|
شاهه
ايليا -- هڪ مقبول سنڌي ڊرامو
ڊاڪٽر شمس الدين عرساڻي
دراصل ”شاهه ايليا“ دنيا جي بي نظير ڊرامانويس
وليم شيڪسپيئر جي ڊراما ”ڪنگ ليئر“ جو ترجمو آهي،
جو سنڌ جي مايه ناز اديب ۽ شاعر مرحوم مرزا قليچ
بيگ سال 1900ع ۾ ڪن معمولي ڦيرين ڦارين سان مڪمل
ڪري سنڌي ادب ۾ هڪ بهترين ڪتاب جو اضافو ڪيو. اها
ته هڪ مڃيل حقيقت آهي ته ترجمو ڪنهن به حالت ۾ اصل
جي برابر ٿي نٿو سگهي، تاهم جيڪڏهن ترجمان قابل
قدر ۽ لياقت ۽ قابليت جو مالڪ آهي ته سندس ترجمو
اصل جون سڪون لاهي ٿو ڇڏي. مرحوم مرزا صاحب سنڌ جو
اعليٰ پايه جو مڃيل اديب ۽ عالم آهي. سندس ڪيترائي
انگريزي ڪتاب ترجمو ڪيل آهن، جن جي ياداشت ڏيڻ هتي
ضروري نه آهي.
ان ۾ ڪو شڪ ڪونهي ته مرزا صاحب ”ڪنگ ليئر“ جي
ترجمي ۾ وڏيءَ محنت ۽ قابليت کان ڪم ورتو آهي ۽
شيڪسپيئر جا اهي سڀيئي خيال، جي هن کي پنهنجي
اداڪارن جي واتان چوائڻ مقصود هئا، اهي هر صورت ۾
برقرار رکيا ويا آهن، ۽ جيترو ٿي سگهيو آهي، اوترو
انگريزي اصطلاحن جو ترجمو به موزون سنڌي اصطلاحن ۾
ڏيئي ڊرامي جو اصل روح قائم رکيو اٿس. ٻوليءَ جي
سلاست، جا هڪ چڱي ڊرامي جي وڏي ۾ وڏي خوبي آهي،
جنهنڪري هر هڪ پڙهيل خواهه اڻ پڙهيل تماشبين به ان
کي ٻڌي ۽ سمجهي سگهي، تنهن جو بلڪل پورو پورو خيال
رکيو ويوآهي.
انگريزي نالن کي بدلائي قديم تاريخي نالا ڏنا ويا
آهن ۽ ڪيترن مناسب هنڌن تي مترجم موزون شعر لکي
ڊرامي کي وڌيڪ دلچسپ بنايو آهي. البت ڪن راڳن ۾
اهڙا الفاظ ڪم آندا ويا آهن، جن جي آڻڻ کان پرهيز
ٿي سگهي ٿي، ۽ ڪرڻ به مناسب هئي. مثلاً ائڪٽ ٻئي،
پردي ٻئي ۾ زابلون جيڪو راڳ ڳائي ٿو، ان ۾ نامناسب
الفاظ وڏي انداز ۾ موجود آهن، جهڙوڪ منهن ڪارو ڪر،
حرامي، ڪتي جا ڦر، ڪتي جا پڇ، احمق، لچا، گيدي،
مرون، رهزن، بدمعاش، ڪارا ڪتا، پادر کائڻ وارا
کودڙا ۽ گولاڙا وغيره.
”شاهه ايليا“ هڪ ٽرئجيڍي يا غم انجام ڊرامو آهي ۽
ساڳئي وقت هڪ روماني ڊرامو به آهي. شيڪسپيئر جي
روماني ڊرامن ۾ اڪثر ڪري، اهي ٽي اتحاد، جن کي
وقت، جاءِ ۽ عمل جو اتحاد سڏجي ٿو، تن کي مطلق
نظرانداز ڪيو ويو آهي، انهن ۾ وقت جو لحاظ نه رکيو
ويو آهي ۽ بعضي اهڙا ڊراما غير محدود وقت تائين
هليا هلندا آهن. انهن جو عمل به هڪ جاءِ کان ٻي
جاءِ تائين ڦرندو رهندو آهي ۽ منجهن ڪيترائي ٻيا
ننڍا ننڍا پلاٽ به داخل ڪيا ويندا آهن، جي مکيه
پلاٽ سان گڏوگڏ هليا هلندا آهن. شاهه ايليا ۾ پڻ
اهائي ڳالهه نمايان صورت ۾نظر اچي ٿي. شيڪسپيئر جا
ڊراما موجوده دؤر جي دستور موجب هرگز اسٽيج تي اچي
نٿا سگهن، ڇاڪاڻ جو شيڪسپيئر اهي ڊراما، خاص
ايلزبيٿ واري زماني لاءِ لکيا هئا، جڏهن هڪڙو ئي
ڊرامو هفتن تائين پيو هلندوهو ۽ منجهس سينرين ۽
پردن جي لهڻ چڙهڻ جو ڪوبه لحاظ رکيل نه هوندوهو.
”شاهه ايليا“ يا ”ڪنگ ليئر“ جي ڊرامي ۾ شيڪسپيئر
کي عوام جي اڳيان هڪ وڏو اصلاحي سبق پيش ڪرڻو هو.
لهٰذا هن کي خيالات جو هڪ لاڳيتو سلسلو قائم ڪرڻو
هو، تنهنڪري هن انهن جي اسبابن ۽ نتيجن جي وضاحت
ڪرڻ لاءِ مٿي ذڪر ڪيل ٽن اتحادن کان گريز ڪرڻ
لازمي سمجهيو، ان ڪري شاهه ايليا هڪ اهڙي ته
روماني ٽرئجيڊي ٿي آهي، جنهن جا ڪيترا ڀاڱا اسٽيج
تي آڻڻ مشڪل ٿي پون ٿا.
ڊرامي ۾ ادب جي ٻين شاخن وانگر اها ڳالهه ضروري
آهي ته ٻين ڳالهين سان گڏ، ان دور ۾، جنهن ۾ ڊرامه
نويس پيدا ٿيو ۽ ڪم ڪيو، ان ۾ جيڪا زندگيءَ جي
نوعيت يا عوام جو طور طريقو هو، ان کي ملحوظ رکيو
وڃي. اهوئي سبب آهي جو هن ڊرامي ۾ ٻولي، اشارات،
عادات ۽ خيالات به اهي ئي ايلزبيٿ جي زماني جا ڏنل
آهن ۽ سال 1400ع جي انگريزي قوم جي حياتيءَ جو عڪس
نظر اچي ٿو.
لارڊ رسڪن جو چوڻ آهي ته شيڪسپيئر پنهنجي ڊرامن ۾
ايترا سورما (هيرو) پيدا نه ڪيا آهن، جيتريون
سورميون (هيروئن) پيدا ڪيون آهن. سندس سڀني ڊرامن
۾ فقط ڪو هڪ به هيرو نظر نه ايندو، مگر ان جي
برعڪس سندس ڪوبه اهڙو ڊرامو نظر نه ايندو، جنهن ۾
هڪ باڪمال عورت نه آندي ويئي هجي. مثلاً ڪارڊيليا
يا صوفيا، ڊيسڊيمونا، ازبيلا، آئموجن ۽ هرموئن
وغيره. هن جيڪي به عورتون پيدا ڪيون آهن، تن بابت
پوپ جو چوڻ آهي ته: ”جيڪڏهن انهن هيروئن جون
گفتارون سندن نالن ڏيڻ کان سواءِ ئي ڇپايون وڃن،
ته به اهي جيڪر نهايت آسانيءَ سان انهن ڏي منسوب
ڪري سگهجن ٿيون. خاص طور هيءَ حالت انهن هيروئن
سان لاڳو ٿي سگهي ٿي، جي سندس غم انجام ڊرامن ۾
پيش ڪيون ويون آهن. بهر صورت، اهي گفتارون محض
عورتن جون ئي سمجهيون ۽ اهي ڪڏهن به مردن جي واتان
اچي نٿيون سگهن.
شاهه ايليا ۾ حسب دستور پنج ائڪٽ آهن. پهرين ائڪٽ
۾ مکيه پلاٽ جي وضاحت آهي. هن ۾ ڪل پنج پردا آهن.
پهرين پردي يا سين ۾ مکيه پلاٽ ۽ باءِ پلاٽ، ٻنهي
جو انڪشاف ٿئي ٿو. مکيه پلاٽ ۾ شاهه ايليا ۽ سندس
ٽي ڌيئرون ملڪا، زلفا ۽ صوفيا ۽ ملڪيت جي تقسيم ۽
باءِ پلاٽ ۾ روبيل ۽ سندس ٻه پٽ شمعون ۽ شمسون.
ازانسوءِ شاهه ايليا جي وزير زابلون جو شهر بدر
ٿيڻ، منسا جو نامنصفانه تقسيم تي اظهار افسوس ڪرڻ،
شاهه ادر وس جو صوفيا کي بنا ڏاج قبول ڪرڻ، ملڪا
جي شاهه ايليا سان بدسلوڪي، شمعون جي ڀاءَ سان
دغابازي ۽ شمعون جي روپوشي وغيره سڀ ڪجهه ظاهر ڪيو
وڃي ٿو.
ائڪٽ ٻئي ۾ جملي چار پردا آهن، جن ۾ پيچيدگيون يا
مونجهارو پيدا ٿئي ٿو ته آخر ڇا ٿيندو ۽ تماشبين
نتائج لاءِ نهايت منتظر رهن ٿا. زابلون ۽ شمشاد جو
تڪرار ۽ زابلون جو ڪاٺ پوڻ، شمعون جو پنهنجي پيءَ
روبيل کي پنهنجي ڀاءُ شمسون جي برخلاف ڪرڻ، زلفا ۽
شاهه ڪالاب جي شاهه ايليا سان روگرداني، شاهه
ايليا جو اهڙي شاڪ سببان دماغي توازن وڃائڻ ۽ جهنگ
جي طرف، طوفان، بجليءَ ۽ بارش ۾ نڪري وڃڻ وغيره.
هتي سڀ پلاٽ پاڻ ۾ گڏجي مسجي هڪ اهڙو ته مونجهارو
پيدا ڪن ٿا، جنهن کي سلجهائڻ جي خواهش پيدا ٿئي ٿي
ته اڳتي هلي الاجي ڇا ٿيندو.
ائڪٽ ٽئي ۾ ڪل ست پردا آهن ۽ منجهس ڪشمڪش وڌندي ٿي
وڃي ۽ ڊرامو پنهنجي انتهائي عروج تي پهچي وڃي ٿو.
شاهه ايليا ديوانگيءَ جي حالت ۾ کلي ميدان ۾ مينهن
۽ طوفان ۽ کنوڻ ۾ هليو وڃي ٿو ۽ کيس ان حالت ۾
صوفيا سان ڪيل بي انصافيءَ جو احساس ٿئي ٿو ۽ پردي
ٻئي ۾ چوي ٿو ته:
”آءٌ به انسان آهيان، پر جيترو ظالم آهيان، تنهن
کان وڌيڪ ٻين مون سان گناهه جهڙي هلت ڪئي آهي.“
روبيل جون اکيون به هن سين ۾ ڪڍيون وڃن ٿيون ۽
ڪالاب جو زخمي ٿيڻ وغيره اهڙا واقعات آهن، جي سڀ
گڏجي هن ائڪٽ ۾ هڪ زبردست ڪشمڪش پيدا ڪري وجهن ٿا.
ائڪٽ چوٿين ۾ ڪل ست پردا آهن ۽ هتي ڊرامو پنهنجي
انتها کي پهچي ٿو، يعني ڪلائيمڪس جي منزل تي اچي
ٿو ۽ صورت حال نهايت خطرناڪ بنجي پوي ٿي. روبيل جو
پنهنجي پٽ شمسون سان نابينيءَ جي حالت ۾ گڏجڻ،
شمعون جو پاڻ کي نانگي فقير جي صورت ۾ مخفي رکڻ،
ججال جي بادشاهه منسا سان سندس راڻي ملڪا جو
اختلاف ۽ شمعون سان عشق و محبت، جيشان جي بادشاهه
حالاب جو موت، ملڪا جي پنهنجي ڀيڻ زلفا سان رفاقت
جي شروعات، صوفيا کي شاهه ايليا جي مصيبتن جو
اطلاع ملڻ ۽ طبيب ۽ نوڪرن سان اچڻ. مطلب ته سڀ
واقعات هن ائڪٽ ۾ اچي جمع ٿين ٿا. هن ائڪٽ جي ڇهين
۽ ستين سين خاص اهميت واريون آهن. ڇهين سين کي
Steep
سين يا ٽڪريءَ جي چوٽيءَ واري سين چئجي ٿو. هن ۾
روبيل کي خودڪشيءَ جو خيال ٿئي ٿو. سندس پٽ شمسون
کيس بنا سڃاڻپ ڪرائڻ جي ساڻس چرچا ڪري ٿو. مثلاً،
جڏهن روبيل کيس چوي ٿو ته: ”بابا! تنهنجو آواز مون
کي ڦريل معلوم ٿو ٿئي. تون اڳي کان بهتر ٿو
ڳالهائين، جهڙو لفظن ۾ تهڙو معنيٰ ۾.“ تڏهن شمسون
چويس ٿو ته:”پريا مڙس، تون ڀلجين ٿو، پوشاڪ کان
سواءِ ٻي ڪابه شيءِ بدليل ڪانهي.“ هتي روبيل جي
ملاقات شاهه ايليا سان پڻ ٿئي ٿي ۽ سندس حالت تي
افسوس جو اظهار ڪري ٿو ۽ چوي ٿو ته: ”افسوس عجيب
انسان بگڙي پيو آهي. هيءُ سارو جهان نيٺ ائين خراب
۽ نابود ٿي ويندو. افسوس! جيڪي ڳالهائين ٿو، سو
معنيٰ وارو به آهي ۽ بي معنيٰ به. چريائيءَ جي
حالت ۾ به عقل جون گفتارون پيو ڪري.“ هن سين ۾
واقعي شاهه ايليا جون سڀئي گفتارون ديوانگيءَ جي
رنگ ۾ پــُـرمعنيٰ ۽ زندگيءَ جي فلسفي سان ڀرپور
آهن.
هن ئي سين ۾ شهزادي ملڪا جي فتنه انگيز نوڪر شمشاد
جو موت ٿئي ٿو ۽ شمسون کي ملڪا جو خط، جو هن ڊراما
جي ولئن شمعون ڏي لکيو آهي، سو هٿ اچي وڃي ٿو ۽
اهو ئي خط ائڪٽ پنجين ۾ اڳتي هلي عقده ڪشائي ڪري
ٿو. هتي ئي شاهه ايليا تندرست ٿئي ٿو ۽ شهزادي
صوفيا، جا هن ڊرامي جي هيروئن آهي، ان جي ڪمال
اخلاق جو اندازو به هتي ئي لڳائي سگهجي ٿو. ستين
سين ۾ جڏهن شاهه ايليا ڪجهه طبيعت ۾ بهتر آهي،
تڏهن صوفيا چويس ٿي ته”پيارا بابا، شل تندرستي
اوهان جي بيماريءَ جو علاج منهنجي چپن تي آڻي، جو
اوهان جو مٿو ۽ منهن چمان ۽ جيڪو رنج ۽ غم اوهان
کي هن پيريءَ جي عمر ۾ منهنجي ٻن ڀينرن رسايو آهي،
سو جهٽ ۾ دور ڪري ڇڏيان.“ (چمي ڏئيس ٿي).
ائڪٽ پنجين ۾ عقده ڪشائي ٿئي ٿي. هن ائڪٽ ۾ ڪل ٽي
پردا آهن. پهرين پردي ۾ ملڪا ۽ زلفا جي رقابت ظاهر
ٿئي ٿي ۽ شمسون، منسا کي ملڪا جو لکيل خط ڏئي ٿو.
ٻي سين فقط هڪ صفحي جي آهي، جنهن ۾ شاهه ايليا جو
جنگ ۾، صوفيا سميت گرفتاريءَ جو انڪشاف ٿئي ٿو ۽
ٽئين پردي ۾ ملڪا جي خط ظاهر ٿيڻ شرط زلفا ۽ ملڪا
جو تصادم ٿئي ٿو. منسا، شمعون کي دغا، نمڪ، حرامي
۽ باغي هجڻ جي تهمت هيٺ گرفتار ڪري ٿو. شمعون،
منسا سان ثبوت پيش ڪرڻ لاءِ شرط ٻڌي ٿو. ڍنڍ ورو
گهمي ٿو. شمسون اچي ٿو ۽ ٻنهي ڀائرن جي ترار هلي
ٿي ۽ منسا خط ظاهر ڪري ٿو. شمعون ۽ ملڪا تهمون
قبول ڪن ٿا. شمسون جو هن وقت تائين بدليل ويس ۾
لڪل هو، سو پاڻ کي ظاهر ڪري ٿو. امير زابلون جي به
واقفيت ڪرائي ٿو. اوچتو ملڪا ۽ زلفا جي موت جي خبر
هڪ نوڪر آڻي ٿو ته هڪ کي زهر مليوآهي ۽ ٻيءَ
آپگهات ڪيو آهي.
شمعون هڪدم پڌرو ڪري ٿو ته هن شاهه ايليا ۽ صوفيا
جي قتل جا حڪم جاري ڪري ڇڏيا آهن، جلدي قلعي ڏي
ماڻهو موڪليو وڃي ۽ نشانيءَ طور پنهنجي تلوار ڏئي
ٿو، مگر ماڻهوءَ جي پهچڻ کان اڳ صوفيا کي قتل ڪيو
وڃي ٿو، جنهن جو لاش شاهه ايليا پاڻ کڻي اچي ٿو.
اتي شمعون جي موت جي پڻ خبر اچي ٿي ۽ شاهه ايليا
زابلون کي سڃاڻي ٿو. شاهه ايليا معصوم صوفيا جي
لاش کي ڀاڪر وجهي روئي ٿو ۽ فرط محبت کان هانءُ
ٻڏي وڃيس ٿو ۽ دم نڪري وڃيس ٿو. مطلب ته پنجين
ائڪٽ ۾ سڀني ڳالهين جو انڪشاف ٿئي ٿو ۽ سڄو ڊرامو
غم انجام ۾ پورو ٿئي ٿو.
هن ڊرامي ۾ زندگيءَ جي فلسفي سان گڏوگڏ هڪ عورت جي
جذبات جي پوري تصوير پڻ چٽي ويئي آهي. شڪسپيئر جي
عورت يا ته انتهائي اعليٰ اخلاق ۽ ڪردار جي مالڪ
آهي يا بلڪل بدڪردار ۽ بداخلاق آهي. هن ڊرامي جي
هيروئن شهزادي صوفيا جو ڪردار ايڏو ته بلند ۽
اعليٰ ڪري ڏيکاريو ويو آهي، جو هڪ فرمانبردار ۽
والد سان محبت رکندڙ ڌيءَ اهڙي ٻي هرگز ملي نه
سگهندي، جيتوڻيڪ کيس سندس والد پنهنجي جائز حق کان
به محروم ڪيو هو. هــــِـن طرف صوفيا ته هــُـن
طرف سندس ٻن ڀينرن جي بي درد دل ۽ نافرماني به ضرب
المثل آهي، جن سان پيءُ ايڏي مهرباني ڪئي، مگر هنن
پنهنجي پيرسن پيءُ جي مهربانيءَ جو قطعي قدر نه
ڪيو ۽ مٿس ڪوبه رحم نه آندو.
ائڪٽ چوٿين جي سين ٽين جي پڇاڙيءَ ۾ زابلون چوي ٿو
ته: ”هي سڀ قسمت جو ڪم آهي. اسان جي حالت سڄي
آسمان جي گردش تي منحصر آهي، نه ته ساڳئي ماءُ -
پيءُ مان ٻن مختلف طبيعتن جا ٻار ڪيئن پيدا ٿين!
هڪڙو صالح ته ٻيو ناصالح.“
هن ڊرامي ۾ شيڪسپيئر قسمت يا تقدير جو گهڻو قائل
ڏسڻ ۾ اچي ٿو، جو ان وقت جو مضبوط عقيدو هو. سڄي
ڊرامي ۾ جڳهه جڳهه تي تقدير جي مٿاهين هٿ ۽ مضبوط
چنبن جي اپٽار ڪيل آهي ۽ زماني جي رفتار تي انسان
جو ڪوبه اختيار نه ڏيکاريو آهي. ائڪٽ پهرين جي سين
پهرينءَ ۾ روبيل چوي ٿو ته”ڪهڙو نه خراب زمانو اچي
ويو آهي، حڪيمن گهڻيئي دليل ڏنا آهن، پر خدا جي
قدرت پنهنجو اثر پاڻيهي وڃيو ظاهر ڪري.“ ٽئين ائڪٽ
جي ڇهين پردي ۾ شاهه ايليا شمسون کي چوي ٿو ته:
”هن ڳالهه ۾ خدا جي قدرت، بندي جي صنعت کان ٻاهر
آهي، يعني تقدير کي ڪابه تدبير آڏي اچي نه ٿي
سگهي.“ زابلون چوي ٿو ته: ”هي سڀ قسمت جو ڪم آهي،
اسان جي حالت سڄي آسمان جي گردش تي منحصر آهي.“
ائڪٽ چوٿين جي پردي چوٿين ۾ روبيل چوي ٿو ته”اسين
زماني جي هٿ ۾ اهڙا آهيون، جهڙيون ٻارن جي هٿ ۾
مکيون. هو اسان کي چرچي ۾ ماري رکي ٿو!“
شاهه ايليا ۾ ڇاڪاڻ ته عورت جي ڪردار جا ٻيئي پاسا
ڏيکاريل آهن، يعني رحمدلي ۽ سنگدلي، تنهنڪري عورت
جي ڪردار کي نهايت وضاحت سان بيان ڪيو ويو آهي. بد
عورت لاءِ خاص طور تي قابل قدر اشارا ڏنا ويا آهن.
مثلاً ائڪٽ ٽئين جي پردي ستين ۾ مسخرو چوي ٿو ته:
جيڪو بگهڙ جي غريبت، گهوڙي جي تندرستيءَ، ڇوڪريءَ
جي محبت ۽ گنديءَ رن جي قسم تي اعتبار ڪري ٿو، ان
جهڙو ٻيو ڪوبه چريو ڪونهي. ”ساڳئي پردي ۾ هڪ نوڪر
زلفا جي روش ڏسي چوي ٿو ته ”بيقياس زال ساري عمر
جيتري رهي، پڇاڙيءَ ۾ پنهنجو فطري موت مري ته پوءِ
سڀ زالون ڦري ڏائڻيون ٿي پونديون ۽ انهن مان پس
پيش خير ڪونه ٿيندو.“ ائڪٽ چوٿين جي ڇهين سين ۾
ملڪا کي منسا چوي ٿو ته: ”ڪي هوش ڌار، شيطان رَن!
جن ڀوت ۾ ناشائستگي اهڙي بري نه ٿي لڳي جهڙي زال
ماڻهوءَ ۾. تون برابر اندر ۾ شيطان آهين، ليڪن زال
جي شڪل اٿيئي، تنهنڪري توکان ٽريو ٿو وڃان.“ ائڪٽ
چوٿين پردي ٻئي ۾ شاهه ايليا چوي ٿو ته”چيلهه کان
مٿي زالون آهن، باقي هيٺ رڳيون گڏهيون يا
ڪــُـتيون آهن. ڪمر تائين ملائڪن جي حوالي آهن،
هيٺ رڳو شيطان جي بلي، جنهن ۾ ظلمات، باهه گرمي،
بدبوءِ ۽ عذاب سڀ وڃي گڏ ٿيا آهن.“
خوشامد پسنديءَ ۽ چرب زبانيءَ تي ڀروسو ڪرڻ جي
نقصانن ۽ پيريءَ جي عيبن بابت به هن ڊرامي ۾
گهڻائي دانائيءَ جا نڪتا بيان ڪيل آهن. مثلاً ائڪٽ
پهرين جي پردي پهرين ۾ صوفيا پنهنجي پيءُ شاهه
ايليا کي چوي ٿي ته: ”منهنجي زبان، سڻڀي نه آهي ۽
مون کي خوشامد ڪرڻ جو هنر نه ٿو اچي، جو دل ۾ هڪڙي
رکان ۽ وات سان ٻي چوان. اهڙي ڪوڙي زبان ۽ اهڙي
طمع واري اک مون کي جيئن نه هجي تيئن چڱي. اگرچ ان
ڪري مون کي دنيائي نقصان ۽ اوهان جي ڪاوڙ سهڻي پوي
ٿي.“ ٻئي هنڌ ملڪا کي صوفيا چوي ٿي ته:
”پاڻهي خبر پوندي ته ظاهر لباس ڪرڻ وارا نيٺ ڪهڙا
ٿا رنگ ظاهر ڪن! جيڪي اندر ۾ هڪڙي ۽ ٻاهر ٻي رکندا
آهن، سي آخر خراب خوار ٿيندا آهن.“ ائڪٽ ڇهين جي
پردي چوٿين ۾ زلفا پيءَ کي چوي ٿي ته: بابا توهين
ڪراڙا ٿيا آهيو، اوهان جي پوئين وهي آهي، اوهان کي
پنهنجي چڱائيءَ جي هينئر گهڻي خبر ڪانه ٿي پوي.“
ٻئي هنڌ چوي ٿي ته ”ڀيڻ ملڪا، ڏس ته ٻڍاپڻ ۾ ڪهڙو
نه تيسو ۽ خفو ٿي پيو اٿس. هڪڙي ڳالهه تي بيهي ئي
نه ٿو.“ وري هڪ هنڌ ملڪا چوي ٿي ”ڪراڙن ۽ ننڍڙن
ٻارن جي وچ ۾ ڪوبه تفاوت ڪونهي، مهل ڏسي هنن کي
شاباس به ڏجي ۽ جهڻڪبو به.“
انهيءَ کان علاوه هن ڊرامي ۾ ضرورت، احتياج ۽ گهرج
بابت جيڪي اشارا ڪيا ويا آهن، سي به دانائيءَ کان
خالي نه آهن. مثلا ائڪٽ چوٿين جي پردي چوٿين ۾
شاهه ايليا چوي ٿو ته: ”لاچاريءَ ۾ سڀڪجهه روا
آهي، گهرج جو عذاب ڏاڍو بڇڙو آهي.“ ائڪٽ ڇهين جي
سين ۾ شاهه ايليا ڪکن جي ڀونگي ڏسي چوي ٿو ته:
”گهرج ۽ لاچاري ڪهڙي نه بري شيءِ آهي. ڪين جهڙي
شيءِ به قيمتي ٿيو پوي.“
ان کان سواءِ اولاد جي ناصالح هجڻ جي شڪايت، وڏن
جي پيري اچڻ شرط اولاد جي ملڪيت هٿ ڪرڻ جي لالـچ،
حرامڙي اولاد جي خرابي، خودڪارني جو نتيجو ڀوڳڻ،
نيڪي ۽ عقل هڪ ڪميني جي نظر ۾ مڙئي ڪمينائي آهن.
”ڪير کڻي حاڪم هجي ته به انهيءَ جو حڪم پيو هلندو.
ڦاٽلن ڪپڙن ۾ ننڍڙا قصور به وڏا گناهه ڏسبا آهن ۽
ريشم ۽ زريءَ جي ڪپڙن ۾ اهي لڪي ويندا آهن ۽
ڏسبائي ڪونهن - جڏهن اسين ڄمون ٿا، تڏهن اسان جي
رئڻ مان مطلب آهي ته اسين هن احمقستان ۾ اچي داخل
ٿيا آهيون. دشمن جي ڳجهه معلوم ڪرڻ لاءِ هن جي دل
چيرڻ به روا آهي. ماڻهوءَ کي هن دنيا مان وڃڻ مهل
به ايترو صبر ۽ تحمل هئڻ گهرجي، جيترو هن دنيا ۾
اچڻ مهل - ماڻهوءَ کي زماني جي ڊؤل تي هلڻ گهرجي.
حيف آهي انهيءَ کي جيڪو دير سان پڇتائي - پئسي
واري جو نصيب زور آهي، ڪنگال آهي ڪو پڇئي ڪونه -
پيءُ سائو ته اولاد به صالح ۽ جي پيءُ ســُـڃو ته
اولاد ناصالح - اسان وٽ ڪي هوندو آهي ته سست ٿيندا
آهيون، جي نه هوندو آهي ته نيٺ انهيءَ ڪري فائدو
پهچندو آهي.
بهرحال هي ڊرامو ادبي لحاظ کان نهايت پسنديده ۽
شڪسپيئر جو هڪ اعليٰ شاهڪار غم انجام ناٽڪ آهي،
جيتوڻيڪ جيئن مٿي ذڪر ڪيو ويو آهي ته ان کي اسٽيج
تي آڻڻ ۾ ڪافي فني رڪاوٽون در پيش آهن.
حضرت نوح نبي واري ٻيڙيءَ جي تلاش
گورڊن گاسڪل
مترجم: پروفيسر بدر الدين لاڙڪ
ڇا اڄ تائين دنيا جي ڪنهن حـصي ۾ حضرت نوح عليــہ
السلام وارو ٻيڙو يا ان جا ڀڳل حصا موجود آهن؟
هيءُ اهو سوال آهي، جيڪو مون کي زندگيءَ ڀر بيچين
ڪندو رهيو آهي، ۽ آءُ ان ٻيڙي جي تلاش ۾ دنيا ڀر
جي ڪتابن مان معلومات وٺي ترڪيءَ ۾ موجود ارارت
جبل ڏانهن رخ رکان ٿو. چيو وڃي ٿو ته هيءُ اهو ئي
طلسماتي جبل آهي، جتي نوح عليــہ السلام واري ٻيڙي
آخر ۾ اچي لنگر هنيو هو، جنهن ڪري هيءُ جبل پڻ
دنيا جي هن قديم ڪهاڻيءَ سان منسوب ٿيل آهي ۽ تمام
مقدس سمجهيو وڃي ٿو.
دنيا جا ڏيڍ سئو ڪروڙ کن ماڻهو، جن ۾ مسلمان،
عيسائي ۽ يهودي آهن، ان ڳالهه ۾ ڀرپور يقين رکن ٿا
ته نوح عليــہ السلام جي وقت ۾ ڌرتيءَ تي آباد
ماڻهو ايڏا ته ظالم ۽ خدا جا منڪر ٿي ويا هئا، جو
خداوند تعاليٰ انهن جي مٿان ناراض ٿي سيلاب ۽ بارش
سان گڏ هڪ وڏو طوفان نازل ڪيو، جنهن ۾ ٻڏي هو سڀ
غرق ٿي ويا، سواءِ انهن اَٺن نيڪ ٻانهن جي، جن ۾
نوح عليــہ السلام، ان جا ٽي پٽ ۽ انهن جون زالون
شامل آهن. اهي سڀ ڪاٺ جي وڏي ٻيڙي ۾ سوار ٿي سلامت
رهيا. انهن سان گڏ نوح عليـہ السلام هر هڪ جاندار
جي مادي ۽ نر پڻ سوار ڪيو ۽ پوءِ اهو ٻيڙو سيلاب ۾
حفاظت سان ترندو رهيو ۽ سڪي زمين جي تلاش ۾ آخرڪار
ارارت جبل تي اچي لنگرانداز ٿيو، ۽ پوءِ زندگي
ٻيهر شروع ٿي. ان لحاظ کان اسان سڀ نوح عليــہ
السلام جي اولاد مان آهيون. مون کي هڪ وڏي ڀريل
پيتي آهي، جنهن ۾ انهن ماڻهن جي باري ۾ ضروري ڪتاب
۽ اخبارن جون ڪٽنگس آهن، جن هن مهل تائين دعويٰ
ڪئي آهي ته هـــُـنن ٻيڙو ڳولي لڌو آهي. ساڳئي وقت
سنه 1974ع ۾ آمريڪي سينيٽ جي خلا واري ڪميٽيءَ
اعلان ڪيو ته آمريڪا جي هڪ ڦرندڙ اپگره (سيٽلائيٽ)
ڌرتيءَ جي هڪڙي حـصي جا اهڙا عجيب فوٽو گراف ڪڍيا
آهن، جن ۾ موجود ڪا شيءَ ٻيڙي جي شڪل سان مشابهت
رکي ٿي. ان اعلان کان پوءِ آءٌ ۽ منهنجي زال ارارت
جبل کي ڏسڻ لاءِ ترڪيءَ روانا ٿياسين.
هتي هيءُ ٻڌائڻ ضروري آهي ته عيسائين جي مقدس ڪتاب
انجيل ۾ جينيسس واري باب ۾ ارارت جبل نه پر ”ارارت
وارا جـــَـبــل“ لفظ چيل آهي، تنهنڪري ڪيترا
مسلمان ۽ عيسائي ان خيال جا آهن ته نوح عليــہ
السلام وارو ٻيڙو ترڪيءَ واري اڪيلي ارارت جبل تي
لنگرانداز نه ٿيوهو، بلڪ ارارت جبلن واري سلسليوار
قطار مان جيڪي ترڪي، ايران، عراق ۽ سويت يونين ۾
آهن، جن کي هزارين ڊگهيون چوٽيون آهن، تن مان ڪنهن
هڪ چوٽيءَ تي لنگرانداز ٿيو هو، جنهن جي ڄاڻ صرف
الله تعاليٰ کي آهي.
ساڳئي وقت ترڪيءَ ۾ موجود ارارت جبل جي ڀرسان قديم
زماني کان وٺي رهندڙ آبادي وري ان ڳالهه ۾ ڀرپور
يقين رکي ٿي ته ٻيڙو ان اڪيلي ارارت جبل تي
لنگرانداز ٿيو هو، جيڪو ترڪيءَ ۾ آهي. ڇاڪاڻ ته ان
ايراضيءَ ۾ اهو جبل ڊگهي ۾ ڊگهو آهي ۽ ضرور ان جبل
جي چوٽيءَ سڀ کان پهريائين ٻاهر نڪتي هوندي، جڏهن
ٻوڏ ۽ سيلاب جو پاڻي گهٽيو هوندو، ان ڪري ترڪ اڄ
تائين ان جبل کي عزت ۽ احترام سان ڏسندا آهن. ٻنهي
ڌرين مان ڪهڙي ڌر صحيح آهي. والله اعلم بالصواب.
ترڪيءَ واري ارارت جبل جي اوچائي 16946 فوٽ آهي،
جيتوڻيڪ ٻيا ڪيترا جبل ارارت کان اوچائيءَ ۾ ڊگها
آهن. انهن جي چوڌاري ڪيترائي ننڍا ننڍا جبل ۽ ٽڪر
رنڊڪ ڪيو بيٺا آهن ان ڪري هن ويڪري ۽ وڏي ميدان ۾
ارارت واحد جبل آهي جنهن جي بنا رنڊڪ چاڙهي 14000
فٽ آهي، ۽ ڪوهه پيما وارن جي چوڻ مطابق اها دنيا
جي وڏي ۾ وڏي بنا رنڊڪ چاڙهي آهي.
ارارت جبل جي سڄي چوٽي برف ۽ قدرت جي رازن سان
ڍڪيل آهي. اسان جيئن ارارت جبل جي باري ۾ مڪمل
معلومات وٺڻ جي ڪوشش ڪري رهيا هئاسين، تيئن تصور ۾
منهنجو ذهن هزارين سال اڳ ماضيءَ جي ان منظر ڏانهن
هليو ويو، جڏهن هرطرف ڌرتيءَ تي پاڻي ئي پاڻي
هوندو، سواءِ ارارت جبل جي چوٽيءَ جي، جيڪا پاڻي
کان ٻاهر نڪتل هوندي. چون ٿا ته هن طوفان جي ڪهاڻي
6000 سال پراڻي آهي، ايتري قدر جو اڃان انجيل به
نازل ڪونه ٿيو هو. اهو خطرناڪ طوفان بارش سان گڏ
آيو هو ۽ ست ڏينهن جاري رهيو. بيبيلان جي قديم
آباديءَ جي چوڻي آهي ته انسانن جي مٿان ديوتائن جي
ناراضپي جي ڪري اها آفت نازل ٿي هئي.
آمريڪا جي عيسائي آبادي اڃان تائين ان ڳالهه ۾
يقين رکي ٿي ته اهو ٻيڙو ارارت جبل تي ئي لٿو هو،
ڇاڪاڻ ته ڪوبه انسان اڃان تائين جبل جي چوٽيءَ
تائين وڃي نه سگهيو آهي ۽ وڌيڪ ته اهو جبل اهڙو ته
مقدس آهي جو ان جي چوٽيءَ تي ڪير به وڃي نٿو سگهي،
۽ جيڪڏهن ڪير چڙهڻ جي ڪوشش ڪندو ته اُهو نقصان ۾
ويندو. پر پوءِ سنه 1829ع ۾ اُنهن جو اُهو ڀرم
ٽــُـٽي پيو، جڏهن هڪ روسي پروفيسر ”فريڊرچ پيرٽ“
دنيا جي تاريخ ۾ پهريون دفعو ارارت جبل جي چوٽي
ســـَـر ڪري ڏيکاري. پنهنجي ڀرم کي ائين ٽــُـٽندو
ڏسي، اُنهن پوءِ هيءُ مشهور ڪيو ته جيڪو انسان
ارارت جبل جي چوٽي ســَـرِ ڪندو، اُهو هن دنيا ۾هڪ
سؤ سالن جي زندگي ماڻيندو. هن ڳالهه کان پوءِ هن
مهل تائين ڪيترائي ماڻهو جبل جي چوٽي ســَـرِ ڪري
چڪا آهن. اسان جڏهن ارارت جبل جي پاڙ ۾ پهتاسين ته
روزمره جي خلاف جبل جي چوٽي سواءِ هڪ ٻن ڪڪرن جي
بلڪل صاف هئي. مون کي پاڻ سان گڏ هڪ تيز دور بيني
هئي. آءٌ آهستي آهستي جبل جي چوٽيءَ ڏانهن چڙهڻ
لڳس، ۽ مٿي چڙهندي پوئتي هيٺ به نظر ڪندو آيس.
هلندي هلندي آءُ جبل جي اُن جاءِ تي پهتس، جتي چيو
وڃي ٿو ته ٻيڙي جي گهڻي ۾ گهڻي تلاش ڪئي وئي آهي،
۽ هتان ئي ڪاٺ جا ننڍڙا ننڍڙا ٽـُـڪرا لڌا ويا
آهن. هيءُ هنڌ ڪل مفاصلي جي ٽين پتي کن ٿيندو.
هر دفعي جڏهن مون کي ڪا بي ڊولي ڪاري شيءِ ٿي لڌي
ته يڪدم خيال ٿي آيو ته ڪٿي اُها ٻيڙي جو ڪو ڀڳل
ٽڪر ته نه آهي؟ اِنجيل ۾ چيل آهي ته اهو ٻيڙو عام
رواجي ٻيڙي جهڙو نه هو، پر ڪاٺ جي مستطيل نما شڪل
جهڙو هو. يا ائين کڻي چئجي ته هڪ اهڙي قسم جي ڪاٺ
جي پيتي، جنهن کي مٿيون ڍَڪُ نه هجي. اُن کي هلائڻ
لاءِ ڪنهن ملاح جي ضرورت نه هئي، پر لهرن ۽ هوا جي
زور تي هو خود بخود هلندو ٿي رهيو. هن ٻيڙي جي
ڊيگهه اٽڪل 450 فوٽ، ويڪر 75 فوٽ ۽ اوچائي 45 فوٽ
کن هئي. مون کي افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته اسان کي
ٻيڙي جي ڪاٺ جي حـصي جهڙي ڪابه شيءِ نه لڌي ۽ اسان
تمام مايوس ٿي هيٺ لٿاسين ۽ پوءِ جبل جي پاڙ ۾،
کليل ميدان تي قائم هڪ تمام پراڻي ڳوٺ ڏانهن روانا
ٿياسين، جنهن جو نالو ”ڊوگو بايازيٽ“ هو. آڱرين تي
ڳڻڻ جيترا ماڻهو، جيڪي ڪــُـرد قبيلي جا هئا ۽ جن
جو هاڻي اهو ڊپ ختم ٿي ويو آهي ته جبل کي ســَـرِ
ڪرڻ سان ڪوبه نقصان نه ٿيندو، هتي ســُـونهين طور
ڪم ڪندا آهن ۽ هن ڳوٺ ۾ رهندا آهن. ڪافي ڳولا کان
پوءِ اسان هڪ مشهور سونهون، جنهن جو نالو”ڪولان“
هو ۽ جيڪو ساڳئي ڳوٺ ۾ هڪ هوٽل به هلائيندو هو،
تنهن کي هٿ ڪيو. ٻڌوسين ته اونهاري ۾ هيءَ هوٽل
جبل کي ســَـرِ ڪرڻ وارن سان ۽ ٻيڙي جي ڳولا ڪرڻ
وارن سان ڀريل هوندي آهي.
”ڪولان“ اسان کي ٻڌايو ته جانورن جو ايترو خوف نه
آهي، جيترو چوٽيءَ تان برف جي وڏين وڏين ڇــِـپن
جي هيٺان دٻجي مري ويا هئا.
”ڪولان“ اسان کي ٻڌايو ته ڪيترن سالن کان هن جي
هوٽل ٻيڙي ڳولا ڪرڻ وارن سان ڀريو رهندو آهي ۽ سڄو
سڄو ڏينهن هنن ۾ بحث مباحثه ٿيندو رهندو آهي ته
ارارت تي ٻيڙو موجود آهي يا نه؟ انهن ميزن تي، جتي
هو کين چانهه پيش ڪندو آهي، هو نقشا کوليو غرق لڳا
پيا هوندا آهن.
اسان کي معلوم ٿيو ته دنيا جي ٻي عظيم جنگ کان
پوءِ جيڪي به ٻيڙي ڳولڻ جون مهمون ڪيون ويون آهن،
انهن سڀني جو خرچ آمريڪا وارن ڀريو آهي. آمريڪا
وارن جو چوڻ آهي ته هو انجيل جي هر لفظ ۾ پڪو
يقين رکن ٿا ته اهو صحيح ۽ سچو آهي، ان ڪري هو
ٻيڙو ڳولي، انجيل جي سچائي سڄي دنيا جي اڳيان ثابت
ڪري ڏيکارڻ گهرن ٿا.
هن مهل تائين ٻيڙي ڳولڻ جي سلسلي ۾ جن ماڻهن
مــُـهـمون سرانجام ڏنيون آهن، اُنهن مڙني ۾ ”جان
لبي“ مشهور آهي. هن جو چوڻ آهي ته هڪ رات هــُـن
خواب ۾ ٻيڙي واري جاءِ جو منظر ڏٺو، پوءِ هن خواب
وارو اهو نقشو ياد ڪري، ارارت جبل تي ان طرف ڏانهن
چڙهڻ شروع ڪيو. چڙهڻ دوران ڪيترا دفعا رڇ ساڻس
وڙهڻ آيا. ايتري قدر جو هڪ جاءِ تي هو ذري گهٽ
سندس مٿان غالب اچي ويا ۽ کيس کائڻ ٿي آيا. اتفاق
سان انهن ڏينهن ۾ کيس نمونيا ٿي پيئي. سال 1969ع
تائين هن ست دفعا اها جاءِ ڳولڻ جي ڪوشش ڪئي، پر
هر دفعي کيس ناڪامي ڏسڻي پئي. آخرڪار پوءِ جيئن ته
هو 73 سالن جو ٿي چڪو هو، تنهن ڪري وڏيءَ ڄمار هئڻ
ڪري پاڻ ۾ وڌيڪ ســَـتُ نه ساري، هن ٻيڙي ڳولڻ جو
جنون ڇڏي ڏنو. جيتوڻيڪ هو ٻيڙي واري جاءِ ڳولڻ ۾
ناڪام ويو، پر مرڻ وقت تائين کيس يقين هو ته ٻيڙو
ارارت جبل تي ئي موجود آهي.
”جان لبيءَ“ کان پوءِ ٻيڙي جي مـُـهم جي سلسلي ۾
فارمنگٽن جو رهاڪو ”ارل ڪمنگس“ آهي. هن ارارت جبل
کي پنج دفعا ســَـرِ ڪيو. هن جا بيشمار فائيل
ضروري نقشن ۽ حوالن سان گڏ، تمام قيمتي ۽ مفيد
معلومات فراهم ڪن ٿا، جيڪا چڱي حد تائين صحيح ۽
سچي معلوم ٿئي ٿي. ساڳئي وقت سندس گهڻو احوال بي
بنياد ۽ تصوراتي لڳي ٿو.
گهڻي متوجه ڪرڻ واري هڪ آرمينيءَ جي ڪهاڻي آهي،
جيڪو آمريڪا ۾ پيدا ٿيو هو. آرمينيءَ قديم زماني
کان وٺي ارارت جبل جي ڀرسان رهندا آيا آهن، ۽ اڃان
تائين رهندا اچن. هيءُ آرمينيءَ سال 1920ع ۾ 82
ورهين جي ڄمار ۾ گذاري ويو. هن پنهنجي دوستن کي
ٻڌايو هو ته سنه 1856ع ۾، جڏهن هو چڱو جوان هو ۽
پنهنجي پيءَ سان گڏ ارارت جبل جي ڀرسان رهندو
هو، تڏهن هڪڙا ٽي غير ملڪي ماڻهو، جيڪي لادين هئا،
سي هنن وٽ آيا ۽ هن ۽ هن جي پيءُ کي گائيڊ طور
کنيائون ته جيئن اسان کين ارارت جي چوٽيءَ تائين
وٺي وڃون. جبل تي چڙهڻ جو سندن هڪ ئي مطلب هئو ته
دنيا کي ڏيکارين ته ٻيڙيءَ جهڙي ڪابه شيءِ جبل تي
موجود نه آهي، ۽ اها ڪهاڻي بلڪل ڪوڙي ۽ بي بنياد
آهي. پر پوءِ هو ٽيئي ڄڻا ۽ اسان حيرت ۾ گم ٿي
وياسين، جڏهن جبل تي هڪڙي هنڌ اسان ٻيڙو ڏٺو.
افسوس سان ٻڌائڻو پوي ٿو ته اسان جي منع ڪرڻ جي
باوجود به هــُـنن ٽنهي ڄڻن اهو ٻيڙو مڪمل طرح سان
تباهه ڪيو ۽ پاڻ ۾ قسم کنيائون ته اهو راز ڪنهن کي
به نه ٻڌائيندا، ۽ اسان ٻنهي کي به ڌمڪي ڏئي هليا
ويا ته جيڪڏهن اسان اهو راز ظاهر ڪيو ته هو اسان
کي قتل ڪري ڇڏيندا. هن ڪهاڻيءَ جي حمايت ۾ هڪ
اخبار جي خبر آهي، جيڪا پهرين مهاڀاري لڙائيءَ کان
پوءِ ڇــَـپي هئي، جنهن ۾ هڪ برٽش سائنسدان مرڻ
وقت اهو اعتراف ڪيو هو ته جو ڪجهه آرمينيءَ جو
ٻيڙي جي باري ۾ بيان آهي، سو بلڪل سچو ۽ درست آهي.
هتي اهو ٻڌائڻ ضروري آهي ته ان اخباري خبر جي ڪٽنگ
يا اها اخبار ڪنهن وٽ به محفوظ نه آهي.
ٻي عظيم جنگ کان پوءِ ٻيڙي جي باري ۾ بي انتها
خبرون آيون. انهن خبرن ۾ گهڻيون برٽش پائلٽن جون
خبرون هيون، جن ۾ دعويٰ ڪئي ويئي هئي ته هــُـنن
اُڏام دوران پنهنجي ســِـرِ ٻيڙو ڏٺو هو ۽ ان جا
فوٽو به ڪڍيا هئا. تعجب ڏيندڙ هڪڙا ڇهه فوٽو گراف
آهن، جيڪي سنه 1954ع ۾ ڏکڻ اوڀر آمريڪا ۾ هڪ تيل
جي پائيپ لائين تي ڪم ڪندڙ مزدور ڏيکاريا آهن. هن
مزدور جو نالو جارج جافرسن گرين آهي. گــِـرين جو
چوڻ آهي ته سن 1953ع ۾ هو هڪ هيلي ڪاپٽر ۾ ارارت
جي مٿان وڃي رهيو هو ته جبل جي مٿئين حـصي تي هن
هڪ عجيب شڪل جي شيءِ ڏٺي، جيڪا ٻيڙي جي شڪل جهڙي
هئي. پوءِ هن جبل واري هنڌ کان سؤ فٽ کن مٿي ان
شيءِ جا لڳاتار فوٽو ڪڍي ورتا. جارج جافرسن سال
1941ع ۾ گذاري ويو، وڏو افسوس هاڻي اهو آهي ته
تمام گهڻي ڳولا کان پوءِ به اهي ڇهه فوٽوگراف هٿ
اچي نه سگهيا آهن. اڄ به ڪيترا ماڻهو ٻڌائين ٿا ته
اهي ڇهه فوٽوگراف انهن خود ڏٺا هئا. ان سلسلي ۾
جڏهن ٽيهه کن ماڻهن کان قسم کڻائي آزادانه طور جرح
ڪئي ويئي ته هــُـنن سڀني اقرار ڪيو ته اهي
فوٽوگراف هنن برابر ڏٺا هئا. انهن ۾ هڪڙي ته ايتري
قدر به ٻڌايو ته فوٽن ۾هڪ ڪاري رنگ جي چورس نما
شڪل، جنهن جا آمهون سامهون پاسا پورا وڇوٽيءَ تي
هئا، سا برف ۽ پٿرن سان ڍڪيل ۽ ڪجهه ظاهر ٿي نظر
آئي. خبر نه آهي ته اهي ٻيڙي جا، ڪاٺ جا تختا هئا
يا پٿر جي وڏي ڪا ڇــِـپَ.
هن مهل تائين ٻيڙي هجڻ جي جيڪا زورائتي شهادت ملي
آهي، سا انهن ڪاٺ جي ٽڪرن مان جيڪي مختلف ٻيڙي جي
ڳولا ڪندڙن ارارت جبل تان لڌا آهن. انهن سڀني مان
فرانس جي رهاڪو فرلنڊ نوارا جو لڌل ڪاٺ جو ٽڪرو
آهي، جيڪو هٿ جو گهڙيل لڳي ٿو.
هڪ اسپيني ليبارٽري ان ڪاٺ جي بناوت پنج هزار سال
پراڻي ٻڌائي آهي، ۽ تقريباً ايترو عرصو ئي نوح
عليــہ السلام واري طوفان کي گذريو آهي.
بهرحال، انهن سڀني مايوسين ۽ ناڪامين ٻيڙي جي تلاش
ڪندرن کي اڃان مايوس نه ڪيو آهي ۽ هنن ۾ جيئن پوءِ
تيئن ٻيڙي جي تلاش جي جستجو وڌيڪ تيز ٿيندي پئي
وڃي. هن تلاش ۾ ڪيترن ماڻهن ۽ ادارن لکين ڊالر خرچ
ڪري ڇڏيا آهن. ٻيڙي جي تلاش جي سلسلي ۾ وڏي ۾ وڏي
مــُـهم سال 1969ع م شروع ٿيڻ واري هئي ۽ شروع ٿيڻ
کان اڳ هڪ ڏيڍ مڻ جو ڏندن وارو ڦيٿو به هوائي جهاز
ذريعي ترڪيءَ موڪليو ويو هو. پر ترڪيءَ جي حڪومت
آخري وقت اجازت نامو منسوخ ڪري ڇڏيو، جنهن ڪري اها
وڏي ۾ وڏي مــُـهم اڌوري رهجي ويئي. هاڻي ترڪيءَ
جي حڪومت اهڙين قسمن جي مــُـهمن جي اجازت بند ڪري
ڇڏي آهي. شايد گهڻا ماڻهو ان بهاني ترڪيءَ جي فوجي
اڏن جي جاسوسي ڪرڻ اچن ٿا، جيڪي ارارت جي ڀرسان
قائم آهن.
ڇا نوح عليــہ السلام وارو ٻيڙو ڪڏهن لڀي سگهي ٿو؟
ان سوال کان ٿورو پاسيرو خيال اُڀري ٿو ته ڇا اهڙي
قسم جو ٻيڙو ڪڏهن ڌرتيءَ تي موجود هو به يا نه؟
عام رواجي سائنسدان چون ٿا ته هاڻي اهڙي قسم جي
ٻيڙي لڀڻ جو امڪان بنهه نه جي برابر آهي.
پينسلوينيا يونيورسٽيءَ جو ميوزم تصوراتي قديم
آثارن جي کوٽائين جي ڪري تمام مشهور آهي. جڏهن ان
جي ڊائريڪٽر کان ٻيڙي ملڻ جي امڪان جي باري ۾ پڇيو
ويو، تڏهن هــُـن مسڪرائيندي وراڻيو ته هن دنيا ۾
هر ڳالهه جي ٿيڻ جو امڪان موجود آهي، پر
آرڪيالاجيءَ جي علم ۾ جيڪڏهن ڪا ناممڪن ڳالهه آهي
ته اهو ٻيڙي جو لڀڻ آهي.
ڀلا جيڪڏهن ٻيڙو لڀي به پوي ته ڇا فرق ٿي سگهي ٿو،
ڇاڪاڻ ته اهو هاڻي لافاني ٿي ويو آهي. جيڪڏهن
ارارت جبل تي ان کي ڪابه جاءِ نه آهي ته ڇا؟
انساني دلين ۽ ذهنن ۾ ته هو هزارين سالن کان جاءِ
والاريندو اچي ٿو ۽ جيسين هي دنيا قائم آهي هو
انسانن جي ذهنن ۽ سوچن ۾ هميشه محفوظ رهندو. |
