڻ وارو ڪوبه ڪونهي. سڀ
پاڻهي ڄمن پاڻهي مرن، پاڻهي کاڌو ملين، ڪوبه کاڌو
پهچائڻ وارو ڪونهي. سڀڪجهه پاڻهي پيو ٿئي.
اُپائيندڙ ۽ پاليندڙ آهي ئي ڪونه. هي هزارين ساهه
وارا پکي پکڻ، مڇيون منگر، ديو ڀوت، ماڻهو جن، جيت
جنتر سڀ پاڻهي پيا هلن ۽ رهن. اها ڪهڙي نه انڌائي
آهي، جڏهن هڪ ننڍڙي وٿ به ٺاهيندڙ کانس واءِ نٿي
ٺهي سگهي ته هيءَ سڄي جوڙ سج چنڊ تارا، هوا باهه
پاڻي جو ڪو ٺاهيندڙ ڪونهي!
34- ڄاهو
الله سائينءَ جي اُپايل ساهه وارن ۾ ڄاهو به هڪ تپرس ۾ وجهندڙ
ساهوارو آهي. سندس بت تي کَل ڏسجي ڪانه، نه ڪو وار
ئي ٿئيس. سڄو بُت تکن ڪارن ڪنڊن سان ڀريل هوندو
اٿس. جي اُڀا ئي اُڀا بيٺل هوندا آهن، ڪير جو هٿ
لائي سگهيس ته هٿ ئي ڦٽجي پويس. جهنگن ۾ گهڻو ڏسبو
آهي. ڏينهن جو ٿورو نڪري پر رات جو نڪري ٿئي ٻاهر.
سهائيءَ رات جو ته ڪوڏيو آهي. چانڊوڪيءَ ۾ ناچ به
ڪري، جو ڏسڻ وٽان هوندو آهي. ڪوئي جهڙي ٻوٿي هوندي
اٿس ۽ پير به گهڻو ڪري ان ئي جهڙا مليل اٿس. ٻوٿي
ٻاهر ڪڍي، پيرن تي ڏاڍو تکو هلندو ۽ ڊوڙندو آهي.
ماڻهوءَ تي اک پيس ته ٻوٿي ۽ پير لڪائي ڇڏيندو ۽
گول ٿي کينهوڙي وانگر ويڙهجي سيڙهجي مڪر ڪري پئجي
رهندو ڄڻ ته ساهه ئي ڪونه اٿس، ڀلي ته ڪو اچي هٿ ۾
ڪنهن ڪپڙي يا ٻي شيءِ سان کڻيس، جيئن سندس هٿن ۾
ڪنڊا نه چُڀن.
نانگ جو ته ويري آهي. نانگ بلا ڏٺائين ته ڊوڙي وڃي ان جي پڇڙي
پڪڙيندو ۽ اهڙو ته چڪ ۾ وٺندس جو ڇڏائي ڪونه
سگهندو، پوءِ پاڻ ٻوٿي لڪائي ڇڏيندو ۽ نانگ کيس
پنهنجي ٻوٿيءَ سان ڌڪ هڻندو ته جند ڇڏايان، پر
ڪجهه به ڪونه ورندس. مورڳو ڌڪ هڻڻ سبب ڄاهي جي
ڪنڊن سان ٻُوٿي ڦٽجي پونديس ۽ رت وهڻ لڳندس، جيئن
پوءِ چڙ ۽ خارن ۾ ڌڪ هڻندو تيئن ويندو ڦٽبو، تان
جو ڦٿڪي ڦٿڪي مري ويندو، جڏهن چَرڻ پَرڻ بند
ٿيندس، تڏهن ڄاهو به سمجهي ويندو ته هاڻي مري ويو
آهي يا پويان ساهه اٿس، پوءِ پڇڙيءَ کان ويندس
کائيندو ۽ سڄو کائي ڳڙڪائي ويندو.
ڄاهي جي پنهنجي ٻوٿي اهڙي ته نرم ۽ نستي هوندي آهي جو ٻوٿيءَ ۾
ٿورو ئي ڌڪ لڳي ويو ته يڪدم مري پوندو. جهڙي طرح
نانگ بلا کي بُت تي ڪيترائي ڌڪ هڻبا، رتورت ٿي
ويندو مگر مرندو ڏکيو، پر ٻوٿيءَ تي هڪ ئي ڌڪ کيس
پورو ڪري وجهندو. ساڳي گت ڄاهي جي ٿيندي آهي.
چوندا آهن ته چورن مٿان مورپيا آهن. بلائن مٿان
بلائون ڌڻيءَ اُپايون آهن، جي هڪ ٻئي کي ناس ڪريو
ڇڏين نه ته انهن سان ماڻهو ڪٿي ٿو پڄي سگهي. چوندا
آهن ته وڏي مڇي ننڍيءَ کي ڳهي ڇڏي. اهڙيءَ طرح
پاڻيءَ ۾، هوا ۾ ڌرتيءَ تي ڪي لکين ڪروڙين ننڍا
ننڍا جيت پيدا ڪيا اٿس، جن مان هڪڙا ٻين جو کاڄ
آهن، ائين نه هجي ته ماڻهوءَ جو هن ڌرتيءَ تي رهڻ
ئي ڏکيو ٿي پوي.
ڄاهو جنهن نه ڏٺو هجي سو ڀلائي ڪري ڪنهن به ريت ان جو درشن ڪري،
ان کي هٿ لائي ڏسي ۽ ان جو چانڊوڪيءَ ۾ ناچ ڏسي.
پڄي سگهيس ته هڪڙو لهر آڻي. ٻلي سمجهي ويندي اٿس
ته هيءُ ساهه وارو آهي. ٻوٿي ڪڍندو ته ڀائيندي ته
پڪڙي کائي وڃانس، پر هن جي بت تي چنبو هنيو نه اٿس
ته ڪنڊن سان چنبو ڦٽجي پوندس ۽ ميائو ميائو ڪري
وٺي پري ڀڄندي. ڪوئن لاءِ ٻلي ته ٻليءَ لاءِ ڄاهو،
هڻ کڻ لڳي پئي آهي.
هي سڀ ڌڻيءَ جي سگهه جا رنگ روپ آهن، جن جي ڏسڻ سان سندس جوڙ ۽
ڀروسو پڪو ٿئي ٿو ۽ سندس هئڻ جو پرو پوي ٿو. اچو
ته انهيءَ سٻاجهي سائينءَ کي وري ساراهيون ۽ ان جا
ٿورا مڃيون، جنهن ماڻهوءَ کي ٻين سڀني ساهه وارن
تي سگهه ڏني آهي.
35- ڪُمُ
اوهان مان گهڻن ڪڇؤن ته ڏٺو هوندو. ڪڇؤن کي ڪُمُ به چوندا آهن ۽
ان جي ماديءَ کي ڪُمي چون. هيءُ ساهه وارو پاڻيءَ
جو آهي ۽ نه ڌرتيءَ جو. پاڻيءَ ۾ ڪي اڻ ڳڻت ڪڇؤن
هوندا آهن، جي ننڍيون ننڍيون مڇيون جهلي ڳڙڪائي
ويندا آهن، اهو هنن جو وڻندڙ کاڌو آهي. ڪُمُ ۽
مڇيون ۽ ٻيا پاڻيءَ جا ساهه وارا هڪڙا ٻين کي نه
کائين ته هوند سڄا سمنڊ پاڻيءَ بدران رڳي جيت ۽
مڇيون ٿي وڃن، پر ڌڻي سڳورو پنهنجا ڪم پاڻ ٿو
ٺاهي.
جڏهن ڪڇؤن پاڻيءَ ۾ تري تري کائي پِي ڍؤ ڪري ٿڪبو آهي، تڏهن
ڪناري تي نڪري اچي اُس جو تَو وٺندو آهي. ماڻهو ڪو
ويجهو ويس ته دير ئي ڪانه ڪندو کڻي پاڻيءَ ۾ ٽپو
ڏيندو پر جي ڪپر کان پرڀرو هوندو ته ڄاهي وانگر
ڳچي کڻي اندر ڪندو ۽ چار پير به ڀيڙي وجهندو اندر
۽ پاڻ بڊ جي بڊ ٿي پئجي رهندو. بت جي مٿان جيڪو
کيس ڌڻي سڳوري ڍڪ ڏنو آهي، ان کي سپر چئجي ته
جڳائي. اها سپر اهڙي ته سخت آهي جو ڪاتيءَ يا
ڪهاڙيءَ سان به وڍجي نه سگهي، لٺيون به بيٺا هڻوس
ته مٿس ڪوبه نشان ڪونه ٿيندو. پر اندريان ڀاڱا هن
جا به اهڙا ته ڪونئرا ٿين، جو ٿوري ئي ڌڪ سان هيڏي
ساري بلا ڦٿڪي کڻي ساهه ڏئي.
ڪڇؤنءَ جو پاڻيءَ ۾ هلڻ ته ريل گاڏيءَ جهڙو تکو، پر زمين تي
پنهنجن چنبن سان ڏاڍو هوريان هوريان هلي ٿو سگهي.
ٻارن کي به اچي مزو، سو ڀتر پٿر کڻي ويچاري کي
بيهي چٽين، پر هن کي ٿئي ڪجهه به ڪين، ڄڻ نؤد ۾
سوئر لڳو، آخر جڏهن ترس اچين تڏهن هن کي ڪنهن
رسيءَ يا نوڙيءَ سان ٻڌي وري ڳهيلي اچي پاڻيءَ ۾
ڦٽو ڪنس. پاڻيءَ ۾ پيو نه آهي ته ٻوٿي ڪڍي اهڙو ته
تڪڙو وٺي ترندو جو ڏسي تپرس ۾ پئجي وڃبو. مڇين جو
پاڻيءَ ۾ ترڻ به هڪ وڻندڙ کيل آهي،پر ڪڇؤن جو ترڻ
اڃا به وڌيڪ وڻندو آهي. واهه ڙي ڪُم واهه! ڌرتيءَ
تي تنهنجو پير پٽ تي ڪونه ٿي ڄميو، پر پاڻيءَ ۾ ته
گهڙڻ سان شينهن ٿيو وڃين. هجين ڌرتيءَ جو جيوُ ته
توکي کڻي پاليون ۽ مال مليدا کارايون، پر ٻيلي تون
آهين پاڻيءَ جو پونئرو، توکي ستائڻ مها پاپ آهي،
ان ڪري اهو پاپ مٿي تي ڪين کڻبو. خدا ڪري ته تون
سدائين پاڻيءَ ۾ ترندو، موجون ڪندو وتين ۽ توکي
ڏسي اسين شل پيا سرها ٿيون.
ڪڇؤن ڪو پيٽ جي کائڻ جي شيءِ نه آهي، جو اسين کائون ۽ نه وري ڪا
مڇي آهي جا سهنج سان واپرايون. هيءَ ته هڪ بلا
آهي، جا پاڻيءَ جي رهاڪو آهي ۽ اتي ئي سونهي.
36- کيکڙو
کيکڙو به پاڻيءَ ۾ پلجندڙ ساهه وارو آهي. هن کي سرطان به چون.
ڪُمُ يا ڪَڇؤن وڏو ٿئي، پر هيءُ ننڍڙو ڪڇؤن جي ٻچن
جيڏو ٿئي. هن جا لڇڻ به ساڳيا ڪُمَ جهڙا. جڏهن
پاڻيءَ ۾ تري ٿڪجي ته ڪپر تي نڪري اچي ۽ بُت
سڪائي. ڪڇؤنءَ کي ٿين چار پير ۽ هن کي ٿين اَٺ
پير. ڌرتيءَ تي هيءُ به ڪڇؤنءَ وانگر هوريان هلي.
گانگٽن وانگر وڏيون مُڇون به ٿينس. سمنڊ جي ڪپر تي
ڪئين کيکڙا ڏسبا ته ٻاهر نڪريو ويٺا هوندا. هيءُ
نه آهي مڇي، جا کائجي ۽ نه آهي ڪا ٻي ماڻهنءَ جي
واپرائڻ جي وَٿ! پر ڌڻيءَ سڳوري ته ڪابه شيءِ بنا
لاڀ جي نه اوپائي آهي. هيءُ دوائن ۾ ڪم اچي. هڪڙي
بيماري ماڻهوءَ کي اهڙي ته بڇڙي ٿيندي آهي، جنهن
کي چون ئي سرطان جي اگهائي، ان بيماريءَ جو اڃا ته
ڏوار ڳولي ڪونه ڪڍيو اٿن. جنهن کي ان بيماريءَ
ورتو سو ويو. مُنهن تي هن بيماري ڪاهيو ته ڳلن جو
ماس کائي ويندي. جي ڦڦڙن ۾ ٿي ته ڦڦڙ چٽ، وات مان
کانگهاري رت پيو ايندو، جي ڪنهن ٻئي بت جي ڀاڱي تي
هن يبماريءَ ديرو دمايو ته اهو ڀاڱو ناس، جي ڳلي
يا نڙ گهٽ کي ورتائين ته نڙيءَ کان اندر پاڻي به
ڪونه ويندو. هن اگهائيءَ جو نه دوا نه درمل. ماڻهو
مرڻ لاءِ پيو سڪندو ۽ موت جا ڏهاڙا ڳڻيندو ته اڄ
ڪي سڀان جو مزمان آهيان.
ڌڻي سڳوري جي سگهه نياري اهي،وِهه جو بلو به وِهه سان ٿئي.
گرميءَ جو بلو گرم شين سان ۽ ٿڌ جو بلو ٿڌين شين
سان. مٺاڻ کان ٿيل اگهائيءَ جو مٺاڻ سان ۽ ڪوڙاڻ
يا کٽاڻ جي ڪري ٿيندڙ اگهاين جو علاج ڪوڙاڻ ۽ کٽين
شين سان. بس سندس ڏاهپ ۽ سندس جوڙ آهي، جنهن جي
ڪيتري ساراهه ڪري ڪيتري ڪجي. سرطان جي بيماري جنهن
کي انگريزي ٻوليءَ ۾ ”ڪينسر“ چئبو آهي، ان جي ٻُڪي
به انهيءَ سرطان يا کيکڙي مان ٺهي.
کيکڙو به ڌڻيءَ جي هڪ اهڙي جوڙ آهي جا ڪنهن پر به ڏسڻ کپي.
جيڪڏهن اوهان کيکڙو نه ڏٺو هجي ته پنهنجي ڪنهن وڏي
مائٽ يا استاد سان ڪراچي وٺي وڄو ۽ سمنڊ جي ڪپر تي
وڃي کيکڙن جو درشن ڪريو ته هي نڀاڳا ڪيترو نه بڇڙا
۽ ڊيڄاريندڙ آهن. ڪڏهن ڪڏهن آواز ڪن ته سندس آواز
کيکڙاٽين وانگر هوندو اٿن. ڀانئجي ٿو ته سندن
کيکڙاٽين تان ئي مٿن نالو کيکڙو پيو آهي.
اکين ڏٺي شيءِ ڪنن ٻڌيءَ کان گهڻو وڌيڪ ڄاڻ ڏئي ٿي. اوهان
جيڪڏهن کيکڙي جي ڄاڻ گهرو ٿا ته اکين سان ڏسو ۽
خدا جي ساراهه ڪريو ته ڇا ڇا اُپايو اٿس ۽ هر ويل
انهيءَ مالڪ جي اڳيان ڪنڌ نمايو.
37- چمڙو
چمڙا ته اسان جي گهرن ۾ ۽ ان جي آسپاس سدائين پيا ڦرن. رات جي
ٽاڻي نڪرن ۽ ڏينهن سڄو پنهنجي ٻرڙن ۾ ستا ننڊون
ڪن، ڇو ته ڏينهن جو تکي سوجهري تي سندن اکيون پٽجن
ئي ڪونه. چمڙن کي ان ڪري ”شب پر“ به چون ۽ ”خفاش“
به ڪوٺين. شب پر جي معنيٰ آهي رات جو اُڏامندڙ،
چمڙو آهي ته جهڙو پکي، پر ٻين پکين ۽ هن ۾ گهڻو
ويڇو آهي. ڪنهن به پکيءَ کي ڏند ڪونه ٿين، پر هن
کي تکا ڏند هوندا آهن. هن جا پر به نرالا آهن.
پکين جي پرن وانگر مٿن کنڀ ڪونه ٿين رڳو هڪ وکي
جهڙي چمڙيءَ جا هوندا آهن، انهيءَ چمڙي جي ڪري ئي
هن کي چمڙو سڏيو وڃي ٿو. چمڙا پکين سان پکي ۽
جانورن سان جانور آهن. ٻيا پکي به آنا لاهين ۽
انهن تي آرو ڪري ٻچا ڦوڙين، پر هيءُ ٻچا ڄڻي، جيئن
جانور ڄڻين ۽ انهن کي ٿڃ به پياري. اسين اسڪولي
ڪتابن ۾ هڪ آکاڻي پڙهندا هئاسين ته هڪ ڀيري جانور
۽ پکين جي اچي جنگ لڳي، چمڙي ڏٺو ته جانور سگهارا
آهن ته انهن وٽ ويو ۽ چيائين ته آءٌ جانور آهيان،
ڏسو منهنجي وات ۾ ڏند آهن، مون کي کنڀ به ڪونه
آهن، آءٌ ٻچا ڄڻيان ۽ آنا ڪونه لاهيان. هي پير به
اٿم، جن سان پٽ تي جانورن وانگر رڙهان به ٿو؛
تنهنڪري آءٌ اوهان جو ساٿي آهيان. وري جڏهن ڏٺائين
ته پکي سرسي ڪري ويا آهن ته ڀڄي انهن وٽ آيو ۽
چيائين ته يار مان ته پکي آهيان. ڏسو هي پَر اٿم،
انهن سان اُڏامان ٿو ۽ ڏرن يا وٿاڻن ۾ ڪونه رهان،
اوهان وانگر ڀتين ڇتين جي ٻرن ۾ آکيرا ٺاهي رهان.
آءٌ ته اوهان جو ساٿي آهيان، پوءِ ٿيو ڇا جو
جانورن ۽ پکين جا متڀيد لهي ويا ۽ پاڻ ٺاهه ٿي
وين، هاڻي چمڙو ڪيڏانهن وڃي_ ويو جانورن وٽ ته
انهن ڊوڙائي ڪڍيس ته تون پکي آهين،. وڃ پکين وٽ_
آيو پکين وٽ ته انهن ڌڪاري ڪڍيس ته تون جانور
آهين، وڃ انهن وٽ. ائين ٻنهي جڳن مان ويو.
چمڙي لاءِ چوندا آهن ته ڪنهن کي چَڪ هڻي چنبڙي پوي ته جيسين
ڪارو گڏهه هينگ نه ڏئي، تيسين چڪ نه ڪڍي. اها آهي
رڳي هڪڙي ڳالهه، پر ائين ته برابر آهي ته چمڙو
چُهٽو ته جند ڏکي ڇڏائبي. پهاڪو ڏيندا آهن ته ”تون
ته جنهن کي ٿو وٺين، ان کي چمڙي وانگر چهٽيو
وڃين.“
چمڙو ڏسڻ ۾ به ڏاڍو بڇڙو هوندو آهي ۽ بُڇان پئي لڳندي آهي، پر
آهي ته اها به ڌڻيءَ جي جوڙ. ڪاريون ڦولڙيون لاهي،
جن ۾ ڌپ ٿئي ۽ مُٽي به ڦڙو ڦڙو، سو به ذري ذري، ان
ڪري ماڻهو چمڙي جي گهر هيٺان سمهن ئي ڪونه، نه ته
هنڌ ٽپڙ ڪِن ڪري ڏيندن.
ٻار ته وري چمڙي جو به رؤنشو اُڏائين. شل ڪو اوچتو ڏينهن ڏٺي جو
هيٺ نه ڪِري، اکيون هوندس بند، جهڙو بنهه انڌو_
پوءِ ته کڻي سرن ۽ لٺين سان اچي وٺندس ۽ ڪُٽي ڪندس
سُڙد، جڏهن اڌ مُئو ٿيندو ته ڪنهن نوڙيءَ ۾ ٻڌي
ٻلن ۽ ڪتن کان چيچلائي چيچلائي ماريندس. آهي اهو
به هڪ وڏو پاپ، جنهن کان مائٽ ٻارن کي گهڻو ڪري
روڪين، پر اهي ٻاڪرا ڦر ڪٿي ٿا رهن. چمڙو ويچارو
کائي به ڪجهه ڪين، رڳو رات جو اُڏامندي، هوا ۾
اُڏامندڙ ننڍا ننڍا جيت جهٽي کائي.
ڳالهه جو وٺ ڳاٽو ته هي جيتامڙو به ڌڻي سڳوري جي جوڙ آهي. ان کي
ڏسي، ان جي بناوت تي ويچار ڪري ۽ ڌڻيءَ جي ڏاهپ ۽
جوڙ کي ڏسي سندس ڳڻ ڳائجن ته ڪهڙيون ڪهڙين جوڙون
جوڙيون اٿس.
”ڪري پاڻ ڪريم جوڙون جوڙ جهان جي.“ (شاهه)
38- هرڻ
جانورن ۾ سهڻي ۾ سهڻو جانور هرڻ ليکيو ويندو آهي، سچ پچ ته آهي
به ائين. بدن ناسي ڀورو، پيٽ اڇو،ڪن ڪنڍول، اکيون
وڏيون ۽ ڪاريون، پُڇ ننڍڙو، ٽنگون سنهيون، وات
بَري ٻڪريءَ جهڙو، ڇال اهي ڏئي جو ڏسڻ مان ڍؤ ڪونه
ٿئي. سندس گوشت به ٻوڙ لاءِ نه، ته به پُلاءُ لاءِ
۽ سيخ لاءِ واهه جو سوادي ٿئي. رهي به پوٺن،
ميدانن، رڻ پٽن ۽ ٿر جي ڀٽن ۾. سونهن به ساهه وارن
جي دشمن آهي. بُلبُل کي ڏورو پيٽي وجهي، پڃري ۾
بند ڪن ۽ طوطي ۽ مينا سان به ساڳيو سلوڪ ڪن، سو
رڳو ان ڪري جو اهي سهڻا آهن، پر ويچاري هرڻ سان ته
وڏو ويل آهي. شڪاري سندس شڪار لاءِ بندوقون کڻيو
ڦريو اچن ۽ نيٺ ويچاري کي گوليءَ سان ڪيرائي ڪنڌ
تي ڪاتي ڏيئي کڻي وڃي پنهنجو پيٽ ڀرين. گولي لڳڻ
مهل جا ڪيڪَ هرڻ يا هرڻي ڪندي آهي، تنهن جي ٻڌڻ
سان وار ئي ڪانڊارجيو وڃن، ڇا سونهن جو انت اهو
آهي؟ پرينءَ جي اکين کي مرگهه_ نين چئي ڀيٽ ڪن، پر
سندس گت اِجها اها ٿا بڻائين. ننڍڙو هرڻيءَ جو
ٻچڙو ڦاسائي، ماڻهو گهرن ۾ هيج ۽ پيار سان پاليندا
به آهن، هو هِري مري ويندو آهي، جي هوندي آهي مادي
ته ڦرڦلا به ڄڻي ڏئين، پر ٻڪريءَ وانگر سندس پڇاڙي
اهائي ڪاتي ڪنڌ تي.
هرڻ جي کَل مان نماز جا مصلا يا جاءِ نماز ٺهن، فراسيون ٺهن،
نتون (نطعون) ٺهن، سليپر ۽ سپاٽا ٺهن ۽ هندن جا
ٻاوا ان جي کل تي ويهي تپسائون ڪن. اڄڪلهه هرڻ جي
کَل مان بئگون به ٺاهين. کَل تي هٿ لائبو ته آسيس
پئي ايندي ۽ من پيو ٺرندو. نيڻ پيا کلندا. هرڻ جو
ڪٽنب به وڏو آهي. ڦاڙها، گڊ، سرنهن ۽ سانبر به هن
ئي ڪِيڙ مان آهن، پر سڀني ۾ سهڻو هيءُ آهي. سڄي
ڪٽنب جو الله واهي آهي، سڀئي شڪار ٿين ۽ باهه تي
سندن ماس پچي. ماڻهو به ڪهڙو نه ڪُڪَرمي آهي.
ويچارن بي ڏوهه ساهه وارن تي ڪهل ئي ڪانه اچيس.
کائي ويچارو جهنگ جو سائو گاهه نه ڪنهن کي ڏئي نه ڏکوئي. پاڻي
ته ٻارهن مهينن ۾ هڪ_ ٻه گهمرو مليس ته ڀلو. اوهين
چوندا ته ڇال هيڏا ٿو ڏئي، ڀڄي ڇو نٿو وڃي ته
بندوقن کان بچي پوي. پر ادا، هرڻ ۾ هڪ اهڙي ڳالهه
آهي جا کيس مارائي ٿي، اها ڳالهه هيءَ آهي ته هو
ڇال ماري ٿورو پرڀرو وڃي وري بيهي پٺ تي نهاريندو
آهي ۽ بندوق ٺا ٿي ويندي اٿس. اها بيهڻ جي هير نه
هجيس ته سچ پچ مري ئي ڪونه. پاڻي گهڻو نٿو پيئي،
ان مان ته اهو لاڀ مليس ٿو جو ڇال ڏئي تکو دوڙي ٿو
سگهي. پاڻي پيئندڙ جانور نه ايترا ڇال ماري سگهندو
۽ نه اهو تکو دوڙي سگهندو، پر ماڻهو به سڀ کان
ڏاهو آهي، هڪڙا پوندس پٺيان ۽ ٻيا ڦري ايندس
اڳيان_ هڪڙا هڪل ڪندس پٺيان ته هو ڊوڙندو اڳتي،
جتي ويري اڳي ئي لڪا ويٺا هوندا آهن ۽ گولين جو
وسڪارو لاهي ڏيندس. هرڻ جي ڪهڙي ساراهه ڪري ڪهڙي
ڪجي، واهه واهه الهه سائين تنهنجي جوڙ!
39- گينگو
نالو ته ڏسو هن جيت جو ڪهڙو آهي، ٻڌڻ سان کل وٺيو وڃي، پر ڏسڻ
سان کل نه ايندي. آهي ساڳيو ڀؤنر جهڙو، پر ان کان
ٻيڻو وڏو. ڪارو جهڙو رُڏ. ڏامر جي به جاءِ ڪانهي.
اڏامندو اهڙو زُوم سان آهي، جو شل نه ڪنهن جي منهن
سان لڳي، ڄڻ ته سونٽو لڳي ويو. ڪم سندس بڇڙا، ڪو
ماڻهو جهنگ جو خيال لاهي اُٿيو ته خبر به الاجي
ڪيئن ٿي پويس. اجهي ٻه_ چار گينگا اچي پهتا، ڳجهن
کي به ڊونر جي ڪل دير سان پوي پر هي آيو رهيو،
گينگا ڪندا ڇا، جو پيل ميلي کي اچي لڳندا ۽ ذرو
ذرو ڪري پنهنجي مٿي سان ان کي ليٽڙائيندا،
ليٽائيندا ۽ ريڙهيندا کڻي پري هليا ويندا، پوءِ ته
واريءَ ۾ ٽنگ ڪري ان ۾ اندر کڻي ويندس ۽ وڃي
پنهنجو کاڄ ڪندس. ٿوريءَ دير کان پوءِ ميلي واري
هنڌ اچبو ته ڪجهه به ڪونه هوندو. گينگا سڀ لُٽي
کڻي ويندا ۽ وڃي واريءَ اندر پوريندا. ان ڪري هن
جيت کي چئبو ئي آهي ٿر جو ڀنگي، ڇو ته واري به
گهڻي ٿر ۾ ۽ گينگا به گهڻا اُتي.
ڪم سو ڪِنو ڪن ٿا، مگر تماشو ڏسڻ وٽان هوندو آهي. ميلي کي ائين
ڌڪيندا آهن، جيئن ڪو لوهه جي ڊرم کي ڦيريندو
ريڙهيندو ويندو آهي. جلدي به اهڙي ڪن جو ڄڻڪ پٺيان
ڪو ڪاهي پيو اٿن ۽ ڦري ٿو وڃين. ٿر ۾ ماڻهو جهنگ
جو خيال لاهين وڃي جهنگ ۾. ڪکائن گهرن ۾ ڪاڪوس
ڪونه ٿين. ان ڪري اتي جا ماڻهو چون ته اسان جي ٿر
جا ڀنگي گينگا آهن، جن کي ميڙيءَ سيڙيءَ جي اجوري
ڏيڻ جي به گهرج ڪانه پوي. بنا ڏوڪڙ جي اهو ڪم ڪن،
جو شهر ۾ پئسن ڏيڻ کان سواءِ ٿي ڪونه سگهي.
آءٌ ته سڀني کي ائين چوندس ته ڪڏهن ٿر گهمڻ وڃو ته گينگن جو
مجرو ڪيئن به ڪري ڏسجو.
40- ڪاترو
ٿر ۾ جڏهن سانوڻ جا وسڪارا ٿين ۽ گاهه ڦٽي چراگاهه ٺهي پون،
تڏهن ڪاترو، جو هڪ ڪيڙو آهي سو لکن ڪروڙن جي
ڳاڻيٽي ۾ جنم وٺي، جنهن به وڻ جي سائي پن تي ڏس ته
ڪاترو ڪَر کڻيو ويٺو هوندو. هن جو هلڻ به نرالي
ڍنگ جو آهي. هلندو سڌو پر ٻول مٿي کڻي اڌ اڀو ٿي
ويندو. جهڙيءَ طرح انسان سمهي گوڏا مٿي ڪندو آهي،
تيئن هيءُ وري پنهنجي پُٺ مٿي ڪندو، هلندو ويندو ۽
ائين ڪندو ويندو، ڇو ته هلڻ جو ڍنگ ئي اهو اٿس.
بُت بوجارو ۽ ٻُوٿ ڳاڙهو. ڪاترو هڪ وڏي بلا آهي.
منجهانئس لاڀ ته لاڀ جي ماڳ مورڳو ڇيهو، جنهن پن
تي سُريو، ان کي کائيندو ويندو، جتان لنگهيو، اهو
پن ئي پرڻ ڪري ڇڏيندو. اوهان ڏٺو هوندو ته هتي به
پالڪ جا پن ڪڏهن ڪڏهن کاڌل ڏسڻ ۾ ايندا آهن. اهو
ڪم به ڪيڙن جو آهي، پر ڪاتري سان ڪير برميچي؟
نالوئي ڪاترو انڪري پيو اٿس جو هو پنن تان هلندو
ويندو ۽ انهن کي ڪُتريندو ويندو آهي. ماڻهو انهن
کي چونڊي ماري، سو ڪيترو ماري! هجن ڪي سؤ_ ٻه ته
دير ئي ڪانه ڪجي، پر هيءُ ڪروڙن جي پلٽڻ، تنهن کي
ڪير پڄي. ٿر جا ڪانوَ، جي ويچارا سڄو سال بکون
ڪڍن، تن لاءِ سو چڱو کاڄ پيدا ٿي پوندو آهي. اهي
ڪاترن جا استاد آهن، چونڊي چونڊي کائيندا اٿن.
ٻارهن مهينن جو ڍؤ ڪندا آهن. ڪانون ۽ ڪٻرن کي
ڪاترا مليا ته ٻي شئي ڏي لونڻو ڦيري ڏسندا به ڪين.
ڪاترا سندن وڻندڙ کاڄ آهي. ڌڻي سڳوري جي ڏاهپ ۽
سگهه جي ڪهڙي پچار ڪجي. هڪڙن کي ٻين لاءِ کاڌو
بنايو اٿس. بس سڄي ساراهه سائينءَ کي جڳائي!
41- سپيون ۽ ڪوڏيون
سپ به ڪڇؤن وانگر هڪ پاڻيءَ جو جانور آهي، پر ڪڇؤن جو ڪوبه
مُلهه ڪونهي. ان جي ڀيٽ ۾ سِپَ تمام مُلهائتي شيءِ
آهي. سندس بت تي جيڪا سپر چڙهيل هوندي آهي سا کير
جهڙي اڇي هوندي آهي، جا ڏاڍي ڪم واري شيءِ آهي.
سچي سپ جي ڪهڙي ڳالهه ڪجي. دوائن ۾ ڪم اچي. ان مان
ٻيڙا، ڪاتين ۽ ڪپن جا ڳن، ناس جون سونگڙيون ۽ ٻيا
ڳهه ڳٽا جُڙن، جن کي ڏسي دل پيئي ٺرندي آهي. سپ جو
خاڪو به موتين وانگر کرل ۾ پيهي ٺاهيو ويندو آهي،
جو هينئين جي بيماريءَ لاءِ ڏاڍو ٻل ۽ سگهه وارو
آهي. سچا موتي به انهيءَ سپ جي پيٽ مان ئي نڪرن
ٿا. چون ٿا ته جڏهن مينهن پون، تڏهن سپ سمنڊ ۾
مينهن جي سڪايل هوندي آهي ۽ پاڻيءَ مان منهن ٻاهر
ڪڍي، مينهن جا ڦڙا وات ۾ جهٽيندي آهي ۽ جيترا ڦڙا
جهٽيائين، اوترا موتي سندس پيٽ ۾ ٺهي پوندا. اهي
سچا موتي سون رپين ۾ هڪ دُڪو ملن، جو خاڪو ڪري ان
۾ گلاب جو پاڻي ۽ مصري وجهي، اگها کائين ته سگها
ٿي پون. سرنديءَ وارا ماڻهو ته موتين جو خاڪو
کائين، پر اڻ هوند وارا سپ جو خاڪو واپرائين، جو
سستو ٿئي. بس ڌڻي سڳوري جي جوڙ جو ڪهڙو وستار ڪجي؟
آءٌ جن سپن جي ڳالهه ڪريان ٿو اهي سپون نه آهن، پر سپيون آهن.
سمنڊ جي ڪناري تي جام ڏسبيون. ڪيتريون ميڙي
ڪيتريون ميڙجن. سپيون، سُتيون، ڪوڏ ۽ ڪوڏيون
ڳاڻيٽي کان ٻاهر سمنڊ جي ڪپر تي ڏسڻ ۾ اينديون
آهن. تپرس ۾ وجهندڙ ڳالهه ته اِها آهي، جو ڪن چيڪي
مٽيءَ جي اڇن پٽن تي به ڪوڏيون، سُتيون ۽ ڪوڏ جام
ٿين، جي مينهن وسڻ ڪري انهن پٽن تي پاڻمرادو نڪريو
پون. مٿاڇري تي انهن جا ڪنا پيا ڏسبا. ٿوروئي کوٽڻ
سان نڪري اينديون. ڀلي ته ڳوڻيون کڻي ڀر. اهي
سپيون سمنڊ واري سپين کان ڪجهه ڪچيون هونديون آهن،
پر ڪم ڏاڍو ڏين. سُتيون اسين چمچن وانگر ڪم آڻيون.
ننڍن ٻارن جي کير پيارڻ لاءِ يا سُتي وجهڻ لاءِ يا
ڊڀ دارون ٺاهڻ لاءِ ڏاڍيون ڪارائتيون آهن.
ڪوڏيون ته اوهان ڏٺيون هونديون. اڳي اسان جي ناڻي جي جدول ۾
هوندو هو ته چار چؤنڪ ڪوڏيون برابر پائي، ٽي
پايون، پئسو، چار پئسا آنو، سورهن آنا رپيو. چون
ٿا ته اجمير جي ميڙي تي ايترا ته پينو هوندا آهن،
جو پايون پئسا ڏئي پوري پئجي نه سگهبو اهي. ان ڪري
ڪوڏيون مٽائي کيسا ڀري کڻبا آهن ۽ ٻه_ تي ڪوڏيون
هر هڪ فقير کي ڏبيون وڃبيون آهن. پوءِ اهي پينو
وري دڪانن تي وڃي مٽائي پئسا ڪندا آهن. دڪان به
ڪوڏين جي ڳوڻين سان ڀريا پيا هوندا آهن. ان کان
سواءِ ڪوڏين سان ٻار راند به ڪندا آهن. انهن
راندين مان چينهر- پسيءَ جي مکيه راند آهي. ڪي
اڇيون ڪوڏيون، ڪي پيليون، جن کي سچليون ڪوڏيون
چئبو آهي. ان کانسواءِ ٻهراڙين ۾ سچليون ڪوڏيون
ويچاريون مايون پنهنجن گجنُ ۽ جُبن جي دامن تي
ٽانڪي ڇڏينديون آهن ته اهڙي ڇم ڇم لائينديون آهن،
جو سونا ڳهه به ڦڪا لڳن. پاڻي ڀرڻ لاءِ سينهيون به
انهن ڪوڏين سان جڙي سينگارين. ٻيا به ڪيترا ڪم
منجهانئن ورتا ويندا آهن.
باقي رهيا ڪوڏ، اهي به بلي بلي! اوٺار ۽ جت ماڻهو اهي ڪوڏ
پنهنجي اُٺن جي جُهلن تي مڙهائين. ٿڙن ۽ تلن تي
جَڙائين ۽ اُٺن جي ڳچين ۾ ڳانيون ٻڌن، تن تي به
انهن جو جڙاءُ ڪن. تنهن وانگي اهي ڪوڏ اهڙي ته
سونهن ۽ سوڀيا ڪن، جو ڇا کڻي چئجي. اهي بي مُلهيون
وٿون ڪهڙا ڪهڙا ڪم ٿيون ڏين ۽ ماڻهو پنهنجي هنر
سان انهن مان ڪهڙا ڪهڙا ڪم ٿو وٺي. بس ساراهه
انهيءَ مالڪ سائينءَ جي آهي، جنهن اهي اُپايون آهن
۽ ماڻهوءَ جي لاڀ لاءِ اُپايون آهن. هنن شين جي
ساراهه ڪجي يا انهيءَ ڌڻي سڳوري کي ساراهجي، جنهن
اهي جوڙيون!
42- سؤپيري
سؤپيري به هڪ جيت آهي، ان کي سؤپيري ان ڪري چون، جو کيس سؤ پير
ٿين. هڪڙيون سؤپيريون ويچاريون ننڍڙيون جيتامڙيون
ٿين، جي واهن ۽ نهرن جي ڪپرن تي ٻين ڪيڙن وانگر
ٿينديون آهن. انهن تي هر ڪنهن کي ٻاجهه پئي ايندي
آهي. هٿ ۾ کڻبن ته به ماٺ ڪري پيون سُرنديون. نه
چڪ پائين نه دُک رسائين. انهن کي مارڻ به وڏو پاپ.
ويچاريون جيتامڙيون پنهنجو منهن وٺيو پيون
هلنديون. ڄمار به ٿوري ٿئين. پاڻي هٽيو ۽ سوڪ آئي
ته پاڻهي موت اچي ويندن.
ٻيون سؤپيريون ڏاڍيون ڀوائتيون وڏيون بلائن جهڙيون هوندوين آهن،
جي بلائن وانگر ٻِرن ۾ رهن ۽ زهريليون ٿين. چڪ
پائين ته ڦٿڪائي رکن. بلا جهڙو ماريندڙ زهر ڪونه
ٿئين، پر تڏهن به چڪ هڻڻ سان ساڙي رکن. اهڙي
سؤپيري گهر جي ڪنهن ڪنڊڪڙڇ مان نڪتي ته ماڻهو مارڻ
کان سواءِ ڪين ڇڏينس. مري به ڏاڍي ڏکي. ڪُٽي ڪُٽي
وري ڪٽبس، تڏهن مس ساهه ڇڏيندي. توبهه کڻي ڪجي.
ڏسڻ ۾ ئي ڏانئڻ جهڙي. ڊپ ۽ بُڇان پئي وٺندي.
سندس نالوئي سؤپيري آهي. مون سندس پير ڳڻي ڪونه ڏٺا آهن، پر اهي
جن ڳڻڻ جي سگهه ساري آهي، سي چون ٿا ته پورا سؤ
پير اٿس، نه گهٽ نه وڌ ڏسو ته الله سائينءَ جا
ڪهڙي نه تپرس ۾ وجهندڙ جوڙجڪ آهن. انهي سائينءَ جي
ڪيتري به ساراهه ڪجي ته ٿوري آهي. شال اسان کي ڌڻي
سگهه ڏئي جو سندس نانءُ سدا اُچاريندا رهون ۽ گهڙي
به نه وساريونس.
43- سونا گيڙو
ڪي ڳهيلا ماڻهو چوندا آهن ته ڌڻي سڳوري هي پربتون، پهاڙ ۽
ٽَڪريون ته الائجي ڇو ٺاهيون؟ اکيون پٽي ڏسن ته سڌ
پوين ته انهن مان کين ڪهڙا ڪهڙا لاڀ پراپت ٿين ٿا.
انهن جي پٿرن مان چُن جو پٿر، سيمنٽ جو پٿر، جاين
ٺاهڻ جو پٿر ڪڪري، ريتي، بجري ۽ ٻيو ڇا ڇا نه ٿو
ملي. انهن پربتن جي پاڙن ۾ کاڻيون ٿين، جن مان
ميٽ، لوهه، ٽامون ۽ ٻيون گئسون ۽ سڀ کان وڌيڪ هيرا
جواهر ملن ٿا، جن جي ڪري اسان جو ديس سائو ستابو
ٿيو پوي. رڳو ماڻهوءَ ۾ اُدم ۽ اورچائي جو گُڻ هئڻ
گهرجي ته سڀ ڪجهه ملي پوي. اهي ئي پربتون ته آهن،
جنهن ڪري اسان کي پاڻي ملي ٿو، ملڪ جون نديون وهن
ٿيون،.انهن پربتن تي برف پوي، جا سياري ۾ ڄمي پئي
هجي ۽ اونهاري م تکي اُس هئڻ ڪري وٽڙي پاڻي ٿي
مٿان ڪِري ۽ تکا گهارا بنجي وهي وڃي وڏين ڍنڍن ۾
پوي، جتان وڏا وڏا ڦاٽ وهي نڪرن ۽ نديون ٺاهين، جن
جي پاڻيءَ تي اسين پوکون ڪري ان، گاهه، ڀاڄيون ۽
ڦل ڦول پوکيون.
آءٌ جڏهن هڪ دفعي ننگرپارڪر کان ڏکڻ اڀرندي ڪنڊ تي هڪ ڳوٺ
چوڙيئي ۽ ٻهرائي ڏي ٿي ويس، ته ننڍيون ننڍيون
ڳاڙهيون ٽڪريون ڏسڻ ۾ آيون. اُٺ تان لهي جانچ ڪيم
ته هي ڳاڙهيون ڇوآهن. ڏسان کڻي ته انهن جو پٿر سُڄ
داءَ جو آهي. اهو داءُ وارو نرم پٿر ڪُٽي ڇاڻي
اسين پنهنجي پڪين سرن وارين جاين کي اڇي پوچيءَ جي
بدلي ڳاڙهي داءَ جو راڳو ڏيندا آهيون ته سرن
واريون ڀتيون ويتر سونهن ڪنديون آهن. داءَ کان
سواءِ هيٺ کوٽبو آهي ته ڪي تمام نرم ڳوڙها سونا
گيڙوءَ جا به لڀي پوندا آهن، جي ڀورُ هوندا آهن.
اهي ڳوڙها ته داءَ کان به وڌ ڪمائتا هوندا آهن.
اهي اوهان کي ڏسڻا هجن ته سونارن وٽ وڃي ڏسو.
سونارو ويچارو سون جا ڀلي ته ڪهڙا به سهڻا ڳهه ڳٺا
ٺاهي، پر اهي ڦڪا هوندا آهن. ٺاهڻ کان پوءِ
جيستائين انهن ڳهن کي سونا گيڙوءَ جي چَٽَ نه ڏئي
تيستائين سون سونهن ئي نه ڪري. سون جي چمڪ ۽ ڌمڪ
سوناگيڙو ئي وڌائيندو آهي. زالون مايون ته سون تي
سدائين هرکيل هوندوين آهن، سو سوناگيڙو لڳل ڳهه
ڏسن ته اصل چريون ٿيو پون. ڪڏهن ڪڏهن سندن زيورن
تان سونا گيڙوءَ جو رنگ لهي وڃي ته وري ان ڳهه کي
اوجر ڪرائين ۽ سوناگيڙوءَ جي چَٽَ ڏيارين، تڏهن
وڃي سندن من ۽ اکيون ٺرن. انهيءَ پٿر جو نالو ئي
رکيو اٿن سوناگيڙو. گيڙو، رنگ آهي ۽ اهو رنگ سون
کي ڏيڻ لاءِ ئي ڪم اچي ٿو، ان ڪري چونس ئي
سوناگيڙو.
هاڻي ٻڌايو ته آهي ڪا اهڙي شيءِ جا خدا نڪمي جوڙي هجي؟ ڌرتيءَ
۾، پاڻيءَ ۾، پهاڙن، اُڀ جي ڪڪرن ۾، سج چنڊ ۾ تارن
ڪُتين ۾ ڪيئي خزانا لڪل آهن، جن تي ماڻهوءَ کي کپي
ته ويچار ڪري انهن مان ڪمائتا ڪم وٺي. قرآن ۾ ته
الله سائين چوي ٿو ته مون ڪابه شيءِ بنا ڪم جي
جوڙي نه آهي. لوهه ۽ ٻيا ڌاتو اوهان لاءِ پيدا ڪيا
آهن ته انهن مان اکيون کولي ڪم وٺو. هن پرٿويءَ تي
جن به پنهنجي چڱي سوچ هلائي انهن مان انيڪ ڪم ورتا
آهن، سي هن جڳت ۾ ڏاڍا سُکيا ستابا ٿي ويا آهن ۽
ٻيا سندن هٿ وسيڪ ٿي رهيا آهن.
44- ڪُتِ
مڇر به ڏاڍو نڀاڳو آهي، ماڻهوءَ جي ننڊ ۽ سک وهه ڪريو ڏيئي.
ڪڏهن ڪڏهن ته اهڙا ٿو ڏنگ هڻي، جو سڄو بت ڊٻڙ ڊٻڙ
ٿيو پوي. پر مڇر ۾ وري به هڪڙي چڱي ڳالهه آهي، جو
نڀاڳو اچي ڪنن وٽ ڀون ڀون ڪندو ۽ سڌ پئجي ويندي ته
ويري وريو آهي؛ پر هيءَ ڪُتِ ته اهڙي پِٽيل آهي،
جو سُڌ نه سماءُ، چڪن سان ڇني ويندي. چوندا آهن ته
”انڌي جي مار، نه خبر نه چار“. هڪڙي بنهه سنهي،
رڳو ٻه پَر مس ڏسڻ ۾ اچن؛ بُت ته ٺهيس ئي ڪونه.
کڻي چئجي ته هڪ ٻُڙيءَ جيترو، ڇا سندس ڏيل ڇا بُت،
پاڻ کان وڏا ڪم ڪري. بنهه ڇتي ٿيو پوي. نڪا ڏسڻ ۾
اچي، نڪا وٺ ڏيئي. مکين سان به پڄي وڃجي، مڇرن کان
بچاءَ لاءِ کڻي مڇر ڄاري لڳائجي، پر هيءَ ڪِني
ڪُتِ تنهن سان ڪيئن وڙهجي؟ سؤ مڇر ڄاريون لڳايو،
پر ان مان به گهڙيو اندر اچي ۽ مورڳو ويل ٿيو وڃي.
اندر گهڙي اچي ته ٻاهر پٽيءَ ڪين نڪري. چڪن جا
جيئن جو تيئن جاوا ڪري. پهاڪو ڏيندا آهن ته ”ڪُتِ
خلق مان اچي ڦاٿا آهيون.“ سو بروبر سچ چيو اٿن.
ڏکڻهاري به هڪڙو چڪ وجهي وٺي ڀڄندي، پر هيءَ ڪميٽي
ڪُتِ چڪن جو وارو لائي ڏيندي. هتان اُٿي هُتي،
هتان اُٿي هُتي، ساري بت جو پسار پئي ڪندي. ڇا
سندس وت ڇا بُت، وت کان ٻاهر پئي لڙائي ڪندي. جتي
چڪ پاتائين، اتي رهڙ رهڙان پئي ڪبي، ته به ان جي
چڪ جو سارو ڪين ويندو. الله الله ڪري اڇو ڏينهن
ڪبو، تڏهن وڃي ڪا ڀرم ڀري ٿيندي. ڪلمو ڀري اُٿبو ۽
دل ۾ چئبو ته رات ته شل وري نه اچي، ڇو ته ڪُتِ
ڪري ٿي رات جو جُلهَه. ڏينهن سڄو ڌڻي ڄاڻي ته ڪٿي
وڃي ٿي لڪي، ڏسڻ ۾ ئي ڪانه اچي، جي ڏسجي ته هوند
باهه ڏيئي ساڙجيس. ساري ڏينهن جا پورهيا ڪري ٿڪجي
ٽٽي، رات جو ليٽي، ڀانئجي ته ننڊ ڪجي ته هيءَ ڪُتِ
ڪٿي ٿي سمهڻ ڏئي، آءٌ ته ائين چوندس ته ڏکوئيندڙ
جيتن جهڙوڪ ڏکڻهاري، ڏينڀو، ماکيءَ جي مک، مُنگهڻ،
ڪارڙي، ڏنگَ، چيلاٽي ۽ ٻين سڀني کان وڌ ڪُتِ لُچي
آهي، جا ڏيکائي ڪانه ڏئي لڪي چڪ هڻي.
45- کَنڀڙيون
مينهن وسندو ئي تڏهن آهي، جڏهن پهريائين رُگهون ۽ گهُٽون
ٿينديون آهن، ٿوري وسڪار ٿئي ۽ مُنهن اونداهي مهل
گهُٽ ٿئي، ته اجهي کَنڀڙيون آهن. الاءِ ڪٿان ٿيون
اچن، اها ڪل ڪريم کي. سج لٿو، بتيون ٻريون ته
هزارن سون جي سينا نڪري ٻاهر ٿيندي. بتين کي گهيري
وينديون. ڪير جو بتيءَ اڳيان ويجهو وڃي؛ مُنهن ۾
پيون لڳنديون. وات نه شل ڪنهن جو کليل هجي ته وات
۾ گهڙي وينديون. ڀلا نڪ ڪيئن بند ڪري سگهجي، ته
پوءِ ساهه ڪٿان کڻجي. کُنڀڙيون ته نڪ ۾ به گهڙيو
پون. منهن تي، ڳچيءَ تي، ڏسو کڻي ته بت جو جيڪو به
کليل ڀاڱو هوندو، ان تي پيون ڪِرنديون. لاچار ٿي
ماڻهو ويچارا ڪجهه دير تائين بتيون ئي وسايو،
اوندهه ڪريو سمهيو رهن. آخر اهو به ڪيستائين؟
ماڻهو ته وري سياڻو آهي، ڇا ڪندا آهن جو گينڊيون
يا پاٽيون يا ٿالهه پاڻيءَ سان ڀري بتين جي هيٺان
اهڙيءَ ريت کڻي رکندا آهن، جو بتيءَ جو پاڇو
پاڻيءَ ۾ پوي. پوءِ ته کنڀڙيون ڀائينديون ته اها
به ڪا بتي آهي، سو ٽپي پونديون پاڻيءَ ۾، پَرَ
پُسيس ته مُئي. گهڙي کن ۾ پاٽ مئل کَنڀڙين سان
ڀرجي ويندي، ڇو ته کنڀ پسيس ته انت آيس. ماڻهو خدا
کي ٻاڏائيندا ته هوا لڳاءِ ته هن مُٺيءَ مان جند
ڇُٽي. ڏِيئي يا بتيءَ تي هي کنڀڙيون به پتنگن
وانگيان موهت آهن. سوجهري تي موهت ٿي اچي مڙنديون.
ڪي بتيءَ جي لاٽ يا ڪوسن بلبن سان لڳي ساهه
ڏينديون ۽ ڪي وري پاڻيءَ ۾ ڦٿڪي مرنديون،. اهي سوا
گهڙيءَ جو کيل، هوا لڳي ته کيل پورو ٿيو. الاجي
ڪٿان آيون، ڪيڏانهن ويون. صبح جو ڏسبو ته کنڀ جدا،
ڍڍر جدا ڍير لڳا پيا هوندا، جي ٻهاريءَ سان ميڙي
ڪڍبا ٻاهر ۽ ائين ڀانئبو ته کنڀڙين جو ڪال آيو هو
يا قيامت آئي هئي.
46- ڪونج
ڪونج پکي هڪ روهه جو پکي آهي، جو گذاري پهاڙي پٽن ۾_ ڳچي ڊگهي،
آلاپ مٺو، سڄي سونهن هوندي آهي. ان ڪري ڪا سُهڻي
زال هوندي آهي ته چوندا آهن ته بس ڪونج آهي. جي
سندس ڳچي ڊگهي ٿي ته چوندا ڪونج جهڙي ڳچي اٿس.
اسان جي سنڌ ۾ جڏهن سارين جي پوک ٿئي، سارين مان سلا ڦٽن ته
انهن کي چون ”ڪڪر“. اهي ڪڪر چار انچ کن اُسريا ته
هاري پاڙن سوڌا پٽي موڙيون ٻڌندا. پوءِ جيڪا زمين
سارين پوکڻ لاءِ تيار ڪئي هوندائون ته ٻه_ ٻه سلا
سارين جا ريج ڪيل زمين جي گپ ۾ رُنبندا ويندا.
انهيءَ ڪم کي چوندا آهن رونبو يا وئراج. سارين جي
سلن جو رونبو سڌين اوڙن ۾ ڪندا آهن. وئراج جو ڪم
پورو ٿيو ته ساريون اڀرڻ ۾ دير ڪونه ڪنديون ۽ جڏهن
نسرنديون ۽ سنگ جهليائون ته سمجهو ته روهه ۾ نياپو
پهچي ويو ۽ ڄڻ پڙهو گهمي ويو. پوءِ ڪونجڙيون
ويچاريون سڄو سال سارين جون سڪايلون، پنهنجا پَرَ
اڏامڻ لاءِ سوئينديون. هونءَ به پهاڪو آهي ته سڀ
ڪنهن جنس جا پکي پنهنجي جنس سان گڏ اُڏامندا آهن
ان وانگيان ڪونجڙيون ويچاريون پنهنجي وڳر ۽ ولر
سان ئي اڏامن. ٻين پکين جي اڏام به وڻندي آهي، پر
ڪونجون ڪير سڏائي. سنئين سڌين ٻارين ۾ اُڏامنديون
ٻوليون ڪنديون لنگهنديون آهن ته ڏسي دل پئي ٺرندي
آهي. ”ڪونجن قطارون“ ڪافين ۾ ڳايون وينديون آهن.ا
ُڏامن به ٿي، ٻين پکين وانگر هيٺ ڪونه اُڏامن.
پهرين ڪونج، جا سندن راڻي هوندي آهي، تنهن منهن
ڦيريو ته سڀئي اهڙيءَ ريت ڦري وينديون جيئن سنئين
ٻاريءَ کي ڪوبه جوکو نه رسي، ائين پيو ڀانئبو آهي
ڄڻ ته هو پلٽڻ جو پلٿو سکيل آهن ۽ ڪنهن وڏي سالار
کين سکيا ڏني آهي. پر سُڌ اٿوَ ته اهو سالار ڪير
آهي؟ اهو سالارن جو سالار ڌڻي سڳورو آهي، جنهن هن
۾ اها ٻڌي پيدا ڪئي آهي. شل نه ڪا ڪونج سانگ ۾ مري
وڃي ته سڀ ڪونجون ڌرتيءَ تي لهي اينديون ۽ چار
گهڙيون اتي ويهي ڄڻڪ روڄ راڙو ڪنديون ۽ پٿر وجهي
ويهنديون آهن. نيٺ روئي پٽي وري اٿي اُڏامنديون. |
