|
خدا جون رحمتون مٿن هجن
اسان هن ڳوٺ جا هاڻوڪا باشندا انهن مانجهي مردن جا
ناخلف نمونا ۽” کنيل ديرن جا ترا“ ٻه پيرا جانورن
وانگر پيا ڏسجون.1895ع ۾ صوبيدار امين خان شهادت
حاصل ڪئي، سندس فرزند عبدالعزيز خان هتي ڳوٺ ٻڌو
1928ع ۾ پڪيون جايون ٺهيون، 1935ع ۾ مسجد شريف
جڙي.منهنجو والد حاجي عبدالعزيز خان مرحوم مولانا
عبيدالله سنڌي رحه ۽ حضرت مولانا امروٽي رحه جي
صحبت ۾ رهيو، ان ڪري انقلابي طبع هو، هو تحريڪ
هجرت جي دور ۾ ڪابل طرف هجرت جي خيال سان ويو هو ۽
1922ع ۾ ڊپٽي ڪمشنر جيڪب آباد مسٽر سمائيٿ، عزيز
آباد آيو هو، تاڪ عزيز آباد انقلابي مرڪز بابت
معلومات حاصل ڪري پر ان وقت هي ڳوٺ اڃا رهائش لاءِ
ڪو نه هيو، سمائيٿ لاءِ چوندا هيا ته ڏاڍو زور آور
آفيسر هو، جنهن طرف وڃڻ ٿيندو هوس ته اول نقشو
گهرائي مقصود جاءِ تي نشان ڪري پوءِ روانگي واري
جاءِ تان سڌو ليڪو ان منزل جي نشان تائين ڪڍندو هو
۽ حڪم ڏيندو هو ته ليڪ نڪتل جاين تان زمين کي
هموار ڪيو وڃي، جهنگ، پوک وغيره کان صاف ڪيو وڃي،
جيئن گهوڙي کي ڪا رڪاوٽ نه ٿئي ۽ انهيءَ ليڪ سان
ٺهيل گهرن جا سڀئي ڪتا مارايا وڃن، متان ڀؤنڪ ڪري
گهوڙن کي ٽاهه ڏين، ان زماني ۾ ڊپٽي ڪمشنر جي منزل
تي هڪ هزار روپيا روز جو خرچ هوندو هو، سمائيٿ رات
عزيز آباد ۾ تنبو هڻائي رهيو، هتي ڪنهن بغاوت جي
بوءِ کيس ڪا نه محسوس ٿي، ماٺ ڪري واپس هليو ويو.
1929ع ۾ اتر سنڌ کي بارشن جي ڪري ٻوڏ ٻوڙي رکيو
هو، لڳاتار پورو آگسٽ جو مهينو بارشيون هليون،
اترين جبلن جو پاڻي هيٺ لهي آيو هو، عزيز آباد کي
هفته اندر هڪ وڏو بند ڏنو ويو هو، ابي مرحوم ڪامين
کي کنڊ سان ڪڻڪ جي ماني جون ڪٽيون ڪري کارايون،
چانورن جو زمانو ڪو نه هو، نڪي هتي چانورپوکبا
هيا، انهيءَ ٻوڏ ۽ بارش جي پاڻي اڃايل زمين کي
ٺاري رکيو هو، ربيع جو فصل ڏاڍو ڀلو ٿيو، خاص طرح
سرنهن، ڄانڀو، ميلن جا ميل گل ڪري بيٺا، هزارين
جريبن ۾ انهيءَ پوک جي ڪري جابلو پکي به سرءُ جي
موسم ۾ هلي آيا، تلور ۽ قرنا پکي ڏاڍا آيا، مقامي
پکي تترن جي تنوارن به ڏاڍي لئي ڪري ڇڏي هئي، تنهن
زماني ۾ جيڪب آباد ۾ پهريون مسلمان ڊپٽي ڪمشنر آيو
هو، صاحب زاده محمد خان نالو هوس، حافظ القرآن هو،
ابي مرحوم جو دوست هو،کيس هتي عزيز آباد وٺي آيو
ته گلن جي هٻڪار ۽ تترن جي تنوارن سان گڏ اهو به
ڏسي ته ڪاري ڪلر کي قدرت پنهنجي نموني هن قسم جي
بهار ڏني آهي ۽ الله سائين جي رحمت هن جي اڃايل
علائقي کي ڪيئن
شادابي
عطا ڪئي آهي، صاحب زاده صاحب رات رهي قدرتي رنگ
پسي محفوظ ٿي صبح جو واپس وريو.
1929ع کان پوءِ عزيز آباد جي زمينن ۾ پوک سٺي ٿيڻ
لڳي، ابو مرحوم پئدائش مان باقاعده عشر ڪڍي جدا
رکندو هو، انهيءَ ان مان پنهنجي غريب عزيزن ۽ غريب
پاڙيسرين جي امداد ڪندو هو، کين ايترو ان ڏيندو هو
جو ڇهه ماهي گذر سفر ٿي سگهين، ان وقت اگهه به چڱا
ملڻ لڳا، بچت ٿيڻ لڳي ته زڪوات به حساب سان
باقاعده ڪڍندو هو ۽ مستحقين کي سنڀاري سنڀاري
زڪوات ادا ڪندو هو، ان زماني ۾ ڪپڙو نهايت سستو
هوندو هو، ”چلوار“ روپي جا 20 هٿ ملندو هو ۽ ”هرک“
20 وال تاڪيو چئن روپين ۾ ملندو هو، هينئر چيئرمين
اسي روپيا گز ملي رهيو آهي.
1925ع ۾ حرمين شريفين جي سرزمين تي تجدي خاندان
”آل سعود“ جو قبضو ٿيو، هن حڪومت سالن اندر حرمين
شريفين ۾ امن امان قائم ڪري ڇڏيو، ابو مرحوم به
1932ع ۾ حج تي ويو، حضرت مولانا عبيدالله سنڌي
صاحب رح جي خدمت ۾ به حاضر ٿيو، جيڪو اتي رهيو
پيو هو، ان زماني سفينه حجاج ذريعه سمنڊ جو پنڌ
اٺارهن ڏينهن هڪ پاسي جو ٿيندو هو ۽ ساڌا ٽي مهينا
لڳندا هيا.
ابو مرحوم زراعت جي معاملن جو ماهر هو، وٽس ٻاجهري
جي هڪ اهڙي جنس پوکبي هئي، جنهن جو سنگ ٽي فوٽ
ڊگهو هوندو هو. هي نيڪ نمازي، خيراتون ڪندڙ انسان
هو، آخري وقت ۾ پنهنجي پٽ امين ملت کي سڏي چيائين
ته گانڌي ٽوپي لاهي پٽڪو ٻڌي اچ جو پير سائين
بادشاهه آيو آهي، انهيءَ حالت ۾ ذڪر جاري ٿي ويس،
ذڪر ڪندي سندس پساهه پرواز ڪري ويو، ابو مرحوم
ننڍي زمينداري هوندي به وڏي ڏک وارو انسان هو،
امين ملت جي اليڪشن ۾ ڪاميابي ”ڪانگريس ڪرشمن “
ڪري نه پر ابي مرحوم جي رهائي، رسائي جي اثر سبب
ٿي هئي، ”امين ملت “ عزيز آباد جي شخصيت هئي، جنهن
حضرت امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي جي ارشاد
مطابق سوباش چندو بوس کي هندوستان مان نڪري وڃڻ
۾
مدد ڪئي، جيئن مولانا ڪابل ۾ حڪومت موقته هنڌ ٺاهي
هئي ۽ فوج ”جنود الله“ تشڪل ڏني هئي، تئين سوباش
چندر بوس آزاد هند فوج ۽ آزاد هند حڪومت جوڙي ان
زريعه هندستان تي جاپان جي مدد سان حملو ڪيو هو،
مولانا صاحب 1944ع ۾ وفات ڪئي ۽ هندستان به ٽن
سالن بعد آزاد ٿيو، حضرت پير صاحب ڀرچونڊي شريف
وارن جي ڪوشش ۽ دعائن سان پاڪستان قائم ٿيو، حضرت
”امين الملت “ ان جو پاسبان ٿي بيٺو، ڀٽي صاحب
جيڪب آباد ۾ اظهار ڪيو ته کيس صلاحون ۽ مددون حضرت
”امين الملت “ جون هيون، نواب اڪبر خان بگٽي گورنر
بلوچستان
عزيز
آباد پهچي جنازه ۾ شرڪت ڪئي ۽ چيو ته هن منهنجي پڳ
جي مالڪ مون کي اڪيلو ڪري وڌو آهي، بگٽي صاحب
ڪوئيٽه واپس پهچي گورنري تان استعيفا ڏئي ڇڏي هئي.
حضرت ”امين الملت “ اسلامي ملڪ جي خدمتن ۾ ئي
بيمار بڻجي پنهنجي رب ڏانهن هليو ويو، هن وٽ فقط
پنهنجي جان هئي جنهن کي نذرانو ڪري سرخرو ٿيو.
چون رفتي بزم برهم ساختي
سنڌين کي سندس پورو سماءُ ڪو نه پيو ۽ پاڪستانين
کي به سندس پورو پتو ڪو نه لڳو، سڀني کي سندس
ڪماليت جوقدر تڏهين پيو، جڏهين هو هي جهان ڇڏي
ويو.
جي جيءَ کي جيارين- سي لاهوتي لڏي ويا
ٺل هميشه سياسي مرڪز رهيو آهي، هن جا زميندار
”زبرا“ ۽” سياستدان“ سچا انسان هوندا هئا،
زميندارن ۾ ٻين ٻارن جي نگهباني کان علاوه مسجدن
جوڙائڻ، پيرن فقيرن کي آڻي اڱڻ تي قدمن گهمائڻ،
خير خيراتن ۽ ٻارنهن ڪرڻ جي خوبي هوندي هئي، سياست
وارن کي سچي رهڻ جي ساڃهه هئي، مطلب ته ستر سال
اڳ جو وڏيرو ”ڇوري پال“ هوندو هو، خدا خوفي ۽
سهڻين عادتن وارا انسان عام جام هوندا هيا، پير
فقير قدمن گهمائڻ لاءِ نڪرندا هيا، سيد سڳورا
چاليهي وصول ڪرڻ لاءِ سياري جو ٽيچار خليفا کڻي
گهوڙن تي نڪري پوندا هيا، آل رسول صلي الله عليه
وسلم سبب ماڻهو حب سان کين نزرانو ڏيندا هيا، هو
به دعا ڪندا هيا، تنهن زماني انه پيرن ۽ فقيرن ۽
سيدن جي صدقي نڪي مال ۾ مهارو ٿيندو هو نڪي پوکي
راهي کي ڪو جيت جڻيون لڳندو هو، محنتون
ضايع
ڪو نه ٿينديون هيون، بسم الله سان پوکي کي برڪت
پوندي هئي، ان زماني جي چڱن ماڻهن جو ذاتي ڪردار
به صاف هوندو هو، ڪنهن جي ڪک اوڏو ڪو نه هوندا
هيا، زميندار ماڻهو ٻي ماڻهو جي هر چيز پاڻ لاءِ
ميار ڄاڻندا هيا، سياسي ماڻهو بدخواهه ڪو نه هيا،
نڪي پلاٽن جو نڪي پئسن جو ڪو داغ لڳل هون، نه
ڪرولا نه ڪميشن جو ڪو نشان لڳل هو.
حق مغفرت ڪري عجب مرد آزاد ٿي
گذريل زماني جون هي نيڻ ٺار ۽ ڳالهيون ۽ نظارا ياد
پون ٿا ته دل نپوڙجي اکين مان آب ٿي نڪرڻ لاءِ
چاهيندي آهي، ڇا زمانو هو، گلاب جي گلن جهڙا ماڻهو
ڪهڙا نه سچا هوندا هيا، ڪهڙا نه اشراف عيبن کان
خالي هوندا هيا، ڪهڙي نه سندن سهڻي شبيهه هوندي
هئي، اڇا پٽڪا، اڇو اجروڊگهو لباس پايون شرافت ۽
سخاوت جا ڀريا ماڻ نظر ايندا هيا، سندن وقت ۾ ڪيڏو
نه سُڪار هو، ڪيڏي نه برڪت هئي،ڪڻي مان ڪيچ ٿي
پوندا هيا، نه سم نه سيڪ، هر جاءِ ساوڪ ۽ وڻ باغ
بهاري لڳل هوندي هئي، انبن ۽ ٽارين جي گهاٽن
ڇانورن هيٺ نه گرمي جو اثر نه ايئرڪنڊيشن جي گهرج
هوندي هئي، هر ڪو صحتمند، سڀاڳو، ۽ چؤوان هوندو
هو، هاري ناري هميشه هر ڦار ۾ ۽ کيتن ۾ رڌل،
زميندار ٻنين ۾ سڻڀي کل سان سهڻن گهوڙن تي گهمندي
ڏسبا هيا، مُلان مولوي مدرسن کان ٻاهر ڪو نه هيا،
نه کين واعظن جو شوق هو، سندن ڪم هو طالبن کي
پڙهائي پختو ڪرڻ ۽ مسجد شريف کي آباد رکڻ، چندن يا
پگهارن تي سندن گذر سفر ڪو نه هو، خدائي عنايت تي
ڀروسو ڪيون دين جي خدمت ۾
مشغول
هوندا هيا.
حاڪمن ۽ عملدارن ۾ به هروڀرو رشوت کائي بي انصافي
جي عادت ڪا نه هئي، ڪڏهن به ڪنهن جو حق ماري ٻي کي
ڪو نه ڏيندا هيا.ڪاريگرن کي به بي ايماني يا من
ڀڳي سان ڪم جي عادت ڪا نه هئي، کين سازوسامان کي
اڌورو ٺاهڻ جي ”اڍ“ پيل ڪا نه هئي، جيڪا چيز
ٺاهيائون يا تيار ڪيائون ان ۾ نقص وجهڻ جي
”چنڊائي“ ڪانه هين، خراب مصالحو ٺاهڻ يا جڳاڙ ڪرڻ
کين ايندو ئي ڪو نه هو.
واپارين ۾ ملاوٽ ڪرڻ جو منحوس مرض ڪو نه هو، نڪي
اگهه مارڻ جو ڪو اکرهون، نڪي ڪساد بازاري جي سکيا
ملي هين، خاص چيز مناسب اگهه سان فروخت ڪندا هيا،
ٿوري کٽي گهڻي برڪت تي عمل ڪري وڏا شاهوڪار بڻجي
ويندا هيا، سندن ڪمائي ”حلال “ هوندي هئي. خاص
ماڻهن کي سياست جو سلهه ڪو نه لڳو هو، هر ڪنهن ۾
محبت، اعتماد ۽احترام جا جذبا موجود هيا، اليڪشني
عذاب اڃان نازل ڪو نه ٿيو هو، ماڻهو يڪ سخنا هيا،
ووٽن لاءِ قرآن ڪريم تي قسم کڻڻ جو رواج ڪو نه آيو
هو، نڪي ڏوڪڙن تي ووٽ وڪڻبو هو، هر ڪنهن کي پنهنجي
مان جو ”مرم“ هو.
مون اهڙي ماحول ۾ ”مشاهدي“ جون اکيون کوليون هيون،
اهو وقت ۽ اڄوڪو لقاءَ ڏسي جيءَ جهورين ۾ پئجي وڃي
ٿو، دانهن نڪريو وڃي ته يا خدا! هي ڇا ٿي ويو آهي،
اهو برڪتن ڀريو زمانو ڪاڏي غائب ٿي ويو !؟ هاڻي جي
اثر سبب ماڻهپو موڪلايو ويٺو آهي.
منهنجا مالڪ! هن دور تي تنهنجو ڪو ڏمر ٿيو آهي جو
انساني اوصافن سان گڏ ٻيو سڀ ڪجهه به ختم ٿي
چڪو.مون پنهنجي احساسات جي دائري کي في الحال
”نئين ٺل جا پراڻا گل “ جو عنوان ڏيئي لکيو آهي،
هي داستان ماضي ڪير پڙهندو؟ اهو چئي نه ٿو سگهان،
مون گذريل وقت جي ويرن جي ياد ۾ به
”ويا
وڳر وهي“ ڪتاب تفصيلاً لکيو آهي، جنهن ۾ انهن
انسانن جي سوانح تي روشني وڌي اٿم جن جي مون زيارت
ڪئي هئي، بس انهيءَ الله لوڪ انسانن ۽ گذريل زماني
کي ياد ۾ رکي باقي حياتي پيو گذاريان!
داستان عهد گل را، از نظيري مي شنو
عندليب آشفته تر گفته است اين افسانه را.
مهر خادم
ادب ۾ سفرنامن جي اهميت ۽
الطاف شيخ جي سفرنامن جو جائزو
دنيا جي ادب تي نظر وجهڻ سان پتو پوي ٿو ته
سفرنامي جي صنف طنجير جي شهر ۾ ڄاول شخصيت محمد بن
عبدالله سندس خانداني لقب ابن بطوطه وٽ لڀي ٿي،
ابن بطوطه جيڪو 25 سالن جو نوجوان هيو ۽ دنيا کي
ڏسڻ جي شوق ۾ هن 25 سال سفر ڪيو، جڏهن واپس وطن
وريو ته سندس عمر پنجاهه سال هئي، ابن بطوطه جي
سفرنامي ۾ سفر جي تڪليفن، مختلف ماڻهن ۽ قومن جي
ورتاءَ، انسان جي شخصي اوڻاين جهڙا عڪس ملن ٿا.
سنڌي ادب جي آئيني ۾ ڏسڻ سان پتو پوي ٿو ته
سفرنامي جي صنف جا آثار سڀ کان پهريائين ميئين
شاهه عنايت رضوي، شاهه عبداللطيف ڀٽائي ۽ خليفي
نبي بخش لغاري جي شاعري ۾ ملن ٿا، سندن چيل سر
سامونڊي ۽ سريراڳ جي ڪن بيتن مان منظور سامونڊي
سفرنامن جو اهڃاڻ ملي ٿو.مولود جي مواد ۾ مخدوم
عبدالرؤف ڀٽي ”زيارت نامو سعودي عرب جو سفرنامن
قافلن سان گڏ “ 1720-1730ع ڌاري لکيو، سفرنامو
”ڏاڙهياري جبل جو سير“ مرزا قليچ بيگ جو 1900ع
سنڌي زبان ۾ پهريون نثر لکيل سفرنامو خواجه محمد
حسين جان سرهنديءَ لکيو، عراق ۽ شام جو سفرنامو
جيڪو 1914ع ۾ پڇجي پڌرو ٿيو، ان کان پوءِ لعل چند
امر ڏنو مل ”مسافريءَ جو مزو۽ سير جو رنگ “ 1915ع
”سنڌ جو سيلاني “ ڀيرو مل مهر چند 1923ع، ”لطيفي
سير “ ڀيرو مل مهرچند 1926ع، ”ڪشمير جو سير“
نارائڻ داس ملڪاڻي 1926ع. ”ايران ۽ عراق “ جو
منظور سفرنامو (مرثيه جي صنف ۾) سيد ثابت علي شاهه
1939ع شامل آهن.
اوائلي سفرنامن کانپوءِ سفرنامي جي صنف عام ٿيڻ
لڳي ۽ هن صنف کي سنڌي ادب ۾ وڌيڪ ۽ الڳ سڃاڻپ
الطاف شيخ ڏياري، الطاف شيخ 17، 18 سالن جي عمر
کان لکڻ شروع ڪيو، جڏهن هو اڃان جونيئر شاگرد هو ۽
چاٽنگام اڪيڊمي ۾ زير تعليم هو ۽ ادبي دنيا ۾ ته
بنهه گمنام هو ۽ سندس پهريون ڪتاب به گمناه هو!
يعني ”اناميڪا“ بنگالي زبان ۾ گمنام يا بي نام کي
اناميڪا چون ٿا،الطاف شيخ هيل تائين 37 ڪتاب لکيا
آهن، انهن مان 31 ڪتاب سندس سفرناما آهن، الطاف
شيخ سنڌي ۾ سفرنامن جي سڃاڻپ بڻجي چڪو آهي، الطاف
هونئن ته افسانه نگار جي حيثيت سان اسريو ۽ اڀريو
پر نيٺ اڳتي هلي هن سفرنامي واري صنف کي پنهنجي
خاص صنف بنايو ۽ ان ۾ ايترو ته لکيو اٿس جو الطاف
شيخ ۽ سفرنامو هڪٻئي لاءِ لازم ملزوم ٿي ويا آهن ۽
سنڌي ادب ۾ سفرنامي واري صنف سندس نالي سان منسوب
ٿي وئي آهي، هن وقت الطاف هن صنف جو ماهر، مڃيل ۽
مهان ليکڪ آهي، هن کي خبر ناهي ته پڙهندڙ ڇا ٿو
چاهي، هن پنهنجي پڙهندڙن جي نفسيات کي سمجهي انهن
کي اهو ڪجهه ڏنو آهي، جنهن جي هنن کي تانگهه هئي.
الطاف هي سفرنامن جو سڀ کان اهو نڪتو هي آهي جو هو
جتي به ويو آهي، اتي پنهنجا جا پار پتا پڇيا اٿس،
اتي خاص طرح سنڌين جي ڳولا ڪئي اٿس، انهن جي
ثقافتي زندگي جو نقشو چٽيو اٿس، الطاف شيخ، تمام
سٺي روانيءَ سان چيني، جپاني، ملئي ۽ بنگالي زبان
ڳالهائي سگهي ٿو، الطاف شيخ جو پهريون سفرنامو
”منهنجو ساگر منهنجو ساحل “ آهي، هي سفرنامو
پهريون ڀيرو 1971ع ۾ ڇپيو، ٻيو ڀيرو 1977ع ۽ ٽيون
ڀيرو 1982ع ۾ ڇپجي پڌرو ٿيو، الطاف شيخ جي هن
سفرنامي ۾ سندس پياري دوست ڊاڪٽر سليمان شيخ ڏانهن
لکيل اهي سترنهن خط آهن، جيڪي هن پنهنجي سفر جي
دوران، سامونڊي سفر جي تڪليفن، مختلف شهرين جي سير
دوران اتان جي سياسي، سماجي، تاريخي، مذهبي ۽ قومي
حالتن بابت ڄاڻ، مختلف قومن جي ماڻهن جي رهڻي
ڪهڻي، پيار محبت، عشق ۽ آزادي جهڙن موضوعن بابت
لکيا آهن، هي ڪتاب لکڻ وقت الطاف شيخ ميرين
انجنيئر هو، هن سفرنامي ۾ الطاف شيخ پاڻ سان گڏ ڪم
ڪندڙ ساٿين بابت به ڄاڻ ڏني آهي، انهن بابت مزيدار
ڳالهين جي جهلڪ به محسوس ڪري سگهجي ٿي.
پنهنجي جهاز بابت به ڪجهه ڄاڻ لکي ٿو: ”هر ڇنڇر
ڏينهن هر جهاز تي ڊرل ۽فائر فائيٽنگ پرئڪٽس ٿيندي
آهي، جنهن ۾ ٻيڙيون لاهي انهن ۾ جلدي چڙهڻ جي مشق
ڪبي آهي، جيئن حادثي وقت دقت پيش نه اچي ۽ هر ڪم
ڦڙتائي سان ٿي سگهي ۽ ساڳي وقت باهه سان مقابلو
ڪرڻ جي پڻ مشق ڪئي ويندي آهي، اڄڪلهه هر جهاز تي
هڪ اوزار آهي، جنهن کي دونهون ڳوليندڙ سڏجي ٿو، هن
ذريعي باهه لڳڻ کان اڳ معلوم ٿيو وڃي ته جهاز جي
ڪهڙي حصي ۾ باهه لڳڻ واري آهي، يا لڳي چڪي آهي ته
اتان ئي ان تي ڪنٽرول ڪري سگهجي ٿو، هن اوزار ۾
شيشي جا ٽيهه کن ٽيوب ٿين ۽ اوترن ئي حصن ۾ جهاز
کي ورهايو ويندو آهي ”ٿڌ بابت ڄاڻ ڏيندي لکي ٿو:
”روس جيئن ته اتر ۾ آهي تنهن ڪري اسان کان وڌيڪ
سردي ٿئي، هونئن به اهو عام آهي ته سنڌ ۾ سردي
وڌندي آهي ته ماڻهو چوندا آهن ته ڪوئيٽا ۾ برف جي
لهر آئي آهي ۽ڪوئيٽا جا ماڻهو روس جي نالي چوندا
اهن روس جا سائيبيريا نالي ۽ سائيبيريا ۾ رهندڙ
ماڻهو ۽ قيدي اتر قطب کي قصور وار ٺهرائيندا آهن“.
الطاف شيخ رومانيا ملڪ جي شهر ڪانستنزا بابت ڪجهه
ڄاڻ ڏيندي لکي ٿو:”هتي هلڪا ڪم جهڙوڪ حجامت جو،
هوٽل جو دڪان ۽ آفيسن وغيره جون عورتون ڪن، مرد ڪو
ورلي نظر ايندو، مرد ڪارخانن ۾ڳرا ڪم ڪن، هتي فقير
به ڪافي آهن، مذهب جي لحاظ کان عيسائي ۽ ترڪ
مسلمان آهن، سڀ رومانين زبان ٿاڳالهائين ۽ ڪو ڪو
جرمن يا فرينچ سمجهي ٿو، حيدرآباد جي لطيف آباد ۽
هير آباد وانگر هتي به شهر جو هڪ حصو آهي، جنهن
۾ فقط ترڪ مسلمان رهن ٿا، جمع ڏينهن اسان جمع نماز
لاءِ وياسين، پر نماز ختم ٿي چڪي هئي، امام جو گهر
مسجد جي ڀرسان هو، ان جي ننڍي
يءَ
مسجد کولي ڏيکاري، سندس نالو نوران هو، ڏهن ٻارنهن
سالن جي ٿيندي پر ايتري ته معصوم ۽ ٻولي ڀالي جو
سڀني کي اعتراف ڪرڻو پيو ته اهڙو ٻار اسان نه ڏٺو،
اسان جي دوست ابريءَ ته الله جي هر کان وڌيڪ خالق
جي هن تخليق جي تعريف ڪئي.
هتي جون عورتون ٻين آس پاس وارن ملڪن کان بلڪل
مختلف آهن، سڀ کان اول جو ڌاريو ماڻهو نئين ڳالهه
محسوس ٿو ڪري، سا هتي جي عورتن جي جسماني بناوٽ
آهي، هتي جون عورتون وس، يوگوسلاويا، اٽلي يا يورپ
جي ٻين ملڪن وانگر تندرست يا ٿلهيون نه آهن، تمام
سنهڙيون ۽ هلڪڻيون ڄڻ ڦوڪ ڏيڻ سان اڏامي وينديون،
هلڻ ۽ ڳالهائڻ ٻولهائڻ جون چست، سمارٽ ۽ سندن رڪات
و سڪنات ۾ خاص قسم جا ناز، ادا ۽ شرميليون ڏسي مون
کي پنهنجي ملڪ جون ٻليون ٿيون ياد اچن، هتي ڪيترين
کي ڊگها وار ۽ چوٽيون نظر آيون، جن کي هتي سونهن
جي نشاني سمجهيو ٿو وڃي.“
الطاف شيخ جتي به ويو آهي، اتي پنهنجي سنڌين کي
ڳولي لهڻ جي ڪوشش ضرور ڪئي اٿائين، اهڙي ئي هڪ
جهلڪ هن ڪتاب ۾ به آهي.” بيروت ۾ شيلا کي سنڌ جي
ڳالهين ٻڌڻ جو ڏاڍو شوق هو، پاڻ جيتوڻيڪ ڄائي نپني
بيروت ۾ پر ماءُ پيءُ کان سنڌ جون ڳالهيون ٻڌي
ايڏو ته بي چين هئي جو چوندي هئي ته هڪ دفعو ته
آئون سنڌ ضرور اينديس ۽ پنهنجي اصلي ديس جي پوتر
مٽيءَ کي چمنديس.
آئون اها شام ڪڏهن به وساري نه سگهنديس، بيروت ۾
سمنڊ جي ڪناري تي پيجن راڪ(Pegion
Rock)
تمام خوبصورت جڳهه آهي، جيئن پاڻ وٽ ڪراچي ۾ هاڪس
بي يا پئراڊائيز پوائنٽ ، اتي اسان سڀ پڪنڪ لاءِ
ويا هئاسين، ڪجهه عرب ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون به هيون،
ٻيا سڀ پاڻي ۾ تري رهيا هئا، شيلا سندس ٻه ڀائر ۽
آئون ڪناري تي ريتي جا ننڍا گهر ٺاهي رهيا هئاسين
۽ سنڌ جون خبرون به ڪري رهيا هئاسين، پاڻ مائٽن
کان سنڌ بابت ٻڌل ڳالهيون ورجائي ورجائي مون کان
پڇي رهي هئي، لفظ لفظ ۾ سنڌ لاءِ عقيدت هيس! شاهه
کي ته هي پوڄين ٿا، پاڻ شاهه جا ڪيترائي شعر
ٻڌايائين، چيومانس ڪو سُر سان راڳ ٻڌاءِ.
”سچي ٻڌايائين پر هڪڙووچن ڪر“ معصوم ٻار جيان،
شيلا منهنجا هٿ جهلي واعدو وٺڻ لڳي ته چئه ڪهڙو؟
پڇيومانس.
”سنڌ جي ان پاڪ خاڪ کي منهنجا پيار ڏجانءِ، ان
ڌرتي کي پيارڏجانءِ جنهن جي مان ڌيءَ آهيان “ ان
بعد شيلا شاهه جو سر راڻو شروع ڪيو ته دنگ ڪري
ڇڏيائين، سندس سر ۾ عجيب ڪشش ۽ ميٺاج هو، هوءَ
ريتي تي پلٿي ڀڃي ڀڄن جي انداز ۾ هٿ اکين جي اڳيان
ٻڌي اکيون بند ڪري ڳائيندي رهي:
راڻا تنهنجي راڄ ۾ مون کي چوٿون چنڊ ڏٺو
ڏکن ڏولائن ۾ منهنجو سڙي ساهه ويو
هاڻ راڻي کي چئجو ته مومل رات مري وئي
ڇنا منهه ماڙيون الا اوڏاهين اڏائي .......
منهنجي راڻي کي رحم پوي ڏور وڃيو ڏينهن لائي.
مون کي ڪو به احساس نه رهيو ته شيلا ڪنهن وقت ڳائي
ڳائي بس ڪيو، خبر ناهي ڪنهن وقت ريتيءَ جي ننڍن
گهرن کي ڪهڙي لهر ڊاهي وئي، خبر ناهي ڇو منهنجي دل
روئڻ لاءِ اڇليون کائي رهي هئي، مون شيلا ڏي ڏٺو
ته هوءَ اکين تي هٿ رکي روئي رهي هئي.“
2. ڳالهيون آهن ڳچ
هي ڪتاب 1989ع ۾ ڇپيو، ڪتاب ۾ ٽوٽل 168 صفحا آهن،
ڪتاب جو مهاڳ شبنم موتي سنڌي ۾ ۽ پروفيسر امينا
خميساڻي انگريزي ۾ لکيو آهي، مهاڳ ۾ شبنم موتي لکي
ٿي ته الطاف شيخ سنڌ جو ابن بطوطه آهي.”پروفيسر
امينا خميساڻي لکي ٿي ته :
He mentions in details the people, their colour
and their complexion,
the colour and texture of their hair
their may of life, their
historical political, social and economic back
ground, their educational
and other institutions, their language with
which he geten seems to
be familiar, their habits, food, manners,
customs and ceremonies.
الطاف شيخ جو هي سفرنامو ملائيشيا جي تاريخ،
ثقافت، سياست ۽ سماجي ارتقا جهڙن موضوعن تي آهي،
هو لکي ٿو: سئو سال اڳ هن ملڪ جي آدم شماري اٺ لک
به ڪا مس هئي، ۽ بقول ڪنهن مسافر جي ملايا جي نه
تاريخ پرائي آهي ۽ نه تهذيب ۽ نه وري ڪو ادبي
خزانو، هن ملڪ ۾ نه ڪي وڏيون لڙايون هليون ۽ نه
وري ڪي منجهس پراڻين عمارتن جا متاثر ڪندڙ کنڊر
آهن، گڏيل هندستان کان ملئي دل کولي مذهب، آرٽ،
ادب ۽ رسم رواج جهڙيون شيون هٿ ڪيون، انڊين کان
علاوه چيني تهذيب جو پڻ هتي اونهو اثر آهي، کاڌي
پيتي کان وٺي عمارت سازي ۽ ويس وڳي تائين.دنيا جو
سڀ کان گهڻو رٻڙ، پام آئل، ٽين ۽ ناريل هتان نڪرڻ
لڳو ، 1875ع ۾ جيمس گٿري ڊئوڊسن
Guthrie daridson
سيلنگور رياست جو پهريون برٽس ريزيڊنٽ مقرر ڪيو
ويو، 1880ع ۾ نئون انگريز ريزيڊنٽ ڪيپٽن بلوم فيلڊ
ڊگلس
Bloomfild Douglasرياست
جي گاديءَ جو هنڌ ڪلانگ شهر مان کڻائي ڪولالمپور ۾
آندو.
1883ع ۾ملايا مان ايترو ته گهڻو ٽين نڪرڻ لڳو جو
ٽين کان هي ملڪ دنيا جو پهريون نمبر ملڪ مڃڻ ۾ آيو
نه ته ان کان اڳ ڇهه سئو سالن تائين اها حيثيت فقط
انگلينڊ کي حاصل هئي.1886ع ڪلانگ ۽ ڪولالمپور جي
وچ ۾ ريلوي لائين وڇائي وئي ۽ هڪ پراڻي انجڻ ليڊي
ڪلارڪ جي نالي سان 50 ڪلوميٽرن جي رفتار سان هلائي
افتتاح ڪيو ويو.
1909ع شهرين ۽ سلطانن جي هڪ فيڊرل ڪائونسل ٺاهئي
وئي، جنهن مان اڳتي هلي ليجسليٽو ڪائونسل ۽ هاڻوڪي
پارليامينٽ پيدا ٿي.1946ع ۾ يونائيٽيڊ ملئي نيشنل
آرگنائيزيشن”Umno
“ جي تحريڪ هيٺ هو گڏ ٿيا، 1948ع عمنو پارٽي جي
همت سان ملايا فيڊريشن ٺاهي وئي، جنهن ”ملئي سلطان
“ کي حڪومت جا اختيار ڏنا، ملئي ماڻهن کي خاص شهري
حيثيت ۽ باقي پوءِ جي آيل غير ملئي ماڻهن کي محدود
شهريت جا حق ڏنا، 1957ع ۾ ملايا کي ”مرديڪا“ آزادي
ملي، تنڪو عبدالرحمان، ملڪ جو پهريون وزيراعظم
بڻيو، 1963ع ملائيشيا نالي نئين ملڪ جنم ورتو،
جنهن ۾ ملايا، سنگارپور، سراواڪ ۽ صباح اچي ويو
ٿي، گادي جو هنڌ ڪولالمپور ئي رهيو، 1965ع ۾
سنگاپور کي ملائيشيا کان ڌار ڪيو ويو، 1974ع
ڪولالمپور شهر کي باقي سيلنگور رياست کان ڌار رکي
کيس فيڊرل علائقو قرار ڏنو ويو.ملئي زبان ۾ مسٽر
يا جناب لاءِ انچڪEnick
شادي شده عورت لاءِ پئانPuan
۽ڪنواري ڇوڪري لاءِ چڪCik
لفظ استعمال ٿئي ٿو، الله يا رحم ملئي زبان ۾ شهيد
کي
چوندا آهن.
مغرب جي ماڻهن کي جن نالن سان سڏيو وڃي ٿو، ان ۾
سڀ کان گهڻو مشهور
Orang-Putih))
اورانگ ماڻهو ۽ پوتيح معني سفيد ، اڇو يا گورو
آفريڪا يا آمريڪا جي شيدين کيGagak
سڏيو وڃي ٿو. ملائيشيا دنيا ۾ هڪ واحد ملڪ آهي،
جنهن جو بادشاهه هر پنجن سالن بعد بدلجندو رهي ٿو،
ملائيشيا جي تيرهن رياستن مان نون ۾ سلطاني راڄ
آهي. 1957ع کان پوءِ انهن نون رياستن جا سلطان
پنهنجو پاڻ ۾ ويهي واري وٽيءَ تي هڪ کي چونڊيندا
آهن، جيڪو سڄي ملڪ جو پنجن سالن لاءِ بادشاهه
ٿيندو آهي.
ملائيشيا مان انگريزي، ملئي، چيني، تامل، مليالم ۽
پنجابي ٻولين ۾ اخبارون نڪرنديون آهن، ملئي توڙي
چيني ماڻهو ٻار ڄمڻ تي هڪدم ڪنهن ميوي جو وڻ
پنهنجي گهر اڳيان پوکيندا آهن، ملائيشيا ۾ ناريل
لاهڻ جو ڪم ڀولڙاڪندا آهن.
چينين جو نئون سال چنڊ مطابق جنوري ۽ فيبروري جي
وچ ۾ شروع ٿئي ٿو ۽ هر سال ٻارهن مختلف جانورن مان
هڪ جي نالي سان سڏجي ٿو.چيني پنهنجو نئون سال وڏي
ڌام ڌوم سان ملهائين، ڪٿي ڪٿي ته ڪرسمس، عيد يا
ڏياريءَ جي ڏينهن کان به گوءِ کڻيو وڃن.
ملائيشيا جو جيتوڻيڪ مذهب اسلام آهي، پر سندس ذري
گهٽ اڌ آدمشماري چيني ماڻهن جي آهي، چينين جو
شايد شينهن وارو سال سٺ سالن ۾ هڪ دفعو ڇوڪرين
لاءِ نڀاڳو سمجهيو ويندو آهي، ان سال ۾ ڄايل ڌيئون
ڪيترائي چيني پاڻ وٽ نه رکن ۽ بدبختيءَ کان بچڻ
لاءِ پهرين ئي هفتي کين گهر کان ٻاهر ڪڍيو ڇڏين،
پوءِ کانئن ملئي مسلمان اهي نياڻيون وٺي نپائين ۽
اهي قانوني طرح پڻ مسلمانن جو اولاد سڏجن، سندن
نالو مذهب ۽ پيءَ جي ملڪيت ۾ اوترو ئي حصو رهي،
جيترو اسلامي طرح رکيو ويو آهي، ملائيشيا ۾ تعويز
۽ ٽوڻا ڦيڻا ڪندڙ کي بوموBomuh
سڏيندا آهن،ملئيل لفظ
ڪانگ ڪانگ
Kong Kong
جي معنيٰ آهي ٽنگون ڦاڙي بيهڻ، ڀت کي ناسي
Nasi
چون.صدين کان هلندڙ رواج موجب ملاڪا رياست ۾
شاديءَ بعد ڪنوار گهوٽ جي گهر نه ويندي آهي پر
گهوٽ ٽپڙ کڻي اچي ڪنوار جي گهر رهندو آهي.
چيني قبر کي عورت جي پيٽ وانگر ان ڪري ٺاهين ٿا جو
هنن جو اهو فلسفو آهي ته هر هڪ ماءُ جي پيٽ ۾ ڄمي
ٿو ۽ مرڻ بعد ان کي اهڙي ئي پيٽ ۾ وڃڻ
کپي.ملائيشيا جي قومي چڙيا گهر جو نالو زورنگاراZoonagara
آهي، ملئي لفظ نگارا جي معني آهي ملڪ يا ملڪي قومي
وغيره
ملئي زبان ۾ رستي يا روڊ کي جلاناJalana
سڏجي ٿو، طرف يا رخ يا پاسي کي هالا سڏيندا
آهن.ڳوٺ ڳوٺ، شهر شهر جي گهٽي گهٽي ۾ ڪمند جي رس
Air Tube
وارو ضرور ملندو، پينانگ واري پل ساڍا تيرهن
ڪلوميٽر ڊگهي پل ايشيا جي سڀ کان وڏي پل آهي ۽
هيءَ پل دنيا جي ٽيون نمبر وڏي پل آهي.
3. جت جر وهي ٿو جال:
نيو فيلڊ پبليڪيشن حيدرآباد پاران ڇپايل هي ڪتاب
آگسٽ 1988ع ۾ ڇپيو، ڪتاب ۾ ٽوٽل 184ع صفحا آهن،
ڪتاب جو مهاڳ عبدالقادر جوڻيجي لکيو آهي، هو مهاڳ
۾ لکي ٿو:” هوم سڪنيس جي مريض سنڌين کي ملڪ مان
ڇڪي ٻاهر ڪڍڻ ۾ الطاف جي اکرن جون به وڏو هٿ رهيو
آهي“.هن ڪتاب ۽ سفرنامي جي ذريعي الطاف شيخ ڄاڻ
ڏيندي لکي ٿو ته ڪلانگ ندي جنهن سان ڇوڙ ڪرڻ کان
اڳ گومباڪ به ملي ٿي، سڄي گپ سان ڀريل آهي، ان گپ
جي ئي ڪري هن شهر تي ڪوالالپور نالو پيو، ملئي
زبان ۾ گپ کي ”لمپر “Lumper
سڏجي ٿو ۽Kuala
”ڪئالا يا ڪوالا “ معنيٰ ندي جو منهن.لبوح معنيٰ
گهٽي، پاڊانگ معنيٰ ميدان، ڪوالالمپور شهر سئو سوا
سئو سال پراڻو آهي، ملائيشيا جي آزادي جو ڏينهن 31
آگسٽ آهي.مسجد جامي کان پوءِ جالان ملايو ويجهو ئي
آهي، جيڪو نالي مان ته لڳي ٿو ته ان تي ملئي گهڻا
هوندا پر حقيقت ۾ اتي انڊين آهن، گهڻو تعداد ڏکڻ
هندستانين جو آهي، ان بعد گجراتي، سک ۽ سنڌين جا
دڪان پڻ آهن.
ملائيشيا سڄو وڻ ٽڻ ۽ ساوڪ سان ڀريل آهي، ملائيشيا
جا ڪيترائي جهنگل سئو ملين، ڏهه ڪروڙ سالن کان به
پراڻا آهن، ٽيمپلر پارڪ پڻ انهن مان هڪ آهي، هي
1954ع ۾ عام پبلڪ لاءِ کوليو ويو، ٽيمپلر پارڪ ،
ڪوالالمپور کان 20 ميل پري آهي، قدرت جا نظارا ڏسڻ
واري لاءِ باتو غارون
Batu caves
به اهم شيءَ آهي، گنتنگ هاءِ لئنڊ، فريزر هل ۽
ڪئمرون هل ملائيشيا جا مشهور پهاڙي علائقا آهن،
ڪوالالمپور جي هوائي اڏي جو نالو سبانگ آهي، ملئي
زبان ۾ ڪن جي ايرنگ کيSnbang
سڏجي ٿو.ملئيل زبان ۾Kepah
سپ کي چوندا آهن.
ڪئالا سلنگور بعد اڳيان تنجنگ ڪرانگ شهر آهي ،
جيڪو هن رياست جي چانورن جو وٽو
Rice-Bowl
سڏيو وڃي ٿو ،چوڌاري سارين جو ئي فصل نظر اچي ٿو ۽
سڄي رياست کي چانور هتان مهيا ٿين ٿا.
ڪوالالمپور جي مشهور ترين رستي جالان تنڪو
عبدالرحمان تي گلوب سلوڪ اسٽور نالي هڪ ڇهه ماڙ
دڪان آهي، جتي سئو کن ڇوڪريون
Sales Girls
ڪم ڪن ٿيون، اهڙيون ويهارو کن ڪئشيئر ڇوڪريون پئسا
وصول ڪرڻ تي آهن، هي دڪان ڪشو ڄيٺانند نالي هڪ
هندو سنڌيءَ جو آهي، تان سري ”لقب “ ڪشو ڄيٺانند
جو والد ارڙهن ورهين جي ڄمار ۾ سنڌ کان هتي آيو
هو، اهو 1928ع جو سن هو، ڪشو ڄيٺانند جي زال مونا،
جنهن جي نالي تي ملاڪا ۾ ”مونا انڊسٽريز “ آهي سا
به مڙس سان واپار ۾ ٻانهه ٻيلي آهي.
-پام آئل ملائيشيا جو سونوفصلGolden
crops
آهي.
ملئي ماڻهن ۾ ٽن جو انگ به خراب سمجهيو وڃي ٿو،
شيون ڪنهن کي ڏبيون ته چوندو هڪ وجهي چار ڪري ڏي
يا هڪ ڪڍي ٻه ڪري ڏي، ٻيو ته ٺهيو پر فوٽوءَ لاءِ
3 ڄڻا بيهڻ به سٺي ڳالهه نه سمجهي ويندي
آهي.ملائيشيا ۾ مينهن، سريلنڪا ۾ هاٿي، سعودي عرب
۽ بحرين ۾ اٺ جو نشان روڊ تي هوندا آهن ڇو ته اڪثر
اهي جانور روڊ ڪراس ڪرڻ ۾ هوندا آهن، ڏيڏر مٿان
ڏيڏر جو نشان وري نيدر لينڊ(هالينڊ ) ۾.ملئي زبان
۾ سڪ، سار ۽ ياد کي رندوRindu
چئجي ٿو، انيIni
معنيٰ هيءَ ۽ هاتيHiti
معنيٰ دل.”ڳالهيون آهن ڳچ“ ۽ ”جت جر وهي ٿو جال“
ٻئي ڪتاب يا سفرناما ملائيشيا جي پسمنظر ۾ لکيل
آهن، انهن ٻنهي ڪتابن ۾ ملائيشيا جي باري ۾ تمام
گهڻي معلومات ملي ٿي، الطاف شيخ هينئر پاڻ خود
ملائيشيا ۾ پڙهائي رهيو آهي، ان سبب جي ڪري به کيس
ملائيشيا بابت تمام گهڻي ڄاڻ آهي.
4. ارائونڊ دي ورلڊ:
الطاف شيخ جو سفرنامو ”ارائونڊ دي ورلڊ“ جنهن جو
مهاڳ حميد سنڌي لکيو آهي، سندس مهاڳ جو عنوان آهي
”سنڌ جو ڪولمبس “ هن ڪتاب ۾ 191 صفحا آهن ۽ نومبر
1982ع ۾ ڇپيو.
ارائونڊ دي ورلڊ سفرنامي جي شروعات ۾ ڪجهه ملڪن ۽
ماڻهن جي گڏيل ڄاڻ ڏنل آهي ۽ ان کان پوءِ پورٽ
سعيد (مصر)، آروس(ڊينمارڪ)، ڪئناڊا، بالٽيمور
(آمريڪا)، ٽوڪيو(جاپان) ميڊيٽيرنين سمنڊ، ڪولمبو
(سريلنڪا)، انگلينڊ راسٽڪ (ايسٽ جرمني) چين، عرب،
عربي زبان وغيره جي ڄاڻ ملي ٿي.
هن ڪتاب ذريعي الطاف شيخ وڌيڪ ڄاڻ ڏيندي لکي ٿو
ته ”ناروي ۾ اسان جا پاڪستاني جام آهن، اوسلو ته
سڄو ڀريو پيو آهي، اتر ناروي ۾ جتي سيارو ته سخت
ٿڌو ٿئي (گوڏن جيتري برف جي ٻوري ۾ هر شي ڍڪي پئي
هوندي آهي ۽ ٽيمپريچر ڪاٽو ويهه پنجويهه ڊگرين
تائين وڃي نڪرندو آهي)، پر اونهارو به اسان جي
سياري کان گهڻو ٿڌو ٿيندو آهي، نارويجن ماڻهو
ايترو صلح پسند ۽ نرم دل آهن جو ڪنهن پکي يا جانور
کي به هروڀرو نه ستائين، ناروي ۾ سماجي ۽ جنسي
آزادي آهي، بنا شادي جي ٻار ڄڻڻ به خراب نه ٿو
سمجهيو وڃي.“ناروي، ڊئنمرڪ ۽ سويڊن جا ملڪ
”اسڪينڊينيويا “ پڻ سڏجن، اهي ملڪ ذري گهٽ هڪ قوم
سمجهي وڃي ٿي، سندن زبان به هڪٻئي سان ملي ٿي،
ايتري قدر جو ڪو ڊئنش پنهنجي زبان ڊئنسڪ
ڳالهائيندو ته نارويجن سمجهي ويندو پوءِ هو ڀلي
کڻي ڊينسڪ ڳالهائي نه سگهي، رنگ، قد بت، نقش روپ ۾
به ڪو خاص فرق نه اٿن، گهڻي ڀاڱي سڀ اڇي رنگ جا
قداور، ڀورن وارن ۽ آسماني يا ناسي اکين وارا،
سڪندر اعظم جي قبر تي هڪ شعر لکيل آهي، جنهن جو
مفهوم هي آهي:
”۽ هاڻ هي مٽيءَ جو ڍير
هن لاءِ تمام گهڻو آهي
جنهن شخص لاءِ جڏهن جيئرو هو
سڄي جهان جي ڌرتي به ٿوري هئي.“
نيل نديءَ جي کاٻي ڪپ تي سقارا ۽ داهشور شهرن وٽ
فرعونن جا ٺهيل پرامڊ ٿا ڏسجن ته سڪندر وارو زمانو
به انهن اڳيان پوءِ جو ڄاول ٻار ٿو لڳي، سڀ کان
پراڻو پرامڊ، عيسوي سن کان به 2650 سال اڳ ”جوسر
فرعون “ لاءِ تيار ڪيو ويو هو ۽ اها دنيا جي پراڻي
۾ پراڻي پٿر جي ٺهيل شيءِ آهي جا اڄ تائين با
سلامت بيٺل آهي. مصر جي يونيورسٽي
Cairo
University
۾ پنجانوي هزار شاگرد تعليم وٺن ٿا ۽ اها
يونيورسٽي نه فقط وچ اوڀر ۾ پر سڄي دنياجي وڏي ۾
وڏي آهي.
هندستان جي موهن سنگهه اوبيراءِ سخت محنت، پورهئي،
هوش ۽ جذبي ۽ سٺي ڀاڳ کيس ايسٽ انڊيا هوٽلس جو
چيئرمين ۽ ٽن کنڊن ۾ سندس هوٽلن جو بادشاه بڻائي
ڇڏيو آهي، اوبيراءِ نالي هوٽلون نه فقط هندستان ۾
آهن پر اسپين کان انڊونيشيا تائين پکڙيون پيون
آهن.سئيز ڪئنال نومبر 1869ع ۾ کوٽجي راس ٿيو هو،
فرانس جي راڻي
Empress Eugenie
ڪيو، 1956ع ۾ ڪئنال مرحوم جمال عبدالناصر
نئشنلائزڊ ڪيو ۽ ڪئنال جي سالياني ڪرائي اٽڪل
227000000 ڊالر مصر کي ملڻ لڳي، 1967ع جي ڇهن
ڏينهن واري لڙائي بعد هي ڪئنال نو سال کن بند
رهيو، سڄي ڪئنال ٽپڻ ۾ تيرهن چوڏهن ڪلاڪ لڳي وڃن
ٿا.
”ڊئنمارڪ ۾ جنهن کي نوڪري ناهي، ان کي سرڪار طرفان
ڀتو ملي ٿو، جنهن مان هو سولائي سان جاءِ جي
مسواڙ، لائيٽ جو بل، کاڌو پيتو ۽ ڪپڙو لٽو خريد
ڪري سگهي ٿو ۽ اهو ڀتو نوڪري واري پگهار جو نوي
سيڪڙو ٿو ملي“
5. اي جرني ٽوٿائلينڊ:
سفرنامي ”اي جرني ٽوٿائلينڊ “ الطاف شيخ جو سٺو
سفرنامو آهي، هن ۾ 255 صفحا آهن، سفرنامي جو پيش
لفظ لکندي ارشاد عباسي چوي ٿو: ”الطاف شيخ جا سڀئي
سفرناما ان ڪسوٽي تي پرکي سگهجن ٿا، سندس رجحان
هميشه داخلي
Introvert
۽
Subjective
رهيو آهي، هن هر ان ڳالهه تي لکڻ جي ڪوشش ڪئي
آهي، جنهن ۾ جدت هجي، ڪاٿي ڪاٿي انهن سماجي ۽
ثقافتي اثرن جو به ذڪر ڪيو اٿس، جيڪي سنڌ جي ثقافت
سان ڀيٽي سگهجن ٿا.“
الطاف شيخ ٿائلينڊ جي باري ۾ ڄاڻ ڏيندي لکي ٿو ته
” ٿائلينڊ جو ملڪ ڪجهه ڪجهه هاٿي جي منهن جهڙو
آهي، جنهن جي سونڍ هيٺ ڏکڻ ڏي هلي وڃي ٿي، جتان
پوءِ ملائيشيا شروع ٿئي ٿو، ٿائلينڊ ڪڏهن به
برطانيا يا ڪنهن ٻئي يورپي ملڪ جي ڪالوني ٿي نه
رهيو.
بئنڪاڪ 1782ع کان وٺي ٿائلينڊ(سيام) جي گادي جو
هنڌ آهي، بئنڪاڪ جي آدمشماري اٽڪل 40 لک آهي، ملڪ
جو پراڻو نالو سيام ۽ ٿائلينڊ نالو 1939ع ڌاري
تجويز ڪيو ويو، ٿائلينڊ جي معنيٰ آهي ”آزاد ماڻهن
جو آستانو “ ٿائلينڊ تي جڏهن چڪري گهراڻي جو راڄ
شروع ٿيو ته جنرل چڪريءَ پاڻ کي رامان پهريون
سڏايو، اڄ جو حاڪم راما نائون آهي، جيئن هر آمريڪن
۽ سنگاپوري کي ٻه سال ملٽري ۾ رهڻو آهي تيئن هر
ٿائي ٻڌ کي زندگي جو گهٽ ۾ گهٽ هڪ سال ٽڪڻ ڪوڙائي،
ڪفني کڻي، ڪشتوکڻي، ٻائي جي زندگي گذارڻي آهي،
پوءِ ڪي ننڍي هوندي ئي ٻاوا ٿين ته ڪي وڏي عمر
۾.ٿائلينڊ جو راما چوٿون، هاڻوڪي بادشاهه جو پڙ
ڏاڏو ۽ راجا چولا لانگڪارن جو پيءُ جنهن جو اصلي
نالو منگڪوت هو، پڪا سارا ستاويهه سال گيڙو ڪپڙا
پائي هٿ ۾ ڪشتو کڻي مختلف مندرن ۾ بکشو ٿي رهيو،
ٻڌ خانڪاهه جي وڏي ليڊر بکشوءَ کي پر-مهاPer-Maha
چئجي ٿو.
ٿائلينڊ ۾ ملئي نسل جي رهاڪن کان علاوه چيني،
ڪمپوڊين، برمي، ويٽنامي، لائونسي ۽ ڪجهه انڊين به
آهن، جتي لائوس، برما ۽ ٿائلنڊ ملي ٿو، هڪ جابلو
علائقو آهي، جيڪو چن ۽ ڏوڏيءَ جي پوک ۽ واپار کان
دنيا ۾ بدنام آهي، ٿائلينڊ جو سرڪاري مذهب ٻڌ آهي،
۽ سڪو ڀات آهي.ڏور اوڀر ۽ ڏکڻ ايشيا جي ڪيترن ئي
ملڪن، هانگ ڪانگ، برما کان ٿائلينڊ، ملائيشيا،
انڊونيشيا، سريلنڪا ۾ ڪيترائي پاڪستاني پنجابي
پٺاڻ رهن ٿا، جيڪي هينئر کان نه ورهاڱي کان به
گهڻو اڳ انگريز فوج سان آيا، پهرين ٻي وڏي لڙائي
بعد هت ئي ترسي پيا.
ٿائلينڊ جي ڳوٺن جا ڪيترائي غريب ۽ قرضي ٿيل ٻي ڪا
واهه نه ڏسي پنهنجون ڌيئرون يا واپرين کي وڪڻي ڏين
ٿا، اهي ڪجهه فائدي تي ٽين ڌر کي وڪڻي ڏين ٿا ۽
آخر اهي بئنڪاڪ ۽ چڻانگ مائي، پتايا ۽ هاتيائي
جهڙن شهرن جي ڪلين، حُتلن مساج پالرن ۾ اچيو پهچن
۽ هر وقت بدلجندڙ يا ساڳي مالڪ جو هر حڪم کين مڃڻو
پوي ٿو، بئنڪاڪ ۾ ٻه هزار مساج گهر ۽ چڪلا آهن، جن
۾ سرڪاري انگن اکرن مطابق اڍائي لک ڇوڪريون ڪم
ڪنديون آهن.
شهر ڪانجانابوري ۾ ريلوي جي اها بدنام پل آهي،
جيڪا جاپانين ٻي جنگ عظيم ۾ انگريزن ۽ يورپي جنگي
قيدين کان ٺهرائي، انهن کان علاوه ڀروارن ملڪن جي
مڪاني ماڻهن کي پڻ ان ڪم ۾ لڳايو ويو، هيءَ ريلوي
پل انسان جي انسان تي ظلم جي علامت سمجهي وڃي ٿي،
هن ريلوي جو ڪم جون 1942ع ۾ شروع ٿيو ۽ آڪٽوبر
1943ع ۾ ڪوائي پل سميت مڪمل ٿيو، جنگ جي يورپي
قيدين کان علاوه اٽڪل 3 لک ايشيائي ماڻهن پڻ ان
موت جي ريلوي تي ڪم ڪيو ۽ ان سال سوا ۾ ان ڪم
پٺيان 61 هزار ته فقط جنگي قيدي مري ويا، ان کان
به گهڻا اٽڪل ڏيڍ لک انڊونيشي ۽ ملئي مري ويا.
ٿائلينڊ ۾ سانن ۽ مينهن جون ستُر کن بينڪون
آهن.الطاف شيخ جي سفرنامن ۾ نه صرف تفريح سمايل
آهي پر ان سان گڏوگڏ ان ملڪ جي تاريخي، سماجي،
سياسي، ادبي ۽ مذهبي ڄاڻ پڻ ملندي آهي، سفرنامن جي
ذريعي جيڪو سگهارومواد ۽ دنيا جي ڄاڻ الطاف شيخ
ڏني آهي، اوتري اڄ تائين ڪنهن به ليکڪ نه ڏني آهي
اهوئي سبب آهي هو سندس نانءُ سفرنامن جي حوالي سان
اهم جاءِ ولاري ٿو.
حوالا
1. ٽماهي مهراڻ 2-1-1992ع
2. منهنجو ساگر منهنجوساحل (الطاف شيخ)
3. ڳالهيون آهن ڳچ(الطاف شيخ)
4. جت جر وهي ٿو جال (الطاف شيخ)
5. ارائونڊ دي ورلڊ(الطاف شيخ)
6. اي جرني ٽو ٿائلينڊ (الطاف شيخ) |
